مسجد امام خمینی (ره)اصفهان، شاهکاری جاویدان، در معماری ایران زمین(قسمت دوم)

با این که پیاده رو بسیار وسیع است می بینی که ورودی مسجد عقب نشسته است،به شکل نصف هشت ضلعی.اگر حوض مرمری آب داشته باشد با انعکاس ساختمان ورودی در خود زیبایی این مدخل چند برابر می شود.به پلان ورودی توجه کن.می بینی حالتی دارد شبیه دستان از هم گشوده به نشانه ی در آغوش گرفتن.

آیا فکر نمی کنی که معمار می خواسته با این شگرد رهگذر را ناآگاه به درون بکشاند؟یعنی با سود بردن از زبان معماری عابر را جلب و جذب کند؟و در عین حال از همین ترفند سود جسته است تا به نوعی فضای میدان را از مسجد جدا کند.

به هر حال در برابر باشکوه ترین ورودی هر مسجدی در ایران ایستاده ای،ارتفاع ایوان 37 متر و ارتفاع مناره ها 48 متر.دوگلدان مرمری دور سکوها را نگاه کن .کاشی مارپیچ فیروزه ای نماد تاک است که ساقه ها به هم پیچیده اند و در اوج به هم پیوسته اند.تو در برابر هر ورودی قدیمی این دو گلدان را می بینی:خوشامدی به تازه وارد.مقرنس ایوان با کاشی معرق پوشیده شده و نهایت ظرافت در ساخت و پرداخت آن به کار رفته است.

بالای سر در ،در تو رفتگی طاقچه مانند،یک قطعه کاشی معرق هست که رنگ زمینه ی آن قهوه ای است.دو طاووس(پرنده ای از بهشت)در دو سوی یک گلدان ایستاده اند.می گویند این قطعه نفیس ترین کاشی معرق است که تاکنون ساخته شده و به دلیل یگانه بودن نمی توان بر آن قیمت گذاشت.

پایین تر در کتیبه ای با خط درشت به قلم علی رضا عباسی نام شاه عباس،بانی مسجد،آمده و در زیر آن با خطوط نازک تر نام معمار مسجد:استاد علی اکبر اصفهانی.

حال به در نقره پوش و یراق آلات آن دقت کن.لنگه هایی به این طول و عرض را نمی شود با یک تخته ساخت.اگرهم آن تخته ها را کنار هم می گذاشتند بالاخره درز پیدا می کرد.برای پوشش این عیب،در را نقره پوش کرده اند و چه زیبا آراسته اند.پایین لنگه ی راست تاریخ ساخت و اتمام آن آمده:مصراع«شد در کعبه در صفاهان باز»با شمار ابجد می شود1046 هجری(1636 میلادی)از دوران شاه صفی جانشین شاه عباس اول.

وارد هشتی می شویم.کنار سنگاب می ایستیم و نگاهی به آن سوی میدان قیصریه و نگاهی به گنبد خانه.

در وهله ی اول گمان می کنیم هر دو در امتداد یکدیگرند.اما چنین نیست.مسجد 45 درجه به غرب چرخیده است.حل کردن مشکل این 45 درجه انحراف برای تعظیم کردن در برابر نبوغ استاد علی اکبر اصفهانی کافی است.

تو نه یک شکستگی نه یک انحراف و حتی یک قوز نمی بینی.این 45 درجه را وقتی حس می کنی که یک بار از دالان سمت چپ و بار دیگر از دالان سمت راست به صحن مسجد بروی.برو رو به روی ایوان شمالی بایست.آن گاه راز نبوغ استاد معمار بر تو آشکار می شود.کف ایوان پنج ضلعی است.اگر مسجد در محور میدان بود باید قسمت باز انتهایی ایوان در راس زاویه ی شمالی آن گشوده می شد.اما می بینی که ضلع شمال غربی را گشوده است.گویی ساختمان مسجد به صورت یک لنگه در حول پاشنه ی سنگاب چرخیده است.

در صحن مسجد به هر سو که نگاه می کنی هرچه می بینی کاشی است و انواع نقش و نگار.نقش هایی که نمی دانم هر کدام چندین و چند بار طی این 400سال بر انواع قالی و قالیچه نقش بسته اند.گنبد خانه تو را می طلبد.عظمت آن را نمی گذارد به ایوان های دیگر چندان توجه کنی.ارتفاع دو منار رعنای کنار ایوان 52 متر است.زیر وسط گنبد تخته سنگی است.روی آن می ایستی صدایی در می آوری:کف زدنی،پا بر زمین کوفتنی،فریادی....پژواک آن را چندین بار می شنوی.ایجاد این پژواک اگر تصادفی پدیده آمده باشد،چه تصادف دل انگیزی!و اگر با محاسبات فیزیک-ریاضی،چه دانش عظیمی!به هر حال مرا یاد حضرت داوود خوش آواز می اندازد که وقتی خواند،ندا از آسمان برخاست که:ای کوه ها،ای پرندگان با او همنوایی کنید(تسبیح گویید).ارتفاع گنبد چندان است که چشم از ابعاد آن در می گذرد و در نامتناهی سیر می کند.

منبر یک قطعه مرمر یکپارچه است به طول 10/4 مترکه چهارده پله را در آن تراشیده اند و با دو الوار پشت بند ایستانیده اند.ارتفاع منبر متناسب با مساحت مکانی است که شنوندگان در آن قرار می گیرند.هر چه مساحت بیشتر،منبر بلند تر.

محراب مرمری با کاشی کاری زیبا که البته به پای محراب شیخ لطف الله نمی رسد و دریچه ای بالای آن که برایش افسانه ها بافته اند.

دو شبستان راست و چپ با ستون های سنگی و غرق در کاشی،عظمت و ظرافت ها را به هم آمیخته اند.تناسب هایی که در مسجد امام اصفهان می بینی.پانصد سال تجربه پشت آن نهفته است.بین این دو ،مسجد گوهر شاد مشهد ساخته شده و تجربه ی اندوخته حاصلش این شده.

دو ایوان شرقی و غربی با اندازه های یکسان با ایجاد فضای مناسب با قدرت تمام در خدمت گنبد خانه اند.یعنی این خصوصیت در معماری مسجد امام اصفهان است که تمام عناصر موجود در آن فرع گنبدند.

هر جای مسجد امام که قرار بگیری،فضای گنبد خانه تو را می طلبد.گنبد مسجد امام دو پوسته می باشد.ارتفاع از کف تا پوسته اول 34 متر و تا پوسته دوم 54 متر.ارتفاع فضای خالی میان دو پوسته 16 متر.ابعاد گنبد خانه 22.5*22.5 متر.

بیایید با هم چند لحظه مسجد امام اصفهان را به حال خود رها کنیم و در اندیشه ی استاد علی اکبر اصفهانی سیر و سیاحت نماییم:البته ناگفته نماند استاد مسجدی دیگر هم در حوض ساخته اما به صورت وارونه،تحت قوه ی جاذبه ی زمین ویران نمی شوند.ترکیب وهم و واقعیت است که شکل چلیپایی مسجد را کامل می کند.یعنی همان شکل که پلان مسجد است.خیال نکنید که این صلیب به طور تصادفی انتخاب شده؛نه،کاملا حساب و کتاب داردبرای یک بار هم شده خوب است امتحان کنیم:تصویر خورشید در حباب روی آب شکل صلیب را در ته ظرف آب پدید می آورد با رنگ های تجزیه شده.این است پیوند نور و آب.

مسجد معلق در فضاست بدون جاذبه از هر سو که بیندیشی.اما مسجد امام را استاد برای انسان ساخته است.پس جای من و شما در این مکان کجاست؛حال اگر مایل باشید با هم بر سر حوض وضو بگیریم.آب موج بر می دارد وهم ساختمان کژدیسه می شود.تو آب را موج دار کردی تو با این کار حضور خودت را در هستی بی کران دیگران و به خودت اعلام نمودی...دلت می خواهد از همین جا عروج کنی؟اصلا این طور اندیشیدن را می پسندی؟می پذیری؟

دو صحن جانبی مسجد امام،دست راستی به نام سلیمانیه است که اتاق و پنجره ندارد و دست چپی ناصریه که نامش به دلیل تعمیرات زمان ناصرالدین شاه است که در آن صورت گرفته است.در ضلع شمالی سلیمانیه سنگ ذوزنقه ای چسبیده به دیوار روی زمین قرار گرفته که در تمام فصل های سال ظهر شرعی را نشان می دهد،می گویند از ابتکارات شیخ بهایی است.

شاید تعجب کنی ولی این سنگاب ها با همه ی کوچکی چقدر فضای پایین شبستان را زیباتر کرده اند،و البته آن که در هشتی ورودی مسجد است شاهکار سنگ تراشی است،با ضربه ای آهسته بر آن صدای کاسه چینی می شنوی.

شبستان بزرگ زمستانی در ضلع غربی واقع است. معمار مسجد امام در هیچ چیز کوتاهی نکرده است.هرچه را که به چشم می آمده آراسته است.حتی پشت بام سر در ورودی را.

نکته جالب توجه این که،شاه عباس برای تکمیل مسجد امام شتاب داشت،می ترسید بمیرد و آن را کامل نبیند.همین امر سبب شد که برای تزیین سطوح به جای کاشی معرق که تولید آن وقت گیر بود از کاشی خشتی هفت رنگ استفاده نماید.به هنرمندان توجه خاص داشت.می گویند شاه عباس برای تسریع در کار،خود شبها شمع به دست می گرفت و بالای سر علی رضا عباسی،بزرگترین ثلث نویس همه اعصار،می ایستاد و او را به نوشتن تشویق و ترغیب می کرد.

مسجد امام در واقع یک اثر هنری درخشان بوده و گویی قادر به سخن گفتن است در هوای پاک بامدادهای اصفهان چنین به نظر می رسد که می تواند احساساتی را به زبان خود بیان سازد زیرا اگر کسی قادر به درک این بنا باشد به آسانی احساس می کند که این اثر هنری سخن می گوید.

در ایران ، انسان با ساختن بنای عالی مسجد امام خواسته است طرحی از بهشت معهود را به مسجد تقدیم کند و برای تحقق بخشیدن به این بهشت با استفاده از رنگها و نقشهای متعدد و خطوط قرآن جنبه تزئینی بنا را به میزان قابل تصوری وسعت داده به ریزه کاری ها و نقش و نگارهای کاشی و موزائیک متوسل شده است.

یکی از خصوصیات جالب و برجسته مساجد ایران این است که نقش هایی که در آن به چشم می خورد عاری از هرگونه کنایه تصویری است و طبیعت و مایه نبوغ اسلامی در این مساجد به صورت نشانه ها و اشکال هندسی عرفانی که جنبه آبستره شده آن شدید است مشهود و نمایان می باشد.

پایان قسمت دوم

........................................................................................................

مسجد امام خمینی (ره) با وصفی که در این پروژه(درس مبانی نظری معماری دانشگاه صنعتی جندی شاپور ) از آن شده تنها اندکی از ویژگی های برجسته این شاهکار معماریاست که(بدون اغراق) را در این جا آوردم.مسجدی که بنا به دلایلی خاص که تعدادی از آنها را در اینجا آوردم برای این اثر،عنوان اوج هزار سال مسجد سازی را انتخاب کردم .

نکته جالبی که در این پروژه به آن برخوردم گمنامی و ناآشنایی معماران دوره ی صفوی با آن نبوغ و استعداد و خلاقیت است،در حالی که شاید تنها یکی از آن اثرها را اگر امروز یکی از معماران امروزی می ساختند چه ها که نمی کردند و چه چیزهایی که نمی گفتند...آری با حرف نمی توان معماری متناسب با فرهنگ وهویت ملی –اسلامی با قدمت چندین هزار ساله داشت...

اما متاسفانه در وبلاگ ها و سایت ها از مسجد امام خمینی (ره)اصفهان مطلب زیادی پیدا نکردم!؟،این من را بیشتر مصمم کرد تا یه پروژه درست حسابی ببندم و آن را در اختیار همگان بگذارم تا همه ما ایرانیان و جهانیان با شاهکارهای معماری کشور عزیزمون بیشتر آشنا بشویم،امیدوارم هممون توانسته باشیم قدمی هر چند کوچک در راستای معرفی فرهنگ و تمدن ایران زمین برداشته باشیم...

از شما عزیزان هم خواهش می کنم نظرات و انتقادها رو توی دلتون نگذارید و برام بفرستیدو ...

با تشکر / برادر کوچک شما مجتبی خسروی / 15 مرداد ماه سال 89

شادی روح شهدا و امام شهدا صلوات

والعاقبه للمتقین...

مسجد امام خمینی (ره)اصفهان، شاهکاری جاویدان، در معماری ایران زمین(قسمت دوم)

مطالب مشابه :

مسجد شاه ( امام ) اصفهان

مسجد امام اصفهان

مسجد امام اصفهان

مسجد امام اصفهان - تصاویر حیرت انگیز از معماری خیره كننده مسجد امام اصفهان

راز سنگ ساعت مسجد امام (شاه عباسی) اصفهان

مسجد امام خمینی (ره)اصفهان، شاهکاری جاویدان، در معماری ایران زمین(قسمت دوم)