نقش ویتامین B در زندگی حرفه ای ورزشکاران

ویتامین‌ها اگر چه مولكول‌های كوچكی هستند و میزان‌ آنها‌ در غذاهای روزمره نسبتا اندك است اما نقش بسیار مهمی در سوخت و ساز و متابولیسم‌ بدن بازی می‌كنند. این نقش از دوران جنینی شروع می‌شود و در تمام طول عمر از اهمیت آن كاسته نمی‌شود، اما دوره‌های خاصی از زندگی، نیاز به ویتامین‌ها بیشتر به چشم می‌آید.
یكی از این دوران‌ها، دوران رشد و تكامل كودكی و نوجوانی است كه روند سریع بلوغ و رشد باعث افزایش نیاز به ویتامین‌ها می‌شود، اما در سنین پس از بلوغ و در افراد بزرگسال، معمولا توجه كمتری به اهمیت ویتامین‌ها می‌شود كه ممكن است گاهی مشكل‌ساز شود. مطالعات جدید نشان می‌دهند كه ویتامین‌ها به ویژه درباره بزرگسالان ورزشكار بسیار بااهمیت هستند و برای سلامت آنها و نیز موفقیت آنها در فعالیت‌های ورزشی‌شان ضروری هستند.
این بار پژوهشگران از میان تعداد زیاد ویتامین‌ها، به ویتامین‌های گروه B توجه كرد‌ه‌اند. به طور كلی ویتامین‌ها به دو گروه ویتامین‌های محلول در آب و محلول در چربی تقسیم می‌شوند كه ویتامین‌های گروه B در خانواده ویتامین‌های محلول در آب قرار می‌گیرند. مردم، آشنایی نسبتا خوبی با این ویتامین‌ها دارند كه شاید بخشی از آن به دلیل شهرت شكل دارویی آن، یعنی قرص، شربت یا آمپول ب كمپلكس است. این روزها انواع مختلف ویتامین‌های گروه B یك جا در كنار هم جمع‌آوری شده‌اند تا نیاز بیمار به انواع ویتامین‌های خانواده B را برآورده كنند. بسیاری از مردم از این داروها به عنوان داروهای تقویتی استفاده می‌كنند اما اكثر پزشكان معتقد بودند اگر كسی به میزان كافی از این ویتامین‌ها در مواد غذایی‌اش مصرف كند، نیازی به داروهای به اصطلاح تقویتی ندارد. به عبارت دیگر، اگر كسی دچار كمبود این ویتامین‌ها در بدن خود نشده باشد، مصرف این داروها تنها باعث می‌شود كه مازاد نیاز آن از طریق ادرار دفع شود و در اصل هیچ منفعتی برای فرد نخواهد داشت.
● داروی تقویتی برای ورزشكاران
تفكراتی كه پیش از این ذكر شد، در ورزشكاران هم وجود دارد. بسیاری از ورزشكاران معتقدند داروهای ب كمپلكس و داروهای مشابه آن، مثل مولتی‌ویتامین می‌تواند قابلیت آنها را در انجام فعالیت‌های ورزشی افزایش دهد؛ اما این موضوع چقدر صحت دارد؟ آیا این ویتامین‌ها واقعا باعث افزایش قدرت بدنی ورزشكاران می‌شوند؟
تحقیقات جدید تا حدودی به این سوالات پاسخ داده‌اند. به عقیده پژوهشگران، كمبود ویتامین‌های گروه B و به ویژه ویتامین‌های B۶ و B۱۲ باعث كاهش توانایی ورزشكاران می‌شود. از طرف دیگر مصرف بیش از حد این داروها باعث افزایش توان فرد نمی‌شود، چرا كه مازاد ویتامین‌های دریافتی به سرعت از راه ادرار دفع می‌شود.همان‌‌طور كه گفته شد، گروه ویتامین‌های B متشكل از چندین ویتامین است كه عبارتند از: ( B۱تیامین)،( B۲ریبوفلاوین)،B۶، B۱۲ و فولات (اسید فولیك.) این مواد ریزمغذی برای به راه افتادن و انجام واكنش‌های مختلف درون بدن ضروری هستند. به طور مثال وجود آنها برای فرآیندهایی نظیر تبدیل و تولید پروتئین‌ها، سوختن قندها و تولید انرژی و نیز روند تكثیر و ترمیم سلول‌ها لازم است. اگر میزان این ویتامین‌ها كم شود متعاقبا فرآیندهای مزبور دچار اختلال می‌شوند. به عبارت دیگر، میزان تولید و تبدیل پروتئین‌ها و سوخت و ساز قندها و چربی‌ها مختل و تولید انرژی از حد مورد نیاز كمتر می‌شود. همه این موارد دست به دست هم می‌دهند تا در نهایت ورزشكاری كه دچار كمبود ویتامین‌های گروه B است، از نظر توان جسمانی در برابر رقبای خود كم بیاورد و همین افت توانایی جسمانی و قدرت بدنی، در نهایت باعث شكست و ناكامی پیاپی وی شود.
● آسیب‌های ورزشی
همان‌طور كه گفته شد ویتامین‌ها در روند تولید پروتئین‌ها نقش دارند. سال‌هاست محققان دریافته‌اند كه روند ترمیم آسیب‌های ورزشی و دیگر آسیب‌های جسمانی به طور مستقیم وابسته به تولید و سوخت و ساز میزان مناسب پروتئین‌هاست. به همین دلیل اگر به هر علتی میزان ویتامین‌های بدن كاهش پیدا كند قابلیت ترمیم و التیام زخم‌ها و آسیب‌های عضلانی - اسكلتی ورزشكاران به طور چشمگیر كاهش پیدا می‌كند و این مسا‡له باعث می‌شود ورزشكار بسیار دیر از شر آسیب‌های ورزشی خلاص شود و به میادین باز گردد. به طور كلی مدت زمان لازم برای التیام آسیب‌های ورزشی در ورزشكارانی كه به كمبود ویتامین‌های گروه B مبتلا هستند به طور قابل توجهی بیشتر از افرادی است كه ذخایر كافی از این ویتامین را در بدن خود دارند.
به همین دلیل به ورزشكاران توصیه می‌شود از طریق داشتن رژیم غذایی مناسب و مملو از میوه‌جات، نیازهای بدن خود را به ویتامین‌ها و مخصوصا ویتامین‌های گروه B تامین كنند. از طرف مقابل، اگر این ویتامین‌ها بیش از حد مصرف شوند، باعث افزایش سرعت التیام نمی‌شوند چرا كه فورا مازاد آن از ادرار دفع می‌شود. پس مصرف بیش از حد و سرخود داروهایی مثل آمپول‌ مولتی ویتامین و ب كمپلكس نفعی برای ورزشكاران آسیب دیده ندارد.
به همین دلیل به این ورزشكاران توصیه می‌شود كه تنها یك رژیم غذایی مملو از ویتامین B داشته باشند و چندان خود را مجبور به استفاده از این داروها نكنند. حبوبات، دانه‌ها، سبزیجات دارای برگ‌های تیره رنگ و بسیاری از محصولات و فرآورد‌ه‌های لبنی و حیوانی منابع غنی و سرشار‌ ‌ویتامین‌های گروه B محسوب می‌شوند. بنابراین مصرف منظم آنها به ورزشكاران توصیه می‌شود تا دچار عوارض ناشی از كمبود ویتامین B نشوند.
● چقدر بخورم؟
میزان نیاز بدن به ویتامین‌های گروه ب در بین افراد مختلف و حتی در میان ورزشكاران تفاوت‌های چشمگیری را نشان می‌دهد. عوامل متعددی در تعیین میزان نیاز به این گروه از ویتامین‌ها نقش دارند. میزان استرس وارد شده بر بدن طی ورزش، تغییراتی كه در ساختار بافت‌های بدن به دنبال ورزش رخ می‌دهند و نیز میزان دفع و از دست رفتن مواد مغذی از طریق عرق، ادرار و مدفوع از مهم‌ترین عوامل تعیین كننده میزان نیاز بدن به این ویتامین‌ها هستند. سن، جنس، سرعت رشد و بلوغ و وضعیت دستگاه گوارش نیز مسلما نقش مهمی را برعهده دارند اما همان‌طور كه گفته شد یكی دیگر از مسائل تعیین كننده در میزان نیاز به این ویتامین‌ها میزان و وسعت آسیب‌ها و صدمات ورزشی ورزشكاران است.
به طور قطع هر چه میزان این آسیب‌ها بیشتر باشد، بدن به ویتامین‌ها و مواد مغذی بیشتری برای ترمیم و جبران آن نیاز خواهد داشت كه عمدتا باید از طریق افزایش میزان دریافتی این ویتامین‌ها در مواد مغذی تامین و جبران شود.
● باورها اصلاح شود
متاسفانه بسیاری از ورزشكاران و به ویژه ورزشكاران جوان، باورهای غلطی درباره اثر ویتامین‌ها بر كفایت و قدرت ورزشی خود دارند. بسیاری از آنها از مزایا و فواید ویتامین‌ها و به ویژه ویتامین‌های گروه B غافلند و همین مساله باعث كاهش توانایی‌ آنها در رقابت با ورزشكاران دیگر می‌شود. در ضمن، آسیب‌دیدگی‌های آنها نیز دیر بهبود می‌یابد كه باعث می‌شود مدت‌ها از میادین به دور باشند.
از طرف دیگر، برخی بیش از حد از ویتامین‌ها استفاده می‌كنند و امید دارند بسیاری از مشكلات جسمانی آنها به وسیله این ویتامین‌های به اصطلاح تقویتی برطرف شود، در حالی كه خبر ندارند مصرف بیش از حد این ویتامین‌ها تنها باعث دفع آنها از طریق ادرار می‌شود و هیچ منفعتی برای آنها نخواهد داشت. پس میانه‌روی و تعادل از همه چیز بهتر است، به ویژه برای ورزشكاران.

دكتر علی‌ غلامرضانژاد

مجله الکترونیکی ویستا