شرح خدمات برنامه ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آنها با تاکید بر بهسا

این گونه سکونتگاهها که سیمای نازیبا، خدمات ناکافی و ساکنان کم توان و مشاغلی نامطمئن دارند، محیطی آماده برای پذیرش نابهنجاری های اجتماعی و باز تولید فقر فراهم می سازند و خطر پذیری بالایی در برابر سوانح طبیعی دارند. حجم گسترده و روند روبه افزایش سکونتگاههای غیررسمی در کشور، تهیه و تصویب سندی را باعث شد که چارچوب و نحوه فعالیت هماهنگ بخش دولتی – عمومی و مشارکت مردمی برای چاره جویی مشکلات اسکان غیررسمی را مشخص می سازد. سند ملی توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی در تاریخ 19/11/82 به تصویب هیئت محترم دولت رسید. سکونتگاههای غیر رسمی بخشی از بافت شهری هستند که عمدتا مهاجرین روستایی و تهیدستان شهری را در خود جای داده اند و بدون مجوز و خارج از برنامه ریزی رسمی و قانونی توسعه شهری ( طرحهای جامع و تفصیلی ) در درون و خارج از محدوده قانونی شهرها به صورت خودرو به وجود آمده اند. عمدتاً فاقد سند مالكيت هستند و از نظر ويژگيهاي كالبدي و برخورداري از خدمات و زير ساختها ي شهري شديداً دچار كمبود هستند. مداخله در اين گونه بافتها از نوع ساماندهي و توانمند سازي خواهد بود اصل مشترك در همه انواع مداخله مشاركت مردمي خواهد بود.

اهداف
هدف این شرح خدمات اجرای بخشی از راهبردهای سند پیش گفته است که از یک سو ظرفیت سازی در مدیریت شهری را مد نظر دارد و از سوی دیگر بستر سازی برای توانمندسازی اجتماعات این سکونتگاهها را رهگشایی می کند. بر این اساس، هدف کلان عبارت است از تأمین و بهسازی زیرساختها و ارتقاء محیط زیست به منظور کاهش گسست کالبدی از پیکره اصلی شهر و رفع تبعیض و خدمات رسانی فراگیر به ویژه برای گروههای کم درآمد آسیب پذیر. اهداف خرد این شرح خدمات عبارتست از : - ایجاد پایگاه اطلاعات رایانه ای به منظور شناخت و تحلیل ابعاد کمی و کیفی سکونتگاههای غیررسمی - تدارک سیاست گذاری کاهش فقر شهری و رفع محرومیت در برخورداری از خدمات و زیر ساخت های پایه - نهادسازی :یاری رسانی به سازماندهی و بسیج منابع مالی و انسانی موجود و ایجاد تشکلهای اجتماعات محلی با هدف جلب مشارکت اجتماعی به منظور شناخت نیازها، اولویت ها و همچنین نظارت بر اقدامات اجرایی - ظرفیت سازی :در سطح مدیریت شهری و آشنایی مقامات مسئول توسعه شهری و بویژه شهرداری ها با تجربه های حاصل از مداخله و بهسازی کالبدی، تأمین خدمات و توانمندسازی اجتماعی جهانی و انطباق با شرایط بومی و محلی - ارائه برنامه عملیاتی – اجرایی ساماندهی و بهسازی کالبدی و توانمندسازی اجتماعی

شرح خدمات
مرحله نخست : بررسی گستره فقر شهری وشناسایی محله های فقیر نشین ( سکونتگاههای غیررسمی ) 1-1 بررسی فقر در محدوده شهر در گزارشی به عنوان وضعیت موجود (stock-taking) همراه با نقشه ها و داده های لازم تدوین خواهد شد اطلاعات و داده های این قسمت از گزارش مبتنی بر آخرین اطلاعات موجود مرکز آمار ایران و سایر دستگاههای ذی ربط خواهد بود این گزارش موارد زیر را شامل خواهد شد: الف- فضاهای کالبدی: - واحدهای مسکونی - زیر ساخت های کالبدی - فضاهای عمومی و خدمات شهری ب- جمعیت بر حسب خانوار پ- اطلاعات اقتصادی – اجتماعی و تحلیل آنها ت- اطلاعات فرهنگی و تحلیل آنها ث- اطلاعات زیست محیطی و تحلیل آنها از جمله سوانح طبیعی (قرار داشتن در معرض سیل و زلزله) 1-2- گونه شناسی محله های فرو دست شهری: الف- بررسی مراحل و جهت های توسعه کالبدی شهر با تأکید بر موقعیت محله های فرودست شهری شامل سکونتگاههای غیررسمی ب- بررسی الگوهای کاربری زمین و نسبت های آن پ- تهیه نقشه مالکیت اراضی شهر با تأکید بر سکونتگاههای غیررسمی (اراضی دولتی، وقفی، خصوصی و ... ) ت- محدوده کالبدی – اداری و حوزه های اجتماعی ث- وضعیت کالبدی زیرساخت ها و خدمات موجود (شبکه معابر، آب، فاضلاب، برق، مخابرات و ... ) و دامنه پوشش آنها، و کیفیت خدمات رسانی ج- بررسی رشد جمعیت، تغییرات فصلی آن و تحلیل تقاضا برای مسکن و تاثیرگذاری بر وضعیت محیط زیست شهری چ- شناخت کانون های فعالیت های (رسمی – غیررسمی) بر حسب گروههای عمده فعالیت و شغلی در محدوده شهر و پیرامون آن برواندادها: پهنه بندی محلات فرودست شهری ،تقاضای اسکان غیررسمی در آینده، گونه شناسی پهنه های محلات فرودست شهری، تعیین محلات اسکان غیررسمی، گزینش محلات در اولویت برنامه، پیش بینی و ذخیره سازی کاربری مسکونی برای سکونت کم درآمدها، ارزیابی روند توسعه کالبدی – فضایی شهر با استفاده از داده های موجود و نرم افزار "GIS" با توجه به بروندادهای پیش گفته ویژگی های اصلی روند توسعه شهر شناسایی و محله های فقیرنشین شهر بر اساس معیارهای زیر گونه شناسی خواهد شد: - وضعیت مالکیت اراضی (دولتی، خصوصی، وقفی) - تجانس فرهنگی و قومی - نزدیکی یا مجاورت با شبکه های اصلی زیر ساختی (آب،برق،راه و ... ) - وضعیت خدمات شهری - وضعیت محیطی و خطرپذیری طبیعی - شاخص های اقتصادی – اجتماعی (شغل، سواد، درآمد، هزینه و ... ) - تراکم جمعیت - میزان اراضی خالی (به منظور ایجاد خدمات و تاسیسات مورد نیاز) در این راستا توجه به نکات زیر ضروری می باشد: الف- سکونتگاههای غیررسمی و رسمی بر حسب برخورداری یا عدم برخورداری از زیرساخت ها و خدمات پایه ب- سکونتگاههای پر تراکم در داخل محدوده شهر که کانون فعالیت های اقتصادی نیز هستند. ج- ویژگی های کالبدی – اجتماعی سکونتگاههای غیررسمی خارج از محدوده قانونی شهر(peri-urban) در پایان مرحله نخست، مصوبه ستاد استانی توانمندسازی و دبیرخانه ستاد ملی توانمندسازی برای تأئید محله های مورد عمل باید کسب گردد. مرحله دوم : ارزیابی اجمالی از برنامه های موجود خدمات رسانی و بهسازی مدیریت شهری و تشکلهای مردمی در محله های هدف 2-1- شناسایی برنامه ها و اقدامات گذشته و دردست انجام نهادهای مدیریت توسعه شهری (شهرداری، مسکن و شهرسازی، آب، برق، فاضلاب و ... ) 2-2- شناسایی تشکل های محلی و سازمانهای غیردولتی و برنامه های فعالیت آنها 3-2- آشنایی با دیدگاههای مقامات مدیریت توسعه شهری در مورد کیفیت و کمیت خدمات رسانی به محله های هدف بروندادها: شناخت دامنه خدمات رسانی و بهسازی کالبدی در محلات هدف، توان سنجی بخش های دولتی – عمومی و تحلیل و تایید برنامه های کنونی و آتی آنها در پایان مرحله دوم، تاییدیه ستاد توانمندسازی استانی و دبیرخانه ستاد ملی توانمندسازی برای برنامه های مرتبط بخشی در محله های هدف باید کسب گردد. مرحله سوم : بررسی پیمایشی و شناخت ویژگی های اقتصادی – اجتماعی و کالبدی محله های هدف این بخش از بررسی مستلزم بدست آوردن اطلاعات و داده های دقیق تر از وضعیت محله های هدف است و مشاور از طریق نمونه گیری و با حجم مناسب ساختار عمومی محله را به دقت شناسایی می کند. 3-1- ویژگی های جمعیت شناختی - جمعیت نواحی و تراکم آنها و ساختار سنی و جنسی - بررسی ویژگی های خانوار: بعد خانوار، زنان خودسرپرست یا سرپرست خانوار، تعداد کودکان لازم التعلیم، تعداد کودکان کمتر از 5 سال و مانند آن - شناخت جریان های مهاجرتی و منشأ آنها - رشد جمعیت و تغییرات فصلی و تاثیر آن بر تقاضای مسکن و محیط زیست شهری (بر مبنای آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران و سایر داده های موجود مانند اطلاعات پایگاههای بهداشتی و غیره) طی 4 دهه گذشته 3-2- ویژگی های اقتصادی – اجتماعی: - بررسی میزان تحصیلات، سواد و توانمندیهای حرفه ای (ماهر، نیمه ماهر، غیرماهر) :این اطلاعات لازمست برای مشارکت موثر اهالی محل در اجرای طرح های بهسازی و تامین نیروی انسانی ملحوظ شود و همچنین در مرحله جمع آوری اطلاعات و تشکیل جلسات بحث متمرکز (FGD) و تدوین راهبردها و راه حل ها از آنها استفاده شود. - ترکیب اجتماعی با توجه به ویژگی های قومی - بررسی ساختار اشتغال و گروههای هزینه – درآمد - بررسی موقعیت مکانی و نوع فعالیت اقتصادی مورد توجه کم درآمدها (از قبیل محله هایی که به کار یا فعالیت غیررسمی مشغول اند، بازارها و مانند آن) - بررسی الگوی مصرف به تفکیک اقلام خوراکی و غیرخوراکی و برخورداری از دارائی های گوناگون
3-3- ویژگی های کالبدی (شامل: مسکن، زیرساخت ها و خدمات) الف- بررسی وضعیت مالکیت زمین و واحدهای مسکونی (عدوانی، قولنامه ای، رسمی، وقفی و غیره) ب- بررسی الگوی ساخت و کیفیت واحدهای مسکونی بر حسب نوع مصالح مورد استفاده، شیوه ساخت و استفاده از نیروی کار ماهر، غیرماهر با مشارکت خود ساکنان پ- بررسی مساحت زمین و زیربنای واحدهای مسکونی ت- بررسی تراکم خانوار در واحد مسکونی و نفر در اتاق ث- بررسی تسهلات موجود در واحد مسکونی و کیفیت آنها (حمام، دستشویی، آشپزخانه و غیره) ج- بررسی خدمات عمومی موجود و کیفیت آنها: واحدهای آموزشی، مراکز بهداشتی، مراکز تجمیع گروه های اجتماعی، زمین های بازی و مانند آنها به تفکیک محله های هدف چ- بررسی وضعیت زیرساختها: برخورداری از انشعابات برق، آب، تلفن، گاز و غیره ح- بررسی وضعیت شبکه معابر و نحوه دفع فاضلاب و آبهای سطحی خ- وضعیت جمع آوری پسماندهای خانگی و نحوه دفع آنها 3-4- شناخت ظرفیت های محلی برای مشارکت در بهسازی و برنامه های موجود مدیریت شهری 3-4-1- نیاز سنجی و شناخت ظرفیت ها و اولویت های محلی: الف- در محله های هدف با همکاری سازمان های غیردولتی یا تشکل های مردمی جلسات بحث متمرکز (FOCUS GROUP Discussion) درباره وضعیت موجود خدمات رسانی ،دیدگاه ساکنان درباره نیازها و اولویت های آنان و همچنین استطاعت مالی خانوارها برای مشارکت در هزینه های بهسازی محله به تفکیک مردان، زنان و جوانان باید تشکیل شود. اعضاء این گروهها حدود 8 تا 10 نفر می باشد. ب- پس از برگزاری این جلسات و مستندسازی لازم (مانند تصویربرداری، عکس و ضبط گفتگوها) فهرستی از مسایل و مشکلات ،نیازها و اولویت های ساکنان ،توان مالی پرداخت برخی از هزینه های خدمات رسانی یا ساخت زیرساخت های ضروری تهیه و تدوین می شود. پ- یافته های حاصل از تمامی جلسه های بحث متمرکز می تواند شامل موارد زیر باشد که افزایش یا کاهش این محورها منوط به توافق و هماهنگی مشاور و کارفرما خواهد بود: - میزان رضایت ساکنان محله ها از شرایط زندگی کنونی - نحوه دسترسی و کیفیت خدمات، آب آشامیدنی، برق، گاز، روش های دفع فاضلاب، دسترسی به آموزش، بهداشت، حمل و نقل و غیره - شیوه های سنتی و متداول مشارکت و موارد آن - نحوه تصمیم گیری در خانوارها و میزان مشارکت در امور مربوط به محله - وضعیت زنان در ساختار خانوار و محله - نگرش ساکنان به نهادهای خدمات رسان - فرایند تصمیم گیری در سطح محله و شناسایی افراد یا گروههای مؤثر و فعال محلی - نیازها و اولویت هایی که بر فرایند ساماندهی و ارتقاء محلات تأثیرگذار خواهد بود - میزان تمایل ساکنان محله در زمینه بهسازی کالبدی و بهبود خدمات رسانی و همچنین میزان استطاعت مردم و تمایل آنها به پرداخت در قبال استفاده از خدمات و زیرساخت ها - اشتراکات فرهنگی و میزان تجانس و همبستگی اجتماعی - میزان و نحوه آشنایی مردم با دستگاههای متولی مدیریت شهری جهت انعکاس نیازها - بررسی چگونگی تشکیل نهادهای محلی جهت پیگیری و انجام طرحهای مورد نیاز - میزان تمایل مردم به تشکیل صندوق های تأمین مالی خرد (صندوق هایی که اعضاء آن میتوانند به صورت چرخشی یا بر حسب اولویت ساکنان محل از وام های کوتاه مدت و بدون بهره استفاده نمایند) با توجه به نتایج حاصل از گفتگو ها در این مرحله پیشنهاد می شود مشاور ضمن ارزیابی ظرفیت های محلی موجود اقدام به طرح ریزی و تسهیل اجرای محلی یک یا چند پروژه توانمندسازی اجتماعی و بهسازی کالبدی در مقیاس یک یا چند کوچه متناسب با ظرفیت های محلی و نیازهای برخاسته از بحثهای متمرکز با شراکت ساکنان آن محله ها نماید. این طرح ها با هماهنگی کارفرما و ارائه گزارش حاصل از مطالعات پیمایشی و گروههای بحث متمرکز به ستاد استانی توانمندسازی و با همیاری نهادهای مدیریت شهری اجرا می شوند. این پروژه ها باید کوتاه مدت ،تأثیرگذار و با حداقل هزینه اجرا شود. منابع مالی لازم را در صورت لزوم ستاد استانی تامین خواهد نمود. 3-4-2- بررسی برنامه های موجود بهسازی و خدمات رسانی شهری در محله های هدف و توان سنجی بخش های دولتی – عمومی : الف- بررسی و تهیه خلاصه ای از برنامه های مصوب دستگاههای مدیریت محلی در محله های هدف (اعم از برنامه های بخشی مرتبط یا پروژه ها) ب- برگزاری جلسات گفتگو با مدیران نهادهای مدیریت شهری درباره برنامه های موجود و راه حلهای آنان برای بهبود خدمات رسانی و بهسازی در محله های هدف و تهیه خلاصه گزارش آن پ- بررسی توان مالی و تجهیزات شهرداری در زمینه خدمات رسانی به محله های هدف و تهیه گزارش آن ت- برگزاری کارگاه ظرفیت در مدیریت شهری 3-4-3- مسئله یابی و طرح راهبردهای ساماندهی در محلات هدف الف- جمع بندی از پژوهش های نیازسنجی مردمی و توان سنجی دولتی – عمومی برای استنتاج مشکلات، نیازها و راه حل ها ب- تدوین گزارش مسئله یابی و طرح راهبردی ساماندهی در محلات هدف پ- برگزاری جلسات نظرخواهی از گروههای بحث متمرکز محلی و نیز مجموعه مدیریت شهری برای کسب آراء و توافق همگانی بروندادها: توصیف شرایط کنونی زندگی و شدت فقر در محله های هدف /ارائه ساختار کلی نظام محله ها /ظرفیت ها ،نیازها و اولویت های مدیریت شهری و ساکنین محلی. ارائه گزارش مسئله یابی و طرح راهبردی ساماندهی در محلات هدف و تعیین پروژه های کوچک راه اندازی مشارکت محلی. در پایان این مرحله مصوبه ستاد استانی و دبیرخانه ستاد ملی توانمندسازی در خصوص یافته های موردنظر اقدامات و راهبرهای ساماندهی در محلات هدف باید کسب شود. مرحله چهارم : تدوین برنامه توانمند سازی و بهسازی محلات هدف 4-1- تهیه پیش نویس اهداف و برنامه بهسازی کالبدی و توانمندسازی اجتماعی بر اساس نتایج مسئله یابی و طرح راهبردهای ساماندهی در مرحله پیشین و نیز همسویی آنها با برنامه های موجود توسعه شهری و تفاهم کلی با مدیران ارشد نظام مدیریت شهری. این راهبردها و اهداف کلان در گروه های عمده: محیط های مصنوع و زیرساخت ها، توانمندسازی ،نهادسازی ،توسعه اقتصادی در محلات هدف و همچنین ظرفیت سازی و تقویت نهادهای مدیریت محلی گروه بندی خواهد شد. 4-2- طرح راهکارهای بهسازی محله های هدف بر اساس اولویت ها و گروه بندی آنها براساس دوره های زمانی متفاوت 4-3- تعیین محدوده و برآورد مساحت مورد نیاز اسکان مجدد بر اساس گونه شناسی های انجام شده در مقیاس کل شهر که بتوان از آنها در شرایط اضطراری برای اسکان مجدد خانوارها استفاده شوند و نیز شناسایی اراضی مناسب جهت آماده سازی حداقل (شبکه معابر و فاضلاب) برای استقرار اقشار کم درآمد در صورت لزوم در این ارتباط بانک زمین و ذخیره سازی جهت سکونت کم درآمدها در آینده پایه گذاری شود. 4-4- شناسایی محله های فرودست شهری که در پیرامون و پیوسته با شهر شکل گرفته اند و شرایط لازم را برای برخورداری از خدمات و ارتقاء محیطی دارند. بررسی یکپارچگی این محله ها با شهر و با شبکه زیرساختهای موجود و آتی با توجه به موقعیت محدوده قانونی شهر. 4-5- پیشنهاد درباره زیرساخت های خاص و تسهیلات عمومی مورد نیاز برای بهسازی و ارتقاء محله های فرودست شهری 4-6- تشکیل هسته های مدیریت محلی در محله های هدف به عنوان اولین گام در سازماندهی برنامه های بهسازی کالبدی و توانمندسازی اجتماعی و همچنین به منظور تداوم مشارکت مردمی در روند طرح با همکاری ستاد استانی توانمندسازی 4-7- این نهادهای مدیریت محلی می توانند برخاسته از فعالیت مشاور در چارچوب ارتباط با گروه های ذی نفع و یا از طریق تشکل های اجتماعی – محلی فعال و موجود باشد. بنابر ماده 4 آئین نامه نحوه فعالیت ستاد استانی توانمندسازی ،مشاور میتواند تعدادی از این افراد را (5 تا 7نفر) برای همکاری و مشارکت و نظارت در اجرای طرح ساماندهی محله های هدف برای عضویت در این نهاد به ستاد استانی معرفی نماید. توصیه می شود افراد پیشنهادی دربرگیرنده گروههای اجتماعی مردان، زنان و جوانان ساکن در محله ها باشند. 4-8- بررسی و تعیین الزامات هماهنگی برنامه های موجود توسعه شهری با برنامه بهسازی کالبدی و توانمندسازی ارائه شده در محله های هدف. بروندادها: طرح راه کارهای بهسازی در محله های هدف، توافق در گزینش راه کار مطلوب با بخش های مردمی و دولتی- عمومی، تعیین الزامات هماهنگی مابین راه کارهای برگزیده و دیگر برنامه های توسعه شهری. در پایان این مرحله مصوبه ستاد استانی توانمندسازی و دبیرخانه ستاد ملی توانمدسازی برای برنامه بهسازی و اسکان مجدد باید کسب گردد. مرحله پنجم :تدوین برنامه عملیاتی (ACTION PLAN ) ساماندهی محله های هدف: ارائه برنامه اقدامات اجرایی به تفکیک فعالیت ها بر اساس موارد زیر: 5-1- تعریف دقیق بخش ها و زیربخش های پروژه و تخمین هزینه ها بر اساس طرح های اولیه 5-2- تحلیل مالی، شامل هزینه ها ،مخارج جاری عملیات و نگهداری و تاثیر برنامه بر وضعیت مالی شهرداریها 5-3- تحلیل نهادی شامل، چارچوب اجرایی، کمک های فنی، آموزشی، ظرفیت سازی و نیز طرح های تفضیلی اجرایی برای توسعه اجتماعی – اقتصادی و ظرفیت سازی و تقویت نهادها 5-4- تهیه جداول دقیق اجرایی بخش های مختلف برنامه (بر اساس دستگاه متولی، بهره بردار و سازمان اعتبار دهنده) با کسب موافقت دستگاههای مرتبط 5-5- ارزیابی پیامدهای اقتصادی و مالی پروژه ها 5-6- ارزیابی پیامدهای اجتماعی(میزان انطباق با نیازها و اولویت های محلی) 5-7- پیشنهاد دقیق نحوه جابجایی و اسکان مجدد(در موارد بسیار ضروری) خانوارها بر اساس سند چارچوب سیاست اسکان مجدد با هماهنگی ستاد استانی توانمندسازی 5-8- ارزیابی پیامدهای زیست محیطی و تهیه طرح کاهش پیامدهای منفی زیست محیطی 5-9- تمامی برنامه های اجرایی پیشنهادی می بایست با دستورالعملهای سند ملی توانمندسازی و اسناد مدیریت زیست محیطی و اسکان مجدد سازگار باشد. بروندادها: برنامه عملیاتی به تفکیک فعالیت ها و پروژه های مرتبط ،مطالعه امکان سنجی یکایک پروژه ها از نظر مالی، ظرفیت نهادی، شراکت بخش های غیردولتی/عمومی، ارزیابی پیامدهای اجتماعی و اقتصادی و زیست محیطی، جابه جایی و اسکان مجدد و تحلیل خطرپذیری (ریسک)، زمانبندی اقدامات و تبادل موافقتنامه با یکایک دستگاهها و نهادهای مردمی برای پروژه های در برنامه. در پایان این مرحله مصوبه ستاد توانمندسازی استان و دبیرخانه ستاد ملی توانمندسازی در خصوص برنامه عملیاتی ساماندهی محله های هدف باید کسب گردد.

شرح خدمات برنامه ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آنها با تاکید بر بهسا

مطالب مشابه :

استراتژی خلاقانه با رویکرد درآمد زایی پایدار در شهرداری

استراتژی خلاقانه با رویکرد درآمد زایی پایدار در شهرداری

شرح خدمات برنامه ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آنها با تاکید بر بهسا

آیین نامه اجرائی قانون ساماندهی حمایت از تولید و عرضه مسکن مصوب 88با اصلاحات بعدی

انجام پایان نامه مقاله و پروپوزال انتخاب موضوع مدیریت شهری

ایین نامه اجرائی قانون ساماندهی و حمایت از تولید د عرضه مسکن

مهندس حسين زهي شهردار زاهدان: با تعهد و ايمان راسخ بر كمبودها وكاستي ها غلبه كرديم

بافت فرسوده