گردش خون پایه چهارم ابتدایی

بررسی درس فصل گردش خون و دانستنیهای مربوط به آن

دانستنیهای معلم

دستگاههای تنفس و گوارش برای گرفتن اکسیژن و مواد غذایی از محیط به وجود آمده اند . اکسیژنی که وارد دستگاه تنفس می شود و درنهایت به کیسه های هوایی می رسد از آن جا به همه ی سلولها منتقل می شود این عمل به کمک دستگاه گردش خون انجام می شود که از سه جزء تشکیل شده است :

۱٫ تلمبه ای به نام قلب که با تولید مکانیکی لازم ، خون را در رگ ها حرکت می دهد .

۲٫ شبکه ای از رگ ها که خون در آن ها حرکت می کند و انشعاب آن ها به دورترین نقاط بدن می رسد .

۳٫ مایعی به نام خون که موادغذایی و اکسیژن در آن حل می شود .

قلب : قلب تلمبه ای از جنس ماهیچه ای است که خون را به سرتاسر تلمبه می کند . خون به درون لوله هایی به نام رگ یا فضاهایی به نام حفره تلمبه می شود . چنین قلبی در همه ی پستانداران و در بسیاری از انواع بزرگ تر جانوران بی مهره دیده می شود . کرم های خاکی ، خرچنگ ها ، حشره ها و حلزون همه قلبی دارند که خون را تلمبه می کند کرم خاکی بر خلاف انسان دارای پنج جفت قلب است اما قلب های آن فقط به صورت قسمت هایی از رگ است که اندکی منبسط تر شده است.

در انسان قلب اندام بزرگی است که در بین قفسه های سینه جای دارد . قلب از چهار حفره ی ماهیچه ای تشکیل شده است دو دهلیز و دو بطن . بادقت در شکل می توان دریافت که بین قسمت های بالایی و پایینی و هم چنین در دهانهی سرخرگ ها دریچه هایی وجود دارد.

صداهای قلب : مربوط به بسته شدن دریچه هایی است که در بین دهلیزها و بطن ها و همچنین در دهانه ی سرخرگ ها وجود دارد یعنی صدای اول مربوط به بسته شدن دریچه های دهلیز بطنی و صدای دوم مربوط به بسته شدن مدخل سرخرگ ها است .

خونی که از قلب خارج می شود در طول رگ هایی با دیواره ی ضخیم به نام سرخرگ حرکت می کند . این سرخرگ ها در مچ دست و در گردن به سطح پوست نزدیک می شوند و شما می توانید نبض خود را حس کنید . نبض موج خون است که د رنتیجه ی یک ضربان قلب در مسیر سرخ رگ رانده می شود . به این ترتیب با اندازه گیری سرعت زدن نبض خود می توانید بگویید که قلب شما با چه سرعتی می زند .

نبض مربوط به کم و زیاد شدن مقدار خون داخل رگ نیست بلکه فقط به دیواره ی رگ ها مربوط است . سرخ رگ ها در درون بدن قرار دارند و رگ هایی که در زیر پوست دیده می شوند سیاه رگ ها هستند سیاه رگ ها نبض ندارند .

دیواره ی مویرگ ها فقط از یک لایه سلول درست شده است به همین علت ، امکان تبادل مواد در آن جا وجود دارد فشار خون یکی از عواملی است که باعث رانده شدن مواد از درون مویرگ به سوی بافت ها می شود گلبول های سفیددارای این خاصیت هستند که می توانند خود را باریک کنند و ازدیواره ی مویرگ بگذرند . این کار آن ها برای مواقعی که میکروب ها وارد بدن شده اند بسیار مفید است و به دفاع بدن کمک می کند .

کارهای خون را می توان به این صورت خلاصه کرد :

۱٫ انتقال گازهای تنفسی توسط گلبول های قرمز که محتوی ترکیبی پروتئینی و آهن دار به نام هموگلوبین هستند .

۲٫ انتقال غذاهای جذب شده از دیواره ی روده که شامل آب ، اسید آمینه ، گلوکز ،اسیدهای چرب ، املاح و ویتامین ها هستند .

۳٫ انتقال هورمون ها به قسمتهای مختلف بدن

۴٫ حفظ گرما

۵٫ حفظ آب بدن

۶٫ دفاع از بدن به کمک گلبول های سفید

بیشتر جانوران در داخل بدن خود خون دارند . فقط بعضی از کوچک ترین و ساده ترین جانوران مانند مرجان ها و کرم های پهن خون ندارند .

گلبول های قرمز در دوران جنینی در کبد ، طحال و گره های لنفاوی و د رطول عمر در مغز قرمز استخوان تولید می شوند . گلبول های قرمز در پستانداران وانسان بدون هسته اند و عمر آنها بین ۲۰ تا ۱۲۰ روز است .

محل ساخته شدن گلبول های سفید تقریبا مشابه به عمل تولید گلبول های قرمز است .

تعداد گلبول های قرمز در هر میلی متر مکعب خون حدود ۵ میلیون تعداد گلبول های سفید آن مقدار است .

کلیه

کلیه ها مقدار آب خون را تنظیم می کنند به همین علت است که با آشامیدن آب و خوردن مایعات زیاد بر حجم ادرار افزوده می شود . همیشه همراه آب مقداری نمک نیز از بدن دفع می شود .

اوره از تجزیه مواد پروتئینی در کبد تولید می شود بنابر این مقداراوره موجود در ادرار با مصرف پروتئین ها نسبت مستقیم دارد .

کلیه ها کارآیی بسیار دارند به طوری که وجود یک کلیه هم به تنهایی می تواند نیاز بدن را تامین کند .

سنگ کلیه یا سنگ مستانه مربوط به املاحی است که در ادرار وجود دارد . در بعضی از افراد این املاح به دلایل شناخته نشده در وسط کلیه یا د رمثانه رسوب می کند و قتی قطر آن ها از قطر مجرای دفع بیشتر می شود در همان جا می مانند با نگه داشتن ادرار در مثانه احتمال پیدایش سنگ کلیه و سنگ مثانه زیاد می شود به همین دلیل ادار باید زود دفع شود . حتی پزشکان توصیه می کنند برای رفع بهتر مواد زاید بدن خوب است مایعات زیاد بنوشیم.

درس ۱۲ دستگاه گردش خون

در فرایند آموزش این درس دانش آموزان با دستگاه گردش خون ، ترکیب خون ودستگاه دفع ادرار به طور ساده آشنا می شوند و با ساختن مدل رگ ها و گوشی پزشکی به طور عملی در باره چگونگی اتصال رگ ها و صداهای قلب اطلاعاتی کسب می کنند . هم چنین از طریق مشاهده و انداه گیری به وجود نبض پی می برند .

آن چه دانش آموزان در مورد دستگاه گردش خون می دانند :

پایه سوم : غذای گوارش یافته درون به وسیله خونی که دراطراف روده ها جریان دارد گرفته می شود به این عمل جذب می گویند . خون در تمام اندام های بدن گردش می کند و غذایی را که از روده ها گرفته است به آن ها می د هد .

سا ل چهارم : اکسیژن هوایی که به شش ها می رسد واردخون می شود خون اکسیژن را به همه سلول های بدن می رساند و دی اکسید کربن تولید شده در آن ها راپس می گیرد و به شش ها می برد . این گاز از شش ها خارج می شود .

دانستنی ها و مهارت ها

۱٫ دستگاه گردش خون و اجزای آن را به طور ساده بشناسد .

۲٫ اقسام رگ ها وکار هر یک را مشخص کند و از طریق ساخت مدل ،نحوه اتصال رگ ها را به یکدیگر نشان دهد

۳٫ مدلی از یک گوشی پزشکی بسازد و به کمک آن ها به صداهای قلب گوش دهد.

۴٫ ضربان های رگ را در یک کرم خاکی در حالتهای مختلف مشاهده و اندازه گیری کند .

۵٫ در باره وظیفه ی دستگاه گردش خون ، ارتباط آن با سایر دستگاه ها و حرکت خون در رگ ها اطلاعات جمع آوری کند .

۶٫ تعداد ضربان قلب و نبض خود را همزمان اندازه گیری و نتیجه گیری کند .

۷٫ در باره اجزای خون و کار هر قسمت اطلاعات جمع آوری کند .

۸٫ با ساختمان و چگونگی محل دستگاه دفع ادرار به طور مختصر آشنا شود .

نگرش ها

۱٫ نسبت به مطالعه دستگاه گردش خون علاقه مند شود .

۲٫ نسبت به حفظ سلامت اندام های خودکوشا باشد .

زمان تدریس: هفته اول و دوم اردیبهشت

تعداد تصاویر : ۹ تصویر که ۶ تای آن تصویر بسته و ۳ تای آن باز می باشد.

ارتباط افقی : بادرس قبل خود یعنی بخش ۱۱ ارتباط افقی دارد که راجع به دستگاه تنفس بوده است که هر دو بخش مربوط به بهداشت می باشد .

ارتباط عمودی : با بخش ۱۱ علوم سوم به نام دستگاه گوارش ارتباط دارد .

بررسی متن

صفحه ۸۸ تصویر عنوانی

هدف : دانش آموزان نسبت به مطالعه دستگاه گردش خون و اشنایی باکار این دستگاه علاقه مند شوند .

فعالیت ها : دانش آموز تصویر عنوانی را مشاهده و در باره ی آن بامعلم و هم کلاسی های خودگفتگو می کند .

واژگان : دستگاه گردش خون ، رگ

روش تدریس: پرسش و پاسخ ، نمایشی

ارزشیابی : از طریق چک لیست .

صفحه ۸۹

هدف : دانش آموزان با دستگاه گردش خون و اجزای آن به طور ساده آشنا شوند .

مفاهیم : دستگاه گردش خون شامل قلب و رگ ها (سرخرگ ، سیاه رگ ، مویرگ ) است .

واژگان : قلب ، سرخرگ ، سیاهرگ ، مویرگ

فعالیتها : تصاویر را مشاهده کرده و متن را مطالعه می کند و سپس در باره ی آنها با افراد گروه صحبت و گفت و گو می کند .

روش تدریس : نمایشی ، توضیحی ، پرسش و پاسخ

وسایل : مولاژ قلب

دانش آموزان نتیجه گیری می کنند : قلب نیز با قدرت ، خون را در رگ ها پمپ می کند و مانند یک تلمبه دائما خون را در بدن به حرکت در می آورد ، اگر قلب نبود خون از حرکت می ایستاد و نمی توانست اکسیژن و دی اکسید کربن یا غذاها را جا به جا کند .

خون طرف چپ قلب از ششها می آید و به اندام ها می رود ، این خون دارای اکسیژن زیادی است که سلول های اندام ها به آن نیاز دارند سپس خونی که اکسیژن خود را به اندام رسانیده است دوباره از طرف چپ قلب به اندامها وارد می شود و به سوی شش ها می رود تا اکسیژن بگیرد .

برای دانش آموزان توضیح دهید : که رگ های بزرگ( مانند آنهایی که در زیر پوست پیدا هستند)رگ های قطوری اند و خون زیادی از آنها می گذرد اما وقتی رگها به کنار سلول ها می رسند خیلی باریک می شوند مثلا در قسمت سفیدی چشم رگهای باریکتری پیدا می شوند قطر مویرگ از آنها کمتر است در نتیجه مواد غذایی داخل خون را از خود عبور می دهند و به سلول ها می رسانند .

ارزشیابی : از طریق چک لیست

صفحه ۹۰

هدف : دانش آموزان با ساخت مدل رگها و گوشی پزشکی بطور عملی در باره ی چگونگی اتصال رگ ها و صداهای قلب اطلاعاتی کسب می کنند .

فعالیتها : مدلی از رگها را می سازند ، با وسایل ساده مدلی از یک گوشی پزشکی می سازند و به کمک آن به صداهای قلب گوش می دهند .

وسایل : دو نوع طناب یا سیم رنگی (قرمز و آبی ) قیف پلاستیکی ، لوله پلاستیکی نازک به طول ۷۰ سانتی متر ،سه راهی

واژگان : گوشی پزشکی

برای رعایت موارد بهداشتی از دانش آموزان بخواهید که سر هر لوله ی پلاستیکی قیف قرار دهند و از گذاردن لوله ها در گوش یکدیگر خود داری کنند .

بعد از انجام فعالیت از یکی از گروه ها بخواهید مدل خود را روی تخته بچسباند و توضیح دهد که هر قسمت مدل را به جای چه چیزی استفاده کرده است . برای شروع فعالیت دوم از دانش آموزان بخواهید دست خود را روی سینه جایی که قلب قرار دارد ، بگذارند و صدای ضربه های قلب را حس کنند .

ارزشیابی : چک لیست

صفحه ۹۱

هدف : دانش آموزان ضربان های رگ را در یک کرم خاکی در حالتهای مختلف مشاهده و اندازه گیری کنند .

فعالیتها : یک کرم خاکی را مشاهده کرده و ضربان رگ آن را در حالتهای مختلف اندازه گیری می کند ، در باره تعداد وظیفه دستگاه گردش خون و حرکت خون در رگها اطلاعات جمع آوری می کند .

وسایل : یک کرم خاکی بزرگ ،یک دستمال مرطوب ، ذره بین ، مقداری آب سرد ، مقداری آب گرم

درمورد سوال اول : انتظار می رود اشاره کنند که وظیفه ی این دستگاه به جریان انداختن خون و به حرکت در آوردن خون در بدن و رساندن مواد داخل خون مانند غذا و اکسیژن به سلولها و جمع آوری مواد دفعی مانند دی اکسید کربن از سلولها است .

در مورد سوال دوم : با مراجعه به کتابها و متخصصان در می یابند که جریان خون در رگها همیشه یک طرفه است . درون رگها تدابیری اندیشیده شده که خون می تواند فقط به یک سمت حرکت کند . (حتی هنگامی که خلاف جهت جاذبه زمین حرکت می کند )

در مورد سوال سوم : ابتدا اطمینان حاصل کنید که دانش آموزان مفهوم «ارتباط دستگاه گردش خون با یک دستگاه دیگر را » به درستی درک کرده اند .

غذاهای گوارش شده از روده جذب خون شده و به همه جای بدن می رسد ، ماهیچه ها برای حرکت نیاز به انرژی دارند این انرژی توسط غذاها تامین می شود و غذاها با جریان خون به ماهیچه ها می رسند ، هنگامی که غذای گوارش یافته در روده وجود دارد ارتباط دستگاه گردش خون با دستگاه گوارش بیشتر از سایر دستگاه هاست .

ارزشیابی : چک لیست

صفحه ۹۲

هدف : دانش آموزان از طریق مشاهده و اندازه گیری به وجود نبض در بدن پی ببرند .

فعالیتها : همزمان تعداد ضربان قلب و نبض خود را و همکلاسی هایش را در یک دقیقه می شمارد و در جدولی ثبت می کند .

واژگان : نبض ، ضربان قلب

دانش آموزان نتیجه گیری می کنند : از سنخنگوی هر گروه بخواهید نتایج گروه خود را بخواند و تعداد ضربان های قلب هم گروه های خود را با ذکر نام ایشان روی تخته بنویسد .

روش : فعالیت گروهی

ارزشیابی : چک لیست

صفحه ۹۳

هدف : دانش آموزان با اجزای خون و نقش هر کدام در خون آشنا شوند .

مفاهیم :خون شامل پلاسما (ماده ی زمینه ای ) و تعدادی گلبول شناور در آن است .

واژگان : پلاسما ، گلبول قرمز ، گلبول سفید

بعد از انجام چند پرسش از قبیل “وظیفه دستگاه گردش خون چیست ؟ ” راجع به خون چه می دانید ؟”آیا م یدانید مواد چگونه در خون جابه جا می شوند ؟ “اکنون دانش آموزان را هدایت می کنیم تا متن این صفحه را در مورد اجزای خون و طریقه ی حمل موادغذایی و اکسیژن بخوانند و سعی کنند آن راخوب بفهمند سپس آنچه فهمیده اند را به صورت یک نقاشی دیگر در صفحه ی دیگری از دفتر علوم خود بکشند و بالای آن بنویسند “نقاشی من در مورد خون ”

سوال ۱ فکر کنید : گلبولهای سفید قدرت معینی دارند و اگر تعداد میکروب هایی که وارد بدن می شوند زیاد نباشد بر آن ها غلبه می کنند ، در غیر این صورت یعنی هنگامی که مقدار میکروب ها زیاد باشد بیمار می شویم در این هنگام از قوای کمکی یعنی دارو استفاده می کنیم .

سوال دوم : به آسانی در می یابند که نشانه ی وجود خون در سراسر بدن این است که هر جایی از بدن خراش بردارد خون از رگ های زیر آن خارج می شود .

ارزشیابی : پرسش و پاسخ ، چک لیست

تلفیق : با هنر است

صفحه ۹۴

هدف : دانش آموزان مهم ترین مواد دفعی بدن را بشناسند و با جمع آوری اطلاعات با نقش کلیه ها و پوست در پاکیزه کردن خون آشنا شوند .

فعالیتها : متن را مطالعه کرده ، تصاویر را مشاهده می کند سپس در باره ی آن با معلم و هم کلاسی های خود گفت و گو می کنند .

روش : پرسش و پاسخ ، نمایشی

واژگان : ماده ی دفعی (زاید) اوره ، کلیه ، ادرار ، مثانه ، عرق

درس را با پرسش آغاز کنید برای ملموس کردن موضوع برای دانش آموزان بار دیگر خانه های یک شهر را مثال بزنید که زباله های خود را به ماشین های حمل زباله تحویل می دهند این ماشین ها زباله را جمع کنند و باید از شهر خارج کنند و گرنه بوی بد ونامطبوع آنهاهزاران مریضی و آلودگی ساکنین شهر را آزار خواهد داد .

از دانش آموزان بخواهید برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد نحوه ی خارج کردن مواد زیاد از بدن متن این صفحه را با دقت بخوانند و با شکل ها تطبیق دهند . چنانچه تصویر یا مولاژ بدن را در اختیار دارید به دانش آموزان بدهید تا اطلاعات بیشتری در این مورد جمع آوری کنند .

برای دانش آموزان توضیح دهید که سلولهای کلیه این قدرت را دارند که اوره ، آب اضاف و مقداری از نمک ها را از خون جدا کنند .

در مورد سوال فکر کنید :این صفحه ی کتاب پس از این که فرصت مناسب برای فکر کردن در مورد پاسخ و بحث گفت و گو در مورد آن به دانش آموزان دادید ایشان را هدایت کنید تا به این نتیجه برسند که با نگاه داشتن ادرار درمثانه احتمال پیدایش سنگ کلیه و سنگ مثانه زیادی می شود و به همین دلیل باید ادرار را زود به زود دفع کرد . بعضی پزشکان توصیه می کنند برای دفع بهتر مواد زاید بدن مرتب آب و مایعات بنوشیم .

ارزشیابی : پرسش و پاسخ

گردش خون پایه چهارم ابتدایی

مطالب مشابه :

دستگاه گردش خون

سیستم گردش خون بدن

دستگاه گردش خون دوزیستان

گردش خون پایه چهارم ابتدایی

درس علوم تجربی چهارم ابتدایی+بخش 12+ دستگاه گردش خون+سوالات