اسامی و اصطلاحات تاریخ ایران و جهان (1)قسمت دوم

درس دهم : طلوع اسلام

اقوام سامی : امروزه عمدتا برای اطلاق به اعراب و اسرائیلیان ( عبرانی ها ) به کار می رود . شناخته شده ترین زبان های سامی زنده نیز عربی ، عبری و آشوری است . بیشتر مردم خاورمیانه از نژاد سامی بودند و زبان ویژه ی خود را داشتند که امروزه بیشترشان یا نابود شده و یا در اعراب حل شده اند و به زبان عربی سخن می گویند که می توان از آرامی ها ، قبطی ها ، کلدانی ها و نبطی ها نام برد . بر پایه ی روایت تورات و اسطوره های سامی نسل کنونی آدمیان پس از طوفان نوح به جای مانده از سه پسر نوح : سام ، حام و یافث می باشد و سامی ها کسانی هستند که خود را از نسل سام پسر نوح می دانند .

حنفا : جمع کلمه ی حنیف است و معانی مختلفی ذکر گردیده از جمله کسی که از ادیان روی گردان شده و به حق گرایش پیدا می کنند . گرایش به حضرت ابراهیم و ... حنفای عصر جاهلی را می توان کسانی دانست که بت پرستی را دینی شایسته نمی دانستند و چون آئین معقول و شایسته ای برای پیروی نمی یافتند به بقایای موجود آئین ابراهیمی گرویده و خود را حنفا می خواندند .

بت های عصر جاهلیت : اعراب در دوره ی جاهلیت بت پرست بودند و هر قبیله بت مخصوصی داشت . برخی بت ها شکل خاصی نداشتند و پاره سنگی بیش نبودند مثل لات که مخصوص طائفه ی بنی ثقیف در طائف بود . گاه درختانی را بت قرار می دادند و آنها را می پرستیدند مانند بت معروف عزی که نزد قریش بود . بت منات نیز مخصوص اوس و خزرج در مدینه بود . هر بت یک متولی داشت که به او سادن می گفتند . او برای بت قربانی میکرد و خون قربانی را بر روی آن می پاشید . لات و منات و عزی را اعراب بنات الله می خواندند و آنها را شفیع می دانستند .

حبر : دانشمند یهودی – عالم یهود ( لغت نامه ی دهخدا )

بیت المدارس : خانه هایی که آئین یهود در آنجا تدریس می شد و کودکان و نوجوانان در آنها درس دینی فرا می گرفتند . بیت المدارس ، بیت الدراس هم گفته می شد .

پیل سواران ابرهه ( اصحاب فیل ) : دولت حبشه به تحریک دولت روم در سال 526 م سپاهی گران به سوی یمن فرستاد تا ذونواس آخرین پادشاه سلسله ی حمیری ها را شکست دهد . فرمانده ی سپاه ابرهه نام داشت که پس از شکست ذونواس بر یمن حکومت کرد . پس از مدتی وی تصمیم گرفت کعبه را ویران کند . با سپاهی بزرگ به طرف مکه رهسپار شد و زمانی که به مکه آمد پیل سواران سپاه اراده ی کعبه کردند ناگهان آسمان سیاه شد و چتری از پرندگان آسمان مکه را پوشاند و رگبار سنگ ریزه آغاز شد . پیل سوارا ن از پای درآمدند و سپاه ابرهه هلاک شد .

پیمان حلف الفضول : چند خانواده ی قریش برای جلوگیری از متعدیان قبیله و حمایت از مظلومان در مقابل آنها

پیمانی بستند و با هم قسم خوردند که هر مظلومی را که ببینند چه از اهل مکه و چه از غیر آن حمایت می کنند و از پای نیایستند تا حق او را نستانند . این پیمان به حلف الفضول معروف است .

پیمان عقبه : در ذی الحجه ی سال سیزدهم بعثت هفتاد و پنج تن از مردم مدینه که دو تن از آنان زن بودند در موسم حج در منی با رسول خدا بیعت کردند به جز چند تن از بزرگان قوم که آنان نیز به تدریج به اسلام روی آوردند و بقیه ی مردم مدینه مسلمان شدند .

صلح حدیبیه : پیمانی است که پیامبر اسلام (ص) و پیروان او از مدینه با بت پرستان قریش بستند . این پیمان در سال 628 پس از میلاد برابر با ذوالقعده ی سال ششم هجری بسته شد که به موجب آن انتشار اسلام در میان عربستان و در خارج از مرزهای عربستان شد .

جنگ جمل : این جنگ در جمادی الاخر سال 36 هجری روی داد . وجه تسمیه ی این جنگ به این دلیل است که عایشه همسر پیامبر (ص) سوار بر شتر نیروی ناکثین را رهبری می کرد و طی آن گروهی از مخالفان امام علی (ع) از جمله طلحه و زبیر به هلاکت رسیدند و به پیروزی امام علی (ع) خاتمه یافت .امام پس از این فتح به کوفه رفت و آن شهر را به عنوان دارالخلافه برگزید.

قاسطین : لقب آن دسته از اهل صفین که در صف معاویه بودند و در برابر ناکثین یعنی اصحاب جمل و مارقین که منظور از آنها اصحاب نهروان است . این القاب را رسول خدا (ص) به آنان داده ( لغت نامه ی دهخدا ) یا دین گریزان که سردسته ی این گروه معاویه بود که در جنگ صفین با حیله ی حکمیت خود را از شکست قطعی رهانید .

مارقین : یا سرکشان که شعله ی این افراد نادان با تدبیر امام علی (ع) و طی جنگ نهروان فرو نشست .

قاعدین : بر طبق آیات قرآن افرادی هستند که بدون عذر موجه از جهاد کناره گرفتند و پیشوای حق را یاری نکردند . در دوران خلافت امام علی (ع) نیز افرادی از همراهی وی در جنگ ها خود داری کردند . ابوموسی اشعری سردمداران آن ها بود که در جنگ جمل کوفیان را به کناره گیری از جنگ دعوت کرد .

قیام توابین : یکی از مهم ترین قیم های شیعی پس از واقعه ی کربلا قیام توابین است که به فرماندهی سلیمان بن صرد خزاعی می باشد . در سال 65 هجری در محلی به نام عین الورده صورت گرفت و به شکست قیام کنندگان منجر شد . علت قیام آنها بدون شک پشیمانی کوفیان از یاری نکردن امام حسین (ع) و در نتیجه شهادت آن حضرت و یارانش است .

قیام مختار : فرزند ابو عبیده ی ثقفی که در سال اول هجرت متولد شد . اهداف وی از قیام برعلیه امویان نخست انتقام خون شهدای کربلا و ریشه کن کردن عوامل فاجعه ی عاشورا بوده است سپس اجرای عدالت و احقاق حقوق پایمال شده ی اهل بیت و حمایت از محرومان جامعه ی خود و برقراری حکومتی بر مبنای عدل و عدالت علوی و مکتب تشیع بود .

عمر بن عبدالعزیز : نام کامل به عربی عمر بن عبدالعزیز بن مروان بن حکم بن ابی العاس بن بنی امیه بود . او هفتمین خلیفه از خلفای اموی که بیش از بیست سال عمارت مصر را بر عهده داشت. ملقب به خلیفه ی صالح و در سال 99 هجری به مسند خلافت رسید . در عهد او اصلاحات بسیاری صورت گرفت .

ابومسلم و سیاه جامگان : جنبش سیاه جامگان به رهبری ابومسلم خراسانی یکی از اولین مقاومت های مسلحانه و سازمان یافته در چارچوب اسلام و در واقع علیه اسلام در همان سده ی نخست و دوم هجری بود . سیاه جامگان یا ابومسلمیان نخست جنبشی را علیه ظلم و زور کاردانان خلفای اموی در ایران سازمان دهی کردند و سپس هنگامی که ابومسلم شهرت یافت و نهضت سراسری شد انان توانستند که خلافت را از خاندان اموی به عباسی منتقل کنند. چون عامل این انتقال ابومسلم بود دستگاه خلافت به وحشت افتاد و در نتیجه منصور عباسی بنای دشمنی با ابومسلم و بهانه جویی از او نهاد و وی را که در خراسان و سراسر ایران محبوبیتی یافته بود با حیله و نیرنگ به بغداد فراخواند و با دسیسه ای به قتل رسید .

خاندان برمکی : در زمان خلیفه ی عباسی برخی ایرانیان از جمله خاندان برمکی به مقام وزارت رسیدند . آنان دانشگاهی به نام بیت الحکمه ( خانه ی دانش ) در بغداد تشکیل دادند .

فضل بن سهل : وزیر توانای ایرانی مامون خلیفه ی عباسی است . مامون پس از مدتی احساس خطر کرد و دستور داد او را در حمام سرخس ( 202 ه . ق ) به قتل رساند .

اسماعیلیان : گروهی از شیعیان بودند که امامت را به اسماعیل فرزند امام جعفر صادق (ع) ختم می کردند و او را امام هفتم می دانستند . آنها در زمان سامانیان شکل گرفتند و قرن ها با توان بسیار به پراکندن اندیشه ی خود پرداختند . در زمان حمله ی مغولان به ایران دژهای اسماعیلیان یکی پس از دیگری فتح شد و کشتار بزرگی از آنان صورت گرفت .

درس پانزدهم : ایران در قرون نخستین اسلامی (1)

عیاران : آنان فرهنگ مردمی داشتند و غالبا از میان محروم ترین قشرهای اجتماعی برمی خاستند . تلاش آنان خودجوش بوده و به صورت عکس العملی در برابر نابه سامانی ها و آشفتگی های سیاسی و اجتماعی جلوه می کند . بر زمینه های اخلاقی تکیه داشتند و مبارزات آنان عمدتا بر مدار رفع بیداد و رفع بیدادگری است . هسته ی مقاومت آنها حول وجود یک فرد قهرمان و مبارز و نترس شکل می گرفت. اهداف آنان محلی و منطقه ایی بود . آنها مورد حمایت زحمتکشان و فقیران جامعه ی خود بودند . فعالیت آنها گاه آشکار و پنهان و گاه قیامی به صورت دسته جمعی بوده و در میان آنها شرط و حکومت وجود نداشته اما سوگند و پیمان پیوستگی آنها را محکم می کرد . عرصه ی عمل آنها نامحدود است و در امور کوچک و بزرگ دخالت می کردند .

مطوعه : از ریشه ی « طوع » ، به کسانی اطلاق می شد که داوطلبانه گروه های نظامی تشکیل می دادند و ضمن دعوت مردم به فروع دین اسلام به جنگ با کفار می پرداختند و چون این عمل جهاد در راه خدا محسوب می شد نام غاضیان نیز به آنها اطلاق می شد .

قیام صاحب الزنج : قیام زنگیان در قرن سوم هجری از قیام گسترده و بلند مدت دوران عباسیان است که رهبری آن را علی بن محمد معروف به صاحب الزنج به عهده داشت . کلمه ی زنج معرب زنگ است و صاحب الزنج به دلیل رهبری زنگیان به این نام خوانده می شود . زنگیان نیز غلامان سیاهی بودند که از زنگبار می آمدند و در مقایسه با غلامان سفید زندگی سختی داشتند . قیام وی از سال 255 ه . ق در بصره آغاز و به مدت پانزده سال طول کشید وسرانجام با کشته شدن صاحب الزنج در صفر 270 ه . ق از هم پاشید .

درس شانزدهم : ایران در قرون نخستین اسلامی (2)

سامانیان : در سال 261 ه . ق امیر اسماعیل از نوادگان سامان که نسب او به بهرام چوبین می رسید در بخارا حکومت سامانیان را بنیان نهاد . بیشتر امیران سامانی از آئین کشور داری به خوبی آگاه بودند و شاعران و دانشمندان را محترم می شمردند . در این دوره خدمات لشکری بر عهده ی ترکان بود . ابن سینا مدتی در دربار سامانیان بوده و کتابخانه ی بزرگی در بخارا ایجاد کرده . شاعرانی همچون رودکی ، شهید بلخی ، دقیقی و کسایی مروزی از جمله شاعران مورد توجه سامانیان بودند .

آل بویه : فرزندان بویه ی ماهیگیر علی ، حسن و احمد در سال 334 ه . ق بغداد را فتح کرده و خلیفه ی وقت المستکفی را بر کنار کردند . به دستور این سه برادر تمام مردم بغداد سیاه پوش شدند و به یاد امام حسین ( ع ) یک روز آب ننوشیدند و مجالس عزاداری برپا نمودند .

درس هفدهم : تاریخ ایران از غزنویان تا مغولان

حسنک وزیر : وزیر معروف سلطان محمود غزنوی بوده و زمانی که مسعود به سلطنت رسید به اتهام قرمطی بودن در بلخ به دار آویخته شد . داستان بر دار کردن حسنک در تاریخ بیهقی به زیبایی تمام بیان شده است .

نبرد دندانقان : سلطان مسعود پس از سرکوبی شورش اهالی گرگان و موقع برگشت به غزنه ، چند روزی در نیشابور سکنی گزید . در آنجا عده ای از اهالی به خدمت وی رسیدند و از ترکمانان و بدرفتاری آنها شکایت کردند . سلطان مجلسی از بزرگان و سران سپاه خود تشکیل داد و برای دفع فتنه ی آن قوم با آنان مشورت کرد . پس از آن دو سپاه را آماده ساخت و به جنگ ترکمانان فرستاد که در ناحیه ی دندانقان نزدیک نسا صف آرائی کردند . در ابتدای کار پیروزی با غزنویان بود ولی زمانی که نیروی کمکی با سپاهی فراوان به کمک ترکمانان رسید یکی از فرماندهان سپاه غزنوی از میدان جنگ گریخت و دیگری نیز شکست خورد و به چنگ دشمن افتاد .

نبرد ملازگرد : یکی از تاثیر گذار ترین نبردهای تاریخ است زیرا سبب ورود ترکان به آسیای صغیر شد . در زمان آلب ارسلان سلجوقی به داخل قلمرو امپراتوری بیزانس به پیشروی پرداختند . امپراتوری بیزانس نیز برای نجات خود سپاهی به غرب آسیای صغیر در منطقه ای به نام ملازگرد فرستاد که سپاه بیزانس در این جنگ کاملا منهدم شد . این نبرد نتایج مهمی داشت از جمله ایجاد یک امپراتوری یکپارچه در ایران ، آسیای میانه ، ماوراءالنهر ، شامات ، عربستان و آسیای صغیر شد . این موضوع سبب شد دنیای مسیحیت به فکر بسیج بر علیه مسلمانان باشد . نتیجه ی بعدی این نبرد شمارش معکوس برای نابودی روم شرقی آغاز شد .

خواجه نظام الملک توسی : وزیر مقتدر و دانشمند و نویسنده ی دوره ی سلجوقیان بود . مدرسه هایی در شهرهای ایران بنا نهاد که به نام او نظامیه خوانده شد . کتاب سیاست نامه از آثار مهم نثر فارسی منسوب به اوست . در نزدیکی نهاوند یا بروجرد به دست فدائیان اسماعیلی به قتل رسید . مدفن او در اصفهان است .

رسم اتابکی : در نتیجه فتوحات سلاطین سلجوقی در گرجستان تعداد غلامان ترک رو به افزایش نهاد و هر یک از سلاطین و وزرا و عمال دیوانی از این غلامان را در دستگاه خود نگاه می داشت . به تدریج گروهی از آنان به سبب محبت و توجه مخدومان و یا بر اثر بروز لیاقت و کفایت از مرتبه ی غلامی ارتقا یافته و در دربار و یا سپاه مقاماتی را به دست آوردند .

سلاجقه رسم داشتند که شاهزادگان را در خردسالی برای تربیت و در زمان اعزام به حکومت ولایات جهت ارشاد و راهنمایی ، به سرپرستی بسپارند . جمعی از این غلامان متصدی این مقام شدند . آنها را به ترکی « آتا بیک » می گفتند و آتا در زبان ترکی به معنی پدر است . در اواخر دوره ی سلجوقی به علت ضعف سلاطین و درگیری و رقابت دائمی آنان با یکدیگر ، اکثر این اتابکان از اختیاری که به آنها داده شده بود سوء استفاده کرده هر کدام در ناحیه ای از متصرفات سلاجقه برای خود دولتی تشکیل دادند .

اقطاع : نظام اقطاع یا واگذاری و اجاره ی املاک خالصه ی سلطان به امیران و منسوبان پادشاه که از مدتها قبل در دستگاه خلفا سابقه داشت ، در دوران فرمانروایی سلاجقه در سراسر ایران توسعه ی فراوان یافت . اقطاع داران و کسانی که املاک خالصه ی سلطان را در اجاره داشتند از اراضی خود تنها حق تمتع مالی داشتند و حکومت در سراسر مملکت ، مطلقا برای سلطان بود .

درس هجدهم : تاریخ ایران از مغول تا صفویه

نبرد عین جالوت : مغولان با غلبه بر خوارزمشاهیان و پایان خلافت عباسیان به افسانه ای شکست ناپذیر تبدیل شده بودند و در نبرد عین جالوت که یکی از جنگ های سرنوشت ساز در تاریخ شرق عربی – اسلامی بود ممالیک مصر و مغولان رو در روی یکدیگر قرار گرفتند که به شکست مغولان انجامید .

خواجه رشید الدین فضل الله همدانی : از وزیران بزرگ عهد ایلخانان مغول و از مشاهیر عصر خود بود . او کتابی به نام جامع التواریخ از خود باقی گذاشت . سلطان ابوسعید ، او و پدرش را به قتل رساند .

قراقویونلو : واژه ای ترکی به معنی صاحبان گوسفندهای سیاه است و از ترکمانان بودند . ابتدا دست نشانده ی سلسله ی مغولی جلایری ها در تبریز و بغداد بودند ولی قرایوسف رهبر آنها در سال 1375 م در پی شورشی بر علیه جلایری ها استقلال خود را اعلام کرد و کنترل آذربایجان ، موصل و بغداد را به دست گرفت . تیموریان وی را شکست دادند و او به مصر متواری شد ولی پس از مدتی دوباره بر تبریز تسلط یافت . دولت شیعی قراقویونلو در بخش مهمی از سرزمین ایران شامل خوزستان ، کرمان ، فارس و هرات حضور داشت . آخرین فرمانروای آنها جهانشاه بود که « اوزون حسن » از دودمان آق قویونلو او را شکست داده و به همراه پدرش کشت .

آق قویونلو : سلسله ای از ترکمانان سنی بودند که بر قسمت هایی از قفقاز ، شرق ترکیه و شمال ایران از 1378 تا 1508 م فرمانروایی می کردند . اولین اراضی تحت حاکمیت آنها ایالت دیاربکر در آناتولی بود و پس از شکست جهانشاه قره قویونلو توسط اوزون حسن و بعد ازآن سلطان ابوسعید ، بغداد را به تصرف خود درآورد و متصرفات خود را به اطراف خلیج فارس و خراسان در شرق رسانید . در زمان سلطان محمد عثمانی در نبرد ترجان وی با پیروزی بر نیروی اوزون حسن و با تسخیر دیاربکر توانست بر آناتولی شرقی و سراسر آسیای صغیر مسلط شود . نماینده ی آق قویونلوها نیز در بغداد در برابر سپاه اسماعیل صفوی شکست خورد و سراسر میان دو رود نیز به تصرف ایرانیان درآمد .

درس نوزدهم : تمدن و فرهنگ ایران ( از ورود اسلام تا پایان قرن نهم ه . ق )

عرفان و تصوف : در اصل به وجه عرفانی اسلام اطلاق می شود . صوفیان عقیده دارند توانایی نزدیکی به حقیقت مطلق در همه ی انسان ها مشترک است و مخصوص قشر خاصی نیست . صوفیان آفریننده ی هستی را دارای هیچ یک از صفاتی که ما می شناسیم نمی دانند و او را بالاتر از هر پندار و توصیفی می دانند . ریشه ی این لغت احتمالا از سوفیای یونانی گرفته شده است . یا صوف به معنای پشم است و به خاطر لباس پشمینه ای که آنان می پوشیدند به این نام خوانده می شدند .

رصدخانه ی مراغه : بنای این رصدخانه به سفارش خواجه نصیرالدین توسی و به فرمان هلاکو خان آغاز شد . هلاکو برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه های ویژه ای در نظر گرفت . کتابخانه ای شامل 400 هزار جلد کتاب و ابزارهای اختر شناسی فراهم شدند . این رصدخانه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده محسوب می شد .مشهورترین دانشمندان آن عصر از جمله قطب الدین شیرازی ، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان در آنجا جمع بودند . علاوه بر این دانشمندان و فیلسوفانی از چین و اروپا در این مرکر فعالیت داشتند .

عمر خیام و تقویم جلالی : حکیم غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری از ریاضی دانان ، ستاره شناسان و شعرای ایران در دوره ی سلجوقیان بود . از برجسته ترین اقدامات وی اصلاح گاهشماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام الملک در دوره ی سلطنت جلال الدین ملکشاه سلجوقی بود . وی به دعوت ملکشاه به اصفهان رفت تا سرپرستی رصدخانه ی این شهر را به عهده بگیرد . هجده سال در اصفهان مقیم بود و در همین سال ها طرح اصلاح تقویم را تنظیم کرد و تقویم جلالی را تدوین نمود که به نام جلال الدین ملکشاه معروف است .

درس بیستم : اروپا در قرون وسطا

نظام فئودالی : این نظام در قرن دهم میلادی در فرانسه رشد کرد . پادشاهان در مقابل خدمات نظامی « لردها » و شوالیه ها به آنان زمین های کشاورزی می دادند . هر لرد مجبور بود در برابر سرور خود سوگند وفاداری یاد کند . رعیت ها زمین های متعلق به لرد را کشت می کردند . آنان محصول هایی را که به سختی و زحمت به دست می آوردند به لرد می دادند .

شوالیه ها : بنیاد شوالیه گری ، با تغییرات تکاملی فئودالی عجین است . بدین ترتیب که با موروثی شدن املاک ، صرفا پسر بزرگ تر به عنوان وارث شناخته می شد . فرزندان دیگر به دهقانانی با قدرت و اختیارات کمتر تبدیل می شدند ولی به علت اینکه اختلاف میان فرزندان ایجاد نشود و فرزندان دیگر ( به جز پسر بزرگ تر ) موقعیت های اجتماعی مناسبی داشتند . ارباب از هفت سالگی پسران خود رابرای تربیت شوالیه گری به دست ارباب دیگری می فرستاد و آنها تحت تعلیمات کامل قرار می گرفتند . در چهارده سالگی دستیار شوالیه ی دیگری می شدند و به همراه او به جنگ می رفتند و کارهایی مانند حمل سلاح ذخیره ، بردن اسب یدک ، بلند کردن شوالیه از زمین ( در صورت سقوط او از اسب ) و مراقبت از اسیران جنگی را انجام می دادند . پس از آن طی مراسم خاص دستیار شوالیه به شوالیه تبدیل می شد . این مراسم در حضور مردم صورت می گرفت . دستیار شوالیه در برابر شوالیه زانو می زد و شوالیه با پشت شمشیر خود ضربه ی آهسته ای به پشت گردن او میزد . شوالیه گری در قرن 13 م به اوج خود رسید و در جنگ های مذهبی قرن 16 م از میان رفت .

سرف : تعداد کشاورزان غیر آزاد ( سرف ) به مراتب بیش تر از کشاورزان آزاد بود . سرف ها نمی توانستند بدون اجازه ی ارباب ، دهکده ی خود را ترک کنند و یا ازدواج کنند . خدماتی که به سرف ها می دادند از دهکده ای به دهکده ی دیگر تفاوت داشت . آنها تا زمانی که اجاره بهای سالانه ی زمین را به صورت نقدی یا جنسی یا از طریق انجام کار پرداخت می کردند زمین را در اجاره داشت و از جان و مال او نیز محافظت می شد . اما هر زمانی که مالک اراده می کرد سرف را از زمین خود بیرون می کرد . اگر سرف در می گذشت زمین او با اجاره ی ارباب به فرزندان وی واگذار می شد .

شارلمانی : در سال های پایانی قرن ششم ، قدرت متمرکزی در اروپای غربی وجود نداشت و طایفه های گونان ژرمن ، بر تکه پاره های آن حکومت می کردند . اما از فروپاشی امپراتوری روم یک سازمان باقی مانده بود . طایفه ای از ژرمن ها که فرانک ها نام داشتند . آرام آرام امپراتوری بزرگی در غرب اروپا بر پا کردند که شارلمانی بزرگ ترین و مشهورترین امپراتور آن در سال 800 میلادی به دست پاپ تاج گذاری کرد . وی به یکپارچه سازی اروپا ، گسترش آئین مسیحیت و شکل گیری نظام فئودالی در اروپا کمک کرد .

ژوستی نیان : وی مردی جاه طلب اما دارای نیروی سازماندهی فراوان بود . ژوستی نیان پس از سرکوب شورش ها و جنگ طولانی با ر دیگر امپراتوری جهان رم را برقرار ساخت . او دو اثر تاریخی مهم از خود باقی گذارد 1- مجموعه قوانین ژوستی نیان 2- بنای کلیسای بزرگ سنت صوفیا . او در نظر داشت با وضع قوانین عدالت اجتماعی را گسترش دهد . مجموعه قوانین او در 12 جلد در 524 م به چاپ رسید . از لحاظ عقیده ی مذهبی او سخت ترین فرمان ها را بر ضد مرتدین صادر می نمود و امر کرد دانشگا ه آتن آخرین پناهگاه بت پرستی تعطیل شود .

درس بیست و یکم : جنگ های صلیبی

جنگ های صلیبی : یک رشته جنگ های طولانی بین مسلمانان و مسیحیان در قرون وسطا بود . این جنگ ها بر سر تصرف سرزمین بیت المقدس یا فلسطین رخ داد . از سال 1096 م با حرکت مسیحیان از اروپا به سمت فلسطین برای جنگیدن با مسلمانان و به دست آوردن سرزمین مقدس به خصوص اورشلیم ( بیت المقدس ) آغاز شد . این نبردها 200 سال طول کشید و سرانجام با پیروزی مسلمانان به رهبری صلاح الدین ایوبی سردار ایرانی و باز پس گیری بیت المقدس به پایان رسید .

اندلس : یکی از هفده بخش خودمختار اسپانیا است که مسلمانان به مدت 781 سال بر آن و نقاط دیگر کشور اسپانیا حکومت کردند . دسته ای از مسلمانان به رهبری طارق بن زیاد توانستند بخش اعظمی از اسپانیا را فتح کند .

کاتولیک : مهم ترین و بزرگ ترین مذهب مسیحی که پاپ پیشوای آنان است و در لغت به معنای عمومی است . این واژه نخستین بار در سال 160 م به کار رفت تا کلیسای عمومی مسیحیان از بعضی شعبه های تازه تاسیس تشخیص داده شود . کاتولیک یک رهبر دارد که پاپ نامیده می شود . شالوده ی کلیسای روم به دست پطرس نهاده شد . به اعتقاد روحانیون کاتولیک کلیسای آنها نماینده ی حقیقی کلیسای مسیح است و پاپ نیز جانشین پطرس مقدس است .

ارتدوکس : ظهور کلیسای ارتدوکس به زمان تولد مسیح برمی گردد اما واقعیت تاریخی این است که مسیحیت در سال 1954 م به کلیسای شرق و غرب تقسیم شد که کلیسای غرب همان مذهب کاتولیک است و کلیسای شرق نیز ارتدوکس ها را در بر می گیرد. آنان دارای رهبر واحدی نیستند و اسقف یک منطقه در ارتباط با کلیسای منطقه ی مجاور فاقد نفوذ و تاثیر است و این یکی از اختلاف های اساسی بین دو نوع نگاه کاتولیک ها و ارتدوکس ها به ساختار کلیسا است . آنها معتقدند که کلیسا باید از نظام حکومتی جدا و مستقل شود .

درس بیست و دوم : رنسانس در اروپا

رنسانس : رنسانس یا نوزایی به معنای تولد دوباره به دوره ای از تاریخ اروپا گفته می شود که تحول علمی و فرهنگی چشمگیری در آن رخ داد . نوزایی از حدود 1350 م در ایتالیا آغاز شد و سپس در سراسر اروپا گسترش یافت و با شروع این دوره قرون وسطا به پایان رسید . در اواخر قرن 13 م ایتالیا ثروتمندترین و پرجمعیت ترین ناحیه ی اروپا بود . این رشد اقتصادی نتیجه ی ارتباط بازرگانی اروپائیان با مسلمانان از راه های ونیز و سیسیل بود .

بورژوا : کلمه ای فرانسوی است که اصل آن « بورژ » است . بورژ شهری است در 160 کیلومتری پاریس که سکنه ی آن را بورژوا می خوانند یعنی اهل شهر بورژ . قوانینی در این شهر اجرا شد که در نهایت در کل فرانسه عمومیت پیدا کرد .

ژاندارک : دوشیزه ای فرانسوی و از قدیسه های مسیحی که از کودکی از عالم غیب می شنید که باید برای آزادی فرانسه به پا خیزد . او با سپاهی که در اختیارش قرار گرفت انگلیسی ها را شکست سختی داد اما اسیر آنان شد و او را به جرم بی دینی و جادوگری در آتش سوزاندند

گوتنبرگ : یوهان گوتنبرگ آلمانی نخستین ماشین چاپ را در سال 1455 م اختراع کرد . وی از حروف چاپی متحرک استفاده می کرد به این صورت که برای هر حرف تکه ای فلز برجسته ساخته بود تا بتواند آن را جابه جا کند و به ترتیب های گوناگون کنار هم بچیند .

تجارت برده : بزرگ ترین تجارت برده میان آفریقای غربی و آمریکا صورت گرفت . این تجارت ، به تجارت سه جانبه معروف بود . ابتدا کشتی ها از بندرهای بریستول یا لیورپول انگلستان ، همراه با سلاح و ابزارهای قابل داد وستد به آفریقا می رفتند تا آنها را با برده مبادله کنند و سپس به آمریکا حرکت کنند . بردگان به قدری محکم به کشتی بسته می شدند که بسیاری از آنها در طول سفر می مردند . در آمریکا بردگان را با شکر یا تنباکو که برای مصرف در انگلستان خریداری و حمل می شد ، معامله می کردند . بین سال های 1680 تا 1800 م حدود هفت میلیون برده خرید و فروش شد .

فهرست منابع

1- اروپا در قرون وسطا / دکتر عزت الله نوذری – انتشارات نوید شیراز ، چاپ 1377

2- اساطیر ایران باستان / عصمت گلپایگانی – انتشارات هیرمند ، چاپ 1388

3- اطلاعات عمومی / ایاز پورداراب – انتشارات علم و دانش ، چاپ 1388

4- امپراتوری ایران / دان ناردو ، ترجمه ی مرتضی ثاقب فر – انتشارات ققنوس ، چاپ 1379

5- ایران در زمان ساسانیان / آرتور کریستن سن ، ترجمه ی مرحوم رشید یاسمی – انتشارات دنیای کتاب ، چاپ 1377

6- تاریخ آل بویه / علی اصغر فقیهی – انتشارات سمت ، چاپ 1378

7- تاریخ اسلام / دکتر علی اکبر فیاض – انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ 1376

8- تاریخ تحولات سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره ی صفاریان و علویان / پروین ترکمنی آذر – دکتر صالح پرگاری – انتشارات سمت ، چاپ 1378

9- تاریخ ده هزار ساله ی ایران ، جلد اول / عبدالعظیم رضایی – انتشارات اقبال ، چاپ 1377

10- تاریخ ده هزار ساله ی ایران ، جلد دوم / عبدالعظیم رضایی – انتشارات اقبال ، چاپ 1377

11- تاریخ ده هزار ساله ی ایران ، جلد سوم / عبدالعظیم رضایی – انتشارات اقبال ، چاپ 1377

12- دنیای گمشده ی عیلام / والتر هینتس ، ترجمه ی فیروز فیروزنیا – انتشارات علمی و فرهنگی ، چاپ 1376

13- صد جنگ بزرگ ایران / علی غفوری – انتشارات هیرمند ، چاپ 1388

14- فرهنگ نامه ی کلید دانش ، جلد اول / حسن سالاری – انتشارات طلایی ، چاپ 1385

15- فرهنگ نامه ی کلید دانش ، جلد دوم / حسن سالاری – انتشارات طلایی ، چاپ 1385

16- مبانی تاریخ اجتماعی ایران / دکتر رضا شعبانی – انتشارات قومس ، چاپ 1378

17- مصر باستان / براندا اسمیت ، ترجمه ی آزیتا یاسایی – انتشارات ققنوس ، چاپ 1380

18- اینترنت

گرد آورندگان : مرضیه شاهی – مرجان شاهی – عذرا زنداستا

دبیران تاریخ آموزش و پرورش ناحیه 2 بندرعباس

اسامی و اصطلاحات تاریخ ایران و جهان (1)قسمت دوم

مطالب مشابه :

تغییرات وجابجایی کابینه ها از دولت بازرگان تا روحانی

وقتی کیف شهید دیالمه سالم به خانه میرسد و فقط اسناد ماسون بودن موسوی

بعضی اصطلاحات درسی تاریخ ایران و جهان 1

اسامی و اصطلاحات تاریخ ایران و جهان (1)قسمت دوم

ریشه ی نژادی و تاریخ دوران قدیم کردها

افغانستان در عصر سلسله ی محمد زائی- قسمت دوم و آخر