انواع پرسشنامه

پرسشهای باز و بسته:

پرسشهای باز به پاسخ دهنده اجازه می دهد هر گونه مایل است جواب بدهد.مثلا می توان از او خواست پنج نکته جالب و چالشی را درباره شغل خود بیان کند،یا انکه بگوید چه ویژگیهایی را در مورد سر پرستان و محیط کار خود دوست می دارد. ولی پرسش بسته از پاسخ دهنده می خواهد از میان گزینه هایی که پژوهشگر ارائه می کند یکی را بر گزیند.به طور مثال،پژوهشگر ده یا پانزده ویژگی را در زمینه جالب بودن و چالشی بودن شغل برای وی درج می کند و از او می خواهد پنج ویژگی را که وی می پسندد با رعایت اولویت بنویسد.تمام پرسشهایی که از مقیاسهای اسمی،ترتیبی یا لیکرت یا نسبتی استفاده می کنند از نوع بسته هستند.

پرسش بسته به فرد کمک می کند تا با انتخاب یکی از گزینه های فراهم شده سریعتر تصمیم بگیرد.

همچنین استخراج اطلاعاتی را که سپس باید تحلیل شود برای پژوهشگر ساده می کند. البته باید توجه کامل به عمل آید که گزینه های هر پرسش در عین حال که از یکدیگر مستقل هستند،در مجموع یک موضوع را در بر گیرند. اگر مقوله های تکراری وجود داشته باشد یا همه گزینه های ممکن ارائه نشده باشد،ممکن است پاسخ دهنده دچار سر در گمی شود و امکان تصمیم گیری سریع از وی سلب شود.

گاهی ممکن است برخی پاسخ دهندگان مقوله های موجود در پرسشنامه بسته را نا کافی و محدود بدانند و مایل باشند از خود مطالب دیگری را بیفزایند.بدین سبب بسیاری از پرسشنامه ها همواره در پایان به صورت پرسش باز از تکمیل کننده می خواهند هر مقوله یا مطلب دیگری را که لازم می داند بیفزاید. بدیهی است پاسخهای این پرسشهای باز را باید برای تحلیلهای بعدی تنظیم و دسته بندی کرد.

پرسشهای همراه با واژگان مثبت و منفی:به جای اینکه همه پرسشها را به صورت مثبت بنویسیم،شایسته است پرسشهایی همراه با واژگان منفی نیز در نظر گرفته شود تا گرایش پاسخ دهنده به علامت زدن در یک سمت مقیاس به حداقل برسد. به طور مثال فرض کنید برای اندازه گیری احساس کامیابی شش پرسش مطرح کرده ایم و یک مقیاس پنج قسمتی را به ترتیب از گزینه خیلی کم برابر با یک تا خیلی زیاد برابر با پنج به کار برده ایم. پاسخ دهنده ای که تمایل چندانی به تکمیل این پرسشنامه ندارد هنگامی که می خواهد به پرسشهایی که آمیزه ای از واژگان مثبت و منفی درآن وجود دارد به احتمال زیاد با آن در گیر می شود و گوش به زنگ می ماند. مثلا اگر برای پرسش مثبتی همچون«من احساس می کنم توانسته ام در شغل خودم کارهای مختلفی انجام دهم»او عدد 5 را علامت بزند دیگر نمی تواند برای پرسشی همچون«احساس نمی کنم که در شغلم خیلی کارامد باشم»که واژه ای منفی در خود دارد،همان عدد 5 را علامت بزند. حتی اگر چنین کاری هم بکند،پژوهشگر قادر است چنین سوگیری را کشف کند.یک پرسشنامه خوب آمیزه ای از پرسشهای همراه با واژگان مثبت و منفی را در خود دارد.

البته باید از کاربرد نفی مضاعف و زیاده روی در استفاده از واژه های«نه»و«فقط» خودداری کرد زیرا پاسخ دهنده دچار ابهام می شود.به طور مثال،بهتر است به جای «نیامدن به سر کار از آمدن به سر کار جالب تر است» بگوییم «سر کار آمدن چندان جالب نیست»یا انکه به جای «فقط باید به آدمهای قوی هیچ شربت تقویتی ندهیم» بگوییم «آدمهای قوی به شربت تقویتی نیاز ندارند»

پرسش های دو وجهی

پرسشهایی را گویند که احتمالا دو پاسخ دارند. از درج چنین پرسشهایی باید خودداری کرد و به جای آنها از پرسشهای جداگانه استفاده کرد. به طور مثال،پرسشی همچون«آیا فکر می کنید بازار خوبی برای این فرآورده وجود دارد و خوب فروش خواهد رفت؟» می تواند برای بخش نخست خود پاسخ«آری»و برای بخش دوم به دلایل مختلف پاسخ «نه» داشته باشد. در این گونه موارد بهتر است برای هر بخش یک پرسش جداگانه مطرح کنیم،که در این صورت امکان دارد هر دو پاسخ مثبت یا منفی یا اولی منفی دومی مثبت یا اولی مثبت و دومی منفی داشته باشد.

پرسشهای مبهم

پرسشهایی که حتی دو وجهی هم نیستند ممکن است به طور مبهم نگاشته شوند و پاسخ دهنده معنای آنها را به درستی درک نکند.نمونه قابل ذکر چنین است:«تا چه حد فکر می کنید خوشحالید؟»پاسخ دهنده شاید تردید کند که منظور خوشحالی از محل کار،کاشانه یا به طور کلی است.البته این پژوهش چون جنبه سازمانی دارد احتمالا او پرسش را به محل کار مرتبط میکند.ولی ممکن است پژوهشگر جنبه کلی خوشحالی و رضایت در زندگی روزمره را در نظر داشته است.بدین ترتیب،پرسشهای مبهم در خود سو گیری درونی دارند چرا که پاسخ دهنده ممکن است آنها را به گونه ای دیگر تفسیر کند و در نهایت مجموعه ای از پاسخ های نا درست را همراه می آورند.

پرسشهای مبتنی بر یادآوری گذشته

ممکن است برخی پرسشها پاسخ دهنده را بر آن دارند که تجربه هایی از گذشته خود را که برایش روشن نیستند به یاد آورد.پاسخ های چنین پرسشها هم می تواند همراه با سو گیری باشد.به طور مثال،از فردی که در سازمانی سی سال سابقه خدمت دارد می پرسند چه زمانی کار را در فلان واحد آغاز کرد و چه مدت طول کشید. وی ممکن است پاسخهای درست را به یاد نیاورد یا به گونه ای پاسخ را رفع و رجوع کند. چنین اطلاعاتی را به سادگی می توان از پرونده استخدامی وی به دست آورد.

پرسشهای هدایت کننده:

پرسشها نباید به گونه ای نگاشته شوند که پاسخ دهنده را به دادن پاسخهایی هدایت کنند که مورد نظر پژوهشگر است. یک نمونه چنین است:«آیا فکر نمی کنید در این روزها که هزینه زندگی رو به افزایش است باید به حقوق کارکنان افزایش های چشمگیر تعلق گیرد؟»

با پرسیدن چنین سوالی به پاسخ دهنده علامت می دهیم و او را زیر فشار می گذاریم که بگوید«آری» آمیختن پرسش با افزایش هزینه زندگی او را هدایت می کند که بگوید«نه،این گونه نیست مگر آنکه بهره وری آنان نیز افزایش یابد» راه دیگر برای پرسش سوال در مورد افزایش حقوق که در عین حال سو گیری کمتری را داشته باشد چنین است: «تا چه میزان موافقید که کارکنان باید افزایش حقوق بگیرند؟» اگر پاسخ دهنده فکر کند کارکنان استحقاق دریافت افزایش حقوق را به هیچ وجه ندارند پاسخ او «کاملا مخالفم»خواهد بود و اگر هم بر عکس فکر کند«کاملا موافقم»را بر می گزیند. چنانچه نظرش چیزی بین این دو حد باشد بر حسب میزان موافقت یا مخالفت خود گزینه دیگری را علامت می زند.

پرسشهایی که بار عاطفی دارند

نوع دیگری از سو گیری در پرسشها زمانی روی می دهد که آنها با احساسات و عواطف درآمیخته شوند. نمونه ای از پرسشهایی که بار عاطفی دارندچنین است:«آیا به نظر شما اگر اتحادیه کارگران تصمیم به برگزاری اعتصاب بگیرد تا چه میزان احتمال دارد که مدیریت موضع انتقامجویانه بگیرد؟» واژه های اعتصاب و انتقامجویانه دارای بار عاطفی هستند و مدیریت و اتحادیه را در دو قطب قرار می دهند،لذا پاسخ اینگونه پرسشها سو گیری شدیدی را با خود دارد. اگر این پرسش هدف دو گانه دارد. اگر این پرسش هدف دو گانه دارد،(1) افراد تا چه حد طرفدار اعتصاب هستند.(2) آنان تا چه حد از بازتاب خصمانه مدیریت در صورت بروز اعتصاب بیم دارند،پس دو پرسش مجزا لازم است. چه بسا که کارکنان چندان با اعتصاب موافق نباشند و در عین حال این اعتقاد را هم نداشته باشند که در صورت برگزاری اعتصاب مدیریت به اقدام تلافی جویانه دست خواهد زد.

انواع پرسشنامه

مطالب مشابه :

انواع پایان نامه

زنگ انشا(2)- نامه و انواع نامه نگاری

انواع بیمه نامه

انواع پرسشنامه

انواع نامه نگاری

فرمت انواع نامه های انگلیسی