ضرورت رعایت نکات ایمنی و مقررات در آزمایشگاه شیمی

مجید حیدری – مهناز بینایی حقیقی ناحیه 4 شیراز

هدف از رعایت نکات ایمنی در آزمایشگاه ، حفظ سلامتی و بدست آوردن نتیجه ی مطلوب است . قبل از آن که آزمایشی را انجام دهید دقیقاً بدانید برای انجام آن به چه چیزی نیاز دارید ، سپس به آن فکر کنید و از خطرات احتمالی آن آگاهی کامل داشته باشید .

همه ی مواد شیمیایی رابایستی سمی تلقی کرد مگر این که غیر سمی بودن آن ها به اثبات رسد .

تعریف سمّیت مواد شیمیایی : توانایی یک ترکیب برای نابود سازی نسوج زنده است به طوری که تماس با این مواد سبب اختلال در سیستم عصبی ،تنفسی و یا تولید مثل می شود و گاهی با بروز بیماری سبب مرگ انسان می گردد .(مانند خوردن این مواد ، استشمام و یا جذب آنها از طریق پوست )

کلر ، آرسنیک ، سدیم سیانید ،سدیم آزید و هیدروژن سیانید از جمله مواد شیمیایی با سمّیت بالا هستند .برخی از مواد شیمیایی نیز سرطان زا هستند از جمله فرمالدئید ، آب اکسیژنه ، کلسیم کربنات کلروفرم ،بنزن و ... . با توجه به این که مواد شیمیایی می توانند سمی و یا سرطان زا باشند لازم است در هنگام کار با این مواد علاوه بر استفاده از روپوش ،عینک ایمنی و روشن نمودن هود یا هواکش آزمایشگاه از حداقل مقدار مواد استفاده نمود و از چشیدن ، بوییدن و تماس با مواد جداً بایدپرهیز کرد .

رعایت نکات زیر در هنگام انجام آزمایش ها ضروری به نظر می رسد :

1- هنگام آزمایش اثر آب بر فلزهای قلیایی و واکنش اسید با باز سر خود را بالای ظرف محتوای مواد واکنش دهنده قرار ندهید و در صورت تماس دست با این مواد دست خود را به چشم صورت و دهان خود نمالید بلکه با آب فراوان آنها را شستشو دهید .

2- از گرما دادن شدید موادی که گاز تولید می کنند (مانند پتاسیم کلرات در تهیه ی اکسیژن)باید دوری کرد .

3- مواد سمّی یا خطرناکی مانند محلول های غلیظ هیدروکلریک اسید،سولفوریک اسید و یا نیتریک اسید را در پایین ترین قسمت قفسه ها نگهداری کنید تا در مواقع افتادن اثر تخربیی کمتری داشته باشد .این اسید های اکسید کننده را از سایر اسیدهای آلی مانند استیک اسید و یا ترکیباتی مانند هیدروکسیدها ، سیانیدها و سولفید ها دور نگه دارید .

4- نقل و انتقال مواد خورنده و سوزش آور را همواره با پوشیدن روپوش ،دستکش و عینک ایمنی انجام دهید ،

5- مواد اکسید کننده را در محل های خشک ،خنک و دور از آفتاب نگه داری کنید و بهتر است از چوب پنبه ، درب های لاستیکی ویا فلزی برای بستن ظروف حاوی این مواد استفاده نشود (از درب های لاستیکی اولیه ی این ظروف استفاده کنید).

6- موادی مانند سدیم ،پتاسیم ،P2O5 ، P2S5 ،FeS،کلسیم کاربید با آب واکنش انفجاری می دهند . در هنگام کار با این مواد رعایت نکات ایمنی ضروری است و باید از کمترین مقدار این مواد استفاده نمود .

7- مواد شیمیایی حساس به نور مانند برم ،دی اتیل اتر ،نمک های جیوه و نقره و سدیم یدید را در محلی تاریک نگه داری کنید .

8- در صورت بو کردن گاز کلر باید بی درنگ ظرف کوچکی از محلول رقیق آمونیاک را نزدیک بینی گرفت و آن را بو کرد .

9- به دمای اشتعال مواد توجه کنید بطور مثال دمای اشتعال دی اتیل اتر 49- درجه فارنهایت است و در اثر نور و هوا به پراکسید خطرناکی تبدیل می گردد ، اتر را در یخچال نگه داری کنید .

10- مواد سوزش آور مانند بازها را از اسید ها جدا نموده و در محیط خشک نگه داری کنید .

11- در آزمایشگاه مواد غذایی و نوشیدنی مصرف نکنید ،غذا و نوشیدنی می تواند به طور اتفاقی آلوده گردد ، وسایل شیشه ای آزمایشگاهی ( بشر و ...) را هرگز برای خوردن و آشامیدن استفاده نکنید.

12- در آزمایشگاه محل کپسول آتش نشانی ،جعبه ی کمک های اولیه و محل کلید برق را به خاطر بسپارید.

13- مواد نامحلول(رسوب) ،چوب کبریت و کاغد صافی را در دستشویی و فاضلاب نریزید.

14- برای رقیق کردن اسید ، همیشه اسید را قطره قطره بر روی آب بریزید و محلول را آرام به هم بزنید.

15- هنگام وارد کردن دماسنج و یا لوله ی رابط شیشه ای درون چوب پنبه ، نخست لوله و جداره های سوراخ شده چوب پنبه را با آب صابون وگلیسرول آغشته کنید . دماسنج ویا لوله را با حوله گرفته ضمن چرخاندن آن را وارد چوب پنبه ای کنید که آن را نیز با حوله در دست گرفته اید .

از نکات مهم دیگر در آزمایشگاه شیمی نگهداری مواد شیمیایی است و دانستن این موضوع که چه موادی را در کنار یکدیگر قرارندهیم . بسیاری از مواد شیمیایی در صورت در کنار هم بودن ممکن است واکنشهای خطر ناکی را انجام دهند که در بعضی موارد حتی می تواندسبب انفجار شود .

یک شیمی دان هیچ گاه موادی را که با هم واکنش خطر ناکی می دهند در کنار هم نگهداری نمی کند حتی اگر احتمال وقوع حادثه بسیار کم باشد . به هر حال ممکن است دو شیشه ی حاوی دو ماده شیمیایی ناسازگار در اثر یک حادثه و یا غفلت بشکند و مواد آن ها با هم ترکیب شده و زیان های جبران ناپذیری را به وجود آورد . برای جلوگیری ار این گونه حوادث مواد زیر را در کنار هم قرار ندهیم :

ردیف	ماده شیمیایی	ناسازگار است با
1	استیک اسید	نیتریک اسید – پر منگنات ها – الکل
2	استن	مخلوط سولفوریک اسید و نیتریک اسید – آب اکسیژنه
3	فلزات قلیایی	آب – کربن تترا کلرید – هالوژن ها – کربن دی اکسید
4	آلومنیوم	اسیدها – قلیاها – پر اکسیدها
5	آمونیاک	جیوه – کلر–- ید – برم
6	آمونیوم نیترات	اسیدها – فلزات پودر شده – مایعات آتش گیر – نیترات ها – گوگرد
7	کلسیم اکسید	آب
8	مس	آب اکسیژنه(هیدروژن پراکسید )
9	سیا نید ها	اسید ها
10	مایعات آتش گیر	آمونیوم نیترات – هیدروژن پراکسید– نیتریک اسید – سدیم پراکسید
11	هیدروژن پراکسید	مس – کروم – آهن – نمک های فلزی – الکل ها –استن –مواد اتش گیر
12	جیوه	آمونیاک - استیلن
13	نیتراتها و نیتریت ها	اسیدها
18	نیتریک اسید	مایعات و گاز های آتش گیر
19	فسفر	گوگرد– ترکیبات اکسیژن دار مثل کلرات ها– هوا
20	پنتا اکسید فسفر	الکل ها– بازهای قوی– آب
21	پتا سیم پر منگنا ت	سولفوریک اسید
22	نقره	تارتاریک اسید– ترکیبات آلومینیوم
23	روی	کلیه مواد اکسید کننده–اسید ها– قلیا ها– پر اکسید ها
24	سدیم پر اکسید	متانول– اتانول– استیک اسید
25	سولفوریک اسید	پتاسیم کلرات–پتاسیم پر کلرات –پتاسیم پر منگنات

در جدول زیر به تعدادی از واکنش های مواد نا سازگار با هم اشاره شده و محصول هر واکنش به همراه خطرات احتمالی آن قید شده است:

ردیف	دو ماده ناسازگاری که نباید در کنار هم باشند	واکنش های ممکن
1	فلزآلومینیوم وآمونیوم نیترات	حاصل یک ماده ی قابل انفجار است
2	آمونیوم نیترات و استیک اسید	مخلوط این دو ممکن است باعث احتراق گردد مخصوصا اگر استیک اسید غلیظ باشد
3	هیدروژن پر اکسیدو اکسید سرب	یک واکنش شدید و قابل انفجار است
4	هیدروژن پر اکسیدو سولفید آهن	یک واکنش شدیدا گرمازاست
5	جیوه نیترات و متانول	میتواند باعث ایجاد فولمینات جیوه شود که یک ماده قابل انفجار است
6	نیتریک اسید و فسفر	فسفر در حضور نیتریک اسید خود به خود آتش می گیرد
7	پتا سیم سیا نید و پتا سیم پر اکسید	مخلوط این دو ماده اگر حرارت داده شود می تواند باعث انفجار گردد
8	سدیم نیترات وسدیم تیو سولفات	مخلوط نمونه های خشک این دو می تواند قابل انفجار باشد
9	سولفید سرب وهیدروژن پر اکسید	واکنشی است شدیدا قا بل انفجار

در پایان توصیه می گردد با توجه به این که همه ی مطالب درسی را نمی توان در آزمایشگاه های معمولی مدارس انجام داد از نمایش فیلم ،CD های آموزشی و یا وسایل سمعی و بصری دیگر نیز استفاده کنید تا دانش آموزان ضمن مشاهده و اندیشیدن در باره ی رویدادها و توجیه مشاهده ها با آموزش مجازی آشنا شده و به نتیجه ی مطلوب که همان هدف اصلی آزمایش است رسیده و انجام آزمایش نه یک سرگرمی بلکه راهی برای تفهیم مفاهیم مطالب تئوری کتاب گردد .

خواهشمندیم کار در آزمایشگاه شیمی را جدی تلقی کنید و برای حفظ سلامتی خود و دانش آموزانتان رعایت نکات ایمنی را فراموش نکنید .

منابع :

1-آزمایشگاه شیمی ،محمد رضا ملاردی ،غلامحسین لطیفی،رضا آقا پور مقدم ،تهران،انتشارات مدرسه، 1373

2- راهنمای آزمایشگاه شیمی عمومی،جی ای بران،مترجم رباب اردکانی ،تهران ، نشر علوم دانشگاهی، 1381

3- ایمنی در آزمایشگاه دوره راهنمایی /دبیرستان ،زهرا حریر فروش ،مینا توکلی ،پروانه کریمی،تهران، کانون صنایع آموزشی ،1370

4- گاهنامه گروه های آموزشی کهگیلویه

ضرورت رعایت نکات ایمنی و مقررات در آزمایشگاه شیمی

مطالب مشابه :

نکات مهم شیمی 3

سوالات و نکات ( جزوه ) بخش 3 شیمی 1 - مصرف دوباره تنها راه ادامه

برخی نکات درسی شیمی 1 ( بخش 1 )

ضرورت رعایت نکات ایمنی و مقررات در آزمایشگاه شیمی

تست های کمک آموزشی فصل2 شیمی 3