اسلام و اوقات فراغت

در دین اسلام تمایل به تفریح یکی از خواهشهای طبیعی بشر دانسته و )برای عامه مردم) مباح شمرده می‏شود. پیامبر اسلام به اصحاب و یاران خود می‏گوید:« به تفریح و بازی بپردازید؛ زیرا من دوست ندارم در دین شما سخت گیری دیده شود

» )میزان الحکمه،ج 4: 2804 به نقل از حرم پناهی، 1381: 81(.
اما مسلمان باتقوا عمر را لطفی از طرف خدا می داند، بنابراین در تمام لحظات عمر، اعمال و رفتار خود( از جمله کار، استراحت، عبادت، تفریح و ...) را در مسیر رشد و شکوفایی و کسب رضایت و قرب الهی قرار می‏دهد. از دیدگاه اسلام عمر و فرصت حیات نعمتی خداوندی است . قرآن کل هستی و تمام جزییات آن را هدفمند و قانونمند می داند و در آیات بسیاری به اهمیت وقت و زمان اشاره شده است: « آیا بر انسان، روزگارانی نگذشت که چیزی در خور گفتن نبود؟») سوره انسان، آیه 1(.
از طرف دیگر اسلام دین اعتدال نامیده شده و از آن جا که اسلام در همه زمینه ها توصیه به اعتدال می‏کند از این رو افراط در تفریح و سرگرمی‏خواهی را نیز ناپسند و مذموم می‏داند. لذا در آموزه های اسلامی، اوقات فراغت به عنوان بخشی از زمان زندگی و عمر انسان، دارای ارزش و اهمیت است و نباید تماما به تفریح سپری گردد و باید برای آن برنامه ریزی شود. برنامه ای که هم موجب رضایت و خشنودی باشد و هم موجد کمال و شکوفایی گردد.
علی (ع) در توضیح آیه قرآنی « در آنچه خدایت ارزانی داشته سرای آخرت را بجوی و بهره خویش را از دنیا فراموش مکن» (سوره قصص، آیه 77) می‏ گوید: « تندرستی، نیرو، آسایش خاطر و جوانی و نشاط را فراموش مکن و با استفاده از این پنج خصلت آخرت را بجوی» (تندنویس، 1383: 13). بر اساس این تفسیر، انسان مسلمان باید هم به جسم و ابعاد جسمانی( کسب سلامت، نشاط، آسایش خاطر و نیرومندی) بپردازد و هم به ابعاد روحانی و معنوی(عبادت، خدمت به خلق) توجه داشته باشد.
در بیشتر ادیان زمانی جهت فراغت در نظر گرفته شده است. در دین یهود و در مسیحیت «یوم السبت»(روز شنبه) و در اسلام روز جمعه برای فراغت از کار و پرداختن به استراحت، تفریح و سایر فعالیت‏های دلخواه در نظر گرفته شده است. گذشته از این اسلام برای روزهای عادی نیز برنامه مشخصی دارد؛ هشت ساعت کار، هشت ساعت فعالیت‏های فراغتی وغیرکاری( و از جمله عبادت) و هشت ساعت خواب.
علی (ع) عبادت و مناجات‏های شبانه را برای اولیای خدا مایه تفریح و آسایش می‏داند و انفعال در فراغت را مستعد ایجاد آسیب‏های گوناگون ( و تمایل به خواسته‏های شیطانی) می‏شمارد.
در نتیجه می‏توان اظهار کرد که در اسلام صرف اوقات فراغت به صورتی توام با انفعال، بی‏برنامگی و بیکاری، مذموم دانسته شده اما استراحت دادن جسم وتفریح و ورزش امری مباح شمرده می‏شود و در نهایت آنچه در اوقات فراغت مستحب و پسندیده دانسته شده فعالیت‏های هدفمند و برنامه‏دار است.
مساله مهم دیگر تناظر فراغت با سطح شناخت و نوع اعتقاد انسان است.آن چه برای مردم عادی فراغت و متضمن خشنودی است چه بسا برای اولیای الهی ناروا و مذموم باشد. اساسا سلیقه آدم‏ها نیز برحسب میزان شناخت و نوع و سطح اعتقادات‏شان فرق می‏کند. هرچه انسان سطح بالاتری از رشد و تعالی را پشت سر گذاشته باشد فعالیت‏های هدفمند و برنامه‏دار و طلب کمال جسمی و روحی نیز در او بیشتر شده و آنچه باعث رضایت و خشنودی او می‏شود با سطح شناخت او تناظر دارد.
احادیث و آیات مربوط به فراغت
در احادیث و روایاتی که از پیامبر اسلام و ائمه نقل شده به اهمیت وقت و عمر انسان و دقت در صرف آن تاکید زیادی شده است. توصیه موکد این روایات آن است که عمر انسان در خدمت به خلق خدا و در آبادانی دنیا و آخرت صرف شود و این مهم مستلزم سلامت، نشاط، نیرو وآسودگی انسان از تنش‏های جسمی و روانی است.
امام سجاد (ع) می‏گوید: « خداوندا اگر برای ما فراغتی از کارهای دنیا مقدر فرموده ای پس آن را فرصتی همراه با سلامتی قرارده که در آن، رنجی حاصل نشود و ملالتی به وجود نیاید، تا این که فرشتگانی که به ثبت گناهان مأمورند با صحیفه‏ای خالی از گناه از پیش ما بروند و فرشتگان مأمور به نیکی ها، خوشحال از اعمالی که از ما نوشته اند، از نزد ما برگردند (صحیفه سجادیه دعای 11 به نقل از سبحانی نیا، 1381: 54)».
همچنین علی (ع)در خصوص فراغت اولیاء خدا می گوید: «شب زنده داری با یاد خدا فرصتی است برای افراد سعادتمند و تفریح و آسایشی است برای اولیای خدا ( غررالحکم، ح 5642، به نقل از سبحانی نیا، 1381: 54)».
از نظر امام علی این نوع فراغت فراغتی گوارا است اما در فراغت توأم با بیکاری ممکن است خواسته های شیطانی پدید آید. « همراه با بیکاری ، تمایل به خواسته های شیطانی حاصل می شود غررالحکم، ح 9743 به نقل از سبحانی نیا، 1381: 54 )».
همچنین در روایات ائمه و آیات قرآن مکررا به ارزش و اهمیت وقت در زندگی انسان اشاره شده و فراغت نیز قسمتی از عمر با ارزش انسانها شمرده شده است. رسول اکرم می فرماید: « شب و روز دو مرکب راهوارند، پس برای رسیدن به آخرت از آنها بهره بگیرید(الجامع الصغیر، ج2: 475 به نقل از سبحانی نیا، 1381: 54).
از بهترین اعمال در زمان فراغت بندگی خداوند است. در قرآن کریم آمده است: « پس چون فراغت یافتی، به طاعت در کوش و با اشتیاق به سوی پروردگارت روی آر.» (سوره انشراح، آیات 7و8).
از اعمال دیگری که انجام دادنش در زمان فراغت توصیه شده تفکر و به ویژه تفکر درباره آخرت و حسابرسی نفس است. امام علی (ع) می گوید: « چقدر شایسته است که انسان در ساعاتی از زندگی خود از مشغولیت‏های زندگی چشم بپوشد و به حساب نفس خود برسد و در آنچه که در روز و شب خود به دست آورده و یا از کف داده اندیشه کند» (غررالحکم، ح 9684 به نقل از سبحانی نیا،1381: 56).
سیر وسفر یکی از توصیه های دیگر قرآن برای گذران اوقات فراغت است. سیر و سفر و گردش در زمین برای آشنایی با وضع گذشتگان، عوامل انحطاط جوامع و سقوط تمدن ها است و نتیجه آن دل‏هایی آگاه و بیدار و گوش‏هایی شنواست: « آیا مردم در زمین گردش نکرده اند تا دلهایی داشته باشند که با آن بیندیشند یا گوش هایی که با آنها بشنوند» (سوره حج، آیه 46( .
بنابراین،در این دیدگاه پیداکردن دل بیدار و تقویت روحی، بدون مسافرت به آسانی امکان پذیر نیست و سفر زمینه بلوغ فکری را به وجود می آورد.گذشته از این با سیر و سفر انسان بینش تازه ای پیدا می کند و مسائل را در افق روشن تری می‏بیند.
امام رضا (ع) درباره سفر و سیاحت چنین می‏گوید: « به گردش و سیاحت بپردازید؛ زیرا هرگاه آب جاری شود، مطبوع و دلنشین می گردد و هرگاه در یک جا متوقف شود به آلودگی می‏گراید.» (حرم پناهی،1381: 82).
مطابق قرآن اگر مسافرت به منظور سیاحت یا «سیرو فی الارض» و مهاجرت «هاجرو فی سبیل الله» باشد، این سفر راهی است برای خودسازی بشر و اثرات سودمند به خصوص برای سلامت نفس دارد(پورعباس،1382).
ورزش از دیگر اموری است که توصیه شده در اوقات فراغت به آن پرداخته شود. اسلام، ورزش را عامل حفظ نشاط و سلامتی بدن و توجه به سلامتی بدن را وظیفه اولیه هر مسلمانی می داند و به اندزه روح به جسم نیز اهمیت می دهد؛ تا حدی که علم «ابدان» را هم ردیف با علم «ادیان » برمی شمرد. (بحارالانوار،ج1: 220 به نقل ازحرم پناهی،1381: 83).
امام سوم شیعیان حسین (ع) می‏ گوید:«درتمامی عمر برای سلامتی وحفظ تندرستی خود بکوشید(تحف العقول:239 به نقل از حرم‏پناهی،1381:83).
در اسلام انواع بازی‏ها و ورزش‏ها( به‏ویژه دو، تیراندازی، اسب سواری، کوهنوردی وشنا) هم به عنوان تفریح و تامین سلامتی جسمانی و هم جهت آمادگی برای مبارزات احتمالی توصیه شده است.

اسلام و اوقات فراغت

مطالب مشابه :

اسلام و اوقات فراغت

نگرش اسلام نسبت به اهميت و نحوه گذران اوقات فراغت

بررسی اوقات فراغت نوجوانان وجوانان

موضوع:سبک زندگی و اوقات فراغت

طرح اوقات فراغت اداره تبليغات اسلامي جوانرود خاتمه يافت

برنامه های اوقات فراغت اداره ارشاد اسلامی لنگرود اعلام شد

نقش فعاليت‌هاي فرهنگي در پر كردن بهينه اوقات فراغت دانشجويان