زراعت یونجه

میزان کلسیم یونجه از سایر مواد علوفه ای و دانه های غلات بیشتر است امّا مقدار فسفر آن از مقدار فسفر موجود در غلات کمتر است.

یکی از خصوصیات این گیاه علوفه ای همزیستی آن با بعضی از باکتری های تثبیت کننده ازت است که در نتیجه ازت هوا به وسیله این باکتریها گرفته شده و آن را به صورت هایی در می آورد که گیاهان دیگر هم بتوانند از آن استفاده کنند ، به این عمل گیاه یونجه تثبیت ازت گویند.

موطن اصلی یونجه ، ایران و جنوب غرب آسیا است.

اصولاً یونجه گیاهی است بومی نواحی گرمسیر که به خشکی مقاوم می باشد و در زمینهای شنی و هوای سرد محصول چندان مناسبی ندارد.

مشخصات گیاه شناسی یونجه:

یونجه گیاهی است چند ساله با ریشه های قوی و عمودی که به علت قوی بودن ریشه رطوبت اعماق را جذب نموده و مدت زیادی در مقابل خشکی مقاومت می نماید. ریشه در شرایط مناسب گاهی تا 7 متر به طور عمودی در خاک نفوذ می کند.

سرعت رشد یونجه زیاد می باشد ، به طوریکه پس از یک سال تا 100 سانتیمتر رشد می کند.

ساقه یونجه در نزدیک سطح زمین به مرور زمان ضخیم و چوبی شده و تشکیل طوقه گیاه می دهد که تولید انشعابات زیاد نموده و بعداً از این محل ساقه های کوتاه که به ساقه های بلند تبدیل می شوند ، تولید می گردد. تعداد ساقه هایی که از طوقه خارج می شوند ، بین 5 تا 25 عدد است .

مقطع ساقه معمولً مربعی و ساقه ها سبز و پوشیده از کرکهای نرم می باشد. ساقه ها دارای مغز زیادی بوده و ارزش غذایی آنها زیاد است.

برگ یونجه به صورت برگهای سه برگچه ای در روی ساقه قرار گرفته است. برگچه ها دارای رنگ سبز تیره ، تخم مرغی شکل و در یک سطح قرار داشته و سطح زیرین آن کرک بیشتری دارد. دو برگچه که در دو طرف قرار گرفته اند بدون دمبرگ و برگچه وسطی دمبرگ کوتاهی دارد. برگها از نظر پروتئین غنی تر از سایر قسمتهای گیاه می باشند و حدود 50 درصد وزن گیاه را تشکیل می دهند.

آرایش گل در یونجه به صورت خوشه ای است. رنگ گلها معمولاً ارغوانی یا بنفش با رگه های تیره است. گلبرگها به هم چسبیده و پرچمها و مادگی را در بر می گیرند. تعداد پرچمها 10 تا است که 9 عدد از آنها به هم متصل شده و مادگی را احاطه نموده و یکی از آنها آزاد است.

میوه به صورت غلافی است که چند پیچ دارد و بذرها داخل آن قرار دارند.

بذرها دارای سطح نسبتاً صاف و کم و بیش قلوه ای شکل می باشند. بذر یونجه معمولاً زرد یا مایل به قهوه ای است . ازدیاد یونجه به وسیله بذر است.

ارقام مختلف یونجه:

در ایران چند نوع یونجه رایج است که هریک عملکرد منطقه ای مناسبی دارند و بیشتر به ناحیه ای که در آن کشت می گردند نامگذاری شده اند و کلاً به دو گروه تقسیم می گردند یکی یونجه های محلی مانند همدانی ، بمی ، یزدی و شیرازی و دیگری یونجه هایی که بذر آنها از کشورهای دیگر وارد و به تدریج زراعت آنها معمول گشته است.

1. یونجه همدانی:

این یونجه مقاومت زیادی در برابر سرمای زمستان دارد و در مناطقی که تابستان کوتاه دارند و دوره سرما طولانی است رایج می باشد مانند همدان و کردستان.

ارتفاع بوته به 85 سانتی متر میرسد و رشد آن کند می باشد و در سال حداکثر 3 تا 4 چین محصول می دهد.

2. یونجه یزدی:

کشت آن در مناطقی که دارای آب و هوای معتدل و بدون زمستانهای سخت می باشند مناسب است. ارتفاع آن از یونجه همدانی کوتاهتر و به 50 تا 60 سانتیمتر می رسد.

این یونجه گاهی تا 7 چین در سال محصول می دهد.

3. یونجه بغدادی:

این یونجه از کشور عراق به ایران وارد شده و مخصوص نواحی گرمسیر است. در برابر گرمای سوزان مناطقی چون خوزستان مقاومت داشته و عملکرد خوبی دارد ولی احتیاج آن به آب زیاد است.

ارتفاع آن به 100 سانتیمتر می رسد و به طور متوسط می توان 8 تا 10 چین در سال برداشت نمود.

4. یونجه بمی:

یونجه بمی مانند یونجه بغدادی مخصوص کشت در مناطق گرم است. ارتفاع بوته آن به 60 تا 65 سانتیمتر می رسد و برگهای آن نسبتاً بزرگ است. مقدار آب مورد لزوم آن زیاد و پس از هر چین به سرعت رشد می کند.

تعداد چین های آن بر حسب شرایط آب و هوایی از یک تا 20 چین تغییر می کند و در خیلی از مناطق به یونجه هفت چین معروف است. محصول آن نسبت به یونجه همدانی بیشتر است.

یونجه ای مناسب برای بم ، جیرفت ، مناطق جنوبی فارس و خوزستان است.

5. یونجه شیرازی:

کشت آن در اطراف شیراز معمول و از انواع نسبتاً پر محصول می باشد.

6. یونجه نیک شهری:

مقاومت آن در مقابل سرما بسیار کم و در گرمای 40 درجه سانتیگراد به خوبی رشد می کند. در شرایط مناسب می توان تا 18 چین در سال برداشت نمود. ارتفاع آن از سایر یونجه ها بیشتر و به 110 سانتیمتر می رسد.

مرکز اولیه آن نیکشهر چابهار در استان سیستان و بلوچستان بوده و مناسب برای کشت در مناطق جنوب خراسان ، ایرانشهر ، چابهار و خوزستان می باشد.

7. قره یونجه:

مرکز اولیه آن مناطق کوهستانی آذربایجان است و در ارتفاعات به خوبی رشد می کند. مقاومت آن به سرما و خشکی زیاد و در صورتی که بارندگی بیش از 250 میلیمتر در سال باشد می توان آن را به صورت دیم کشت نموده و برای کشت در مناطق کوهستانی آذربایجان و اردبیل مناسب است.

ارقام خارجی:

ارقام یونجه موجود در بازارهای دنیا بسیار است و معروفترین آنها که در ایران کشت می شوند عبارتند از:

1) یونجه رنجر:

مبدا آن کشور آمریکا می باشد و مقاومت آن در مقابل سرما بسیار خوب و بعد از هر چین به سرعت رشد می کند و در نتیجه تعداد چین نسبتاً زیادی دارد.

مقدار محصول آن نسبتاً خوب و مقدار پروتئین آن زیاد است.

2) یونجه مُواپا:

مبدا آن شمال آفریقا می باشد و مقاومت آن در مقابل گرما زیاد و پر محصول می باشد.

در مناطق گرم و معتدل کشور کشت آن رایج است.

اکولوژی یونجه

یونجه دارای ریشه ای عمیق است و در خاکهای عمیق با زهکشی خوب ، حاصلخیز ، خنثی تا کمی قلیایی بهترین رشد را دارد. خاکهای کم عمق مناسب کشت یونجه نمی باشند. بهترین PH برای کشت یونجه 7 تا 5/8 می باشد.

در مرحله جوانه زدن به شوری خاک حساس ولی بعد از جوانه زدن و ریشه دادن سازش خوبی از خود نشان می دهد. در شرایط آب و هوایی متفاوت یعنی از زمستان خیلی سرد تا تابستان بسیار گرم میتواند رشد کند.

حداقل درجه حرارت برای جوانه زدن و رشد یونجه 10 درجه سانتیگراد است یعنی صفر یونجه 10 درجه سانتیگراد است.

بهترین شرایط آب و هوایی برای یونجه آب و هوای گرم با رطوبت نسبتاً کم محیط می باشد. یونجه برای رشد و نمو خود به آب فراوان احتیاج دارد البته به واسطه داشتن ریشه های عمیق رطوبت زیادی را از اعماق زمین جذب می کند. یونجه در خاکهای بیش از حد مرطوب عملکرد خوبی ندارد زیرا ریشه آن به اکسیژن زیاد در خاک احتیاج دارد. خاکهای مرطوب و رسی فعالیت تارهای کشنده ریشه یونجه را متوقف می سازد همچنین زمینهایی که سطح آب زیرزمینی در آنها بالاست مناسب برای کشت یونجه نمی باشند ودر خاکهای شنی رشد اولیه یونجه سریع ولی طول عمر آن کم است.

بهترین خاک برای کشت یونجه شنی-رسی یا رسی- شنی می باشد.

روش کاشت یونجه

با توجه به اینکه یونجه گیاهی چند ساله است آماده کردن زمین برای کشت آن اهمیت زیادی دارد.

زمین یونجه باید عاری از علفهای هرز و دارای شیب مناسب برای آبیاری باشد.

برای تهیه زمین در پاییز زمین شخم زده می شود در این مرحله کود دامی بر روی زمین پخش می شود سپس با دیسک کلوخه ها نرم و کود دامی با خاک مخلوط می شود سپس به وسیله ماله یا لِوِلِر زمین تسطیح و هموار می شود. پس از آن می توان بلافاصله به پخش کودهای معدنی اقدام نمود یا کودپاشی و بذر پاشی را با هم انجام داد.

پس از آنکه زمین آماده شد بذر به صورت دستپاش یا با استفاده از بذر افشان مناسب در زمین پاشیده می شود. در صورت پاشیدن بذر به وسیله دست ، بذر را با دیسک کم عمق با خاک مخلوط کرده و روی آن را می پوشانیم.

در مناطق سرد باید تاریخ کشت را در بهار دیرتر و در پاییز زودتر و در مناطق گرم در بهار زود تر و در پاییز دیرتر انتخاب نمود.

بذر یونجه باید در عمق کمی از خاک قرار گیرد. بهترین عمق کاشت در خاکهای سنگین 7 تا 12 میلیمتر و در خاکهای سبک 12 تا 25 میلیمتر می باشد. عمیق تر کاشتن در خاکهای سبک باعث می شود بذر در منطقه ای قرار گیرد که دیرتر رطوبت را از دست می دهد.

میزان بذر مورد نیاز در هکتار در صورت کشت دستپاش 25 تا 30 کیلو گرم و در صورت استفاده از بذر افشان ممکن است به 2 تا 4 کیلوگرم کاهش یابد.

در صورتی که هدف از کشت یونجه برداشت علوفه باشد فاصله بوته ها و خطوط را کم می گیرند و میزان بذر مصرفی بیشتر می شود. فاصله خطوط بین 20 تا25 سانتیمتر یا کمتر در نظر گرفته می شود.

در صورتیکه هدف تهیه بذر یونجه باشد فاصله خطوط کشت بین 60 تا 90 سانتیمتر انتخاب می شود و فاصله بوته ها از هم نباید از 3 تا 4 سانتیمترکمتر باشد.

در صورتی که برای اولین بار اقدام به کشت یونجه می شود ، بهتر است بذر یونجه را با باکتریهای تثبیت کننده ازت تلقیح نمود که ساده ترین روش برای تلقیح پخش مقداری از خاک یونجه زار در زمین می باشد.

عملیات داشت یا مراقبت های زراعی:

خصوصیاتی که در موقع انتخاب بذر مناسب برای کشت باید مورد توجه قرار گیرد علاوه بر داشتن قوه نامیه خوب (98 تا 100%) و سازگاری با شرایط محیطی وپاکی بذر و خلوص بذر وعدم آلودگی به بذر علفهای هرز به خصوص بذر سِس بایستی شامل موارد زیر نیز می شود:

1- محصول زیاد 2- مقاوت به خشکی 3- مقاومت به آفات و امراض 4- ارزش غذایی علوفه 5- مقاومت به سرما 6-تولید بذر زیاد

عملیات داشت یونجه:

عملیات داشت یونجه شامل کود دادن ، آبیاری و مبارزه با آفات و بیماریها می باشد.

1- کود دادن:

علاوه بر کودهایی که قبلاً و درموقع کاشت به زمین داده شده ،به نسبت محصولی که سالیانه از زمین برداشت می شود بایستی مواد غذایی را به صورت سرک به زمین بازگرداند که معمولاً کود سرک مورد لزوم را پس از چین اول یا چین دوم به صورت فسفات آمونیوم و سولفات پتاسیم به زمین می دهند. همچنین در صورت لزوم دادن سنگ آهک آسیاب شده به صورت سالیانه و دادن کود حیوانی پوسیده قبل از شروع سرما می تواند در طول عمر و میزان محصول تاُثیر زیادی داشته باشد.

2- آبیاری:

پس از بذر پاشی باید مزعه آبیاری شود برای جلوگیری از سله بستن پس از سه روز آبیاری صورت گیردتا بذرهایی که در سطح زمین باقی مانده اند هم به خاک بچسبند. در مناطق گرم آبیاری سوم نیز برای بهتر سبز شدن بذر با فاصله زمانی کم حدود 4 تا 6 روز بعد از آبیاری دوم لازم است.

در اوایل رشد، یونجه احتیاج به آب کافی دارد وپس از رشد کافی واستقرار گیاه دفعات آن کاهش می یابد. این گیاه نسبت به میزان آبی که دریافت می دارد، محصول تولید می کند.

نیاز آبی یونجه بیشتر از سایر نباتات زراعی است. ودر نقاط گرمسیر هر 4 تا 6 روز و در نقاط سردسیر هر 8 تا 10 روز یک مرتبه آبیاری می شود.

مقدار آب مورد نیاز یونجه در مناطق مختلف 12 تا 18 هزار متر مکعب در هکتار ودر مناطق خیلی گرم گاهی تا30 هزار متر مکعب در هکتار می رسد.

کشت دیم یونجه در مناطقی که باران کافی می بارد امکان پذیر است. باید توجه داشت که در کشت آبی پس از هر برداشت لازم است مزرعه آبیاری شود.

روشهای آبیاری به صورت کرتی و نشتی است که در بیشتر نقاط ایران به صورت کرتی و آبیاری غرقابی است و باعث سله بستن در اراضی رسی و سنگین می شود.

در آبیاری نشتی آب در جویچه ها جریان می یابد و پس از سیاه شدن زمین آبیاری قطع می گردد. این روش آبیاری ضمن صرفه جویی در مصرف آب، سهولت عملیات داشت و برداشت را به همراه دارد.

3- مبارزه با آفات و بیماریها:

سِس یک علف هرز انگلی است که دارای ساقه استوانه ای نازک و به رنگ نارنجیِ مایل به زرد می باشد و با پیچیدن به دور ساقه یونجه رشد کرده وتولید گل وبذر می نماید. این گیاه پس از پیچیدن به دور یونجه زائده های مکنده خود را به ساقه یونجه وارد کرده سپس ارتباط خود را با زمین قطع می کند و از شیره پرورده یونجه تغذیه می نماید. و از آنجا که قادر است با بذر، ساقه و تمام قسمتهای مختلف گیاه تکثیر شود ، یکی از آفات مهم گیاهی در یونجه است. از روشهای مبارزه با آن می توان به ایجاد تناوب صحیح ، چرانیدن مزرعه ، سوزاندن مزرعه یا استفاده از مواد شیمیایی در قبل و بعد از اتصال سِس به یونجه اشاره کرد.

انتخاب زمین و بذر یونجه بدون تخم علف هرز یکی از روشهای کاربردی و مهم برای پیشگیری از آلودگی مزرعه به علف هرز می باشد.

در مورد آفات جانوری حشراتی مثل سرخرطومی برگ ، سرخرطومی ریشه ، ملخ ، سن و موش می توان تا 15 روز قبل از برداشت با سمومی مانند سوپر اسید ، دیازینون و دی آلدرین مبارزه نمود. لزوم دقت در تاریخ سمپاشی با توجه به ماندگاری سم باعث جلوگیری از مسمومیت دام مصرف کننده یونجه می گردد.

بیماریهای یونجه مانند بیماریهای پوسیدگی ریشه یا پژمردگی باکتریایی را می توان علاوه بر مبارزه شیمیایی با استفاده از واریته های مقاوم کنترل کرد.

عملیات برداشت یونجه:

زمان برداشت یونجه:

زمان برداشت علوفه تاثیر زیادی بر روی مقدار محصول ، کیفیت محصول و دوام محصول دارد.

اگر زمان برداشت زودتر انتخاب شود ، مقدار محصول کمتر بوده و دوام آن نیز کاهش می یابد در عوض کیفیت محصول بالا میرود و اگر زمان برداشت دیرتر انتخاب شود مقدار محصول بیشتر شده همچنین دوام آن نیز بیشتر می شود اما کیفیت محصول کاهش می یابد.

یونجه ای که در اوایل پاییز کشت شده ، نباید در همان سال برداشت شود و باید از آن مراقبت کرد تا در سال بعد محصول بیشتر و مرغوبتری تولید نماید و یونجه ای که در بهار کشت شده برای رشد بهتر ریشه و شاخ و برگ آن لازم است در چین اول زمان گل دادن کامل مزرعه برای برداشت انتخاب شود.

کیفیت بالای محصول در هنگام زود درو کردن ناشی از قابل هضم تر بودن علوفه و میزان پروتئین بالای آن می باشد.

زود درو کردن علوفه در سال اول کشت باعث کاهش رشد ریشه و رشد سریع علفهای هرز می شود.

میزان پروتئین و کاروتن در گیاه یونجه تا مرحله گل دادن به حداکثر مقدار خود می رسد و از این مرحله به بعد میزان درصد این مواد به طور منظم رو به کاهش می رود.

آزمایشات نشان می دهد که بهترین زمان برای برداشت محصول علوفه یونجه موقعی است که در مزرعه یک دهم تا یک چهارم گلها شکفته شده باشند.

آخرین چین یونجه باید هنگامی برداشت شود که گیاه بتواند تا فرا رسیدن سرمای آخر پاییز به حد کافی رشد کند.

ارتفاع برش یونجه:

ارتفاع برش یونجه از سطح خاک موضوع مهم دیگری است که باید در هنگام برداشت یونجه مورد توجه قرار گیرد. درو عمیق باعث حمله علفهای هرز و کم شدن دوام یونجه زار می شود و از طرف دیگر باقی گذاشتن ارتفاع زیاد و نامناسب ساقه به هنگام برداشت باعث کاهش عملکرد محصول می شود.

در کشور ما که دما نسبتاً زیاد است ، بهتر است ارتفاع برش ساقه ها از سطح زمین 5 تا 10 سانتیمتر در نظر گرفته شود.

وسایل برداشت یونجه:

چیدن و درو مزرعۀ یونجه بر حسب وسعت سطح کشت به وسیلۀ داس یا ماشینهای علفبر اجرا می شود. علوفۀ یونجه ای که تازه درو شده است ، حدود 70 تا 75 درصد وزن خود آب دارد و چنانچه در این هنگام بر روی هم توده شود ، درون توده به علت رطوبت زیاد پوسیدگی ایجاد و قسمتی از محصول از بین می رود. بنابراین لازم است یونجه های درو شده را در ردیف هایی باقی گذاشت تا بر اثر تابش آفتاب و وزش باد قسمتی از رطوبت خود را از دست داده و پژمرده شوند ، سپس آنها را زیر و رو کرده تا مقدار بیشتری از رطوبت خود را از دست دهند.

میزان رطوبت بسته به نوع انبارداری تغییر می کند. در صورتی که علوفه به صورت توده در فضای باز نگهداری شود ، میزان رطوبت 40 درصد و درصورتی که به صورت توده در انبار سرپوشیده نگهداری شود ، میزان رطوبت 25 درصد و در صورتی که علوفه بسته بندی شود میزان رطوبت 20 درصد مناسب می باشد.

از دروگرهای شانه ای و دوار برای برداشت یونجه و از ریک برای زیر و رو کردن علوفه و از بیلر برای بسته بندی علوفه استفاده می شود.

در صورتی که علوفه با هوا و دور از تابش مستقیم اشعۀ خورشید خشک شود ، رنگ سبز طبیعی خود را حفظ کرده و مواد غذایی خود از جمله ویتامین A را کمتر از دست می دهد. تابش اشعۀ خورشید به مدت زیاد باعث رنگ پریدگی علوفه درو شده می شود و میزان ویتامین A را در آن به شدت کاهش می دهد.

مصارف یونجه:

1 - علوفه تازه: در تمام فصل تابستان می توان علوفۀ سبز یونجه را در اختیار دامها قرار داد.

2 - علوفه خشک: یونجه خشک به دلیل دارا بودن کلسیم زیاد برای گاوهای شیرده و گوساله های در حال رشد اهمیّت زیادی دارد.

3 - سیلوی یونجه: یونجه به دلیل بالا بودن پروتئین بالا دارای تخمیر کندی بوده و سیلوی مرغوبی از آن به دست نمی آید.

4 - پودر یونجه: در اکثر نقاط دنیا پودر یونجه را به عنوان غذای مکمل در تغذیه طیور در نظر می گیرند.

همچنین از برگهای جوان یونجه به عنوان سبزی خوردن در تغذیه انسان استفاده می شود یا از برگ خام آن در تهیه سالاد استفاده می شود.

زراعت یونجه

مطالب مشابه :

کاشت یونجه

کاشت یونجه

زراعت یونجه

یونجه واهمیت آن در تغذیه دام

نکاتی در مورد شرایط کشت یونجه

نباتات علوفه ای (جزوه ی عملیات کشاورزی) (2)

کشت یونجه دیم در کردستان

زراعت یونجه

یونجه، مهم ترین گیاه علوفه ای جهان

نکات طلايي يونجه