" سيب زمينی شيرين 1 " ( sweet potato 1 )
" سيب زمينی شيرين ۱ " ( sweet potato ۱ )
گردآوري و تدوين :
اسماعيل پوركاظم ؛ كارشناس ارشد زراعت ، مدرس دانشگاه جامع علمي كاربردي گيلان
مقدمه :
--- سيب زميني شيرين نه تنها مزه اي شيرين به ذائقه (taste bud) شما مي بخشد بلكه به سلامتي قلبتان نيز كمك مي كند. اين سبزي ريشه اي سرشار از نشاسته بعنوان يك منبع غني از "فلاونوئيدهاي" (flavnoids) آنتي اكسيدان ، ويتامين ها ، عناصر معدني و الياف رژيمي (dietary fiber) ضروري براي سلامتي بشر هستند. سيب زميني شيرين با نام علمي "Ipomoea batatas" از گياهان زراعي خانواده پيچك يا نيلوفر صحرايي يعني "convolvulaceae" مي باشد كه در سراسر مناطق گرمسيري و معتدله دنيا پرورش مي يابد. پرورش اين گياه نيازمند دسترسي به آب كافي و توجه به مباني كشت و كار گياهان است. ريشه هاي غده اي گياه (tuberous root) مزبور به شكل دراز (elongate) و تخم مرغي (oblong) با انتهاي باريك مي باشند و پوست صاف آنها بر اساس نوع واريته به رنگ هاي قرمز ، ارغواني ، قهوه اي و سفيد ديده مي شوند (2).
--- سيب زميني شيرين اصولاى گياهي گرمادوست مي باشد كه بعنوان يك سبزي در سراسر مناطق گرمسيري دنيا گسترش يافته است. اين گياه را مي توان انتخابي مناسب براي كاشت در باغچه ها و باغ ها دانست زيرا :
الف) بخوبي رشد مي يابد.
ب ) نسبت به خشكي و گرما متحمل است.
پ ) آفات و بيماري هاي بسيار كمي دارد.
ت ) بسيار مغذي است.
ث )كالري نسبتاً كمي توليد مي نمايد (4).
--- سيب زميني شيرين پس از حدود 6-4 ماه كه بستگي به دماي محيط رشد دارد ، به مرحله برداشت مي رسد. ساقه هاي رونده اصلي گياه در اين مرحله ستبر (thicken) مي گردند و اگر بوته ها را توسط ابزار چنگالي از خاك خارج سازند آنگاه تعداد 3-2 عدد غده را در پائين بوته ها خواهند يافت. توجه شود كه در هر زمان مي توان برگ ها و نوساقه هاي سيب زميني شيرين را برداشت كرد و به مصرف رسانيد زيرا اين عمل تأثيري بر گياه يا غده هايش نمي گذارد (3).
مشخصات گياهشناسي :
--- سيب زميني شيرين (sweet potato) با نام علمي "Ipomoea batatas" از جمله گياهان دولپه اي (dicotyledon) متعلق به خانواده پيچك يا نيلوفر صحرايي (convolvulaceae) است. اين سبزي ريشه اي ضخيم و سرشار از نشاسته و داراي مزه اي شيرين مي باشد. برگ هاي جوان و نوساقه هايش (shoots) گاهاً بصورت سبز و تازه مصرف مي شوند. از حدود 50 جنس و بيش از 1000 گونه متعلق به خانواده پيچك ها تنها سيب زميني شيرين بعنوان يك محصول زراعي تاكنون اهميت يافته است گواينكه برخي ديگر از اعضاي خانواده پيچك ها بصورت منطقه اي در برخي نقاط جهان استفاده مي گردند وليكن بسياري از آنها در حقيقت سمّي (poisonous) هستند (5).
--- سيب زميني شيرين فقط يك خويشاندي بسيار دور با گياه سيب زميني معمولي (potato) با نام علمي "Solanum tuberosum" دارد كه متعلق به خانواده سيب زميني يعني بادمجانيان بعبارتي "solanaceae" يا "nightshade" است. جنس "Ipomoea" كه شامل سيب زميني شيرين است همچنين دربردارندۀ برخي گل هاي باغچه اي موسوم به پيچك ها يا نيلوفرها (morningglory) مي باشد اگرچه اين موضوع معمولاً بهمديگر مبسوط نمي گردد. امروزه برخي از ارقام سيب زميني شيرين نيز بعنوان گياه زينتي كاربرد يافته اند لذا آنها را در مبحث پرورش گياهان زينتي (horticulture) با نام پيچك هاي غدّه دار (tuberous morningglory) مي شناسند (5).
--- بوته هاي سيب زميني شيرين گياهي رونده (vine) ، علفي (herbaceous) و چندساله هستند كه داراي برگ هايي قلبي شكل (heart-shape) يا نخل مانند (palmately lobed) با آرايش متناوب بر روي ساقه ها و گل هايي متوسط با گلبرگ هاي پيوسته (sympetalous) مي باشند. ريشه هاي خوراكي غدّه مانندش به شكل طويل با انتهاي باريك (tapered) ديده مي شوند. آنها پوستي صاف به رنگ هاي زرد ، نارنجي ، قرمز ، قهوه اي ، ارغواني و بژ (beige) دارند. گوشت غدّه ها نيز به رنگ هاي بژ ، سفيد ، قرمز ، صورتي ، بنفش ، زرد ، نارنجي و ارغواني مشاهده مي گردند. واريته هاي سيب زميني شيرين با گوشتي به رنگ هاي سفيد و زرد روشن معمولاً شيريني و رطوبت كمتري در مقايسه با ارقام داراي گوشت قرمز ، صورتي و نارنجي دارند(5).
--- ساقه هاي رونده سيب زميني شيرين در اقاليم سرد بقاء نمي يابند امّا غده ها در اقاليم عاري از يخبندان قادرند در طي زمستان نيز زنده بمانند و نوساقه هايي را در بهار آينده توليد كنند (4).
«جدول1) طبقه بندی علمی گیاه "سيب زميني شيرين" (5) :
|
سلسله (kingdom) |
گیاهان (plantae) |
|
گروه (division) |
گیاهان گلدار (spermatophyte) |
|
شاخه (phylum) |
نهاندانگان (angiosperms) |
|
رده (class) |
دو لپه اي ها (Eudicots) |
|
زير رده (subclass) |
ستاره اي ها (Asterids) |
|
راسته (order) |
سولاناليس (solanales) |
|
خانواده (family) |
پيچك يا نيلوفر (convolvulaceae) |
|
جنس (genus) |
Ipomoea |
|
گونه (species) |
batatas |
--- سيب زميني هاي شيرين را نبايد با "يام ها" (yams) كه نوعي ديگر از ريشه هاي نشاسته اي رايج در آفريقاي غربي هستند ، اشتباه گرفت. "يام ها" براستي درشت تر از سيب زميني هاي شيرين هستند بطوريكه به وزن تا 120 پوند و طول 2 متر نيز مي رسند. "يام ها" جزو محصولات گرمسيري محسوب مي شوند و هيچگاه در مناطقي كه حرارت به كمتر از 68 درجه فارنهايت نزول مي يابد ، رشد نمي كنند.
مهمترين تفاوت هاي ظاهري سيب زميني شيرين با "يام ها" و ساير ريشه هاي غذايي مشابه عبارتند از :
&1) سيب زميني شيرين (swet potato) گياهي دولپه اي با غده هاي نسبتاً كوچك و پوست (peel) خيلي نازك است.
&2) "يام" (yam) گياهي تك لپه اي با غده هايي بزرگ ، ضخيم ، خشن و داراي پوستي به رنگ هاي قهوه اي تا صورتي است كه بستگي به نوع ارقام آن دارد. گوشت داخل غده هايش نشاسته اي است وليكن بستگي به غلظت رنگيزه ها (pigment) به رنگ هاي سفيد ، زرد ، نارنجي و ارغواني ديده مي شود.
&3) "بونياتوس" (boniatos) كه آنرا سيب زميني شيرين كوبايی مي خوانند داراي ظاهري خشك و گوشتي نشاسته اي به رنگ قرمز متمايل به قهوه اي است. آنها طعمي متمايل به شيريني متوسط دارند و همانند سيب زميني هاي معمولي پخته مي گردند.
&4) برگ هاي سيب زميني شيرين نيز خوراكي هستند. در حقيقت بخش هاي سبز اين گياه حاوي عناصر غذايي و الياف رژيمي بيشتري در مقايسه با سبزيجات برگي (green-leafy) مي باشند (2).
«جدول2) مقايسه برخي از مهمترين تفاوت هاي سيب زميني شيرين و "يام" (10) :»
|
عوامل تفاوت |
سيب زميني شيرين |
"يام" |
|
خانواده |
نيلوفر وحشی يا پيچك (convolvulaceae) |
"ازملك" يا "تميس" (dioscoreaceae) |
|
كروموزوم ها |
90 = 2n |
20 = 2n |
|
گل ها |
يكپايه (monocious) |
دوپايه (dioecious) |
|
مبدأ |
مناطق استوايی آمريكا (پرو ، اكوادور) |
آفريقاي غربي ، آسيا |
|
بخش خوراكي |
ريشه هاي ذخيره اي (storage root) |
ساقه هاي زيرزميني ذخيره اي (tuber) |
|
ظاهر |
صاف ، پوست نازك |
خشبي و فلسي (rough & scaly) |
|
شكل |
كوتاه ، انتهاي باريك (tapered end) ، ساختمان چهارگوش (blocky) |
دراز ، استوانه اي (cylinderial) ، گاهاً داراي انگشتي جانبي (toes) |
|
احساس دهانی (mouth feel) |
مرطوب |
خشك |
|
مزه |
شيرين |
نشاسته اي |
|
بتاكاروتن |
معمولاً زياد |
معمولاً خيلي كم |
|
تكثير |
انتقال نشاء ، قلمه هاي ساقه رونده |
قطعات غده |
اسامي مشابه سيب زميني شيرين :
--- سيب زميني شيرين را در برخي نقاط دنيا با اسامي ديگري نيز مي شناسند :
@1) بوميان نيوزيلند آن را در زبان "مائوري" (Maori) بنام "Kumara" مي خوانند و غالباً مورد استفاده غذايي قرار مي دهند.
@2) سيب زميني هاي شيرين نرم و نارنجي رنگ را در منطقه آمريكاي شمالي بنام "yam" مي شناسند درحاليكه "يام" گياهي تك لپه اي (monocot) متعلق به جنس "ازملك" (Dioscorea) از خانواده "تميس" (Dioscoreaceae) است و در مناطقي از آفريقاي غربي و جنوب شرقي آسيا مي رويد.
@3) گياه زراعي "اوكا" (Oca) با نام علمي "Oxalis tuberosa" از خانواده "ترشواش" (Oxalidaceae) در بسياري از مناطق "پولينزيا" از جمله نيوزيلند بعنوان "يام" شناخته مي شود (5).
ارقام زراعی سیب زمینی شیرین :
--- سیب زمینی شیرین را از نظر تفاوت بخش داخلی (گوشت) به دو دسته تقسیم بندی می کنند :
#1) ارقام مرطوب یا آبدار (moist)
#2) ارقام خشک یا کم آب (dry)
انواع مرطوب دارای گوشت نارنجی پُر رنگي هستند که گاهاً با نام "یام" (yam) نیز شناخته می شوند. اغلب واریته های مقبول جهت کاشتن در باغچه های خانگی از ارقام آبدار بشمار می آیند. مهمترین ارقام آبدار سیب زمینی شیرین عبارت از "Centennial" و "Georgia jet" هستند (1).
--- واريته هاي سيب زميني شيرين مناسب براي كاشت عبارتند از :
الف) واريته "Centennial" : اين واريته از محبوب ترين انواع سيب زميني شيرين است. اين واريته به رنگ هويجي (collot-color) ديده مي شود و از ويژگي انباري مناسبي برخوردار است. اين واريته را غالباً براي كاشت در عرض هاي جغرافيايي بالاتر توصيه مي كنند.
ب ) واريته "Jewel" : اين واريته به رنگ مسي (copper-color) است و از مقاومت خوبي در مواجهه با بيماري هاي گياهي برخوردار مي باشد. واريته مزبور از ويژگي انباري مناسبي بهره مي برد.
پ ) واريته "Bunch Porto Rico" : آنرا انتخابي مناسب براي باغچه هاي خانگي برخوردار از فضاي محدود مي دانند. اين واريته نيز به رنگ مسي و بسيار خوش طعم است (4).
مزایای پرورش سیب زمینی شیرین :
--- سیب زمینی شیرین یکی از مناسب ترین گیاهان برای پرورش در اقالیم گرم است زیرا :
*1) جانشین لایقی برای سیب زمینی معمولی است.
*2) دچار کمترین بیماری های گیاهی می شود.
*3) پرورش آن نسبت به سیب زمینی های معمولی سهل تر است.
*4) بسیار مغذی می باشد.
*5) با حداقل آب و کودها پرورش می یابد.
*6) سیب زمینی شیرین را می توان در امور پخت و پز همانند سیب زمینی معمولی مصرف کرد. آنها را می توان بصورت های آب پز ، بخارپز ، سرخ کرده و خمیری (mash) بکار گرفت امّا سیب زمینی شیرین را می توان بصورت های دیگری نیز بهره برداری کرد.
*7) جوانه ها و برگ های سیب زمینی شیرین نورسته را می توان با سالادها و سرخ کردنی ها مخلوط کرد و باعث زیبایی و خوشمزگی (yummy) آنها گردید.
*8) از سیب زمینی شیرین می توان بعنوان یک گیاه پوشاننده سریع سطح خاک (ground cover) بهره گرفت.
*9) از این گیاه همچنين بعنوان مالچ زنده (living mulch) در جهت غلبه بر علف های هرز استفاده می شود (3).
--- ساقه های رونده سیب زمینی شیرین به سرعت رشد می یابند و سطح زمین را می پوشانند. سیب زمینی شیرین از آمریکای مرکزی و جنوبی منشأ دارد لذا بدین معنی است که جزو سبزیجات گرمسیری محسوب می شود و نیازمند یک فصل رشد گرم و طولانی جهت ارائه محصول بهینه می باشد. واریته های مختلف سیب زمینی شیرین دارای غده هایی به رنگ های قرمز ، زرد و سفید هستند. نوع قرمز آن دارای بالاترین مقدار ویتامین A است و بیشترین مقبولیت را در بین مصرف کنندگان دارد درحالیکه تمامی واریته هایش بویژه اگر همراه با نوساقه ها (shoots) و برگ هایش مصرف شوند ، بسیار مغذی هستند. معمولاً پیدا کردن گیاهی که بدون توقع زیاد بتواند بیش از سیب زمینی شیرین به تولید مواد غذایی در واحد سطح بپردازد ، بسیار دشوار است (3).
--- سیب زمینی شیرین را در سراسر جهان از مناطق گرمسیری (tropical) تا اقالیم معتدله (temperate) کشت می نمایند. این محصول گرمادوست بنحو بارزی مغذی (nutritious) و چند منظوره (versatile) است. هر یک از ریشه های گوشتالوی سیب زمینی شیرین سرشار از ویتامین های A و C بعلاوه برخی از عناصر معدنی می باشد. ریشه های مزبور را بصورت های خام ، آب پز و پخته درون سوپ ها ، "کاسرول" (casserole) که غذایی مرکب از گوشت و آرد است ، دسرها ، نان ها و یا مخلوط تکه های سرخ شده (stir-fries) به مصرف مي رسانند (1).
ازدیاد سیب زمینی شیرین :
--- سریع ترین و آسان ترین شیوه ازدیاد (propagation) سیب زمینی شیرین را قلمه زدن (cuttings) می دانند. بدینطریق قطعاتی از ساقه رونده (runner) را به طول 30 سانتیمتر تهیّه می نمایند سپس تمامی برگ های آنرا بجز برگ های کوچک انتهایی حذف می کنند. قلمه ها را مگر برگ های انتهایی که در خارج خاک قرار می گیرند ، در داخل خاک قرار می دهند. قلمه ها از گره های (node) درون خاک ریشه دار می شوند. گیاه پس از مدتی شروع به رشد می کند ولیکن ریشه دهی از گره هایی که بر ساقه رونده اش بوجود می آیند، بواسطه مجاورت با خاک تداوم می یابند. در مواردی که قلمه های مناسبی از ساقه های رونده سیب زمینی شیرین در دسترس نباشد ، می توان از غده هایش برای تکثیر بهره گرفت. اینگونه غده ها را می توان از فروشگاه های کشاورزی مناطق پرورش گیاه تهیّه کرد. غده ها را در خاک قرار می دهند سپس با خاک می پوشانند آنگاه بستر کاشت را مرطوب می سازند. غده ها بزودی به تولید نوساقه ها (shoots) می پردازند که در این حال به "ترکه ها" (slips) موسوم می گردند. "ترکه ها" را زمانیکه به اندازه 15 سانتیمتر رسیدند ، از سطح غده ها قطع (snipped) می کنند و یا بیرون می کشند (pulled off) سپس آنها را جداگانه می کارند درحالیکه ریشه اصلی همچنان به تولید نوساقه ها یا "ترکه ها" ادامه می دهد(3).
پرورش سیب زمینی شیرین در آب :
--- این شیوه پرورش را معمولاً برای آموزش عملی در کلاس های درس بکار می گیرند. برای این منظور قطعه ای از ساقۀ رونده آنرا درون لیوانی از آب قرار می دهند. این روش را همچنین می توان با غدّه های سیب زمینی شیرین نیز اجرا کرد بطوریکه بخش انتهای غده ها را درون آب قرار می دهند ولیکن یک سوّم از نوک غده ها باید از در خارج از آب واقع شود. در این صورت بزودی نوساقه های منجر به تولید نهال از چشم های (eyes) روی غده ها ظاهر خواهند شد که آنها را می توان همانند "ترکه های" حاصل از قلمه ها در زمین اصلي کشت نمود. برخی افراد به ریشه دار نمودن "ترکه های" حاصله در آب مبادرت می ورزند كه البته این مورد برای نشان دادن چگونگی ریشه دار شدن غده ها مناسب است امّا برای کاشتن مناسب نخواهند بود (3).
پرورش سیب زمینی شیرین در خانه ها :
--- پرورش سیب زمینی شیرین در اقالیم گرمسیری و نیمه گرمسیری بسیار آسان است بعلاوه پرورش آنها در محیط های خنک نیز چندان دشوار نیست. در بسیاری از مواقع مسئله اصلی را پرورش بوته های سیب زمینی شیرین درون باغچه های خانگی تشکیل نمی دهد بلکه مشکل آن است که چگونه مانع خروج ساقه های رونده اش از محوطه تخصیص يافته گردند زیرا سیب زمینی شیرین ذاتاً یک گیاه خزنده مهاجم (invasive creeper) محسوب می شود. برداشت چنین محصولی نيز اگرچه با دشواری همراه است ولیکن باید دانسته گردد که برداشت باید در زمان مناسب صورت پذیرد (3).
--- اگر در محیط خانه دارای فضای کافی هستید بنابراین می توانید قطعه ای از آن را بطور دائمی به كاشت سیب زمینی شیرین اختصاص دهید. مثلاً می توانید بوته های آنرا در فضای زیر درختان میوه بعنوان گیاه پوششی بکارید. این بوته ها نیازمند مراقبت قابل توجهی نیستند بعلاوه هر زمان که بخواهید می توانید غده های مورد نیازتان را برداشت کنید و به مصرف برسانيد. برای اینکار در مکان هایی که تعیین می کنید به حفر گودال های کوچکی اقدام کنید و غده ها یا "ترکه ها" را در آنها غرس کنید. سیب زمینی شیرین اگر چه جزو سبزیجات مناطق گرمسیری است ولیکن نیاز آبی بسیار کمی پس از استقراریابی دارد. البته بوته هایی که بتازگی کاشته شده اند تا قبل از استقراریابی باید مرتباً آبیاری شوند. مواظبت نمائید که بستر گیاه هیچگاه به حالت غرقابی و یا اشباع در نیاید. در صورتیکه خاک بستر حائز زهکشی مناسب نیست ، بهتر است بوته های گیاه را بر سطح پشته ها بکارید. در مواردیکه خاک بستر حاوی عناصر غذایی کافی نیست ، می بایست آنرا با کود کافی در فواصل زمانی 6 هفتگی و 12 هفتگی پس از كاشت تقویت نمائيد. همواره سعی شود که تعادلی در عناصر غذایی خاک ایجاد گردد بعنوان مثال می توانید از عصاره علف های دریایی (sea weed) برای این منظور بهره گیرید. پاشیدن محلول سولفات پتاسیم می تواند مفید باشد. بکارگیری کمپوست ضایعات چوب (wood ash) نیز در تقویت بستر سیب زمینی شیرین حائز اهمیت است(3).
--- سیب زمینی شیرین را می توان در باغچه های خانگی بر روی شبکه های داربستی (trellis) و یا درون گلدان ها (container) بعنوان گیاهی زیبا با غده های (tubers) خوراکی و لذیذ کشت نمود. غده های این گیاه را که دارای برگ ها و گل های زیبایی است می توان در پائیز برداشت نمود. سیب زمینی شیرین در باغچه های خانگی ویژه سبزیجات در شرایط آفتابگیر بخوبی می روید امّا آنرا می توان در بخش های دیگری از محیط خانه ها و فضاهای سبز نیز بعمل آورد. سیب زمینی شیرین قابلیت کاربرد بعنوان پوشش موقت سطح زمین (groundcover) و یا بصورت گیاهان آویزان خانگی (trailing) را دارد. زمانیکه یک بوته رونده (vine) سیب زمینی شیرین را بخاطر بهره وری از شاخه ها و برگ های زیبایش در پاسیوها کشت می نمایند آنگاه می توانند ریشه های غذایی آنرا در پائیز از خاک خارج سازند و به مصرف برسانند (1).
توليد سيب زميني شيرين :
--- سيب زميني شيرين در برابر بروز يخبندان متحمل نيست لذا بهترين ميزان رشد را در شرايطي با دمای 24 درجه سانتيگراد (75 درجه فارنهايت) ، نور شديد خورشيد و شب های گرم ظاهر مي سازد. ميزان بارندگي 1000-750 ميليمتر (39-30 اينچ) بيشترين مناسبت را براي رشد سيب زميني شيرين بدون نياز به آبياري دارد وليكن متوسط بارندگي نبايد كمتر از 500 ميليمتر (20 اينچ) در طي هر فصل رشد باشد.
محصول سيب زميني شيرين در شروع شكل گيري غده ها يعني 60-50 روز پس از كاشت نسبت به خشكي حساس است بعلاوه در برابر شرايط غرقاب و خاك هاي اشباع نيز متحمل نيست زيرا شرايط اشباعي باعث كاهش تهويه خاك مي گردد كه منتج به كاهش ذخيره سازي مواد درون ريشه ها و حتي سبب پوسيدگي آنها مي گردد.
بستگي به ارقام سيب زميني شيرين و شرايط محيطي معمولاً غده ها در طي 9-4 ماه به مرحله بلوغ مي رسند. ارقام زودرس (early-maturing) را مي توان بعنوان محصول يكساله تابستانه در مناطق معتدله نظير مناطق شمالي ايالات متحده آمريكا بكار گرفت. سيب زميني شيرين در شرايطي كه طول روز كمتر از 11 ساعت باشد ، بندرت به مرحله گلدهي مي رسد و چنين شرايطي در خارج از مناطق گرمسيري امري عادي مي نمايد (5).
--- سيب زميني شيرين را غالباً از طرق زير تكثير مي كنند :
#1) ساقه ها (stem) يا قطعاتي از ساقه هاي رونده (vine)
#2) قلمه هاي ريشه اي (root cutting)
#3) نوساقه هايي (shoot) كه از غده هاي انباري خارج شده و داراي ريشه هاي نابجا (adventitious) مي شوند كه به آنها "تركه" (slip) گفته مي شوند.
#4) بذور حقيقي (true seeds) كه فقط براي مقاصد اصلاح نبات استفاده مي شوند.
#5) سيب زميني شيرين در فيليپين به صورت بومي (naturalized) رشد مي يابد و موسوم به "camote" است.
كاشت سيب زميني شيرين غالباً به وسيله قلمه هاي حاصل از ساقه هاي رونده نسبت به ساير روش ها رواج بيشتري دارد زيرا آسانتر انجام مي پذيرد (5).
--- سيب زميني شيرين در بسياري از شرايط زراعي بخوبي رشد مي يابد و دشمنان طبيعي كمي دارد. كاربرد آفتكش ها در زراعت اين گياه بندرت ضرورت مي يابند. گياه مزبور مي تواند با كمترين كودهاي مصرفي حتي در خاك هاي فقير نيز رشد يابد.
سيب زميني شيرين در انواع خاك ها مي رويند امّا شرايطي با زهكشي مناسب ، نور كافي ، خاك هايي با بافت متوسط و PH حدود 7-5/4 حائز بالاترين مقبوليت براي رشد بهينه اين گياه است. سيب زميني شيرين نسبت به سميّت آلومينيوم بسيار حساس است و اگر حداكثر پس از حدود 6 هفته پس از كاشت از افزودن آهك در اين خاك ها خودداري شود ، بشدت آسيب مي بيند (5).
--- سايه هاي روندۀ گياه پس از كاشت به سرعت رشد مي يابند و بر سطح خاك سايه اندازي مي كنند لذا نياز كمتري به كنترل علف هاي هرز دارند. سيب زميني شيرين را در مناطق معتدله غالباً در مزارع وسيع پرورش مي دهند و آنها را قبل از وقوع يخبندان ها برداشت مي كنند. گاهاً محصول سيب زميني شيرين را در مناطق گرمسيري پس از بالغ شدن همچنان درون خاك باقي مي گذارند تا هر آنگاه كه نياز به مصرف خانگي و يا ارائه به بازار باند ، برداشت كنند(5).
--- سيب زميني شيرين را توسط "تركه هايش" (slips) پرورش مي دهند. در تعريف "تركه ها" آمده است كه :
الف) "تركه ها" همان جوانه هايي (sprouts) هستند كه از غده هاي سيب زميني شيرين انباري خارج مي شوند(4).
ب ) نوساقه ها (shoot) يا شاخه هاي (twig) كوچكي هستند كه براي كاشتن يا پيوندزدن (grafting) از گياه اصلي بريده مي شوند (6).
پ ) بخشي از گياه كه آنرا بريده و يا مي شكنند تا براي كاشتن (planting) يا پيوندزدن (grafting) بعنوان يك قلمه (cutting) يا "پيوندك" (scion) بهره برداري شوند (7).
--- "تركه هاي" مورد نياز را مي توان از كشاورزان محلي ، قلمستان ها و فروشگاه هاي كشاورزي مناطق كاشت تهيّه نمود. "تركه هاي" مصرفي را همچنين مي توان شخصاً براي كاشت بهاره توليد كرد. براي اين منظور در نوامبر كه بهترين زمان برداشت سيب زميني شيرين است به مركز فروش آنها برويد و در جستجوي غده هايي باشيد كه به اندازه متوسط و فاقد تركيدگي (uncrack) و بدون نقص (unblemish) باشند. هر كدام از اين غده ها مي توانند تا 12 گياه جديد را بوجود آورند.
برخي كشاورزان براي اين منظور از ريشه هاي محصول سال قبل بهره مي گيرند و يا اينكه ريشه هاي تيمار نشده را از فروشگاه هاي كشاورزي تهيه مي كنند. دقت نمائيد كه بذور خريداري شده از ريشه هايي نباشند كه براي افزايش ماندگاري و جلوگيري از جوانه زدن با مواد مومي (waxed) پوشش يافته اند (1).
غده هاي مذكور را در اتاقي با نور كافي (well-lit) و دماي 70-65 درجه فارنهايت انبار نماييد و آنها را به مدت 90 روز نگهداري كنيد تا آخرين يخبندان بهاره سپري شود سپس اين غده ها را براي مدت 90 روز درون خاك قرار (embed) دهيد و شرايط گرما و رطوبت را برايشان فراهم سازيد. براي هر 2 غده سيب زميني شيرين نيازمند گلداني با حجم 1-5/0 گالن مي باشيد.
بخاطر داشته باشيد كه سوراخ هاي زهكش ته گلدان ها گشوده باشند سپس آن را ابتدا با 3 اينچ مالچ و متعاقباً با خاك گلدان يا باغچه پُر كنيد. غده ها را با زاويه 45 درجه درون گلدان ها بكاريد تا جوانه هاي حاصله با سهولت بيشتري سبز شوند. زمانيكه "تركه ها" به ارتفاع 12-6 اينچ رسيدند آنگاه مي توان آنها را در صورت سپري شدن خطر يخبندان بهاره در فضاي خارج از خانه بكاريد.
براي اين منظور زمين زير كشت غده ها را به عمق 10-8 اينچ شخم بزنيد سپس پشته هايي به ارتفاع 8-6 اينچ و عرض 12 اينچ ايجاد نمائيد. خاك را بخوبي زهكشي كنيد و از كودها براي تقويت خاك بستر بهره گيريد.
"تركه ها" را با فواصل مناسب از همديگر بكاريد وليكن مطمئن شويد كه خطر آخرين يخبندان بهاره بر طرف گرديده است. "تركه ها" بايد بگونه اي درون خاك قرار گيرند كه تمامي ريشه ها و 5/0 اينچ از ساقه هايش درون خاك واقع شوند. در مناطقي كه از هواي خنك تري برخوردارند ، اقدام به پوشاندن سطح خاك پشته ها با پلاستيك سياه مي نمايند تا از اين طريق به گرم شدن خاك پشته ها و در نتيجه افزايش سرعت رشد گياه مساعدت گردد.
بهتر است "تركه ها" را با محلولي حاوي فسفر كافي ، آبياري كنيد سپس تا چند روز مرتباً به آبياري ادامه دهيد تا ريشه هاي گياه بخوبي گسترش يابند. (1،4).
--- سيب زميني شيرين در گستره وسيعي از خاك ها مي رويد امّا بهترين رشد را در خاك هاي شني ارائه مي دهد لذا در صورتي كه اجبار به كاشت اين گياه در اراضي رسي باشد ، بهتر است "تركه ها" را بر سطح پشته ها (ridge) و برجستگي هاي (mound) خاك بكاريد. ايجاد بسترهاي برجسته باعث بهبود زهكشي خاك مي شود كه در رشد گياه سيب زميني شيرين حائز اهميت است و عمق كافي را براي رشد و توسعه غده ها فراهم مي سازد وگرنه با چنگالي شدن ، كوچكي و خميدگي غده ها مواجه خواهيد شد.
خاك بستر بايد حاوي عناصر غذايي مكفي باشد. بعنوان مثال آنرا مي توان با كمپوست كودهاي دامي تقويت كنيد. هيچگاه از كودهاي دامي تازه و يا كودهاي حاوي نيتروژن زياد نظير كودهاي مرغي پلت شده بهره نگيريد زيرا اين حالت منجر به توليد شاخه ها و برگ هاي فراوان بدون توليد هيچگونه غده اي خواهد شد.
سيب زميني شيرين بخوبي در خاك هاي فقير نيز رشد مي يابد وليكن ريشه هايش در خاك هاي رس سنگين تغيير شكل (deform) مي دهند و در خاك هاي شني بحالت بلند و نخ مانند در مي آيند. از كمپوست ها بقدر كفايت مي توانيد بهره گيريد امّا از مصرف كودهاي نيتروژنه مازاد اجتناب ورزيد زيرا به توليد ساقه هاي پُرپشت (lush) مي انجامد كه اين امر موجب بازماندگي رشد (stunt) غده هايش مي گردد (1،4).
رشد بوته هاي سيب زميني شيرين نيازمند فضاي كافي است تا گياه بتواند بخوبي گسترش يابد. فواصل بين قلمه ها و "تركه ها" را به ميزان 1 فوت بر روي رديف ها قرار دهيد و فواصل بين رديف ها را 4-3 فوت انتخاب نمائيد.
فضاهاي بين بوته ها و حدواسط بين رديف ها را بهتر است با مالچ ها پوشش دهيد تا از رشد و استقرار علف هاي هرز جلوگيري شود. بدين طريق علف هاي هرز در زير لايۀ مالچ خفه (choke) مي شوند ضمن اينكه شرايط براي رشد بهينه بوته هاي سيب زميني شيرين نيز مهيّا مي گردد.
بهترين زمان كاشت قطعات زمين در بهار مي باشد لذا در نيمكره شمالي توصيه مي گردد كه آنرا در ماه مه و در نيمكره جنوبي در نوامبر بكارند. در مناطق خنك (cool climate) ممكن است نيازمند كاشت گياه بصورت تك بوته (single planting) باشيد.
سيب زميني شيرين محتاج به 6-4 ماه برخوردار از آب و هواي گرم براي دستيابي به بلوغ است امّا در مناطق گرمسيري كه از فصل بهار طولاني برخوردارند ، دليلي براي كاشت بهاره وجود ندارد مگر اينكه قصد پرورش آن در سطوح تجارتي را داشته باشيد.
سيب زميني شيرين از قابليت نگهداري مطلوب پس از برداشت برخوردار نمي باشد لذا بهتر است "تركه هاي" مورد نظر را در چند بخش با فواصل زماني 2-1 هفته اي در زمين اصلي كشت نمائيد. در اين صورت در تمامي فصول سال به محصول كافي دسترسي خواهيد داشت و هيچگاه به يكباره با توده اي عظيم از محصول مواجه نمي گرديد. بنابراين اينگونه "تركه ها" يا قلمه ها را مي توان با فاصله زماني به تعداد 3 عدد در هر متر از رديف ها كشت نمود تا پس از 18-16 هفته در اقاليم گرم به بلوغ برسند و آماده برداشت شوند گواينكه اين زمان در محيط هاي خنك تا حدودي طولاني تر خواهد شد (3).
بایدها و نبایدهای پرورش سیب زمینی شیرین :
&1) سیب زمینی شیرین در شرایط زیر بخوبی پرورش می یابد :
1-1- خاک های شنی
2-1- شرایط آفتابگیر
3-1- فضای باز و گسترده
4-1- آب و عناصر غذایی کافی
5-1- شرایط گرم آنچنانكه با افزایش دما به رشد بیشتری می رسد (3).
&2) سیب زمینی شیرین شرایط زیر را نمی پسندد :
1-2- خاک های سنگین
2-2- شرایط غرقاب و خاک های اشباع (waterlogged)
3-2- اقالیم سرد
4-2- کاربرد کودهای سرشار از مواد ازته نظیر کود مرغی که باعث ازدیاد رشد شاخه ها و برگ ها می شوند تا حدّی
که هیچگونه غده ای تولید نخواهد شد (3).
مراحل داشت سیب زمینی شیرین :
الف) غده زایی :
گاهاً مواظبت می شود که ساقه های رونده بتوانند از تمامی گره هایش (joints) به تولید ریشه های نابجا بپردازد تا بدینوسیله تمامی انرژی خویش را به تولید غده های زیرزمینی حاصل از اینگونه رشد مصروف دارند تا فقط به تکمیل غده اصلی از ریشه اولیه بسنده نشود. بدینطریق برداشت ریشه ها نیز با سهولت بیشتری انجام می گیرند و متحمل صدمات کمتری می شوند لذا بمیزان کمتری مورد تهاجم اسپورهای بیماریزا نيز واقع می گردند (3).
ب ) علف های هرز :
در صورتیکه از پلاستیک سیاه (black plastic) جهت کاشت "ترکه ها" استفاده نمی کنید ، بهتر است که تا 2 هفته پس از کاشت به کاربرد مالچ بر اطراف ساقه های رونده سیب زمینی شیرین اقدام ورزيد تا از طریق : کاهش علف های هرز ، حفظ رطوبت و نرم نگهداشتن خاک بر توسعه بیشتر ریشه ها کمک كنيد (3).
هر چند گاه خاک بستر را با فوکا بهم بزنید تا از طغیان علف های هرز جلوگیری شود امّا همواره باید بستر کاشت را بشکل اولیه اش حفظ كنيد (4).
پ ) آبیاری :
اگر آب و هوا در وضعیت خشکي قرار دارد ، باید به تدارک آبیاری هفتگی به میزان 1 اینچ تا دو هفته قبل از برداشت اقدام نمائيد سپس مزرعه را تا حدودی بخشکانید. از آبیاری بیرویه خودداری كنيد زیرا گیاه شرایط خشکی را بهتر از شرایط بارندگی شدید متحمل (withstand) می گردد آنگونه که رطوبت مازاد بسادگي سبب پوسیدگی و فسادش مي شود(3).
هیچگاه از آبیاری بهنگام بوته های سیب زمینی شیرین غافل نشوید بطوریکه آبیاری کافی در دوره های خشکی به افزایش عملکرد محصول خواهد انجاميد. در مواردیکه قصد انبارکردن غده های محصول را پس از برداشت دارید ، یقیناً نباید به آبیاری مازاد در اواخر فصل رشد مبادرت ورزید (4).
ت ) کوددهی :
--- حدوداً 4-3 هفته پس از انتقال "ترکه ها" باید بمقدار 3 پوند کود مرکب 10-10-5 را به ازای هر 100 فوت از ردیف ها در کنار ردیف بوته ها (side-dress) مصرف نمائيد امّا اگر خاک بستر از بافت سبک و فقر غذایی بهره می برد ، می توان مقدار کود را تا 5 پوند افزایش دهيد (4).
ث ) هرس :
برای اینکه به راندمان مناسبی دست یابید هیچگاه نباید ساقه های رونده گیاه را هرس (prume) نمائید تا از قدرت و بنیه گیاه کاسته نگردد (4).
ج ) آفات سیب زمینی شیرین :
--- پرورش سیب زمینی شیرین در مناطق گرمسیری با معضلی جدّی بنام سرخرطومی سیب زمینی شیرین (sweet potato weevile) مواجه می باشد. خسارت این آفت در برخی مناطق نسبت به نقاط دیگر بیشتر است. حشره بالغ به طول حدود 6 میلیمتر با سر و بال هایی به رنگ آبی متالیک و بدنی به رنگ نارنجی متمایل به قرمز است. این آفت از تمامی بخش های گیاه شامل : برگ ها ، ساقه ها و ریشه ها تغذیه می کند. سرخرطومی مزبور تخم هایش را بر روي ریشه های این گیاه می گذارد و لاروهایش پس از تفریخ (hatching) به ایجاد تونل درون غده ها و تغذیه از آنها می پردازند كه این موضوع به فساد غده ها (rotten mess) می انجامد. حشرات بالغ این آفت معمولاً به ساقه های رونده و برگ های گياه هجوم می برند. آفت مزبور همچنین سبب پوسیدگی طوقه گیاه (foot rotمی گردد آنچنانکه به توسعه مناطقی به رنگ قهوه ای تا سیاه بر روي ساقه های مجاور خاک و ناحیه انتهایی ساقه ها می شود. تکثیر (multiply) این حشرات بسیار سریع صورت می گیرد و حذف آنها با دشواری امکانپذیر می باشد لذا استفاده از "ترکه های" گواهی شده مقاوم به بیماریهای گیاهی و بکارگیری تناوب زراعی 4 ساله توصیه می گردند. گیاهان آسیب دیده و ریشه های آنها را نابود سازید و پس از قرار دادن در پاکت های پلاستیکی به توده آشغال ها ملحق گردانید. در اراضی دچار حمله سرخرطومی سیب زمینی شیرین نباید به کاشت مداوم قطعاتی از زمين به این گیاه اقدام ورزید. در هنگام انتقال قلمه های سیب زمینی شیرین باید از انتقال سرخرطومی به همراه آنها اجتناب کنيد. تمامی گیاهان مزرعه آلوده را از خاک خارج ساخته و نابود سازید. مزارع جدید را با قلمه های سالم بنا نمائید تا مجدداً دچار صدمات ناشی از هجوم سرخرطومی مذکور نگردید (3).
--- مهمترین آفات سیب زمینی شیرین عبارتند از :
1-ج- سرخرطومی (weevile)
2-ج- کک ها (flea beetle)
3-ج- سن ها (bugs)
4-ج- شته ها (aphids)
5-ج- مگس سفید (whitefly)
6-ج- ساقه خوارها (stemborer)
7-ج- ملخ ها (grass hoppers)
8-ج- بید سفید (white moth)
9-ج- سوسک لاک پشتی (tortoise beetle) (4).
چ ) بیماری های سیب زمینی شیرین :
--- بیماری های قارچی سيب زميني شيرين از جمله پوسیدگی سیاه (black rot) را شامل می شوند. این بیماری باعث بروز فرورفتگی های موضعی (depressions) به شکل مدوّر و تیره بر سطح غدّه ها می گردد. غده های آلوده را بدور اندازید و مراقبت نمائید که ریشه های گیاهان مجاور دچار خسارت نشوند. این بیماری را نباید با بیماری "پوسته شدن سطحی" که اهمیت کمتری دارد ، اشتباه گرفت زیرا بیماری مزبور تولید نقاط تیرۀ کوچک و مدوّر بر سطح غده ها می نماید و اثری بر کیفیت غذایی غده ها نمی گذارند (3).
--- پوسیدگی ساقه (stem rot) یا پژمردگی ساقه (wilt stem) نیز یک بیماری قارچی است که در اثر : خسارتدیدگی گیاهان توسط حشرات ، عدم مراقبت صحیح ضمن عملیات خاکی و یا خسارت باد بدرون گیاهان ورود می یابند. این بیماری حتی اگر به نابودی گیاهان منجر نگردد، مطمئناً از راندمان آنها به شدت خواهد کاست. با کاشت نهال های سالم می توانید احتمال بروز بیماری را به حداقل برسانید. با کاشت ارقام مقاوم به بیماری ها می توانید از شیوع پوسیدگی ساقه و پوسیدگی سیاه اجتناب ورزید. با انبار نمودن ریشه های گوشتی در دمای 60-55 درجه فارنهایت می توانید از پوسیدگی خشک (dry rot) محصول که سبب مومیایی شدن (mummify) غده های انباری می شود ، جلوگیری نمائید (3).
--- مهمترین بیماریهای سیب زمینی شیرین عبارتند از :
1-چ- پوسته شدن سطحي (scurf)
2-چ- تاول سفید (white blister)
3-چ- پوسیدگی قارچی برگ ها (fungal leaf rot)
4-چ- پوسیدگی ساقه ها (stem rot) (4).
برداشت سیب زمینی شیرین :
--- غده هاي سيب زميني شيرين را بمحض اينكه به قدر كافي رشد يافتند ، مي توان جهت مصرف از زمين خارج ساخت. اين زمان معمولاً حدود 4 ماه پس از كاشتن "تركه ها" حاصل مي شود. برگ ها در اين اوان شروع به زرد شدن مي كنند امّا مي توانيد بوته ها را به همان حال تا قبل از آغاز يخبندان هاي پائيزه بر سطح زمين باقي گذاريد(4).
--- باوجوديكه محصول سیب زمینی شیرین را می توان بمحض اینکه برگ هایش شروع به زرد شدن کردند ، برداشت نمود امّا برجاگذاردن محصول درون خاک و افزایش دوره رشد سبب بالا رفتن عملکرد و مقدار ویتامین ها می شود. البته سیاه شدگی (blacken) ساقه های رونده گیاه در اثر یخبندان می تواند غده های آنرا سریعاً بپوساند.
معمولاً براي برداشت به کمک بیل های چنگالی (spading fork) به کندن غده ها از درون خاک نسبتاً خشک در یک روز آفتابی اقدام می گردد. بخاطر داشته باشید که غده ها می توانند حتي به فاصله یک فوت و یا بیشتر از گیاه رشد یابند وليكن هر گونه ایجاد شکاف بر پوست نازک آنها می تواند سبب ضایع شدن (spoilage) گردد (3).
--- نظر به اينكه ريشه ها تا عمق 6-4 اينچي خاك نفوذ مي يابند بنابراين مي توان از بيل چنگالي (spade fork) براي درآوردن غده هاي سيب زميني شيرين استفاده نمود. پس از اينكه غده ها را از خاك خارج ساختند بايد آنها را به آرامي بتكانند تا تمامي خاك هاي مازاد از آنها جدا شوند امّا غالباً آنرا نمي شويند. غده هاي برداشت شده را با دقت جابجا مي كنند زيرا بسادگي دچار كبود شدگي (bruise) مي گردند (4).
غده ها ضمن چند ساعت در برابر آفتاب خشک می شوند سپس آنها را به محلی با دمای 90-85 درجه فارنهایت و تهویه مناسب برای 15-10 روز انتقال می دهند. غده ها پس از اینکه التیام (cured) یافتند ، در شرایط حرارتی 55
مطالب مشابه :
" سيب زمينی شيرين 1 " ( sweet potato 1 )
كاشت سيب زميني بخاطر داشته باشيد كه سوراخ هاي زهكش ته گلدان --- سيب زميني شيرين در
" سيب زميني ترشي " ؛ "Jerusalem artichoke"
از سيب زميني ترشي در شيوه در اراضي مورد نظر كاشت و يا منفرد در گلدان ها مي
" سيب زمينی شيرين 3 " ( sweet potato 3 )
قدرت آنتي اكسيداني كل در سيب زميني كاشت واريته هاي آب در داخل خاک گلدان می
استفاده از نشا در تولید سبزیجات
سال ها پيش، نشاها در گلدان هاي سفالي در عمق كاشت توسط يك در نشاي سيب زميني و
کشت خيار و گوجه فرنگي و توت فرنگي
به ياد داشته باشيم مدت قرار گرفتن نشاء در گلدان نبايد از حد معمول گوجه فرنگي و سيب زميني
كلم گل
پس از برداشت سيب زميني و گوجه فرنگي كه در اواخر را در گلدان هاي كاشت در محل
گل نرگس
شايع در چمن ميوه کاری درخت سيب درخت زير زميني ميتوان در گلدان كاشت و
ماشين هاي كاشت و داشت
وبلاگی با این آدرس پیدا نشد ممکن است آدرس وبلاگ را اشتباه وارد کرده باشید و یا وبلاگ حذف شده
درباره آناناس چه ميدانيد؟
روز يكبار آب اضافه كنيد تا ريشه بزند بعد 4 هفته ميتوان آن را در گلدان كاشت. سيب زميني
برچسب :
كاشت سيب زميني در گلدان