آواز زنان پس از قمر (برگرفته از سایت زنان موسیقی ایران)

بدون هیچ تردیدی قمرالملوک وزیری به عنوان یکی از تاثیرگذارترین زنان هنرمند در موسیقی ایران شناخته می شود. اهمیت آوازخوانی قمر را به عنوان اولین زن خواننده ی حرفه ای، جدای از تاثیرگذاری بر آواز و موسیقی ایرانی از این نظر می توان بررسی کرد که درواقع شناساندن صدای زن و معرفی آن به بیرون از فضای خانه، توسط او به صورت جدی انجام شد و قمر به عنوان کسی که تابوی حضور زنان در موسیقی به عنوان خواننده را شکست، دارای جایگاه بالایی نه تنها در موسیقی، بلکه در تاریخ هنر این سرزمین است. لذا به عنوان یک هنرمند پیشرو در آوازخوانی زنان، روش و سبک آوازخوانی وی مورد توجه بسیاری از متاخرین قرارگرفته و همچنان سبک آوازخوانی او به عنوان یکی از مهم ترین شیوه های آوازخوانی در بین بانوان مورد توجه قرار می گیرد.

بررسی آواز بانوان در ایران پس از قمر الملوک وزیری را می توان به دو دوره ی کلی تقسیم کرد. دوران قبل از انقلاب پنجاه و هفت و دوران پس از آن.

از نظر تعدد و تنوع سبک و شیوه های آوازخوانی و با توجه به آثار شنیداری در دسترس، دوران قبل از انقلاب، بسیار پربارتر از دوران بعد از انقلاب است که ریشه ی این مسئله را می توان در ممنوع شدن آوازخوانی بانوان و کم شدن فعالیت های جدی این قشر از جامعه در موسیقی جستجو کرد.

با یک بررسی اجمالی به وضعیت آواز زنان در قبل از انقلاب، می توان بیان کرد که بعد از قمر به همان تعداد که افرادی شیوه ی آوازخواندن وی را ادامه دادند، بسیاری از خوانندگان زن آن دوران، سبک و روش های منحصر به فردی ارایه کردند که بسیار مورد توجه قرارگرفته اند. از این دست می شود به خوانندگانی مانند روح انگیز، الهه، پروانه، دلکش، مرضیه و از متاخرین آن دوران به هنگامه اخوان، پریسا، حتی هایده و حمیرا اشاره کرد که هرکدام دارای ویژگی و شیوه های خاص خود در آواز خوانی و تصنیف هستند. تنوع تحریرها و تفاوت در جمله بندی آواز و روش خواندن شعر و بیان کلمات و متر آواز در بررسی آثار هرکدام از خوانندگان ذکر شده، مشهود است و نشان از منحصر به فرد بودن شیوه ی آواز آنان دارد. دلیل اصلی این تنوع را می توان در متدهای آموزشی که از طرف اساتید این خوانندگان به آنها ارائه می شده و نیز شرایط خاص جامعه دید، که به زنان اجازه ی ارائه ی هنر خود به عنوان خواننده و نقد شدن آن را می داده است.
< !--[if !supportLineBreakNewLine]-->
< !--[endif]-->همانطور که اشاره شد بعد از انقلاب سال پنجاه و هفت و ممنوعیت فعالیت هنری زنان به عنوان خواننده، مجددا دامنه ی فعالیت خوانندگان به فضای خانه و یا محافل کوچک غیر رسمی محدود شد و این امر تاثیر منفی بر روند رو به رشد آواز در سال های قبل گذاشت. بعد از گذشت سال ها، اجازه ی ارائه ی کنسرت برای تنها بانوان توسط دولت داده شد ولی این موقعیت هم نتوانست، خلا نقد آواز آنها را پر کرده و هنر آوازخوانی آنان را ارتقا ببخشد.

این که چرا هیچ وقت مجامع بانوان نتوانسته مانند مجامع آقایان به سطح کیفی بالایی برسد، خود می تواند موضوع یک مقاله ی بلند باشد. در این مورد نگارنده تنها به چند مورد اشاره می کند:

الف)نبود جو اجتماعی لازم برای فعالیت بانوان در جامعه ی هنری و نهایتا رشد کم سرعت آن، نسبت به آقایان.

ب) کمتر شدن نگاه انتقادی، به خاطر محدود شدن جامعه ی منتقد به تنها جامعه ی بانوان.

ج)عدم تمرکز کافی در اکثر بانوان، علی رغم علاقه به مسائل هنری به دلایل مختلف از جمله مسئولیت های گوناگون در محیط خانه.

د)خصوصیات فیزیولوژیک بانوان در بخش صدا که موجب می گردد، اکثر آنها پس از میان سالی، صدایشان تغییر عمده ای داشته باشد و از این نظر اکثرا دوره ی فعالیت کوتاه تری نسبت به آقایان دارند.

شناخت و بررسی مسائل فوق، برای بانوان فعال در زمینه ی موسیقی و به خصوص آواز، می تواند بسیار مفید و کارگشا باشد.

بانوان آوازه خوان در جامعه ی امروز، بر خلاف آقایان که در میان شنوندگان شان هر دو جنسیت وجود دارد، با کمبود هوادار عادی، شنونده ی آشنا به فن آواز و حتی محدودیت های مالی نسبت به آقایان مواجه هستند.

مسلما در چنین فضای بسته ای امکان هر گونه تحول مثبت و پیشرفت، مستلزم پشتکار بسیار زیاد و همچنین نگاه حرفه ای به پدیده ی آوازخوانی است که این دو امر تا حدود بسیار زیادی در جامعه ی کنونی ما امکان پذیر نیستند. البته در این دوران، بوده اند بانوان خواننده ای که با جدیت خوانندگی را ادامه دادند که از میان آنها می توان به خوانندگانی مانند: افسانه رسایی، معصومه مهرعلی، سپیده رئیس سادات، هوروش خلیلی و بسیاری دیگر از بانوان خواننده اشاره کرد که با توجه به تمامی محدودیت ها، فعالیت خود را ادامه می دهند. با این حال بسیاری از خوانندگان زن امروز، دارای شیوه ی منحصر به فردی نیستند و تنوع سبک آوازخوانی در میان آنها بسیار کم تر مشاهده می شود.