پیوند

موضوع این مقاله پیوند و انواع آن در باغداری است. در روستا پیوند به صورت پی بند تلفظ می شود. گفتنی نیست ولی سابقه مقاله نویسی من وخوانندگان آنها ایجاب می کند که همین جا ذکر کنم این مقاله اصلا علمی نیست! [1] چون من نه مهندس کشاورزی ام نه باغداری نمونه و نه ادعایی در این مورد دارم. حتما خوانندگان اشتباه های علمی مقاله را بر من خواهند بخشید. اما با اجاق و قیر واسکنه و رخ زندگی کرده ام و ززه درست کرده ام. من بارها پیوند زده ام و لذت پیوند زدن را آنگاه که پیوند گرفته است و درخت رشد کرده است و به بار نشسته است به کمال چشیده ام.

من بعضی اصطلاحات را عمدی به گویش محلی نوشتم. خوانندگان در صورت نیاز به فرهنگ لغت مراجعه کنند. به طور قطع این مقاله موضوع مهمی برای اغلب خوانندگان نیست و خواندن این مطلب برای آنها خسته کننده است. به این افراد توصیه می کنم مطلب را پی گیری نکنند! با این وجود نوشتن این مقاله را لازم می دانستم چرا که ادای وظیفه ای است در برابر آنچه آقای مرتضی لبافی فرموده اند و موضوعی است که به نظرم می رسد خوب است همراه اصطلاحات محلی اش ثبت شود.

مقدمات

پیوند زدن در درختان، عملی است که سبب می شود درخت میوه ای، به درخت دیگر تبدیل شود. اما این کار شرایط و محدودیتهایی دارد که به آن می پردازیم. پیوند زنی جهت مرغوب کردن درخت میوه ای نامرغوب صورت می گیرد. اما مرغوب بودن یا نبودن میوه هم تعاریف خودش را دارد. اینجا هم موضوع نسبیت مطرح است : مرغوب بودن از چه زاویه ای وبرای چه کاری؟ برای روشن شدن موضوع انواع مرغوبیت ها را می توان به شرح زیر برشمرد:

بار زیاد درخت. یعنی درختی که میوه بیشتری در سال بدهد. اینجا کمیت مطرح است.

درشتی یا زیبایی محصول. اینجا مجلسی بودن میوه مطرح است. گاهی درشتی محصول می تواند نشان از کیفیت بهتر هم باشد.

دوام و ماندگاری بیشتر میوه. اینجا هدف سالم ماندن میوه از زمان برداشت، حمل تا مصرف وهمچنین دوام بیشتر در طول دوره نگهداری مطرح است.

کیفیت بهتر محصول که خود می تواند به مشخصات جزیی تری مثل طعم (شیرینی و ترشی و آبدار بودن و...) یا پوست مناسب (از نظر ضخامت یا قابلیت کندن پوست و...) یا وجود و عدم وجود هسته و درشتی آن و عوامل دیگر دسته بندی شود.

زمان رسیدن میوه. بسیار مهم است که میوه درخت چه زمانی می رسد یا چه زمانی امکان برداشت محصول وجود دارد. اصطلاحی که با باهاره، تابستنه، یا پاییزه مطرح می شود. مثلا گیلاس نوبرانه بسیار گرانتر از وقتی است که محصول گیلاس فراوان است یا برعکس میوه هایی که آخر فصل به دست می آیند گرانتر اند. گاهی به دلیل شرایط خاص برگجهان میوه هایدیررس به عمل نمی آیند. مثلا بعضی از گونه های انگور یا انجیر پاییزه هیچگاه در برگجهان به مرز رسیدن نمی رسند و باید فقط از غوره آنها استفاده کرد.

موارد دیگری را هم به همین ترتیب می توان به عنوان مشخصه های مرغوبیت برشمرد. اما مشکل وقتی بروز می کند که این ویژگیها نمی توانند به طور همزمان در میوه ای وجود داشته باشد. مثلا نوعی گیلاس به نام گیلاس رسمی یا عسلی هست که بسیار شیرین وخوش طعم است، اما ریز و کم دوام است و امکان چیدن و فرستادن آن به میدان بار وجود ندارد. یا گیلاس صورتی ظاهر وطعم خوبی برای مربا دارد ولی اگرسریع به مصرف نرسد لکه لکه و سیاه و خراب می شود.

بنابراین سلیقه ها و مهمتر از آن بازار و مد روز، تعیین کننده مرغوبیت میوه خواهد بود. همان قانون عرضه و تقاضا. متاسفانه به دلیل زماندار بودن تطبیق باغداری با بازار، گاهی ضربه های جدی به باغداری روستا وارد می شود. مثلا زمانی که همه باغهای برگجهان درخت سیب بود، سیب به شدت ارزان شد و گیلاس مشتری زیادی داشت. تا باغداران فرصت کردند درختان سیب را با گیلاس جایگزین کنند ودرختان گیلاس به بار بنشیند کم کم گیلاس ارزان شد و به دلیل فرصت کم میان برداشت محصول تا زمان مصرف اختیار بازار به دست میدان میوه و تره بار افتاد و با نازل ترین قیمت ها بار گیلاس فروخته شد. حالا وضعیت برگشته است و سیب در روستا کم شده و روز به روز تقاضا برای آن بیشتر می شود.

و اما پیوند....

دانستیم که برای پیوند زدن دست کم دو چیز لازم است. اول درختی که می خواهیم مرغوبش کنیم که درخت پایه پیوند یا سکر(غیرپیوندی) می نامیم، دوم درختی که مرغوب است و پیوند (رخ یا ززه یا چشم پیوند) از آن گرفته می شود. شرط اساسی در این میان سازگاری این دو درخت با هم است. یعنی نمی شود هر درختی را به هر درختی پیوند زد.

درختان میوه متداول در برگجهان پنج گروه اند: یا تک هسته ای تخت هستند، مانند: انواع آلو و هلو و زردالو و بادام، یا تک هسته ای گرد هستند، مانند انواع گیلاس و آلبالو، یا چند هسته ای کوچک اند، مانند: انواع سیب و به و گلابی و همرو یا چند هسته ای بزرگ مانندویلیک و کندس و زالزالک یا ریزدانه اند، مانند: انواع توت. پیوند یک درخت از هر گروه با درخت دیگری از همان گروه امکان پذیر است. مثلا انواع گیلاس را می توان به هم یا به آلبالو پیوند زد. انواع به و گلابی و سیب را می توان به هم پیوند زد. اما پیوند سیب روی آلبالو به نتیجه نمی رسد.

انواع درختان میوه و تنوع آنها را در برگ جهان، در فهرست زیر مشاهده کنید:

انواع سیب: سیبهای سکر یا غیر پیوندی شامل سیب ترشگ، سیب قندگ، سیب نرمگ و گلاب. و سیب های پیوندی شامل: سیبهای پاییزه (سیب سفید و سیب شمرنی و سیب لبلان سفید و سیب لبلان قرمز و سیب گلاب) و سیب باهاره وسیب تابستنهبه تازگی سیبهای متنوع دیگری هم در روستا تکثیر شده است.

انواع به: پیوندی و غیرپیوندی

انواع گلابی: غیر پیوندی و همرو و پیوندی (شامیوه و پاییزه)

انواع آلبالو: آلبالو کوهگ، آلبالو تل، آلبالو معمولی

انواع گیلاس: گیلاس رسمی یا عسلی (قدیمی)، گیلاس قشقرگی، گیلاس صورتی، گیلاس پرتواری، گیلاس سیاه، گیلاس تک دنه

انواع آلو: آلوچه سبز، آلوچه سیاه، گوجه سبز، گوجه سیاه، آلو قدیمی، آلو لبلان (قطره طلا)، آلو لبلان قرمز، آلو سیاه، آلو بخارا، آلوپشمگ

انواع زردالو: زردالو معمولی، زردالو انگ، قیسی، زردالو قیسی، زردالوکوهگ(بادام کوهی)

انواع هلو: شفتالو، هلوی معمولی، هلوی هسته سوا، هلوی انجیری

انواع توت: توت بی دنه، توت هرات، توت سیاه، شاتوت، و انواع توت سکر

بجز پنج گروه اصلی فوق درختان دیگری هم هستند که موردی قابل پیوند به هم هستند. مثلا پیوند خرمالو روی انواع دیگر خرمالو یافربندی امکان پذیر است که در برگجهان رایج نیست. علاوه برآن درختان دیگری مانند انواع گردو و انگور وجود دارند که پیوند آنها مرسوم نیست.

درختان غیر مثمر نیز به هم پیوند می شوند. پیوند آنها هم تابع شرایطی است. مثلا می توان به پیوند بید معلقی (مجنون) یا بیدمشک به بید معمولی یا نارون به اوجا (آزاد) و... اشاره کرد.

انواع پیوند

پیوند زدن را به چند شیوه انجام می دهند:

پیوند اسکنه: نام این پیوند از اسکنه که وسیله ای کلیدی در این نوع پیوند می باشد گرفته شده است. هرچند امروزه از وسایل دیگر مانند چاقو استفاده شده و کمتر اسکنه به کار می رود.

زمان مناسب برای این نوع پیوند صرفا بهارو بعد از بیدار شدن درخت از خواب زمستانی وقبل از باز شدن برگها یا گلها است. زمانی که اصطلاحا درخت ککه زده است. این زمان در اکثر سالها مصادف با روزهای تعطیل نوروز به ویژه سیزده به در است. گفتنی است زمان مناسب برای هر درخت به نوع آن درخت و مکان استقرار باغ بستگی دارد. چون زمان ککه کردن درخت هم به نوع درخت وهم به آفتابگیر یا سایه بودن باغ و دمای محیطی باغ بستگی دارد.

برای پیوند اسکنه ای ابزارها و مواد زیر لازم است:

ارّه ، قیچی باغبانی، اسکنه یا چاقو، وسیله کوبیدن اسکنه یا چاقو، قیر، روغن، وسیله گرم کردن قیر، چوب قیر زنی، درخت پایه (سکر) مناسب ، رخ پیوند مناسب.

قبل از همه برای پیوند زدن به فرد یا افراد ماهر و با تجربه نیاز داریم. بدیهی است فرد مربوطه ضمن آشنایی کامل به پیوند زنی باید درختان را خوب بشناسد. زیرا در زمان پیوند زنی درختان برگ ندارند وتشخیص نوع آنها از روی تنه و پوست وشاخه ها مشکل تر است. به ویژه برای درختی که رخ آن گرفته می شود، یعنی همان درخت مرغوب و هدف، باید صاحب باغ حضور داشته باشد یا فرد پیوند زن از باغ خود یا درختی که قبلا شناسایی اش کرده است برای گرفتن رخ استفاده کند. زیرا تشخیص بعضی از درختان هم نوع از هم مشکل و گاهی نشدنی است. مثلا تشخیص گیلاس سیاه مرغوب از نامرغوب یا سایر درختان گیلاس این طوری است. یا تشخیص توت بی دانه از هرات یا گلابی شامیوه از پاییزه، زمانی که درخت برگ ندارد، پیچیده است.

درخت پایه یا درختی که می خواهیم روی آن پیوند را بزنیم باید مناسب باشد. نخست آنکه درخت بنیه لازم برای پیوند زدن را داشته باشد. پیوند درخت تازه کاشته شده یا کم بنیه نه تنها نمی گیرد (یعنی خشک می شود) بلکه اغلب پس از پیوند زدن خود درخت هم خشک می شود. تنه یا بن درخت پایه نباید بیش از حد نازک یا قطور باشد. قطر مناسب بین قطر یک انگشت تا حداکثر دو انگشت است. پوست تنه درخت باید در محل پیوند تازه و سالم باشد. پوست خشکیده یا زخمی و گره دار مناسب نیست.

درخت پایه در محل پیوند که دو تا پنج سانتی متری زمین انتخاب می شود به طور کامل بریده و درخت قطع می شود. محل برش باید تا حد امکان افقی باشد. محل برش در قسمت سالم پوست تنه انتخاب می شود. باید دقت کرد هنگام ارّه کردن فشار زیاد به تنه درخت وارد نشود وپوست زخمی نشده یا از تنه درخت جدا نشود. پس باید دندانه های ارّه نرمتر و در عین حال تیز بوده و ارّه به آرامی کشیده شود. در زمان برش و طول زمان پیوند زنی باید دقت کرد تنه و محل برش به خاک یا اجسام خارجی مثل علف آلوده نشود. پس قبل از برش باید اطراف تنه را از کلوخ و علفها تمیز کرد.

در وسط تنه ی درخت پایه پس از برش، شکافی با اسکنه یا چاقوی مناسب ایجاد می شود. باید دقت شود عمق شکاف به اندازه ای باشد که رخ بتواند در آن جاسازی شود. عمق کم سبب جانشدن رخ و عمق زیاد سبب لق شدن رخ و نیز صدمه رساندن بیشتر به درخت پایه و مصرف زیاد قیر می شود.

متناسب با قطر درخت از رخ مناسب استفاده می شود. رخ قطعه ای است که قبلا از درخت مرغوب یا هدف (درخت پیوندی) بریده ایم. رخها از سرشاخه های یک ساله درخت هدف با قیچی باغبانی یا چاقوی تیز جدا می شوند. رخها نباید زیاد قطور یا نازک باشند. بسته به نوع درخت ضخامت رخها فرق می کند. رخهایی به ضخامت کمتر از مداد و ضخیم تر از جوالدوز مورد نیاز است. رخها پس از گرفتن از درخت مرغوب باید به طولهای مناسب تقسیم شوند. طول مناسب طولی است که دست کم سه یا چهار جوانه در آن باشد. این طول بین پنج تا ده سانتی متر می شود.

انتهای پایینی رخ (بخش نزدیکتر به ریشه درخت) باید برای جاسازی در شکاف درخت پایه آماده سازی شود. برای این کار با چاقوی تیزی انتهای رخ، مشابه نوک پیچ گوشتی بریده می شود. یکی از حساس ترین بخش عملیات پیوند زنی همین مرحله است. برش لبه رخ باید به دقت انجام شود که به پوست پهلوهای باقیمانده صدمه نرسد. همچنین نباید در اثر فشار چاقو بافت چوب رخ که ظریف هم هست صدمه ببیند. ضخامت قسمت تخت شده نباید خیلی نازک باشد، زیرا در حین جاسازی در شکاف می شکند یا ترک برمی دارد. اگر ضخامت زیاد باشد شکاف پیوند زیاده از حد باز مانده و اصطلاحاً هوامی کشد و احتمال گرفتن پیوند کم می شود. این ضخامت تابع قطر رخ و جنس چوب یا نوع درخت بین دو تا سه میلی متر است. طول قسمت تخت شده بین 7 تا 12 میلیمتر می باشد.

اگر قطر تنه درخت پایه کم باشد برای هر پیوند از یکرخ، و اگر زیاد باشد از دو رخ استفاده می شود. برای جاسازی رخ در شکاف با استفاده از نوک اسکنه یا چاقو شکاف را باز می کنند تا حدی که نوک قسمت تخت شده رخ در آن وارد شود. سپس با فشار دست و در نهایت با ضربه ملایم توسط قطعه چوبی مشابه الک یا دسته چاقو یا اسکنه به انتهای دیگر رخ آن را در محل استقرار خود تثبیت می کنند. محل قرار گیری رخ در شکاف هم از دقت زیادی باید برخوردار باشد. این محل به گونه ای انتخاب می شود که سطح بیرونی یا پهلوی رخ دقیقا روی سطح بیرونی محیط دایره تنه درخت پایه قرار گیرد. به نحوی که پوست رخ در امتداد و مماس با پوست درخت پایه قرار گیرد.

پس از قرار گیری رخ در شکاف درخت پایه باید تمام بخشهای بریده شده یا شکاف برداشته درخت پایه و رخ یا رخها با اندود قیر پوشش داده شوند تا به اصطلاح هوا نکشد. برای این کار باید قبلا قیر را آماده کرد. قیر به کار رفته از نوع قیر شل ساختمانی است. گاهی به مقدار بسیار کم قیر سفت هم می توان به مخلوط اضافه کرد تا در تابستان قیر در اثر تابش آفتاب ذوب نشود. از قیرهایی که به دفعات گرم وسرد شده نباید استفاده کرد. در غیر این صورت برای بیشتر کردن خاصیت نرمی یا انگمی قیر به آن کمی روغن جامد خوراکی اضافه می کنند.

قیر را در قوطی حلبی با دسته مناسب ریخته و روی شعله اجاق چوبی گرم می کنند تا تمام قیر به خوبی ذوب شود. باید دقت کرد که قیر آتش نگیرد چون روغن آن می سوزد. پس از ذوب شدن کامل قیر نمی توان آن را استفاده کرد. زیرا دمای قیر بالاست و پوست درخت را می سوزاند. باید قیر ذوب شده را گذاشت تا به اندازه کافی سرد شود. هرچه قیر سردتر باشد خطر سوختگی درخت کمتر می شود. اما اگر قیر بیش از اندازه سرد شود به چوب نمی چسبد و به خوبی خلل و فرج پیوند را پر نمی کند.

دمای قیر باید مناسب باشد وتمام خلل و فرج را پرکند. قیر نباید به جوانه های رخ بچسبد. هنگام قیر زدن باید دقت کرد که جوانه ها یا خود رخ نشکنند یا از جا خارج نشوند و پوست آنها یا پوست تنه کنده نشود. نوک رخها هم که محل برش است باید به دقت قیر زده شود. اگر قیر سفت باشد پوشش این نقطه ونیز بین دو رخ در پایه ای که دو رخ در آن جاسازی شده مشکل خواهد بود. قیر زنی با تکه چوبی ضخیمتر از خود کار وبه طول 20 تا 25 سانتی متر که چوب قیر زنی گفته می شود و 5 تا 10 سانت انتهای آن با پارچه دورپیچ شده است، زده می شود. قطر محل پارچه پیچ شده نباید زیاد باشد تا امکان قیر زدن به گوشه ها به ویژه بین دو رخ امکان پذیر باشد. قطر نهایی پارچه پیچ شده حدود 2 سانتی متر مناسب است.

پس از پایان پیوند زدن، چوبی به نام چوب پیوند پای پیوند کوبیده می شود. این چوب ابتدا نقش نشانه محل پیوند را ایفا می کند تا پیوند در زمان رفت و آمد دیده شده و پای عابران به آن نخورد. زیرا با کمترین برخوردی پیوند می شکند. به ویژه پس از سپری شدن یک ماه علفها رشد کرده و به هیچ وجه پیوند در بین علفها دیده نمی شود. و سپس اگر چوبهای مناسبی انتخاب و کوبیده شوند پیوندها را می توان در تابستان به آن بست. زیرا پیوند در سال های نخست به سرعت رشد می کند، در حالی که تنه نازکی دارد و ممکن است در اثر گیر کردن به بدن عابران یا در اثر وزش باد یا هر دلیل دیگری بشکند یا کج رشد کند.

پیوند زدن می تواند توسط یک نفر انجام شود. اما به دلیل نیاز سرعت زیاد و بعضا انجام عملیات موازی پیوند زدن توسط یک نفر کار را سخت کرده و کارایی را به شدت کاهش می دهد. مثلا همزمان با پیوند زنی باید قیر داغ و آماده شود تا فاصله زمانی بریدن درخت تا قیر زنی حداقل گردد. زیرا در این مدت درخت از محل برش هوا می کشد یا رخها تازگی خود را از دست می دهند. ضمن آنکه فرد ماهر را به انجام کارهای ساده مثل روشن کردن اجاق مشغول می کند. بهترین تیم تیم سه نفره است. در تیم سه نفره یک نفر که ماهرترین فرد تیم است، پیوند می زند، نفردوم (آماتور) قیر داغ کرده و به پیوند می زند و نفر سوم (نوآموز) چوب اجاق را فراهم کرده و درختان بریده شده را از سطح باغ جمع آوری کرده و چوب پیوند را آماده سازی کرده و می کوبد. دو نفر دیگر نسبت به فرد پیوند زن وقت بیشتری دارند وبرای آموزش دیدن هم که شده به پیوند زن گاهی کمک می کنند. برایش وسایلش را حمل می کنند و گاه رخ می گیرند یا تنه درخت پایه را می برند.

دست آخر باید مراقبت کرد همه درختانی که باید پیوند می شد پیوند شده باشند. همه درختانی که برای پیوند بریده شده اند پیوند شده باشند. همه درختانی که پیوند شده اند قیر زنی شده باشند، همه جایی که باید قیرزنی می شد به ویژه نوک رخها قیر زده شده باشند و بالاخره همه درختانی که پیوند شده اند چوب پای آنها کوبیده شده باشد. ابزارها هم جایی جا نمانده باشند.

در بهار و تابستان سال بعد و در تمام مدت رشد درخت پیوندی، باید از رشد جوانه های غیر پیوندی که از زیر محل پیوند شده ایجاد می شوند جلوگیری کرد. این جوانه ها را که حرومی پیوند نام دارند باید برید. پس از آنکه پیوند کمی رشد کرد یا به اصطلاح رخ زد با بندی مناسب آنرا به چوب پیوند می بندند.

پیوندها نسبت به درختان دیگر به مراقبت و آبیاری بیشتری نیاز دارند. بنابراین باغ واجد پیوند را در بهار زودتر از باغهای دیگر آبیاری می کنند یا با سطل آب می دهند و زودتر علفش را می چینند و از تردد دامها درون باغ ممانعت به عمل می آورند.

ززه پیوند

نام این پیوند از شکل پوستی گرفته شده است که از درخت مرغوب یا هدف (پیوندی) جدا می شود. این پوست (ززه) به صورت لوله یا نی و قلفتی از سرشاخه درخت جدا می شود. در گذشته های نه چندان دور کودکان و نوجوانان با جدا کردن پوست به این شیوه از درختانی مثل بید و تبریزی نوعی ساز دهنی بادی درست می کردند که ززه نام داشت.

ززه پیوند در طول تابستان زده می شود. نکته کلیدی برای زمان مناسب این پیوند این است که بتوان از درخت، ززه گرفت. یعنی زمانی که پوست درخت خوب کنده می شود. این زمانی است که شیره پوست زیاد و درجریان باشد. به این ترتیب معمولا اوایل تابستان و اواخر آن که بهترین زمانهای رشد درخت است و به اصطلاح درخت رخ می زند، برای این کار مناسب می باشد.

برای این نوع پیوند هم باید یک درخت پایه و یک درخت مرغوب و چند ابزار داشت. ابزار شامل قیچی باغبانی و چاقویی تیز است. تیغ موکت بری امروزه جایگزین مناسبی برای ززه گدفتن است. عملیات این پیوند بسیار ساده تر از پیوند اسکنه است. به ویژه مراحل طولانی ومتعدد آن را ندارد. در این فصل به دلیل برگدار بودن درختان شناسایی آنها هم ساده تر است.

ابتدا مانند پیوند اسکنه با استفاده از قیچی باغبانی از درخت هدف رخ تهیه می شود. یعنی سرشاخه های یک ساله ای که در بهار همان سال رشد یافته اند و قطر مناسبی در حد قطر نی نوشابه پیدا کرده است، می برند. سپس بلافاصله یا با فاصله زمانی مناسب که صدمه به رخ نمی رسد، پیوند زده می شود. چون فصل پیوند تابستان و گرم است ودرخت هم زنده است، سرعت در پیوند زنی و به ویژه کوتاه بودن زمان بریدن رخ از درخت هدف تا پایان پیوند مهم است.

در این پیوند باید طولی در حدود یک سانتی متر از پوست درخت هدف به صورت لوله ای (ززه) از چوب آن جدا شده و این لوله روی چوبی از درخت پایه و به همان ضخامت درخت هدف جاسازی شود. برای این کار مراحل زیر انجام می شود:

رخ درخت هدف را با رخ درخت پایه مقایسه می کنیم. رخ ها از پایین به طرف نوک شاخه قطرشان کم می شود. با استفاده از قطرهای متغیر در رخ هدف و پایه لازم است بخشهایی که حدس زده می شود قطرشان در هر دو رخ یکی است انتخاب شوند. از بخش انتخاب شده در رخ هدف ززه تهیه می شود. در هر ززه ای که تهیه می شود حتما باید یک جوانه (ککه) وجود داشته باشد. چون همین جوانه است که بعدا رشد کرده و درخت هدف را تولید می کند. هرجا که برگ هست چسبیده به دمبرگ حتما یک جوانه وجود دارد. پس در هرززه یک برگ هست که قبل از گرفتن ززه می توان به آرامی برگ را از دم چید.

با قیچی باغبانی رخ هدف را از محلی بالای قسمت انتخاب شده و در فاصله یک تا دو سانتی متری برگ یا جوانه مورد اشاره قطع می کنیم. سپس از نیم سانتی بالا و پایین برگ با چاقویی تیز و در جهت عمود بر امتداد ساقه رخ شیاری دورتا دور پوست ایجاد می کنیم. به نحوی که طول بخش تعیین شده یک سانت می شود. ابتدا پوست میان شیار آخری تا نوک رخ که قبلا با قیچی قطع شده بود را می کنند تا راه برای بیرون آوردن ززه اصلی باز شود. چون رخ به سمت نوک شاخه باریک می شود باید ززه را از سمت نوک بیرون کشید.

سپس با آرامی و توسط دو انگشت شست و اشاره و با اعمال فشاری دورانی روی پوستی که دو طرفش را با چاقو بریده ایم پوست را از چوب زیر آن جدا می کنیم. جدا شدن خوب و سالم و راحت این پوست از چوب چند شرط دارد. نخست زمان مناسب از نظر فصل که پیش از این بیان شد. یعنی زمانی که پوست درخت تازه و پرشیره است. دوم مهارت فرد. سوم بریده شدن کامل پوست در محل شیارها. سوم بریده نشدن چوب در محل شیارها. چهارم مقاومت کافی چوب رخ. پنجم صاف و یکنواخت بودن رخ در محل ززه و...

باید دقت کرد که در زمان ززه گرفتن به جوانه صدمه نرسد. این جوانه درست در جایی است که باید با دو انگشت روی رخ فشار دورانی وارد کرد. چنانچه جوانه صدمه ای ببیند کار به نتیجه نمی رسد. همچنین نباید ززه شکاف یا ترکی بردارد.

درخت پایه هم باید برای پیوند آماده شود. نوک رخ درخت پایه با قیچی بریده می شود. سپس پوست رخ از پهلوها مثل حالتی که پوست موز کنده می شود باز می گردد. پوستهای باز شده را بدون آنکه قطع کنیم تا جایی که قطر چوب رخ هم اندازه ی داخل ززه شود باز می کنیم. سپس به آرامی و بدون اینکه نوک چوب درخت پایه به ززه صدمه بزند آنرا داخل ززه می کنیم. باید ززه را از ته یا قسمت قطورترش وارد کرد تا سروته قرار نگیرد. ززه را به آرامی به سمت پایین هدایت می کنیم تا کاملا فیت شود. شیره درخت پایه کمک می کند که ززه به راحتی روی چوب حرکت کند. ته یا بن ززه باید به خوبی به پوستهای باز شده از درخت پایه بچسبد. اکنون پیوند زنی خاتمه یافته است.

هرگونه صدمه به جوانه و شکاف در ززه که در طول عملیات ایجاد شود کار را بی نتیجه می کند. به ویژه در زمان ززه گیری یا فیت کردن آن به چوب پایه امکان ایجاد شکاف در ززه هست. اگر ززه خوب فیت نشود، درخت از فضای خالی موجود هوا می کشد و پیوند خشک می شود یا اصطلاحا نمی گیرد.

پس از پیوند، شاخه های دیگر درخت با قیچی زده می شود تا امکان تغذیه رسانی بیشتر به محل پیوند ورشد سریعتر آن فراهم گردد. در بهار سال بعد و چنانچه پیوند خشک نشده واصطلاحا گرفته باشد باید تمام سرشاخه های درخت پایه بجز پیوند را برید تا در رشد درخت پیوندی تسریع شود.

این نوع پیوند مزایا و معایبی نسبت به پیوند اسکنه دارد. پیوند ززه ای در تابستان و مدت زمان بیشتری قابل اجراست و مواد اولیه مانند قیر وابزار خاصی نیاز ندارد. پیوند ززه ای محدودیت سنی برای درخت ندارد. یعنی از درخت یک ساله تا مسن ترین درختان را می شود به این شیوه پیوند زد. تنها شرط این پیوند وجود رخ یا سرشاخه جدید به قطر وطول مناسب در درخت پایه و امکان گرفتن ززه از درخت مرغوب است.

پیوند ززه ای کمتر می شکند و درخت هدف با درخت پایه به خوبی متصل شده و به اصطلاح جوش می خورد. پیوند ززه ای پس از پیوند به مراقبت ویژه نیاز ندارد. رشد پیوند اسکنه بیشتر است ولی درخت پایه از بن بریده می شود. در عوض رشد پیوند ززه ای کمتر است ولی چون درخت از بن بریده نمی شود در مجموع تفاوت زیادی بین دو روش ایجاد نمی شود. تنها تفاوت در این است که معمولا درخت اسکنه ای از صلابت و شکل منظم تری نسبت به درخت ززه ای برخوردار می باشد.

پیوند شکمی

این پیوند شباهت زیادی با پیوند ززه ای دارد و از نظرهای مختلفی مزایایش از این نوع پیوند هم بیشتر است. به دلیل آنکه در بدنه یا شکم تنه درخت پایه زده می شود پیوند شکمی گفته می شود. این پیوند هم در تابستان زده می شود.

برای پیوند شکمی همان ابزار ززه پیوند مورد استفاده است. علاوه بر آن به موادی برای بستن پیوند هم که عمدتا باریکه یا نوارهایی از پلاستیک یا مشمع است، نیاز دارد.

این پیوند زنی بسیار ساده است و به مراتب از پیوند اسکنه و ززه ای ساده تر است. برای این پیوند ابتدا تکه ای از پوست درخت هدف (چشم پیوند) به صورت لوزی که در مرکز آن یک جوانه وجود دارد جدا می شود. ابتدا با نوک چاقوی تیز یا تیغ موکت بری شیاری به شکل لوزی پیرامون یک جوانه سالم از درخت هدف ایجاد می کنیم. شیار باید پوست را به طور کامل ببرد. سپس با نوک چاقو یا ناخن به آرامی پوست لوزی شکل را از تنه یا چوب شاخه جدا می کنیم. این پوست لوزی یا چشم پیوند نقش همان ززه را در ززه پیوند دارد. برای راحت تر جدا شدن پوست، جوانه انتخابی از محل سالم و یکنواخت و جوانتر درخت پایه انتخاب می شود.

روی تنه یا شاخه درخت پایه، باز در محل سالم و جوان وبدون جوانه و شاخه فرعی و مناسب برای پیوند دو شیار عمود برهم با نوک چاقو به صورت علامت تی لاتین یا علامت جمع (به اضافه) ایجاد می کنیم. سپس با باز کردن پوست گوشه های شیار و قرار دادن چشم پیوند در این قسمت های باز شده آنرا با فشار آرام به زیر پوست درخت پایه هدایت می کنیم. بدیهی است برخلاف ززه پیوند این پوست به خوبی فیت نمی شود و به چوب درخت پایه نمی چسبد. به این ترتیب لازم است برای فیت کردن پوست به تنه و ممانعت از هواکشیدنوخشک شدن پیوند، آنرا با نوارهای پلاستیک یا نخی بست.

برای این کار نوارها را به آرامی دور تنه درخت پایه و در محل پیوند می پیچند به نحوی که جوانه کاملا آزاد باشد، ولی اطراف آن و به ویژه گوشه های چشم پیوند بخوبی به چوب تنه بچسبد و تمام بخشهای بریده شده پوست ها زیر پوشش قرار گیرد. پیوند زنی در این مرحله تمام می شود. برای تمرکز رشد درخت در قسمت پیوند لازم است سرشاخه های اضافه درخت بریده شود.

پس از گرفتن پیوند به ویژه در بهار سال بعد تمام شاخه های درخت بجز شاخه نورسته پیوند باید بریده شود. در طول رشد درخت باید همواره از رشد شاخه های دیگر که حرومی پیوند نامیده می شود جلوگیری کرد تا رشد پیوند تسریع گردد.

سایر ویژگی ها یا مزایا ومعایب این نوع پیوند نسبت به پیوند اسکنه مانند ززه پیوند است. تولید انبوه نهال درختان پیوندی مانند پیوند گیلاس روی آلبالو تلخ امروزه با این شیوه انجام می شود.

پیوند زنان ماهر

افرادی در روستا که در امر پیوندزنی مهارت داشته یا دارند زیادند. من اطلاع دارم آقای عباس لبافی و مرحوم طهماسب پلویی جزو آنها هستند. مهارت را می توان در سرعت یا تعداد پیوند روزانه و همچنین تعداد پیوندهایی دانست که پس از زدن می گیرند و خشک نمی شوند.

ابتکار در پیوند زنی

گاهی افراد روستا ابتکارهایی در پیوند به خرج داده اند. شاید شبیه کاری که در علم ژنتیک و اصلاح بذر می شود. افرادی مثل حاج حسینقلی پلویی روی یک درخت پایه (مثل توت یا آلوچه یا سیب) انواع توت یا آلو و سیب را به عمل آورده اند. به نحوی که به طور مثال یک شاخه درخت هلو انجیری و شاخه دیگر شلیل و شاخه دیگر گوجه و شاخه دیگر آلو بار داده اند. به تجربه دیده شده است این درختان عمرشان کمتر از درختان با پیوند واحد بوده است. افرادی مثل آقای رجب لبافی توانسته اند به طور اتفاقی با پیوند هلو روی آلو به میوه جدیدی برسند که ظاهر و طعم هلو داشته ولی هسته اش مشابه هسته آلو باشد. متاسفانه پس از نخستین سالی که این درخت به بار نشست خشک شد.

پیوندهای خاص

افرادی ممکن است به تجربه یا مشاهده کار دیگران، سبکهای جدیدی در پیوند زنی به کار بسته باشند. سال گذشته دیدم آقای محسن پلویی در پیوند اسکنه بجای قیر از گل رس که کمی با روغن ترکیب شده است استفاده کرده و روی گل رس را با نایلون نازک مثل کیسه فریزر می بندد. از چسب پیوند فقط برای پوشش نوک رخها استفاده می نماید. این شیوه پیوندزنی مشکلات کار با قیر را که پیش از این بیان شد ندارد.

پیوند

مطالب مشابه :

درخت توت نحوه و روش پیوند درخت توت

درخت توت نحوه و روش پیوند درخت توت

انواع درخت توت

آموزش کاشت درخت توت

شاه توت‌ (BLACKBERRY)

درخت انجیر نحوه و روش پیوند درخت انجیر

درخت انجیر نحوه و روش پیوند درخت انجیر

پیوند

درخت گیلاس نحوه و روش پیوند درخت گیلاس