وقتی نوشته ها آرا وگیرا می شوند !

اصول شعری را رعایت کنیم

برای آن که شعری بگوییم باید بدانیم که چه اصولی را رعایت کنیم ودر چه قالبی کلمات رادر کنار هم بگذاریم که از اصل وبنیان شعری پیروی کرده باشد.

در نوشته ای که پیش رو دارید ، سعی کرده ام به توصیح برخی از قالب های شعری بپردازم .

بیت : هریک از سطرهای یک شعر را یک بیت گویند وکمترین مقدار شعر یک بیت است .

مصراع : هربیت شعر شامل دوقسمت است هریک از این بخش ها را یک مصراع گویند وکمترین سخن موزون یک مصراع است .

ردیف : به پایان هر مصراع یا در پایان هر بیت اگر واژه یا واژه هایی با یک معنی بعد از قافیه تکرار شود به این واژه ها ردیف گویند.

این تکرار تأثیر موسیقی شعررا قوی می کند .

مژده ای دل که مسیحا نفسی می آید که زانفاس خوشش بوی کسی می آید

قافیه : به کلمات آخر ابیات که آخرین حرف اصلی آنها یکی باشد در واقع کلماتی با یک آهنگ را قافیه گویند.

اگر بیتی دارای ردیف باشد قافیه قبل از ردیف قرار می گیرد .قافیه وردیف حاصل شعر سنتی است اما قافیه اجباری است ، ولی ردیف اختیاری است.

سرو چمان من چرا میل چمن نمی کند همدم گل نمی شود یاد سمن نمی کند

قصیده : اولین قالب شعری است که از نیمه قرن سوم هجری قمری در ادبیات فارسی به تقلید از شعر عربی پدید آمد وتا روزگار ما مورد توجه شاعران بوده است. شعری است که مصراع اول با مصراع های زوج آن با هم قافیه است وتعدادابیات آن ازپانزده بیت بیشتراست.محتوای قصیده میتواند مدح،ستایش،وصف،پند،اندرز،حکمت،عرفان،رثاءومرثیه باشد.ازقصیده سرایان معروف رودکی ،منوچهری،ناصرخسرو وسنایی وقصیده سرای معاصر ملک الشعرای بهار وامیری فیروزکوهی است.

شکل آرایش قافیه

............* ............*

............ ............*

غزل : از جهت شکل قرار گرفتن قافیه درست مانند قصیده است با این تفاوت که تعداد ابیات غزل حداقل 5 وحداکثرتا 17است . درون مایه ومحتوای غزل عاشقانه ، عارفانه ویا آمیزه ای از هر دو ویامضمون اجتماعی است .غزل از قرن ششم (ه - ق) پدید آمده (البته از قرن چهام وپنجم نیز در مجالس شادی خوانده میشد.)وتا امروز از قالب های رایج شعر فارسی است. غزل سرایان معروف سعدی ، مولوی ، حافظ، واز غزلسرایان معاصر شهریار ، رهی معیری و....می باشند.

آرایش قافیه در غزل مانند قصیده است .

مطلع ومقطع : نخستین بیت قصیده وغزل را بیت مطلع وبیت آخر را بیت مقطع می گویند که معمولاً شاعر تلخص خودرا در بیت آخر ذکر می کند.

عشقت رسد به فریاد گر خودبه سان حافظ قرآن زبر بخوانی در چارده روایت

قطعه : شعری است در حداقل دوبیت که فقط مصراع های زوج هم قافیه اند.قطعه دارای وحدت موضوعی است وموضوع آن معمولاً مطالب اخلاقی ، اجتماعی ، تعلیمی ، مدح وهجو است. قطعه در تمام دوره ها در شعر فارسی رواج داشته است . انوری در قرن 6 هجری ، سعدی در گلستان وپروین اعتصامی در دوران معاصر از قطعه سرایان معروفند .

آرایش قطعه ............ ............*

............ ............*

خلیدخار درشتی به پای طفلی خرد به هم برآمد واز پویه بازماند وگریست

بگفت مادرش این رنج اولین قدم است زخار حادثه تیه وجود خالی نیست

مثنوی : شعری است که هربیت آن قافیه مستقل دارد.این قالب خاص ایرانیان است واز آغاز شعر فارسی تا امروز مورد توجه شاعران بوده است. درون مایه ومحتوای آن حماسی ، اخلاقی ، عاشقانه، عارفانه وتاریخی است.نمونه مثنوی حماسی : شاهنامه ، عاشقانه: لیلی ومجنون ، عارفانه : مثنوی معنوی ونمونه اخلاقی : بوستان سعدی است.

شکل آرایش مثنوی ............* ............*

............ ............

........... ............

رباعی : چهار مصراع است که مصراع سوم آن معمولاً قافیه نداردودرون مایه ای عارفانه ، عاشقانه یافلسفی دارد. مناسب ترین قالب برای لحظه های کوتاه شاعرانه است ودر همه دوره ها رواج داشته است . رباعی یک قالب خاص ایرانی است وخیام ، عطار ، مولوی وبابا افضل سرایندگان نامدار رباعی اند.

ای کاش که جای آرمیدن بودی یااین ره دوررا رسیدن بودی

کاش ازپس صدهزارسال ازدل خاک چون سبزه امید بر دمیدن بودی

دوبیتی : دوبیت است که گاه مصراع سوم آن قافیه ندارد.این قالب صورت کامل شده شعر هجایی در عصر ساسانی است. درون مایه عاشقانه وعارفانه دارد ورایج ترین قالب در میان روستایی هاست. بابا طاهر عریان از معروف ترین شاعران دوبیتی گو به شمار می آید. دوبیتی وزنی خاص دارد وازاین نظر با رباعی متفاوت است.

دلی دِیرُم خریدار محبت کزو گرم است بازارمحبت

لباسی بافتم برقامت دل زپود محنت وتارمحبت

چهارپاره یا دوبیتی نو :دوبیتی هایی است با قافیه های مختلف که در معنی به هم پیوسته اند ومعمولاً مصراع های زوج هر دوبیتی هم قافیه است. این قالب در روزگار معاصر پدید آمده است .درون مایه آن بیشتر اجتماعی یا احساسی است. فریدون مشیری ودکتر خانلری از چها پاره سرایان معاصر هستند .

آرایش قافیه در چهار پاره

............ .............*

........... .............*

........... .............

............ .............

...........* ............*

........... ...........*

........... ............

شعر نو : شعر نیمایی شعری است با مصراع های کوتاه وبلند که قافیه در آن نظم خاصی ندارد. درون مایه شعر نیمایی احساسات وتجربیات فردی ، عشق ، سیاست ، و...است . بنیانگذار شعر نیمایی ، نیما یوشیج است ومهدی اخوان ثالث ، فروغ فرخزاد ، سهراب سپهری و....از برگزیدگان شعر نیمایی اند.

سلامت را نم خواهند پاسخ گفت

سرها در گریبان است

کسی سر بر نیارد کرد پاسخ گفتن ودیدار یاران را

نگه جز پیش پا را دیده نتواند

که ره تاریک ولغزان است

وگردست محبت سوی کس یازی

به اکراه آورد دست از بغل بیرون

که سرما سخت سوزان است

نفس کز گرمگاه سینه می آید برون ابری شود تاریک

چودیوار ایستد در پیش جشمانت

نفس کاینست ،پس دیگر چه داری چشم

زچشم دوستان دور بانزدیک

مسیحای من ای ترسای پیر پیرهن چرکین

هوابس ناجوانمردانه سردست...آه

دمت گرم وسرت خوش باد

سلامم را تو پاسخ گوی ، در بگشای ...

با تقدیم احترام حضور استاد - دلیریان - تاریخ 93/3/3

وقتی نوشته ها آرا وگیرا می شوند !

مطالب مشابه :

نگاهی به زندگی هوشنگ ابتهاج و نقد اشعارش

سماع در تصوف

تفاوت عرفان و تصوف و زهد

وقتی نوشته ها آرا وگیرا می شوند !

مقایسه ذیل سیر العباد و نی نامه

شعر عقاب

شرح زندگی مولانا

آشنایی با آزمون های بین المللی تیمز پرلز وکانگرو

خدا!!!

نقاشی با اشکال هندسی