آشنایی با تاریخچه شهر اهواز

شهر اهواز در فاصله ‌874 كيلومتري‌ تهران‌ واقع‌ شده‌ و آب‌ و هواي‌ گرم‌ و مرطوب‌ دارد .
اهواز بزرگترين‌ شهر و مركز استان‌ خوزستان‌ است ‌. نام‌ قديم‌ آن‌ "هرمزد اردشير" و سپس‌ "سوق‌ الاهواز" و در ادوار متأخر "ناصري‌" بود . برخي‌ از مورخين‌ اهواز را با شهر "آلگينيس‌" كه‌ استرابون‌ از آن‌ نام‌ برده‌ است ‌، تطبيق‌ كرده‌اند . به‌ احتمال‌ زياد شهر اهواز در محل‌ شهر قديم‌ "تاريانا" است‌ كه‌ "نئار خوس‌" در سفر خود به‌ خليج‌ فارس‌ در كنار آن‌ لنگر انداخت ‌.

اردشير اول‌ ساساني‌ "تاريانا" را از نوساخت‌ و آن‌ را هرمزد اردشير ناميد . در دوره‌ او و جانشينانش‌ اين‌ شهر رونق ‌فراوان‌ يافت‌ و به‌ جاي‌ شوش‌ پايتخت‌ "سوزيانا" (خوزستان‌) شد . هنگامي‌ كه‌ اعراب‌ سوزيانا را تصرف‌ كردند ، هرمزد اردشير را سوق‌ الاهواز ناميدند ، که به معنی بازار هوزی ها یا خوزی ها است .

اهواز در دوره‌ امويان‌ و عباسيان‌ نيز آباد و پررونق‌ و مركز زراعت‌ نيشكر بود ، ولي‌ در اواخر قرن‌ سوم‌ ه . ق‌ به ‌سبب‌ شورش‌ "صاحب‌ الزنج‌" رو به‌ انحطاط‌ گذاشت ‌. بعدها در آباداني‌ آن‌ كوشيدند ، ولي‌ از بين‌ رفتن‌ سد بزرگ ‌آن‌ در اواسط‌ قرن‌ نهم‌ ه . ق‌ سبب‌ خرابي‌ واقعي‌ اين‌ شهر گرديد و از مركزيت‌ افتاد .

حفر كانال‌ سوئز ، گسترش‌ بازرگاني‌ و كشتيراني‌ بر روي‌ رود كارون ‌، ايجاد "بندر ناصري‌" در دوره‌ قاجار رونق دوباره‌اي‌ به‌ اهواز داد و نام‌ اهواز به‌ ناصريه‌ تبديل‌ شد . در دوره‌ پهلوي‌ اين‌ شهر نام‌ قديمي‌ خود نيز «اهواز» رابازيافت ‌. در حال‌ حاضر شهر اهواز پيشرفته‌ترين‌ و پر جمعيت‌ترين‌ شهر استان‌ خوزستان‌ است‌ و از مراكز مهّم ‌اقتصادي‌ و صنعتي‌ ايران‌ محسوب‌ مي‌شود .

آثار مهم طبیعی ، تاریخی و فرهنگی شهر اهواز :

رودخانه زیبای کارون و سواحل کناری آن
پل معلق اهواز
بقعه علی ابن مهزیار اهوازی ، بقعه عباس در جاده اهواز - شوش
بناهای قدیمی دانشگاه جندی شاپور
[1]

این شهر دومین شهر بزرگ ایران از لحاظ وسعت پس از تهران و پنجمین شهر بزرگ ایران از نظر جمعیت می‌باشد . شهر اهواز از نظر جغرافیایی در ۲۱ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۴۰ دقیقه طول شرقی قرار گرفته‌ است و در بخش جلگه ‌ای به ارتفاع ۱۸ متر از سطح دریا واقع می‌باشد . مساحت شهر اهواز ۲۰۴۷۷ هکتار است که فقط ۶۹۲۳ هکتار آن در بافت شهری قرار گرفته ‌است . طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی جمعیت شهر اهواز بالغ بر ۹۶۹٬۸۴۳ نفر است .

رودخانه‌ی کارون ، بلندترین و پرآب‌ترین رود ایران ، اهواز را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم کرده است . اهواز یکی از مهم‌ترین مراکز صنعتی ایران است و همین امر سبب شده که مهاجران بسیاری را در خود بپذیرد . شهرهای اطراف اهواز عبارت‌اند از : شهرهای تاریخی دزفول و شوشتر و شوش در سمت شمال ، رامهرمز در شرق ، ماهشهر ، شادگان و خرمشهر در جنوب و دشت آزادگان در سمت غرب .

اهواز کنونی محور ترانزیتی بسیار مهمی است که از راههای زمینی و ریلی و هوایی دیگر شهرهای ایران را به بنادر مهمی مانند ماهشهر و آبادان و بندر امام خمینی و خرمشهر به عنوان مرزهای آبی و شلمچه و چزابه به ‌عنوان مرزهای زمینی با کشور عراق متصل می‌کند که بر این اساس جاده‌های منتهی به اهواز همیشه دارای بار سنگین ترافیکی است .

شهرداری اهواز در سال ۱۳۰۴ خورشیدی تأسیس شد .

تاریخ اهواز :

پیش از اسلام :

در زمان ایلامی ‌ها در حدود شهر کنونی اهواز شهری به نام تاریانا قرار داشته ‌است . عده‌ای از مورخین متأخر نیز بدون استناد تاریخی عنوان نموده‌اند نام اهواز در دوران باستان اوکسین بوده است ، در صورتی که چنین چیزی واقعیت نداشته و نام این شهر در دوره‌ی ایلامیان تاریانا (Tareiana) بوده . اوکسین احتمالاً تلفظ یونانی اوز یا هوز است مراد از آن همان خوزستان است . در زمان هخامنشیان هووج یا خوجستان یا همان هوجستان خوانده می ‌شد و داریوش کبیر در کتیبه بیستون خوزستان را به همین نام هووج نام برده ‌است . خوز به معنی نیشکر و خوزستان به زبان ایلامی شکرستان است .

در زمان اردوان چهارم از سلسله اشکانی اهواز مدتی پایتخت بوده ‌است . در جنگ اردشیر بابکان و اردوان پنجم که در رامهرمز صورت گرفت و اردشیر بر اردوان غلبه کرد اهواز صدمات بسیاری دید . اردشیر بابکان مؤسس دودمان ساسانیان در محل قدیمی شهر اهواز دو شهر بنا نهاد که در یکی از آنها بازاریان سکونت داشتند و در دیگری بزرگان و اشراف . نخستین هوجستان واجار ( خوزستان بازار ) و دومی را هرمزداردشیر نام داشت .

شهر اهواز در آن زمان هرمزشهر (هرمزداردشیر) نام داشت . (بازمانده‌های هرمزشهر که در زیر سطح اهواز کنونی قرار دارد به خاطر پروژه مترو با خطر تخریب روبروست .) البته در روزگار ساسانیان رامشهر نیز نامیده می‌ شده‌ است .

در زمان ساسانیان به ویژه در زمان اردشیر بابکان و پسرش شاپور اول بر روی کارون در حدود اهواز سد های زیادی ساخته شد از جمله سد اهواز یا بند اهواز یا شادروان اهواز که به سد خداآفرید هم معروف بود و توسط اردشیر بابکان ساخته شد . کانال‌ های آبیاری و نهرهای مختلف که از سد مذکور منشعب شده بود باعث آبیاری کشتزارها و نخلستانها و در نهایت سرسبزی و خرمی اهواز شده بود . مثل نهر شاهجرد که در بالای سد اهواز از کارون جدا می‌شد و از داخل بخش قدیمی شهر عبور می‌کرد و آن را به دو بخش تقسیم می‌کرد : بخشی که بین نهر شاهجرد و رود مسرقان (گرگر) بود که اصل شهر اهواز و در واقع هسته‌ اولیه و بافت قدیمی شهر و در حدود کوهپایه واقع شده بود .

حدود محله‌ کارون کنونی اهواز و منبع آب و بازار و مسجد جامع شهر آنجا بود لذا آن را مدینه یا شهر می‌گفتند و در قسمت شرق نهر شاهجرد بود و قسمت دیگر به نام الجزیره یا جزیره که بین شاهجرد و کارون اصلی واقع شده بود نامیده می‌شد و در واقع بخش غربی اهواز قدیم بود (حدود بخش مرکزی و کنونی شهر مثل ادهم (باغ شیخ) و نادری و ۳۰ متری و باغ معین و خیابان۲۴ متری) آثار نهر شاهجرد هم اکنون در محله اهواز قدیم کنونی بین خرم کوشک (خزعلیه) و اهواز وجود دارد .

دوران اسلامی :

در وقایع اسلامی اهواز به دست ابوموسی اشعری والی بصره به فرمان عمر بن الخطاب در سال ۱۷ هجری قمری اشغال شد . در اثر این حمله بخش اشرافی ‌نشین شهر که به هرمز اردشیر موسوم بود به کلی ویران شد ولی بخش بازاری آن باقی ماند و این بخش همان اوز یا هوز است که در قرن اول هجری به نام اولیه اهواز یا سوق‌الاهواز ( خوزستان بازار ) خوانده می‌شد .

در زمان آل بویه اهواز به تصرف آنان درآمد و تحت حکومت آل بویه قرار گرفت . در سده‌ ۴ هجری عضدالدوله دیلمی ( فنا خسرو ) اقدام به مرمت و آبادانی اهواز کرد و شبکه‌های آبیاری را مرمت کرد و پل معروف هندوان اهواز را از نو ساخت . اهواز در این دوره به حدی آباد و حاصلخیز شد که مقدسی آن را انبار بصره گفته ‌است محله شرقی اهواز در این دوره بنا و با پلی جزیره‌ای که در میان کارون به نام دجیل قرار داشت به محله ناصری بعدی وصل شد .

یاقوت حموی و حمزه اصفهانی و مقدسی گویند : « اهواز قدیم به وسیله نهر شاهجرد به دو محله‌ بزرگ تقسیم شده بود محله‌ غربی که بین رودخانه و نهر شاهجرد واقع و جزیره خوانده می‌شد و محله‌ شرقی که در پای کوه و بازار و مسجد جامع در آن بنا شده بودند و به اصطلاح شهر یا مدینه خوانده می‌شد . شهر شاهجرد در بالای سد اهواز از کارون جدا و روی به طرف شکاره‌ کنونی می‌رفت . لفظ اوباره که اکنون محلی است در اهواز در جنوب خیابان ۳۰ متری به معنی آب باره و محل عبور آب است که یادآور همان نهرهای شاهجرد و غیره ‌است . »

ابن منشاد می‌نویسد : « اهواز شهر بزرگی است ، مردمش زرتشتی و مسلمان و انبار کالاها و فرآورده ‌های خوزستان شکر ، بافته‌های پشمی ، جامه‌های دیبا ، پارچه ‌های کنفی و دیگر محصولات را از همه‌ شهرهای ایران به اهواز می‌آورند و از این شهر و به وسیله‌ کشتی از راه خلیج فارس به هندوستان و چین و از راه بصره و عراق و اصفهان به سایر کشورهای جهان حمل می‌کنند . بازرگانان و سوداگران و بیگانگان در این شهر سود بسیار می‌برند . نام اهواز با کالاهای شکر و پارچه ، در همه‌ جهان مشهور و به بزرگی موصوف بود و به همین جهت عرب ‌ها این شهر را « سوق‌الاهواز » نامیده‌اند . »

از قرن ششم هجری قمری به بعد به علت خراب شدن سد شادروان و همچنین جنگل ‌ها و اغتشاشات داخلی و بروز بیماری ‌های وبا و طاعون ، اهواز رو به خرابی رفت تا آن که در سال 1869 میلادی ( 1248 هجری خورشیدی ) هم ‌زمان با حفر کانال سوئز و توجه اروپائیان رونق تازه‌ای گرفت . ناصرالدین شاه قاجار هم از این فرصت برای گسترش کشتیرانی بر روی رود کارون استفاده کرد و در سال 1266 هجری خورشیدی کشتیرانی را بر رود کارون برای خارجیان آزاد اعلام کرد و توسط والی خوزستان در کنار اهواز قدیم بندرگاهی به نام « بندر ناصری » احداث کرد . در پی احداث این بندر نام اهواز به « ناصریه » تبدیل شد ولی در دوره‌ی پهلوی به نام قدیمی « اهواز » خوانده شد .

کشتیرانی در خوزستان از طریق رود کارون صورت می‌گرفته و به ناچار دو بخش بوده ‌است . در شاخه کارون شمالی از شوشتر تا اهواز و در شاخه‌ جنوبی از اهواز تا خلیج فارس کشتیرانی می‌شده ‌است . این امر به این دلیل بوده ‌است که در مسیر کارون در محل کنونی اهواز صخره ‌ای بزرگ قرار داشته که عبور کشتی از آن را ناممکن می‌كرده است . همچنین ویرانه‌های سد اهواز نیز مانع دیگری برای کشتیرانی بوده است . بنابراین کشتی‌ هایی که از شوشتر می ‌آمده ‌اند در محل اهواز بارها را به کشتی دیگری در سمت دیگر صخره منتقل می‌کرده‌اند . این کار باعث به وجود آمدن انبارها و کاروانسراهای بسیاری در اهواز شد و یکی از دلایل رونق تجارت در اهواز هم همین امر بوده ‌است . در شوشتر اسنادی به دست آمده که حاکی از تجارت دریایی با دورترین بندرهای دنیا است و این امر جز با وجود بندری در کنار صخره‌ی پیش ‌گفته برای تخلیه و بارگیری مجدد میسر نمی‌شده ‌‌است .

به نوشتهٔ کسروی اهواز نوین پس از اعطای اجازهٔ ناصرالدین شاه به خارجیان برای کشتیرانی در قسمت جنوبی کارون رونق دوباره یافت زیرا وجود رشته ‌سنگی در محل کنونی پل هفتم مانع از ادامه مسیر کشتی ‌ها به قسمت‌ های بالا دست کارون می‌شد و کشتی‌ ها ناچار بودند بار خود را در این سوی صخره تخلیه کنند و سپس به کشتی‌ هایی که در آن سوی صخره بودند منتقل کنند . کم کم ساختمانها و تأسیساتی در این قسمت به وجود آمد و رونق آن هر روز بیشتر می‌شد . قسمت شرقی شهر ابتدا شکل گرفت و محلهٔ عامری و خیابان ۲۴ متری تقریباً اولین قسمت‌ های اهواز جدید بودند .

درگیری‌ های مختلف دوران مشروطیت و وضع اسف بار ایجاد شده در دوران قاجاریه در شوشتر و شیوع طاعون مهلک در آخرین سالهای قرن ۱۳ خورشیدی ، همچنین برچیده شدن کشتیرانی در کارون شمالی از یک سو و رونق اقتصادی اهواز از سوی دیگر باعث شد تا مرکزیت خوزستان در آغاز حکومت پهلوی از شوشتر به اهواز منتقل شود .

اهواز امروز :

اهواز امروز شهری بزرگ و پهناور است که در دو سوی رود پر آب کارون واقع شده‌ است . در قسمت غربی شهر محلات مسکونی پرجمعیتی مانند کمپلو ، گلستان ، کیانپارس ، کیان‌آباد و ... قرار دارد امانیه و فلکه ساعت هستهٔ مرکزی قسمت غربی را تشکیل می‌دهند .

قسمت شرقی شهر بیشتر بازار و مراکز اقتصادی شهر را در خود جای داده ، خیابان‌های نادری (سلمان فارسی) و امام (پهلوی سابق) و آزادگان (۲۴متری سابق یا رضا شاه کبیر سابق) و شریعتی (۳۰ متری سابق) مرکز قسمت شرقی شهر هستند و همچنین محله‌های معروف کوروش ، زیتون کارمندی ، شهرک نفت در این قسمت از شهر واقع ا ند .

پروژه ‌های بزرگی در اهواز در حال احداث هستند که با افتتاح آنها چهره‌ شهر و وضعیت حمل و نقل شهری اهواز دگرگون خواهد شد . مهم‌ترین این پروژه‌ها اتوبان کمربندی اهواز ، پل هشتم کارون و مترو اهواز می‌باشند .

تیم‌های فوتبال فولاد خوزستان و استقلال اهواز از جمله تیمهای مطرح در صحنهٔ فوتبال معاصر هستند و همچنین تیم های صنعت نفت آبادان ، ...

دانشگاه‌های اهواز :

اهواز کنونی به دلیل وجود دانشگاه‌ های بزرگ و معتبر از لحاظ آموزش عالی در جایگاه بسیار ممتازی در سطح کشور می‌باشد . یکشنبه ۲ مهرماه سال ۱۳۳۴ دانشگاه گندی‌ شاپور تأسیس شد که چندی بعد به جندی ‌شاپور تغییر نام داد و تا آغاز انقلاب اسلامی به همین نام شناخته می‌شد . دانشکده‌ کشاورزی اولین دانشکده‌ راه ‌اندازی‌ شده در دانشگاه و رشته‌های کشاورزی ، ادبیات ، ریاضی و پزشکی از اولین رشته‌های ارائه ‌شده در دانشگاه جندی‌ شاپور می‌باشد . یکشنبه ۲۵ خرداد ۱۳۳۷ نخستین گروه سی و هشت نفری فارغ ‌التحصیلان دانشکده‌ کشاورزی دانشگاه جندی‌شاپور طی مراسمی گواهی‌ نامه‌ خود را دریافت داشتند . دانشکده ‌های مهندسی ، الهیات در بدو شروع انقلاب اسلامی و مجتمع دزفول در سال ۱۳۶۶ و مابقی دانشکده ‌ها پیش از انقلاب اسلامی شروع به فعالیت نموده‌اند . با توجه به صنعتی بودن ناحیه‌ خوزستان فعالیت ‌های تحقیقاتی دانشگاه شهید چمران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و ده ‌ها تألیف و ترجمه و صدها طرح تحقیقاتی حاصل تلاش ‌های محققین این دانشگاه است .

هم اینک بیش از ۱۷۰ رشته در ۵۷ گروه آموزشی و ۱۳ دانشکده در حال فعالیت در این دانشگاه می‌باشند و رشته‌ های پزشکی نیز به دانشگاه مستقلی تحت نام دانشگاه علوم پزشکی جندی‌ شاپور اهواز تبدیل شده اند . هم اکنون در اکثر رشته‌ها دوره‌ی لیسانس و فوق لیسانس و در رشته‌ های کشاورزی ، علوم تربیتی و روان‌شناسی ، ریاضی ، دامپزشکی ، شیمی دوره‌های دکتری برگزار می‌شود . دانشگاه شهید چمران دارای فضای آموزشی بسیار وسیع و مناسبی می‌باشد به طوری که در بین دانشگاه‌ها یکی از چهار دانشگاه بزرگ کشور و بزرگ‌ترین دانشگاه در جنوب و غرب کشور است .

دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور
دانشگاه شهید چمران
دانشگاه صنعت نفت
مؤسسه‌ آموزش عالی جهاد دانشگاهی خوزستان
دانشکده‌ صنعت آب و برق خوزستان
دانشگاه آزاد اسلامی اهواز
دانشگاه آزاد اسلامی اهواز علوم و تحقیقات
دانشگاه پیام نور اهواز
دانشگاه امام حسین (ع)
مرکز آموزش عالی فنی شهید چمران
آموزشكده‌ فنی و حرفه‌ای سما
پل‌های اهواز :

یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر اهواز پل ‌های اهواز هستند . هم اکنون ۷ پل بر روی کارون در اهواز وجود دارد که از این میان پل سفید (پل اول) و پل هفتم به دلیل سبک خاص مهندسی و طراحی منحصر به فرد ، چشم‌انداز زیبایی به شهر داده‌اند . هفتمین پل اهواز با نام پل فولاد نیز به تازگی به بهره‌برداری رسیده ‌است . همچنین در حال حاضر عملیات ساخت پل جدیدی به روی رودخانه‌ی کارون در شهر اهواز در حال اجراست . این پل که بزرگ‌ترین پل کابلی ایران خواهد بود پیچ استادیوم را به خیابان زند در قسمت شرقی شهر متصل می‌کند و تا حدودی از بار ترافیکی دیگر پل‌ها می‌کاهد .

عملیات ساخت دو پل دیگر نیز بر روی اتوبان کمربندی اهواز در حال اجراست که پیش‌بینی می‌شود عملیات ساخت این دو پل تا پایان سال ۸۷ خاتمه یابد .

محله ‌ها :

آخر آسفالت ، آزادشهر ، آسیه آباد ، امانیه ، باسكول ، باغ معین ، پادادشهر ، پردیس ، پنج‌طبقه ، جاده ساحلی ، چم اسخیل ، چهارصد دستگاه ، حصیرآباد ، حمیدیه ، خرم‌کوشک ، خروسيه ، خسروی ، خلف‌آباد ، درویشیه ، زرگان ، زویه ، زیباشهر ، زیتون کارگری ، زیتون کارمندی ، سپیدار ، سیاحی ، شلنگ‌آباد ، صد دستگاه ، طلائیه ، عامری ، فرهنگ‌شهر ، کانتکس ، کمپلو ، کوت عبدالله ، کوروش ، کیان آباد ، کیانپارس ، گاومیش‌آباد ، لشکر (شهر سالم) ، لشکرآباد ، ملاثانی ، مَلّاشیه ، ملی راه ، منبع آب ، مهديس ، نادری ، نیوساید (نیوساید را شبیه یکی از محله های قدیمی لندن ساخت اند) ، هلال بریم

کوی‌ ها :

۲۲ بهمن ، آزادی ، استادان ، افسران ، انقلاب ، آیت‌الله کرمی ، باهنر ، بهارستان ، بهروز ، تختی ، خشایار ، راه آهن ، رسالت ، زیتون ، سپیدار ، سعدی ، طالقانی ، عابدی ، علوی ، فاطمیه ، فدائیان اسلام ، کارون ، گلستان ، مجاهد ، مشعلی ، ملت ، ملی راه ، نهضت ، نیرو ، ولی عصر،رمضان

(کوی ومحله در فرهنگ لغت مترادف هستند و فقط بدلیل نامگذاری شهرداری این دو ازهم منفک شده اند.)

شهرک ‌ها :

ابوذر ، دانشگاه ، رامین ، طالقانی ، قائم ، نفت ، نورد

[2]

منابع :

[1] "برگرفته از کتاب راهنمای ایرانگردی نوشته حسن زنده دل"

[2] "برگرفته از ویکی پدیا"

[2] "برگرفته از پرتال اهواز"

آشنایی با تاریخچه شهر اهواز

مطالب مشابه :

آشنایی با تاریخچه شهر اهواز

مشهد به اهواز مسیر پيشنهادی اول1630 كيلومتر،مسیر پیشنهادی دوم 1680کیلومتر، تا خرمشهر 1750 كيلومتر

ارسال 532 داستان در فاصله 6 روز مانده به پایان مهلت ارسال آثار

فاصله شهر تهران تا مراکز استان ها

اقلیم شهر اهواز

مشهد به تهران مسير اول 880 كيلومتر، مسير دوم935كيلومتر

راه اهن تهران اهواز(جنوب)/معرفی راه اهن شمال

خلاصه گزارش سفر به همدان