یک نمونه تحلیل محتوا از کتابهای ریاضی ،علوم و فارسی دوم و پنجم ابتدایی

مقدمه

رسانه[1] وسيله اي است كه فرستنده به كمك آن معنا و مفهوم مورد نظر خود را به گيرنده منتقل مي كند (امير تيموري 1384). استفاده از رسانه ها، در موقعيتهاي آموزشي ويژگي هاي خاصي را براي رسانه مي طلبد كه اين نوع رسانه را، رسانه آموزشي مي گويند.رسانه آموزشي وسايل، افراد، ابزارها و موقعيتهايي است كه موجب ارتباط بين ياد دهنده و يادگيرنده شده و بر اساس روشهاي ياددهي –يادگيري مشخصي سازماندهي يافته اند( نوريان 1379) بنابراين فعاليتهاي يادگيري بدون پيامي كه منتقل شود و ابزاري كه پيام در آن سازماندهي گردد معنا ندارد ، ميزان يادگيري نيز تنها بستگي به هوش و فعاليت دانش آموز ندارد بلكه به ميزان فعاليت دو جانبه معلم و دانش آموز ارتباط پيدا مي كند ، اينجاست كه نقش رسانه هاي آموزشي در يادگيري مشخص مي شود ، ارتباط در كلاس يك نوع همبستگي دو جانبه است كه بين معلم و شاگرد ايجاد مي شود و اين همبستگي زماني بر قرار مي گردد كه آنان به طور مؤثر با يكديگر فعاليت كنند و منظور يكديگر را بفهمند . براي چنين منظوري و رسيدن به چنين هدفي ، معلم بايد حواس مختلف شاگرد را به كارگيرد . رسانه ها حواس شاگردان را به كار مي گيرند، ضمن آنكه ابزار كار معلم هستند و راهنمايي هايي جهت ياددهي – يادگيري صحيح عرضه مي دارند(موسوي 1376). طراحي رسانه هاي آموزشي براي آنكه بتوانند اثر بخش بوده و كارآيي لازم را داشته باشند بايد بر اساس اصول خاصي طراحي گردند.

يكي از اصول طراحي رسانه هاي آموزشي[2] كه مي تواند نقش مهمي در تحقق اهداف آموزشي در فرآيند ياددهي – يادگيري داشته باشد اصل تاكيد[3] است . بر اساس اين اصل برجسته سازي پيام اصلي يك رسانه موجب كارآيي بيشتر آن در تحقق اهداف آموزشي مي شود( دانديس[4]، 1375). كاربرد اصل تأكيد در اين تحقيق به منزله كاربرد حداقل يكي از فنون برجسته سازي در تصاوير آموزشي است. : اصل تأكيد در طراحي تصاوير داراي فنوني است كه عبارتند از: زير نويس، تفاوت در اندازه ، شكل قاب ، رنگ متفاوت ، استفاده از علايم ويژه و انتخاب محل مناسب ( امير تيموري، 1384).

كاربرد اين اصل در طراحي رسانه هاي آموزشي توجه فراگيران را به پيامي كه در راستاي تحقق اهداف رسانه آموزشي است جلب كرده و فعاليتهاي ذهني او را در آن جهت هدايت مي نمايد . یکی از مهمترين رسانه هاي آموزشي كه همه روزه توسط معلمان و شاگردان مورد استفاده قرار مي گيرند كتابهاي درسي است،که گاهي اوقات بعنوان تمام برنامه درسي مورد تاكيد معلم قرار مي گيرد ( آلتبيچ[5] 1991). كتابهاي درسي در كشور ايران نيز مهمترين و پر كاربرد ترين رسانه آموزشي است و درميان رسانه هاي ياددهي – يادگيري از اهميت ويژه اي برخوردارند (كنعاني و تهراني 1374). هر دانش آموز بطور هفتگي با چند كتاب درسي سرو كار دارد رسانه هاي ديگر آموزشي همچون معلم حول محور كتابهاي درسي فعال هستند ، از طرف ديگر تاكيد بر دروسي همچون فارسي و علوم و رياضي در آموزشهاي مدرسه (كه نهضت موسوم به « بازگشت به پايه ها[6] » آن را تقويت مي كند ( ميلر1983))نقش كتابهاي درسي مربوط به دروس پايه را دو چندان مي نمايد اگر چه بازگشت به پايه ها معاني مختلفي نزد افراد مختلف دارد ، معمولاً دلالتهايي از نوع اساس گرايي در برنامه درسي با تاكيد بر خواندن ، نوشتن و رياضيات از آن استنباط مي شود ( اُر نستين 1982)[7].

همچنين دوره ابتدايي بعنوان يكي از مهمترين دوره هاي نظام آموزشي است . تعداد زياد كودكان تحت پوشش، نقش زير بنايي داشتن براي نظام آموزش و پرورش كشور و ويژگيهاي كودكان دورة ابتدايي مي تواند از عوامل اهميت دوره ابتدايي بحساب آيد با توجه به مباحث سه گانه مطرح شده يعني اهميت كتابهاي درسي در نظام آموزش و پرورش كشور ايران و تاكيد بر آموزش دروس پايه همچون خواندن ، نوشتن ، حساب كردن و علوم تجربي و همچنين اهميت دوره ابتدايي مي توان گفت كه تحقيق حاضر به دليل توجه به بكارگيري اصول طراحي در تصاوير كتابهاي درسي رياضيات ، فارسي و علوم تجربي دوره ابتدايي از اهميت خاصي برخوردار مي شود .اين درحاليست كه تصاوير و نقاشي ها در كتابهاي دوره ابتدايي نقش بسزايي دارند بطوريكه موجب كسب دانش و اطلاعات ، پرورش مهارتهاي ذهني، عملي و بينش دانش آموزان را فراهم مي كند ( موسوي 1376)، و موجب حفظ و يادآوري سريع شده و بطور كلي موجب يادآوردن تجارب مي شوند (رشيد پور 1350). بررسي چگونگي استفاده از تكنيكهاي اصل تاكيد در طراحي تصاوير كتابهاي درسي علوم، رياضي و فارسي دوره ابتدايي مي تواند تبيين كننده ميزان كارآيي اين كتابها درتحقق اهداف نظام آموزشي كشور باشد.تحقیقاتی در رابطه با تصاویر کتابهای درسی دوره ابتدائی انجام شده است، از جمله میتوان ازتحقیق ايزدي، (1373)نام برد این تحقیق در صدد بررسي و تبيين روانشناختي از مفاهيم و تصاويركتاب فارسی پایه سوم ابتدائی است نتایج نشان می دهد که از مجموع 39 تصوير ، 29 تصوير داراي مفهوم القائي ، انتزاعي(مفاهیمی که مصداق انها مستقیما در تصویر ارائه نشده است و کودک خود به آن پی می برد مثل محبت ) و تنها 10 تصوير داراي مفهوم القائي عيني ( مفاهیمی که مصداق آن مستقیما در تصویر وجود دارد مثل صنندلی) مي باشد . در اين بيان مفهوم القائي،انتزاعی «نظافت» داراي بيشترين فراواني است. درباره ي جنسيت افراد در تصاوير، «مرد» با 15 بار تكرار و «زن » با 1 بار تكرار به ترتيب بيشترين و كمترين فراواني را دارند. در زمينه مكان تصاوير نيز 26 تصوير خارج از منزل و تنها يك تصوير داخل منزل را نشان مي دهد .درتحقیق دیگری (عربپوريان، 1375)نتیجه گیری شد که بيشتر تصاوير كتابهای علوم دوره ابتدائی با محتواي درسي تناسب دارند . باي،و ( 1377) با هدف « بررسي ميزان تطابق تصاوير با محتوا و ميزان رعايت اصول روان شناسي رنگها و تصوير نگاري » پژوهشی انجام داده است که نتایج آن حاکی از رعايت، اصول زيبايي شناسي در تهيه تصاوير كتابهاي فارسي چهارم ابتدايي است بررسي های دیگری نیز در رابطه با نقش و اهمیت کتاب های درسی صورت گرفته است. از جمله، در بررسي کتابهاي درسي رياضيات که براساس مطالعات مشهور به TIMSS[8] ارائه شده، به اهميت کتابهاي درسي در آموزش رياضيات اشاره شده است، تحليل TIMSS در مورد کتابهاي رياضي ايالات متحده که در بردارنده يک محاسبه صفحه به صفحه از پوشش موضوعات رياضي است معلوم کرد که کتابهاي درسي کشور امریکا، تکراري و غير متمرکز هستندو پوشش کمتري از ديگر کشورها دارند، درهمين راستا کتاب درسي به عنوان يک فاکتور مهم در ميزان پائين موفقيت آموزش رياضيات مورد توجه قرارگرفت. انتشار گزارش مذکور هشياري وتوجه به اهميت کتابهاي رياضي درآموزش رياضيات را افزايش داد. اين در حاليست که رويکرد TIMSS به کتابهاي درسي اهميت اطلاعات درباره پوشش موضوعات در کتاب درسي را مورد توجه قرار مي دهد اما رهنمودي در مورد معيارها و استانداردهاي خاص، چگونگي تعيين مواد در سي ارائه نمي شود همچنين توجهي به راهبردهاي آموزشي که منجر به تأکيد يادگيري انتقادي است، نمي شود. البته اين گزارش مي تواند به کاهش موضوعات کتابهاي درسي رياضي کمک کند ( اس چميدتي، مک نايت، و ري زن[9] 1996).

وايتاکير و دي ير[10] (2000) به بررسي کتابهاي درسي از جهت تأثير گذاري بر عقايد و افکار دانش آموزان پرداخته اند و نتيجه گيري مي کنندکه با توجه به کاربرد زياد کتابهاي درسي ، دانش آموزان به طور مستمر در معرفي عقايد، ايده ها و افکار گوناگوني مي باشند که ناشران کتابهاي درسي برآنها القاء مي کنند.تحقیقات انجام شده جنبه های گوناگون تاثیر گذاری کتاب های درسی را مورد مطالعه قرار داده است، در حالیکه تحقیق حاصر به دنبال بررسی بکارگیری یکی از اصول طراحی رسانه های آموزشی در تولید کتاب های درسی است، به عبارت دیگر بررسی اثربخشی کتاب درسی را هدف خود قرار داده است به همین منظور سه سوال زیر مطرح گردیده است

1. آيا استفاده ازاصل تاكيد در طراحي تصاوير كتابهاي پايه دوم و پنجم دوره ابتدائي متفاوت بوده است؟

2. آيا استفاده ازاصل تاكيد در طراحي تصاوير كتابهاي درسی فارسي ، علوم تجربي و رياضي پايه دوم و پنجم ابتدائي، متفاوت بوده است ؟

3. كدام يك از فنون اصل تاكيد در طراحي تصاوير كتابهاي فارسي ، علوم تجربي و رياضي پايه دوم و پنجم ابتدائي بيشتر مورد توجه قرار گرفته است ؟

روش

اين پژوهش از نوع پژوهشهاي توصيفي است و از روش تحليل محتوا[11] استفاده شده است . تحليل محتواي رسانه آموزشي عبارت است از:كاربرد روش‌هاي تحليلي كمي و كيفي، عيني و نظام دار براي توصيف رسانه آموزشي و آگاهي از ميزان تأثيرگذاري آن در فرآيند ياددهي ـ يادگيري، تأثيرات آشكار و پنهان در فراگيران و شناخت واقعيت‌هاي اجتماعي است(نوریان 1387) .

اجراي هر تحليل محتوا نيازمندطراحی نظام رمزگذاراست رمزگذاري، فرآيندي مهم در تحليل محتواست كه به موجب آن، اطلاعات خام به طور منظم تغيير شكل يافته و به واحدهايي براي توصيف دقيق ويژگي‌هاي محتوا تبديل مي‌شود (هولستي 1965). طراحی نظام رمز گذاری شامل مرحله یعنی تعیین "طبقه بندي، واحد ثبت و روش شمارش" است . در اين پژوهش دو طبقه بندي صورت گرفته، در طبقه بندي اول تصاوير كتابهاي جامعه آماري به دو گروه« بدون فن تأكيد » و « با فن تأكيد » تقسيم شده اند. تصاويري در گروه "با فن تأكيد" قرار دارند كه حداقل يكي از فنون پنجگانه اصل تأكيد در طراحي آنها استفاده شده است.و در گروه "بدون فن تأكيد"، تصاويري قرار داده شدند كه در طراحي آنها هيچكدام از فنون اصل تأكيد استفاده نشده است. در طبقه بندی دوم تصاویردارای فن تاکید، در پنج طبقه،براساس فن تاکید بکار گرفته شده ، طبقه بندی شدند طبقات عبارتند ازتصاوير داراي فن:" تفاوت در اندازه، شكل قاب، رنگ متفاوت، نوشته و علائم ويژه".

واحد ثبت، يعني بخش قابل شمارش محتوا كه در فرآيند تحقيق مورد شمارش قرار مي گيرد واحد ثبت در این تحقیق "قطعه تصوير" مي باشد. تصاوير نيز شامل نقاشي و عكس است. همچنين روش شمارش در اين تحقيق، روش شمارش فراوانيها است. بنابراين بدون توجه به اندازه ، رنگ بندي ومكان قرار گرفتن تصوير، هر تصوير يك بار شمارش شده و در طبقه خاص خود قرار گرفته است. جامعه آماري پژوهش حاضر ، كتابهاي درسي رياضي، فارسي و علوم پايه هاي دوم و پنجم دوره ابتدايي چاپ سال 1386 مي باشد.

به منظور جمع آوري اطلاعات جداولي توسط محقق ساخته شد كه اطلاعات مربوط به پژوهش درآن جداول جمع آوري گرديد. ستونهاي افقي اين جداول فضايي براي گرد آوري اطلاعات مربوط به تك تك تصاوير مي باشد. اين اطلاعات شامل تعيين تصاوير داراي تأكيد و بدون تأكيد، همچنين نوع فن تأكيد به كار رفته در تصاويراست.

جداول به تفكيك كتاب درسي و پايه تحصيلي تنظيم و توسط كد گذار، كد گذاري گرديد. به منظور سنجش میزان پایائی از روش محاسبه ی درصد توافق استفاده شد، محقق بخشی از جامعه آماری را، دو بار و با فاصله زمانی یک ماه کد گذاری کرد و ضریب توافق 97.8% بدست آمد، روایی تحقیق نیز با مشاوره و اعمال رهنمود های سه تن از متخصصین تعلیم و تربیت حاصل شد.

براي افزايش دقت كد گذاري، هر طبقه دقيقاً تعريف وبراي آن يك مثال آورده شد. در همين رابطه تصوير داراي فن تأكيد، تصويري است كه حداقل يكي از فنون پنجگانه اصل تأكيددر طراحي آن بكار رفته باشد، همچنين تصاوير داراي هر كدام از فنون تأكيد به شرح زير تعريف گرديد .

1- تصاوير داراي فن تفاوت در اندازه : تصاويري كه يك جز مورد تاكيد از نظر اندازه، بزرگتر از ساير اجزاي تصوير است . مثل : تصويرصفحه 83 کتاب ریاضی پایه دوم

2- تصاوير داراي فن شكل قاب متفاوت : گاهي اوقات جزء يا عنصري از تصوير كه مورد تأكيد است در قاب متفاوتي از قاب عناصر و اجزاي ديگر قرار مي گيرد. مثل :تصوير صفحه 77 کتاب علوم پنجم

3- تصاوير داراي فن رنگ متفاوت: تصاويري كه جزء يا عنصر مورد تأكيد با رنگ ويژه اي مشخص شده است. مثل: صفحه 167 تصويرکتاب فارسی پایه دوم

4- تصاوير داراي فن نوشته: نوشته در داخل تصاوير و يا بصورت زير نويس مي تواند نشانگر تأكيد بر روي جزء يا عنصر و يا پيام خاصي از تصوير باشد. مثل: تصوير صفحه59 کتاب ریاضی پایه دوم

5- تصاوير داراي علائم ويژه : گاهي اوقات علائم ويژه اي از جمله ، پيكان ، رسم اشكال هندسي رياضي ، اشاره دست توسط شخصي در تصوير بعنوان فني براي تأكيد بر جزء يا عنصر و يا پيام خاصي در نظر گرفته مي شود. مثل : تصوير صفحه 71 کتاب علوم پایه پنجم

با توجه به اينكه در اين تحقيق از جامعه تحقيق نمونه گيري به عمل نيامد، و شمارش به صورت سر شماري صورت پذيرفته، بنابراين از روشهاي متداول در آمار توصيفي نظير تعيين فراواني و درصد هر طبقه استفاده شده است.

یافته ها

با استفاده از روش مقوله بندي جعبه ای[12] وباتوجه به فراواني هر طبقه تصاویر در هر کتاب كد گذاري، شمارش وطبقه بندي شد.که به شرح زیر ارائه می گردد.

1. استفاده ازاصل تاكيد در طراحي تصاوير كتابهاي پايه دوم و پنجم دوره ابتدائي

به منظور پاسخگوئی به سوال اول ، تصاویر کتابها به تفکیک پایه تحصیلی در دو طبقه، طبقه بندی شدند.

جدول 1 توزيع فراواني ، درصدي تصاوير كتابهاي رياضي ، علوم و فارسي پايه دوم و پنجم ابتدايي بر اساس به كارگيري اصل تاكيد
رديف	كتاب	پايه	تصاوير
داراي تاكيد	بدون تاكيد	جمع
1	رياضي	دوم	فراوانی	12	34	46
درصد	26.09	73.91	100
پنجم	فراوانی	9	38	47
درصد	19.15	80.85	100
2	علوم	دوم	فراوانی	19	141	160
درصد	11.88	88.13	100
پنجم	فراوانی	62	128	190
درصد	32.63	67.37	100
3	فارسي	دوم	فراوانی	17	59	76
درصد	22.37	77.63	100
پنجم	فراوانی	9	81	90
درصد	10.00	90.00	100
	جمع	دوم	فراوانی	48	234	282
درصد	17.02	82.98	100
پنجم	فراوانی	80	247	327
درصد	24.46	75.54	100

بر اساس مندرجات جدول 1كتاب رياضي پايه دوم ابتدايي داراي 46 تصوير مي باشد كه در طراحي 12 تصوير آن يعني 26.09 درصد ، حداقل يكي از فنون تأكيد بكار گرفته شده است و در طراحي 34 تصوير يعني 73.91 درصد فنون تأكيد بكار گرفته نشده است. اين درحاليست كه كتاب رياضي پايه پنجم ابتدايي داراي 47 تصوير مي باشدكه در طراحي 9 تصوير آن يعني 19.15 درصد ، حداقل يكي از فنون تأكيد بكار گرفته شده است و در طراحي38 تصوير يعني 80.85 درصد فنون تأكيد بكار گرفته نشده است. همچنین كتاب علوم پايه دوم ابتدايي داراي 160 تصوير مي باشد كه در طراحي 19 تصوير آن يعني 11.88 درصد ، حداقل يكي از فنون تأكيد بكار گرفته شده است و در طراحي 141 تصوير يعني 88.13 درصد فنون تأكيد بكار گرفته نشده است. اين درحاليست كه كتاب علوم پايه پنجم ابتدايي داراي 190 تصوير مي باشدكه در طراحي 62 تصوير آن يعني 32.63 درصد ، حداقل يكي از فنون تأكيد بكار گرفته شده است و در طراحي128 تصوير يعني 67.37 درصد فنون تأكيد بكار گرفته نشده است. همچنین كتاب فارسي پايه دوم ابتدايي داراي 76 تصوير مي باشد كه در طراحي 17 تصوير آن يعني 22.37 درصد ، حداقل يكي از فنون تأكيد بكار گرفته شده است و در طراحي 59 تصوير يعني 77.63 درصد فنون تأكيد بكار گرفته نشده است. اين درحاليست كه كتاب فارسي پايه پنجم ابتدايي داراي 90 تصوير مي باشدكه در طراحي 9 تصوير آن يعني 10.00 درصد ، حداقل يكي از فنون تأكيد بكار گرفته شده است و در طراحي 81 تصوير يعني 90.00 درصد فنون تأكيد بكار گرفته نشده است. بنابر این از 282 تصوير موجود در كتابهاي رياضي، علوم و فارسي پايه دوم ابتدايي در طراحي 48 تصوير يعني 17.02 درصد تصاوير از فنون اصل تأكيد استفاده شده است و234 تصوير يعني 82.98 درصد تصاوير داراي تأكيد نيستند. اين درحاليست كه كتابهاي رياضي، علوم و فارسي پايه پنجم ابتدايي داراي 327 تصوير است و تعداد 80 تصوير يعني 24.46 درصد تصاوير از فنون اصل تأكيد استفاده شده است و247 تصوير يعني 75.54 درصد تصاوير داراي تأكيد نيستند.

اطلاعات جمع آوری شده در رابطه با سوال اول تحقیق نشان می دهد که استفاده از اصل تاکید درتصاویر کتاب های پایه دوم وپنجم متفاوت بوده است، کتاب های دروس ریاضی و فارسی در پایه دوم و کتاب علوم در پایه پنجم از تصاویر دارای اصل تاکید بیشتر استفاده کرده اند

2. استفاده ازاصل تاكيد در طراحي تصاوير كتابهاي درسی فارسي ، علوم تجربي و رياضي پايه دوم و پنجم ابتدائي

به منظور پاسخگوئی به سوال دوم ، تصاویر کتابها به تفکیک موضوع درسی در دو طبقه، طبقه بندی شدند.

جدول (2) توزيع فراواني، درصدي تصاوير كتابهاي رياضي، علوم و فارسي پايه دوم وپنجم به تفكيك تصاوير داراي فنون تأكيد
رديف	كتاب	تصاوير داراي فنون تاكيد	تصاوير داراي فنون تاكيد	كل تصاوير
فراواني	درصد	فراواني	درصد	فراواني	درصد
1	رياضي	12	26.09	34	73.91	46	100
2	علوم	19	11.88	141	88.12	160	100
3	فارسي	17	22.37	59	77.63	76	100
4	جمع	48	17.02	234	82.08	282	100

براساس مندرجات جدول 2 در طراحي تعداد 80 تصوير از 327 تصوير موجود در كتابهاي رياضي ، علوم و فارسي پايه پنجم ابتدايي حداقل يكي از فنون تأكيد بكار رفته است كه كتاب علوم با دارا بودن 62 تصوير، 32.63% تصاوير داراي تأكيد بهترين كتاب از اين جهت و كتاب رياضي با تعداد 9 تصوير، 19.15% تصاوير داراي تأكيد و كتاب فارسي با تعداد 9 تصوير، 10% تصاوير داراي تأكيد در مرتبه هاي بعدي قرار دارند.بنابر این می توان در پاسخ به سوال دوم گفت: استفاده از تصاویر دارای اصل تاکید در کتاب های درسی با مو ضوعات مختلف متفاوت می باشد کتاب های درسی علوم بیشترین تصاویر و کتاب های ریاضی کمترین تصاویر دارای تاکید را دارند.

3. فنون اصل تاكيد در طراحي تصاوير كتابهاي فارسي ، علوم تجربي و رياضي پايه دوم و پنجم ابتدائي

به منظور بررسی نوع فن به کارفته در طراحی تصاویر کتابهای درسی، تصاویر مذکور در پنج طبقه، طبقه بندی گردیدند.

جدول 3 توزيع فراواني درصدي فنون تأكيد مورد استفاده در كتابهاي رياضي، علوم و فارسي پايه هاي دوم و پنجم دوره ابتدايي
رديف	كتاب	پايه	تفاوت در اندازه	شكل قاب	رنگ متفاوت	نوشته	علائم ويژه	جمع
1	رياضي	دوم	فراوانی	6	0	0	5	2	13
درصد	46.2	0	0	38.5	15.4	100
پنجم	فراوانی	2	1	4	1	6	14
درصد	14.3	7.1	28.6	7.1	42.9	100
2	علوم	دوم	فراوانی	13	5	0	0	5	23
درصد	56.5	21.7	0	0	21.7	100
پنجم	فراوانی	7	3	2	47	23	82
درصد	8.5	3.7	2.4	57.3	28.0	100
3	فارسي	دوم	فراوانی	8	2	2	3	7	22
درصد	36.4	9.1	9.1	13.6	31.8	100
پنجم	فراوانی	4	1	0	4	0	9
درصد	44.4	11.1	0.0	44.4	0.0	100
4	جمع	دوم	فراوانی	27	7	2	8	14	58
درصد	46.6	12.1	3.4	13.8	24.1	100
پنجم	فراوانی	13	5	6	52	29	105
درصد	12.4	4.8	5.7	49.5	27.6	100

بر اساس مندرجات جدول 3 در طراحي تصاوير كتاب رياضي پايه دوم ابتدايي از 13 موردي كه فنون تأكيد در آنها استفاده شده، 6 مورد، 46.2% با فن تفاوت در اندازه، 5 مورد، 38.5% با فن نوشته و 2مورد، 15.4% با استفاده از فن علائم ويژه مورد تأكيد قرار گرفته اند. همچنين از 14 مورد فن تاكيدي كه در طراحي تصاوير كتاب رياضي پايه پنجم به كارگرفته شده است، 6 مورد، 42.9% با فن علائم ويژه، 4 مورد، 28.6% با فن رنگ متفاوت و 2 مورد، 14.3% با فن تفاوت در اندازه و 1 مورد، 7.1% با فن شكل قاب و 1 مورد، 7.1% هم مربوط به استفاده از فن نوشته مي باشد. در طراحي تصاوير كتاب علوم پايه دوم ابتدايي از 23 موردي كه فنون تأكيد در آنها استفاده شده، 13 مورد، 56.5% با فن تفاوت در اندازه، 5 مورد، 21.7% با فن شكل قاب و 5 مورد، 21.7% با استفاده از فن علائم ويژه مورد تأكيد قرار گرفته اند . همچنين از 82 موردي كه در طراحي تصاوير كتاب علوم پايه پنجم به كارگرفته شده است، 47 مورد ،57.3% با فن نوشته، 23 مورد، 28% با فن علائم ويژه و 7 مورد، 8.5% با فن تفاوت در اندازه و 3 مورد، 3.7% با فن شكل قاب و 2 مورد، 2.4% مربوط به استفاده از فن رنگ متفاوت مي باشد.و در طراحي تصاوير كتاب فارسي پايه دوم ابتدايي از 22 موردي كه فنون كاربرد تأكيد در آنها استفاده شده، 8 مورد، 36.4% با فن تفاوت در اندازه، 7 مورد، 31.8% با فن علائم ويژه و 3 مورد، 21.7% با فن نوشته، 2 مورد، 9.1% با فن شكل قاب و 2 مورد، 9.1% با استفاده از فن رنگ متفاوت مورد تأكيد قرار گرفته اند . همچنين از 9 موردي كه فنون تاكيد در طراحي تصاوير كتاب فارسي پايه پنجم به كارگرفته شده است، 4 مورد، 44.4% با فن تفاوت در اندازه، 4 مورد، 44.4% با فن نوشته و1 مورد، 11.1% هم مربوط به استفاده از فن شكل قاب مي باشد. بنابراین در طراحي تصاوير كتابهاي رياضي، علوم و فارسي پايه دوم ابتدايي از 58 موردي كه فنون تأكيد در آنها استفاده شده، 27 مورد، 46.6% با فن تفاوت در اندازه، 14 مورد، 24.1% با فن علائم ويژه و 8 مورد، 13.8% با فن نوشته، 7 مورد، 12.1% با فن شكل قاب و 2 مورد، 3.4% با استفاده از فن رنگ متفاوت مورد تأكيد قرار گرفته اند . از 105 موردي كه فنون تاكيد در طراحي تصاوير كتابهاي رياضي، علوم و فارسي پايه پنجم به كارگرفته شده است، 52 مورد، 49.5% با فن نوشته، 29 مورد، 27.6% با فن علائم ويژه، 13 مورد، 12.4% با فن تفاوت در اندازه، 6 مورد، 5.7% با فن رنگ متفاوت و 5مورد، 4.8% هم مربوط به استفاده از فن شكل قاب مي باشد.براساس داده های جمع آوری شده در پاسخ به سوال سوم تحقیق می توان نتیجه گرفت که استفاده از نوشته بیشترین فن تاکیدی است که در تصاویر کتاب های در سی مورد بررسی استفاده شده است فنون علائم ویژه، تفاوت در اندازه، رنگ متفاوت و شکل قاب به ترتیب در مراتب بعدی هستند

بحث ونتيجه گيري

نتايج تحقيق حاضر ، نماينگر تفاوت استفاده از تصاوير در كتابهاي درسي علوم ، ریاضی ، فارسی، و عدم تفاوت آن در پايه هاي دوم و پنجم دوره ابتدائي است، بدين صورت كه كتابهاي علوم با متوسط حدود دو تصوير در هر صفحه بيشترين استفاده از تصوير را دارد . كتابهاي فارسي با متوسط يك تصوير در هر دو صفحه در مرتبه بعدي و كتابهاي رياضي با متوسط يك تصوير در هر سه صفحه كمترين استفاده از تصوير را دارد.

اطلاعات فوق تقريباً در پايه هاي دوم و پنجم شبيه به هم مي باشند در حاليكه انتظار مي رود در كتابهاي درسي پايه هاي پايين تر تحصيلي ، بدليل توانائي كمتر دانش آموزان در خواندن ، بيشتر از تصاوير استفاده شده باشد. علاوه بر اين دانش آموزان سالهاي بالايي دوره ابتدايي توانايي بيشتري براي درك مفاهيم از طريق متن نوشتاري را دارند. از طرف ديگر وقتي تصاوير كتابهاي درسي نقش مثبتي در فرآيند ياددهي- يادگيري ايفا مي كنند كه براساس اصول طراحي آموزشي انتخاب و يا توليد شده باشند ، در غير اينصورت گاهي اوقات حتي نقش محرك مزاحم را خواهند داشت( نلسون1984) بررسي تصاوير كتابهاي درسي جامعه آماري از جنبه بكارگيري يكي از اصول طراحي يعني اصل تاكيد ،نشانگر آن است كه از مجموع 609 تصوير كتابهاي رياضي، علوم و فارسي پايه هاي دوم و پنجم ابتدايي فقط در طراحي 128، 02/21 % تصاوير از فنون تأكيد استفاده شده است. تصاوير كتابهاي درسي پايه پنجم داراي 46/24% و كتابهاي درسي پايه دوم 02/17% تصاوير داراي فن تأكيد مي باشند.

درصد بالاي تصاوير بدون فن تأكيد در كتابهاي درسي قابليت و كارآيي آموزشي كتابها را از جهت تصاوير به شدت زير سئوال مي برد، يك تصوير داراي عناصر و اجزايي است كه هر كدام به تنهايي و يا با برخي اجزاء ديگر مي توانند داراي پيامي باشند اين درحاليست كه طراح تصويربايد ، تصويري مرتبط با هدف درس، انتخاب و يا طراحي كند پيامهاي ديگر گاهي اوقات نقش محركهاي مزاحم را ايفاكرده و مي تواند مخل تمركز فراگير بر روي پيام اصلي باشد .

اطلاعات جمع آوري شده همچنين نشانگر توزيع اتفاقي تصاوير داراي فن تاكيد در كتابهاي درسي و پايه هاي تحصيلي است . به عبارت ديگر ميزان تصاوير داراي فن تأكيد در كتابها، بستگي به موضوع درسي ويا پايه تحصيلي ندارد، در همين راستا تصاوير داراي فن تأكيدكتاب رياضي پايه دوم 26.09 درصد و كتاب رياضي پايه پنجم 19.15 درصد است،كتاب فارسي پايه دوم نيز با 22.37درصد داراي تصاوير طراحي شده بیشتری از كتاب فارسي پايه پنجم با 10درصد تصاوير داراي فن تأكيد است.كتاب علوم پايه دوم هم با 11.88درصد داراي تصاويرطراحي شده کمتری از كتاب علوم پايه پنجم با 32.63درصد تصاوير داراي فن تأكيد مي باشد.

بنابراين مي توان نتيجه گرفت كه در استفاده از تصاوير داراي فن تأكيد در كتابهاي مذكور، عواملي همچون موضوع كتاب درسي و يا پايه تحصيلي نقشي نداشته اند. همچنين برخي از فنون تأكيد را مي توان در مورد همه تصاوير به كاربرد مثل نوشته، و برخي ديگر به تناسب نوع طراحي و محتوا بكار مي رود مثل شكل قاب . بنابراين امكان بكارگيري دو يا چند فن در يك تصوير وجود دارد . از تعداد 163 بار كاربرد فن تأكيد در تصاوير كتابهاي درسي علوم ، رياضي و فارسي پايه دوم و پنجم ابتدايي، نوشته با تعداد 60 مورد، 36.81% بيشترين فن مورد استفاده است. فنون ديگر به ترتيب كاربرد بيشتر عبارتند از : علائم ويژه با تعداد 43 مورد و 26.38%، تفاوت در اندازه با تعداد 40 مورد و24.54% ، شكل قاب با تعداد 12 مورد و 7.36% ، رنگ متفاوت با تعداد 8 مورد و 4.91 درصد .

فن استفاده از نوشته در تصاوير كتابهاي پايه پنجم با تعداد 52 مورد، 49.5% بيشتر از تصاوير كتابهاي پايه دوم با تعداد 8 مورد ، 13.8% مي باشد و اين امري طبيعي است چون دانش آموزان پايه دوم از توانمندي خواندن كمتري برخوردار مي باشند(سریواستاوا 1382) . همچنين به غير از فن تفاوت در اندازه كه در تصاوير كتابهاي پايه دوم تعداد 27 مورد، 46.6% و در تصاوير كتابهاي پايه پنجم تعداد 13 مورد، 12.4% و فن شكل قاب كه در تصاوير كتابهاي پايه دوم تعداد 7 مورد، 12.1% و در تصاوير كتابهاي پايه پنجم تعداد 5 مورد، 4.8% است بقيه فنون درمورد تصاوير كتابهاي پايه پنجم بيشتر بكاررفته است . در مجموع از تعداد 163 مورد بكارگيري فنون تأكيد در تصاوير كتابهاي مورد تحليل ، تعداد 58 مورد، 35.58% از فنون تأكيد در طراحي تصاوير كتابهاي پايه دوم و تعداد 105 مورد، 64.42% از فنون تأكيد در طراحي تصاوير كتابهاي پايه پنجم ابتدايي استفاده شده است.بنابر اين تصاوير كتابهاي پايه پنجم از اين جهت وضعيت بهتري را دارا مي باشند.

یک نمونه تحلیل محتوا از کتابهای ریاضی ،علوم و فارسی دوم و پنجم ابتدایی

مطالب مشابه :

بررسی کتاب فارسی هشتم

دقیقه و درنگ(نقدو بررسی کتاب تازه تالیف فارسی دوم دبستان)- بخش دوم

بررسی درس اول کتاب فارسی دوم راهنمایی

نقد و بررسی کتاب فارسی سوم ابتدایی

بررسی کتاب جدید فارسی اول راهنمایی

بررسی کتاب فارسی هشتم

فراخوان درس زبان و ادبیات فارسی دوره ی دوم متوسّطه ی استان اردبیل، سال تحصیلی 94-93

نفرات برتر نقد وبررسی کتاب جدیدالتالیف فارسی

نقد و بررسی کتاب های هفتم و هشتم متوسطه ی اول

یک نمونه تحلیل محتوا از کتابهای ریاضی ،علوم و فارسی دوم و پنجم ابتدایی