بازارچه

مفاهیم و اصطلاحات
توسعه مفهومی چند بعدی دارد(سوری و خیشوند،1382: 58). مفهوم توسعه به هیچ عنوان مساله¬ای سهل و ساده نیست. مسائل مختلفی که پایه و اساس این مفهوم را تشکیل می¬دهند، طی سال¬ها، براساس بحث¬های مفهومی و همچنین به واسطه بینش¬های حاصل از کار تجربی، شفاف¬تر و آشکارتر شده¬اند(سن،1386: 178). تاریخ طرح شدن مفهوم توسعه شاید به قدمت تاریخ جامعه بشری باشد(بهشتی،1389: 1). دگرگونی¬های گسترده سده¬های هفدهم و هیجدهم، به انقلاب بزرگ صنعتی و انقلاب فرانسه انجامید. انقلاب علمی قرن هفدهم و آیین روشنگری قرن هیجدهم سبب شد اروپاییان به پیروزی نهایی خود دل ببندند و علم و دانش، حقیقت¬پژوهی و نگرش انتقادی را در برابر خرافه¬پرستی، سنت¬گرایی و تعبد قرار دهند(کتابی،1376: 81). توسعه اقتصادی از دو قرن پیش (یعنی از زمان شروع انقلاب صنعتی) توانسته است تأثیرات فوق¬العاده عمیقی بر زندگی بشر، تولید و توزیع، صنعت، اطلاعات، تجارت، جمعیت و سایر پدیده¬های زندگی بشر بگذارد(Esteva,1992:6). واژه توسعه بیش از نیم قرن اقتصاددان¬ها، جامعه¬شناسان و... را به خود مشغول کرده و آنان را به طرح مباحث گوناگونی در موضوع توسعه واداشته است(سلمان¬پور،1384: 58). برای اولین بار اصطلاح توسعه را ترومن، رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا، در سال1949 به کار برد تا با استفاده از آن بتواند مناطقی از جهان را که هنوز تا رسیدن به استانداردهای زندگی مغرب زمین فاصله زیادی داشتند، توصیف کند(Esteva,1992:6).
تقسیم کره خاکی به دو بخش توسعه¬یافته و توسعه¬نیافته و ارائه راهکار مدرنیزه¬کردن توسعه برای این وضعیت، اساس گفتمان¬های توسعه را تشکیل داد و بخشی از فرآیندی گردید که از آن طریق جهان مستعمره به جهان در حال توسعه تغییر نام دهد(Peet & Watts,1993:232). از آن زمان به بعد برای توسعه اقتصادی تعاریف مختلفی ارائه شده است. مفهوم توسعه دارای معانی بسیاری است. باید این نکته را از یاد نبریم که بین توسعه به عنوان یک فرآیند و توسعه به عنوان یک شرط یا سطح باید تمایز قائل شد(لفت¬ویچ،1382 :74).
لوئیس ، توسعه اقتصادی را فرآیندی می¬داند که موجب افزایش درآمد سرانه در بلند مدت می¬شود. هیگینز توسعه اقتصادی را فرایندی که اقتصاد از یک دوگانگی (بخش سنتی و مدرن) به یک اقتصاد مدرن برسد، می-داند. کوزنتز توسعه اقتصادی را افزایش ظرفیت¬های تولیدی و تنوع در تولیدات یک جامعه در بلند مدت می-داند(طاهری،1376). بهشتی توسعه را یک فرایند تکاملی درونزای بلندمدت در نظر می¬گیرد که دربرگیرنده رشد اقتصادی مستمر، از بین برنده فقر و محرومیت و کاهش نابرابری است(بهشتی،1389: 7).
به طور کلی می¬توان گفت که توسعه یعنی فرآیند بهبود با توجه به مجموعه¬ای از شاخص¬ها و معیارها و ارزش¬ها. توسعه فرآیند بهبود در مبانی علمی و فنی تولید در سطح زندگی، شرایط کار و نحوه مدیریت نهادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر کشور به طور بنیادی و اساسی و به صورت سیستمی و مجموعه¬ای در کنار هم می¬باشد. توسعه فرایندی است با ابعاد مختلف و مجموعه اهداف گوناگون که این ابعاد شامل جنبه¬های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هر جامعه به معنای وسیع کلمه می¬باشد.
همچنین می¬توان تفاوت¬هایی برای رشد اقتصادی و توسعه اقتصادی در نظر گرفت. بین رشد اقتصادی و توسعه اقتصادی از لحاظ شیوه تحقیق و الگوسازی نیز تفاوت وجود دارد(صمدی،1377: 143). باید به این نکته توجه داشت که فرایند توسعه را نمی¬توان مترادف با رشد اقتصادی دانست. اصولاً رشد اقتصادی مفهومی کمَی است و اندازه¬گیری آن نیز از طریق محاسبه تولید امکان پذیر است. برای محاسبه توسعه اقتصادی نه تنها ابعاد کمَی اندازه¬گیری می¬شود، بلکه ویژگی¬های کیفی نیز مدنظر قرار می¬گیرند و می¬بایست به طریقی اندازه¬گیری شوند (قیصری،1381: 110). باید توجه داشت که تفاوت¬های علمی بین رشد و توسعه وجود دارد زیرا توسعه همیشه و در همه جا دربرگیرنده یک ارتباط متقابل میان تغییرات کمَی و کیفی انقلاب و تکامل است، و حتی اگر یک رشد صرفاً کمّی و مقداری در جای خاصی در زمان معینی در چارچوب ساختار موجود انجام شود نه فقط نتیجه تغییرات کیفی قبلی است بلکه بدون تردید راه جدیدی را برای توسعه باز می¬کند.
یکی از نگرانی¬های اقتصاددانان، توانایی بشر در برخورداری از یک جریان مداوم رشد اقتصادی در طی حیات خود می¬باشد(صدر،1378: 10). برداشت صرفاً اقتصادی از توسعه در سال¬های دهه 1960 ضرورت توجه به ماهیت اجتماعی، روانی و سیاسی توسعه را پیش آورد(ضرابی و اذانی،1380: 12). توسعه پایدار مفهوم کاملاً جدیدی نیست. از دوره¬های ماقبل تاریخ، بسیاری از مردم از محدودیت¬های محیطی و برخی استراتژی¬های تکامل موفقیت¬آمیز و درازمدت بقا همچون مدیریت بهینه و حسن تدبیر مناسب آگاهی داشته¬اند(بارو،1376: 44). اما مفهوم توسعه پایدار همزمان با انتشار گزارش «آینده¬مشترک ما» توسط کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه در سال1987در دستور کار برنامه بین¬المللی قرار گرفت(هلیف،1384: 358). مفهوم توسعه پایدار افزون بر ریشه¬های زیست محیطی آن، بر پایه تجارب ده¬ها سال تلاش بی¬وقفه در زمینه توسعه نیز شکل گرفته بود(نسترن و همکاران،1386: 59).
ساگان(1992)معتقد است اعتبار نهادن به منابع مهم حیاتی در زندگی انسانی که ساکن کره زمین است و می¬بایستی به حفاظت منابع آب، خاک، هوا، گیاه و حیوان متعهد باشد، ضروری است(بهفروز،1378: 2). مفهوم توسعه به مقدار زیادی در جهت منافع نسل حاضر می¬باشد و تأکید کمی بر رفاه نسل¬های آینده دارد. به عبارت دیگر فعالیت¬های اقتصادی ممکن است موجب تخریب محیط¬زیست، اکوسیستم¬ها و منابع طبیعی در سطح جهان شود. مشکلات و مسائل زیست محیطی ناشی از رشد بی¬رویه صنایع موجب طرح موضوع توسعه پایدار به جای توسعه شده است. کمیسیون «براندلند» توسعه پایدار را چنین تعریف می¬کند: توسعه¬ای که بتواند نیازهای نسل حاضر را بدون لطمه زدن به برآورده ساختن نیازهای نسل¬های آینده و سازگار با منافع نسل¬های آینده برآورده سازد(پردازی مقدم و همکاران،1384: 44). واژه توسعه پایدار را گاهی اوقات در مقابل واژه¬های دیگری نظیر پایداری اکولوژیکی و توسعه مناسب زیست محیطی هم به کار می¬برند(سلامی،1376: 44).
بر اساس تحقیقات انجام شده،امنیت وتوسعه در مناطق مرزی با ضریب همبستگی بالا دارای رابطه مستقیم ودو سویه با یکدیگر هستند. به عبارت دیگر،توسعه و امنیت،تاثیرات متقابلی در مناطق مرزی بر هم دارند.به گونه¬ای که هر اقدامی در فرایند تحقق توسعه تاثیرات مستقیمی بر فرایندتحقق امنیت می¬گذارد و بالعکس.به این ترتیب مناطق دارای شاخص¬های بالای توسعه از ضرایب امنیتی بالاتری نسبت به مناطق توسعه نیافته¬تر برخوردارند(عندلیب،196:1380). بنابراین،توسعه اقتصادی مناطق مرزی وافزایش رفاه ودرآمد اقتصادی مرزنشینان از طریق فعالیت¬های سالم اقتصادی،با حمایت وسرمایه¬گذاری دولت¬ها بر کار امنیتی مرزتاثیر مثبت دارد.از سویی دیگر افزایش فعالیت¬های اقتصادی سالم وسرمایه¬گذاری دولت¬ها در مناطق مرزی،مشروط به عدم اختلاف فاحش اقتصادی در دو سوی مرز نیز می¬تواند بر کارکرد ارتباطی مرز تاثیر مثبت داشته باشد(زرقانی،192:1386).
امروزه تجارت به عنوان موتور رشد و توسعه معرفی شده است.کشورهای درحال توسعه برای رسیدن به توسعه لازم است که بدنبال حضور جدی¬تر در تجارت جهانی باشند. از جمله روش¬هایحضور در تجارت جهانی گسترش مبادلات منطقه¬ای بین کشورها می¬باشد.ایجاد بازارچه¬های مرزی از راهکارهای موثردر گسترش مبادلات بین منطقه¬ای است.در حال حاضر،در مرزهای اکثر کشورهای درحال توسعه سطح قابل توجهی از نیاز مردم مرزنشین از طریق مبادلات مرزی (بازارچه¬ها) تامین می¬شود.اینگونه مبادلات علی¬رغم غیررسمی ومحلی بودن، نقش پراهمیتی در مبادلات میان کشورهای همسایه دارندوباعث بهبود زندگی ساکنان مناطق مرزی می¬شوند(مراتب،2:1384).بازارچه¬های مرزی به عنوان شکلی از بازارچه¬های بین¬المللی،بدنبال توسعه روابط سیاسی ودیپلماسی شکل می¬گیرند.بازارچه¬ها در مقیاسی کوچک وخرد، دارای شرایط وقوانین خاصی است که آن را از مفهوم بازار متمایز می¬کند.مسلماً این شرایط وخصوصیات بسته به شرایط پیرامونی که هر بازارچه در آن واقع می¬شود،متفاوت است(محمودی وفخرفاطمی،58:1384).بازارچه مرزی،محوطه¬ای است محصور،واقع در نقاط مرزی و در جوار گمرکات، مجازبه انجام تشریفات ترخیص کالا که اهالی دو طرف مرز می¬توانند تولیدات ومحصولات محلی خود را با رعایت مقررات صادرات وواردات جهت داد وستد در این بازارچه¬ها عرضه نمایند(وزارت امور اقتصادی ودارایی1:1381).
بازارچه¬های مرزی فعال در کشور بر دو نوع است:نوع اول بازارچه¬هایی هستند که بر اساس مجوز وزارت بازرگانی تشکیل شده¬اند،مانند بازارچه¬های کردستان،کرمانشاه و...که عموماً در مناطق مرزی به منظور محرومیت زدایی،ایجاد اشتغال ودرآمد برای اهالی تاسیس می¬گردند ودر مجموع 24بازارچه از این نوع در کشور وجود دارد.نوع دوم بازارچه¬هایی هستند که مجوز ایجاد آن بر اساس مصالح ملی وتشخیص شورای امنیت ملی صادر می¬شود. اینگونه بازارچه¬ها غالباً با نظر شورای مذکور در مکان وزمان معین ایجاد ومنحل می-شود(مانند بازارچه مرزی در افغانستان)وتعداد آنها نامشخص است (پهلوانی وقلعه¬نو،12:1378).
به دنبال امضای پروتکلی با مقامات کشور ترکیه در نیمه دوم دهه1360،اولین بازارچه مرزی در ایران با اهداف اقتصادی،اجتماعی،سیاسی وامنیتی و...در محلساری¬سو بازرگان در سال 1367تاسیس شد. ولی این بازارچه به دلایل مختلفی به ویژه ایرادات قانونی که گمرگ به نحوه عملکرد بازارچه وهمچنین اهداف تاسیس آنها گرفت،در اواخر سال 1368تعطیل شد(بی¬سخن 35:1387).دوره دوم فعالیت بازارچه¬های مرزی از سال 1369تا سال 1373وبه دنبال مذاکرات استاندار آذربایجان غربیواستاندار وان ترکیه وبا تاسیس بازارچه مرزی رازی وسروآغاز شد. به دنبال آن اقداماتی جهت احداث بازارچه¬های مرزی در چند استان کشور انجام گرفت.
راه¬اندازی وایجاد بازارچه¬های مرزی به عنوان اهرمی از فعالیت¬های اقتصادی در مناطق مختلف خصوصاً در مناطق مرزی کشور،دارای آثار مختلف اقتصادی،اجتماعی وسیاسی بوده است. در بعد اقتصادی،ایجاد بازارچه در نواحی روستایی بویژه در مناطق مرزی می¬تواند فرصت¬هاییاز جمله:ایجاد اشتغال مستقیم وغیر مستقیم برای جوانان منطقه در بخش¬های حمل ونقل بار و مسافر،رستوران وخدمات مربوط به آن،صدور تولیدات کشاورزی و دامی با قیمت¬های مناسب به کشورهای همجوار،افزایش درآمد وسطح رفاه روستائیان از طریق تبادل کالاها،کاهش بیکاری،رسمی کردن مبادلات بین ایران وکشورهای همسایه وهمچنین در افزایش تعدادوتنوع مشاغل موجود در روستا موثر باشد(دهمرده وشهرکی،7:1387-56).بازارچه¬های مرزی علاوه بر اثرات مثبت اقتصادی دارای آثار منفی نیز می¬باشند. از جمله آثار منفی آن می¬توان به ورود کالای قاچاق به کشور وخروج ارز از آن،ورود کالای مشابه ولطمه به تولیدات داخلی، تجمل¬گرایی،ایجاد شغل¬های کاذب وپر درآمد وکاهش کشاورزی،ترک تحصیل دانش¬آموزانجهت اشتغال درمشاغلکاذباشارهکرد(دهمردهوشهرکی،61:1378).

بازارچه

مطالب مشابه :

فهرست 183 صرافی غیرمجاز و فاقد اعتبار از منظر بانک مرکزی

پاتایا

سابقه خشکسالی و قحطی در ایران

آقای معاون اول : مجازات حبس، انفصال، جریمه و رد مال

نرخ‌های سود سپرده‌های بانکی؛ یکساله ۲۲ درصد

راهنمای کامل سفر پیاده روی کربلا+ نقشه شهرهای زیارتی

بازارچه