معرفی چند تیره گیاهی

تیره آفتابگردان

نام لاتین این تیره Asteraceae یا Compositae است.

گیاهان این تیره غالبا علفی یک یا چند ساله و ندرتا چوبی هستند. برگ ها ساده یا دارای بریدگی های متعدد و مرکب و فیلوتاکسی طوقه ای یا متناوب و یا متقابل است.

گل منظم یا نامنظم با 3 یا 5 کاسبرگ و گاهی بدون کاسبرگ. کاسبرگ ها گاهی به صورت الیاف ابریشم مانند ظاهر می شوند که به همراه میوه به صورت چتری به نام Papus وجود داشته کمک به انتشار میوه توسط باد می نماید. معمولا گلبرگ ها به تعداد 5 تا و پیوسته بهم است. پرچم ها 5 عدد که غالبا دارای میله های آزاد و بساک چسبیده به هم است. مادگی از دو برچه پیوسته به هم بوجود آمده که معمولا یک تخمک را تولید می نمایند. تخمدان تحتانی است.

میوه فندقه یا نوعی فندقه چتر دار به نام Cypcela است.

تیره آفتابگردان دارای حدود 1500 جنس و 13000 گونه است و یکی از بزرگترین و تکامل یافته ترین تیره های گیاهان گلدار است. این تیره در سراسر زمین از مناطق سرد و یخبندان تا معتدل و مناطق گرمسیری به صورت جهان وطن پراکنده است.

بسیاری از گیاهان این تیره دارای لوله های شیرابه ای و برخی فاقد آن هستند. لوله های شیرابه ای در برگ، ساقه، ریشه و حتی میوه ممکن است وجود داشته باشد.

برخی از گیاهان این تیره خوراکی هستند از جمله می توان کاهو Lactuca sativa ، کنگر فرنگی یا آرتیشو Cynara scolymus را نام برد.

کاسنی Cichorium intybus شکر تیغال Echinops ، قاصدک Taraxacum ، درمنه Artemisia ، بومادران Achilla ، بابا آدم Arctium از گیاهان دارویی هستند.

شنگ Tragopogonو بومادران به عنوان سبزی صحرایی مصرف می شوند.

گلرنگ Carthamus دارای گونه هایی است که از برخی از آنها رنگ خوراکی استخراج می شود که در رنگرزی نیز مصرف می شود.

دانه های آفتابگردان Heliantus annus به عنوان آجیل و نیز به عنوان دانه روغنی از اهمیت خاصی برخوردار است و ساقه های غده ای سیب زمینی ترشی Heliantus tuberosus در تهیه ترشی مصرف می شود و دارای اینولین است و برای بیماران قند خون مفید است.

بسیاری از گیاهان این تیره به عنوان گیاه زینتی کاشته می شوند که از جمله می توان گل جعفری و مینا و داوودی و غیره را نام برد.

تیره بقولات یا باقلا

نام لاتین این تیره Fabaceae یا Leguminosae است.

عده اي از گياهشناسان Leguminosae را يك راسته و عده اي ديگر آنرا يك زير راسته دانسته اين تاكزون را به سه تيره گل ابريشم، گل ارغوان و پروانه آسا تقسيم نموده اند. برخي نيز اين تاكزون را يك تيره به حساب آورده و نام دیگر آن را Fabaceae می دانند و ان را به سه زير تيره گل ابريشم، گل ارغوان و پروانه آسا تقسيم مي كنند. ميوه در تمام اين گياهان به صورت نيام (Legume) است.

در تيره گل ابريشم Mimosaceae یا زیر تیره Mimosoideae گل منظم، تريمر، تترامر و يا پنتامر. پرچم ها زياد و آزاد، کاسبرگ ها آزاد يا بهم پيوسته و ميوه نيام است. از اين تيره گونه ها و جنس هاي زير را می توان معرفي نمود.

گونه شب خسب Albizzia julibrissinدرخت با ارزشی است که گاهی به عنوان زینتی نیز کاشته شده است. این درخت دارای برگ های مرکب دو شانه ای است که برگچه های آن در شب بسته می شود.گونه گل حساس (قهرو ) Mimosa pudica گیاه زینتی علفی است كه به تماس حساس بوده و به محض تماس برگ هاي آن جمع مي شود.

در تيره گل ارغوان Caesalpiniaceae یا زیر تیره Caesalpinioideae گل نامنظم، کاسبرگ ها آزاد، پرچم ها ده عدد و يا كمتر و آزاد و میوه نیام است. از این تیره گونه ها و جنس های زیر را می توان نام برد.

جنس ارغوانCersis كه درختچه ای خودرو بوده و به عنوان زينتي کاشته می شود. لیلکی Gleditschia caspica درختي كوچك و تيغ دار بوده در شمال كشور مي رويد و تیغ های منشعبی دارد. تمرهندي Tamarindus indica درختی غیر بومی است که در جنوب كاشته مي شود و میوه آن خوراکی و دارویی است.

در تيره پروانه آسا Papilionaceae یا زیر تیره Papilionoideae گل نامنظم و شبيه به پروانه، پرچم ها ده عدد مونادلف يا ديادلف و میوه نیام است. اين تيره به سه طایفه پیچک داران، سه برگچه ایها و شانه برگیان تقسيم مي شود.

در طايفه پيچك داران برگ مركب بوده برگچه هاي آنها تبديل به پيچك شده اند. از این طایفه می توان نخود فرنگي يا Pisum sativum ، باقلا Faba vulgaris و عدس Ervum lens را نام برد که زراعی هستند. جنس ماشك Vicia ، جنس خلر يا Lathyrus با گونه هاي خلر بي برگ L. aphaca و خلر مرتعی L. pratense از همین طایفه اند و علف هرز مزارع هستند.

در طايفه سه برگچه اي ها برگ مركب سه برگچه اي است. از این طایفه می توان مثال های زیر را نام برد.

جنس يونجه Medicago كه ميوه آن لگوم پيچ خورده و حلزوني است و گونه هاي آن زراعي ، وحشي و يا علف هرزند. جنس شبدر Trifolium دارای چندین گونه است که از نباتات ارزشمند مرتعی بوده و گاهی کاشته می شود. گونه لوبيای معمولی Phaseolus vulgaris است و گونه ماش Vigna radiata است. كه هر دو داراي دانه هاي خوراكي اند و کاشته می شوند.

در طايفه شانه برگيان برگ هاي مركب شانه اي مي باشد. از این طایفه می توان مثال های زیر را نام برد.

گونه اقاقيا Robinia pseudoacacia درختي زينتي است. گونه نخود Cicer arietinum گیاهی زراعي است. جنس گون Astragalus دارای گونه هاي متعددي است که در مراتع ايران انتشار وسیعی دارند. گونه بادام زميني Arachis hypogaea دانه هاي روغني و آجیلی است. گونه پيچ انگوري يا پيچ گليسين Wisteria sinensis گیاه بالا رونده و زينتي است.

تیره باقلا دارای حدود 650 جنس و 12000 گونه است که در سراسر زمین به صورت جهان وطن پراکنده اند. زیر تیره گل ارغوان Caesalpinioideae دارای حدود 166 جنس و 400 گونه، زیر تیره گل ابریشم Mimosoideae دارای حدود 60 جنس و 3200 گونه و زیر تیره پروانه آسا Papilionoideae دارای حدود 430 جنس و 9000 گونه است.

تیره بید

نام لاتین این تیره Salicaceae است.

این تیره شامل گیاهان درختی و درختچه ای خزان پذیر با برگ های ساده متناوب است. غالب گیاهان دو پایه و ندرتا تک پایه اند. گل تک جنس و فاقد گلبرگ و گاهی فاقد کاسبرگ. تعداد پرچم در گل های نر 1 یا 2 و تخمدان در گل های ماده دارای 2 و گاهی 4 برچه پیوسته به هم. گل آذین شاتون که معمولا در جنس بید برافراشته و در جنس صنوبر آویخته است. میوه کپسول است و دانه ها پوشیده از کرک های ابریشمی و پنبه مانند می باشد.

این تیره شامل چهار جنس و حدود 350 گونه است که در تمام مناطق زمین از مناطق یخبندان تا گرمسیر جز استرالیا و گینه نو انتشار دارند.

از این تیره می توان دو جنس بید Salix و صنوبر Populus را نام برد که چندین گونه از هر کدام در ایران وجود دارد.

گونه بید سفید Salix alba فک نیز نام دارد و چوب آن مصارف محلی دارد و نیز به عنوان گیاه دارویی در طب سنتی کاربرد دارد. از این گیاه و گونه های دیگر بید سالیسیلات بدست می آید. گونه بید مجنون Salix babylonica به عنوان زینتی کاشته می شود. بید مشک Salix aegyptiaca در طب سنتی و قنادی مصرف دارد. از شاتون های نر این گیاه عرق بید مشک بدست می آید. سرشاخه های برخی از گونه های جنس بید در سبد بافی مصرف می شود. و از برخی گونه ها یک نوع مان به نام بید خشت بدست می آید که در طب سنتی کاربرد دارد.

صنوبر Populus deltoids و تبریزی Populus nigra در بسیاری از مناطق برای تولید چوب و نیز به عنوان زینتی کاشته شده است.

سپیدار Populus alba و سفید پلت Populus caspica دارای انتشار طبیعی در ایران مخصوصا شمال است و سپیدار نیز برای تولید چوب کاشته شده است.

پده Populus euphratica دارای چند نوع برگ است.

صنوبر از درختان سریع الرشد بوده تحقیقات زیادی روی آن انجام شده و چندین رقم و واریته و کولتیوار از آن وجود دارد که بطور وسیعی برای تولید چوب در بسیاری از نقاط دنیا کاشته شده است.

تیره توت

نام لاتین این تیره Moraceae است.

گیاهان این تیره درختی، درختچه ای و یا بالا رونده و حتی اپی فیت هستند. و همیشه سبز یا خزان کننده اند. برگ ساده یا مرکب و متناوب می باشد. گل تک جنس و بدون گلبرگ و دارای 4 یا 5 و گاهی 1 یا 8 کاسبرگ و 4 یا 8 و گاهی تنها یک پرچم در گل های نر و 2 یا 3 برچه پیوسته در هر گل ماده. میوه کاذب و میوه حقیقی از نوع فندقه است.

تیره توت دارای حدود 40 جنس و 1400 گونه است که در مناطق معتدل تا نیمه گرمسیری و گرم زمین می رویند. غالب این گیاهان دارای لوله های شیرابه ای بوده و تعداد نادری فاقد آن هستند.

غالب گیاهان این تیره دارای لوله های شیرابه ای اند. از این تیره می توان گیاهان زیر را به عنوان مثال نام برد.

انجیر معمولی Ficus carica برای میوه خوراکی کاشته می شود. جنس انجیر دارای چندین گونه است از جمله فیکوس زینتی Ficus elastica و بنژامین Ficus benjamina به عنوان زینتی کاشته می شود. درخت لور یا مکر زن Ficus bengalensis از سالهای دور در جنوب کاشته شده و دارای ریشه های شمعی است. توت سفید دارای چند واریته است از جمله توت سفید Morus alba var. alba توت سیاه Morus alba var. nigra و توت مجنون Morus alba var. pendula را می توان نام برد.

توت آمریکایی Maclura pomifera درخت خزان پذیری است که در برخی مناطق شمالی کاشته شده است. میوه این گیاه کروی به بزرگی یک پرتغال بزرگ است و غیر خوراکی است.

تیره توسکا

نام لاتین این تیره Betulaceae است. گاهی این تیره را تیره غان یا توس نیز می نامند.

این تیره شامل درختان یا درختچه های یک پایه خزان پذیر با برگ های ساده متناوب است. گل تک جنس فاقد گلبرگ، گل های نر دارای 2 تا 4 کاسبرگ و گل های ماده معمولا فاقد کاسبرگ است. پرچم در گلهای نر 2 تا 4 عدد و مادگی در گل های ماده متشکل از دو برچه پیوسته و تخمدان 1 یا 2 خانه ای فوقانی. میوه فندقه یا فندقه بالدار . گل آذین نر و گل آذین ماده شاتون.

این تیره دارای 2 جنس و حدود 95 گونه است که در مناطق گرمسیر، گرمسیر شمالی و کوه های نواحی گرمسیر، کوه های آند و آرژانتین پراکنده است. از این تیره می توان جنس ها و گونه های زیر را نام برد.

جنس توس یا غان Betula دارای یک گونه درختی به نام توس یا غان Betula pendula است که در نواحی محدودی از ارتفاعات البرز می روید. این گونه و چند گونه غیر بومی دیگر به عنوان زینتی در برخی مناطق کاشته شده است.

جنس توسکا Alnus دارای دو گونه درختی در ایران است. توسکای قشلاقی Alnus glutinosa و توسکای ییلاقی Alnus subcordata در جنگل های شمال پراکنده است. چوب این دو گونه در برخی مصارف محلی و جعبه سازی کاربرد دارد.

تیره راش

نام لاتین این تیره Fagaceae است.

شامل درختان و درختچه های تک پایه یا ندرتا دو پایه و خزان پذیر یا همیشه سبز با برگ های ساده متناوب و گلهای تک جنس بدون گلبرگ است. کاسبرگ 6 تا ، گاهی کمتر تا 4 و گاهی 7 تا که معمولا چسبیده به هم است. تعداد پرچم ها در گل های نر 6 تا 12 عدد و گاهی بیشتر تا 40 و گاهی کمتر. مادگی در گل های ماده معمولا شامل 2 تا 3 و ندرتا 6 تا 12 برچه پیوسته به هم و تخمدان تحتانی و 2 یا 3(و گاهی بیشتر) خانه ای است در هر خانه دو تخمک قرار دارد. گل آذین نر معمولا از نوع شاتون است و گل آذین ماده معمولا از تعداد معدود گل تشکیل شده است.

میوه از نوع فندق بوده که بطور کامل یا ناقص توسط پیاله ای که از براکته های مختلف گل ها بوجود آمده پوشیده شده است این گیاهان را به دلیل وجود همین پیاله در گذشته پیاله داران Cupuliferae می نامیدند. میوه به ندرت فندقه بالدار Samara است.

این تیره دارای 9 جنس و حدود 900 گونه است که در نواحی یخبندان، نیمه گرمسیری و گرمسیر زمین جز مناطق گرمسیر جنوب آمریکا و مناطق گرمسیر جنوب آفریقا پراکنده اند. از این تیره می توان گونه ها و جنس های زیر را نام برد.

راش Fagus orientalis درختی با چوب ارزشمند صنعتی در جنگل های شمال ایران است که میوه آن خوراکی می باشد.

جنس بلوط Quercus دارای چندین گونه است از جمله می توان بلند مازو و اوری Quercus macranthera را در جنگل های شمال و بلوط ایرانی Quercus brantii و دارمازو Quercus infectoria را در غرب نام برد. چوب بلوط ارزشمند است و میوه آن خوراک وحوش و در برخی مناطق انسان است.

شاه بلوط Castanea sativa در جنگل های شمال غرب ایران می روید و میوه آن خوراکی است.

تیره سرخدار

نام لاتین این تیره Taxaceae است.

این تیره متعلق به زیر شاخه بازدانگان Gymnosperms از شاخه پیدازادان Phanerogams است.

تیره سرخدار شامل درختان و درختچه های همیشه سبز معمولا دوپایه یا ندرتا تک پایه است. گیاهان این تیره معمولا فاقد رزین(مثل Taxus ) یا دارای رزین ( مثل Torreya ) هستند.

تخمک منفرد بوده دارای آریل است و گیاه برخلاف سایر مخروطیان فاقد مخروط می باشد. این تیره دارای 5 جنس و 17 گونه است که در نواحی معتدل نیمکره شمالی، و در جنوب تا Celebes (جزایر کوهپایه ای اندونزی) و مکزیکو و کالدونیای جدید پراکنده اند.

این تیره در ایران دارای یک گونه به نام سرخدار Taxus baccata است که در جنگل های شمال می روید و چوب ارزشمند داشته و برگ و پوست و شاخه های گیاه سمی می باشد. برگ سرخدار نازک و کشیده با نوک تیز و دو نوار رنگ پریده در پشت است و دانه دارای آریل قرمز گوشتی نسبتا شیرینی در قاعده است.

تیره سرو

نام لاتین این تیره Cupressaceae است.

این تیره متعلق به زیر شاخه بازدانگان Gymnosperms از شاخه پیدازادان Phanerogams است.

تیره سرو شامل درختان و درختچه های همیشه سبز رزین دار تک پایه یا دو پایه با برگ های فلسی یا سوزنی است. تخمک ها در مخروط های ماده تولید می شوند.

مخروط ماده دارای فلس های باروری است که در قاعده هر فلس بطور معمول 3 تا 20 تخمک قرار دارد. مخروط ماده در جنس سرو Cupressus کروی یا تخم مرغی و خشک و کم و بیش چوبی و در جنس سرو تبری Thuja نیز کم و بیش چوبی با تعداد کمتر فلس (حدود 6) با منقاری در پشت هر فلس و در جنس سرو کوهی کروی کوچک کم و بیش گوشتی است.

مخروط نر معمولا بسیار کوچک که پس از گرده افشانی خزان می نماید و گرده ها بر خلاف اغلب بازدانگان فاقد کیسه های هوایی است.

تیره سرو دارای 16 جنس و 115 گونه اند که بطور جهان وطن پراکنش دارند. از این تیره می توان جنس ها و گونه های زیر را معرفی نمود.

جنس سرو Cupressus دارای یک گونه خودرو به نام :

سرو معمولی Cupressus sempervirens است که دارای واریته های :

سرو زربین Cupressus sempervirens var. horizontalis

سرو ناز Cupressus sempervirens var. cereformis و

سرو شیراز Cupressus sempervirens var. fastigiata است. سرو زربین در جنگل های شمال و برخی مناطق دیگر می روید و در بسیاری از مناطق ایران واریته های یاد شده کاشته شده اند.

سرو نقره ای یا سرو سیمین Cupressus arizonica غیر بومی بوده در بسیاری از مناطق ایران کاشته شده است. بعلاوه چندین گونه دیگر سرو کاشته شده است.

جنس سرو تبری Thuja به نام Biota نیز نامیده شده و در بیشتر منابع امروزی Platycladus نام دارد. این جنس در ایران دارای یک گونه به نام نوش Platycladus orientalis است که به نام های سرو تبری، سرو خمره ای و نوش نیز موسوم است. آرایش شاخه های این جنس به گونه ای است که شاخه در یک صفحه می گنجد و حالت تبر مانند می گیرد از این رو آن را سرو تبری گفته اند. این درختچه در بسیاری از مناطق به عنوان زینتی کاشته شده است.

جنس سرو کوهی Juniperus دارای 5 گونه در ایران است که در مناطق کوهستانی و ارتفاعات صخره ای می روید.و چند گونه دیگر نیز از این جنس در برخی مناطق کاشته شده است.

ارس Juniperus excelsa ، مای مرز یا ابهل Juniperus Sabina و پیرو یا اربس Juniperus communis نمونه هایی از گونه های خودرو هستند که گاهی به عنوان زینتی نیز کاشته شده اند.

تیره شقایق

نام لاتین این تیره Papaveraceae است.

گياهان علفي و ندرتا درختی یا درختچه ای غالبا شيرابه دار، گل هرمافروديت و ندرتا تك جنس با دو (یا چهار و ندرتا بیشتر) كاسبرگ زودافت و چهار گلبرگ در دو رديف. پرچم ها متعدد و ندرتا 4 عدد، برچه ها 2 تا تعداد متعدد و متصل بهم. ميوه كپسول كشيده يا گرزي شكل و ندرتا خورجین، خورجینک یا فندق مي باشد.

تیره شقایق دارای 23 جنس و 200 گونه است که در نواحی یخبندان تا نیمه گرمسیر زمین و نواحی معتدله شمالی پراکنده اند. از اين تيره گونه ها و جنس هاي زير معرفي مي شود.

جنس شقايق يا خشخاش Papaver داراي گونه هاي متعدد وحشي، زينتي، علف هرز و حتي دارويي یا مخدر است. خشخاش يا ترياك Papaver somniferum نام دارد كه از شيرابه آن ترياك بدست مي آيد. شقایق کبیر Papaver bracteatum در مناطق كوهستاني ايران مي رويد و گل هاي درشت قرمز رنگي دارد داراي شيرابه اي است كه در ترك اعتياد كاربرد دارد.

مامیران Chelidonium majus است که گياهي است علفي با گل هاي زرد و ميوه اي كشيده و خورجين مانند. اين گياه شيرابه اي به رنگ زرد فسفري دارد و داراي خواص دارويي و سمي است و در مناطق شمالي كشور به صورت خودرو مي رويد.

جنس Glaucium دارای 11 گونه علفی یک یا چند ساله در ایران است. ميوه هاي اين گياه كشيده و خورجين مانند است برخی گونه هاي این جنس زينتي است.

تیره فرفیون

نام لاتین این تیره Euphorbiaceae است.

گياهان علفي، درختي، و درختچه اي و حتي گوشتي و كاكتوس مانند است. كه غالبا داراي لوله های شيرابه ای مي باشند. و برخي ديگر از گياهان اين تيره نيز فاقد شيرابه ای هستند. گياه يك يا دو پايه و گل تك جنس و فاقد گلبرگ وی فاقد گلپوش است. کاسبرگ ها در صورت وجود 5 یا 6 و گاهی کمتر یا بیشتر است. پرچم ها به تعداد یک تا تعداد بیشمار و مادگی 2 تا 3 برچه ای پیوسته و گاهی بسیار زیادتر تا 30 برچه. میوه شیزو کارپ یا کپسول و گاهی گوشتی و شفت است. ، برگ ساده یا مرکب و گاهی رشد نیافته است. از اين تيره گونه ها و جنس زير را می توان معرفي نمود.

جنس فرفيون Euphorbia گياهان علفي و يا چوبي يك يا دو پايه. گل آذين در اين جنس نوعي گرزن پنج ( و يا چند ) سويه است كه به سياتيوم ( Cyathim ) موسوم است. از گونه هاي متعدد اين جنس برخي سمي، برخي علف هرز و برخي نيز زينتي و يا صنعتي هستند. در جنوب ايران چند گونه از جنس فرفيون بعنوان گياهان كائوچويي موسومند. گونه بنت كنسول يا بنت قنسول Euphorbia pulcherrima جزو گياهان زينتي است و Euphorbia helioscopia از علف های هرز است. بسیاری از گونه های فرفیون سمی بوده و به عنوان گیاهان دارویی نیز استفاده محدود از آنها نام برده شده است.

تونگ Aleurites درخت کوچک یا درختچه ای است که دو گونه آن در شمال کاشته شده و احتمالا می توان از آن در تهیه آفت کش های نباتی استفاده کرد. ضمنا روغن آن نیز استفاده صنعتی دارد.

جنس Crozophoraدر غالب نقاط ايران به عنوان علف هرز كم اهميتي مطرح است. و در رنگرزی سنتی کاربرد داشته است.

گونه كرچك Ricinus communis داراي دانه هاي سمي بوده كه از آن روغن كرچك كه داراي خواص طبي ( مسهل ) است استخراج مي شود. ضمنا در برخي مناطق بعنوان گياه زينتي در منازل كاشته شده است. اين گياه در مناطق سرد عمر محدودي ( يك يا دو سال ) دارد و در مناطق گرم و معتدل جنوبي و شمالي كشور عمر بيشتری داشته به شكل درختچه يا درختان كوچك در مي آيد.

جنس درخت كائوچو Hevea در مناطق گرمسير زمین بخصوص برزيل مي رويد. از شيرابه اين گياه كائوچوي صنعتي بدست می آید.

تیره فرفیون دارای حدود 300 جنس و 5000 گونه است که در نواحی معتدله، نیمه گرمسیر و گرمسیر زمین پراکنده اند. بطور معمول گیاهان این تیره دارای لوله های شیرابه ای بوده تعدادی نیز فاقد آن هستند.

تیره فندق

نام لاتین این تیره Corylaceae است. این تیره در گذشته جزو تیره توس بود.

تیره فندق شامل درختان یا درختچه های یک پایه خزان پذیر با برگ های ساده متناوب است. گل تک جنس فاقد گلبرگ است. گلهای نر فاقد کاسبرگ نیز بوده و در گلهای ماده کاسبرگ ها وجود دارند. گلهای نر دارای 4 تا 8 پرچم و گل های ماده دارای مادگی متشکل از 2 برچه پیوسته دو خانه با تخمدان تحتانی است. میوه فندق یا فندقه ای است که دارای گریبانی که از براکته گل بوجود آمده می باشد. این تیره دارای 4 جنس و 62 گونه است که در نواحی سرد و معتدل شمالی پراکنش دارند. از این تیره می توان جنس ها و گونه های زیر را نام برد.

جنس فندق Corylus در ایران دارای دو گونه است. گونه فندق Corylus avellana بطور خودرو در جنگل های شمال غرب ایران روئیده در بسیاری از مناطق دیگر کاشته شده است میوه آن خوراکی است. چوب فندق در برخی صنایع دستی بکار می رود.

جنس ممرز Carpinus دارای سه گونه درختی و درختچه ای در جنگل های شمال ایران است. نام علمی ممرز Carpinus betulus ، نام علمی لور Carpinus orientalis و نام علمی کچف Carpinus schuschaensis است. چوب ممرز کاربرد محلی دارد و در تولید کاغذ نیز قابل استفاده است.

تیره کاج

نام لاتین این تیره Pinaceae است. این تیره از بازدانگان می باشد.

تیره کاج شامل درختان یا درختچه های همیشه سبز یا خزان پذیر یک پایه دارای رزین است. برگ ها سوزنی و مخروط ماده چوبی است و در پای هر فلس دو تخمک قرار دارد.

این تیره دارای 11 جنس و 232 گونه است که در نواحی یخبندان تا گرمسیر نیمکره شمالی، جنوب سوماترا، جاوه و آمریکای مرکزی پراکنده اند.

هیچیک از گیاهان این تیره بومی ایران نیست اما چندین گونه در ایران کاشته شده است که غالبا متعلق به پنج جنس کاج Pinus ، نراد Abies ، کاج نوئل Picea ، سدرCedrus و ملز Larix است. طرز تشخیص این جنس ها از هم نسبتا آسان است. ملز خزان پذیر و بقیه همیشه سبز هستند. در کاج برگ های سوزنی معمولا به تعداد دو، سه، و یا 5 (و ندرتا 1) در یک غلاف کوچک که قاعده برگ ها را گرفته قرار می گیرند. در نراد معمولا نوک برگ فرورفته است و مخروط ماده برافراشته می باشد. در کاج نوئل نوک برگ تیز و مخروط ماده آویخته است. در این دو جنس برگ ها سوزنی منفرد است. در سدر نیز برگ ها سوزنی منفرد بوده معمولا به صورت دسته ای د انتهای شاخه های کوتاه ظاهر می شوند مخروط ماده بزرگ و نسبتا استوانه ای یا استوانه ای دارای میانی کمی قطور تر است.

از گیاهان این تیره در ایران می توان گونه های زیر را نام برد .

از جنس کاج چند گونه کاشته شده که از همه قدیمی تر و فراوان تر کاج تهران یا کاج ایرانی Pinus eldarica است. کاج کاشفی Pinus longifolia با برگ های طویل به عنوان زینتی کاشته شده و کاج بادامی Pinus pinea دارای دانه های خوراکی است.

نراد Abies nordmanniana به عنوان زینتی و جنگلکاری کاشته شده که چوب بسیار ارزشمندی دارد. از جنس کاج نوئل چند گونه کاشته شده که یکی از این گونه ها کاج نوئل نقره ای Picea pungens است.

از جنس سدر چند گونه کاشته شده از جمله سدر دیو دار Cedrus deodara و سدر لبنان Cedrus libani را می توان نام برد. از جنس ملز گونه ملزLarix decidua کاشته شده است.

تیره کرفس یا چتریان

نام لاتین این تیره Apiaceae یا Umbelliferae است.

تیره کرفس شامل گیاهان علفی یک، دو یا چند ساله ، درختچه ای و یا ندرتا درختی.

برگ ها کوچک یا بسیار رشد یافته ساده و یا دارای بریدگی های عمیق و مرکب و فیلوتاکسی طوقه ای، متناوب و گاهی کم و بیش متقابل غالبا دارای قاعده رشد یافته. غالبا برگ های اولیه و قاعده ای متفاوت از برگ های ساقه های گل دهنده.

گل معمولا منظم دارای 5 کاسبرگ ، 5 گلبرگ ، معمولا 5 پرچم و تخمدان تحتانی و معمولا شامل دو برچه پیوسته به هم، میوه مری کارپ. گل آذین چتر ساده یا مرکب است.

ساقه برخی گونه ها تو خالی است. بسیاری از گیاهان این تیره دارای کیسه های ترشحی حاوی اسانس، رزین یا موسیلاژ است.

تیره کرفس دارای حدود 420 جنس و 2850 گونه است که در سراسر زمین از مناطق سرد یخبندان تا نواحی گرمسیر عمدتا نواحی معتدل نیمکره شمالی پراکنده اند.

بسیاری از گیاهان این تیره خوراکی هستند از جمله می توان هویج Daucus carota، کرفس Apium graveolens، جعفری Petroselinum hortense ، شوید Anethum graveolens و رازیانه Foeniculum vulgare را نام برد.

از جنس های وحشی که به عنوان سبزی صحرایی مصرف می شود می توان چوچاخ یا زول Eryngium و گلپر Heracleum را نام برد.

باریجه Ferula gumosa، آنقوزه Ferula assa-foetidaو کما Ferula persica از گیاهان مهم مرتعی است که مواد ترشحی آنها صادر می شود.

تیره گردو

نام لاتین این تیره Juglandaceae است.

تیره گردو شامل درختان و ندرتا درختچه های معمولا تک پایه و ندرتا دوپایه خزان پذیر با برگ های مرکب تک شانه ای فرد است. گل تک جنس بدون گلبرگ و دارای 4 کاسبرگ(یا کمتر یا بیشتر و گاهی بدون کاسبرگ) است. گل نر دارای 5 تا 50 (گاهی کمتر و گاهی تا 100) پرچم است. گل ماده دارای مادگی 2 تا 3 برچه ای پیوسته 1 تا 8 خانه ای است و تخمدان تحتانی می باشد. میوه فندقه بالدار یا فندق شبیه به شفت است. گل آذین نر شاتون و گل آذین ماده در جنس لرگ Pterocarya شاتون و در برخی ارقام گردوJuglans شاتون و در بقیه شامل یک یا چند گل معدود.

این تیره شامل 8 جنس و 50 گونه است که در نواحی سرد، معتدل تا گرمسیر می رویند. از این تیره می توان جنس ها و گونه های زیر را نام برد.

از جنس گردو گونه گردوی معمولی یا گردوی ایرانی Juglans regia بطور خودرو در جنگل های ایران می روید و در بسیاری از مناطق دیگر کاشته شده است. گردوی سیاه Juglans nigra یکی دیگر از گونه های این جنس است.

لرگ Pterocarya fraxinifolia درخت کم ارزشی در جنگل های شمال است که در خارج از ایران به عنوان گیاه دارویی شهرت دارد و در بیهوش کردن ماهی کاربرد دارد.

گردوی آمریکایی یا پکان Carya pecan غیر بومی و کاشته شده است و میوه نامرغوب با بویی زننده تولید می نماید.

تیره گل سرخ

نام لاتین این تیره Rosaceae است.

گياهاني علفي یک یا چند ساله و گاهی بالا رونده ، درختچه اي يا درختي، برگ ساده يا مركب و غالبا متناوب، گوشوارك دار و كمتر متقابل و بدون گوشوارك. گل منظم، هرمافروديت و پنتامر با 5 کاسبرگ و 5 و یا مضربی از 5 ، گلبرگ 5 و یا بی شمار و جدا از هم، پرچم بی شمار و جدا از هم ، برچه ها يك تا تعداد بي شمار و جدا و يا 2 تا 5 عدد و پيوسته بهم. ميوه برگه، فندقه، شفت، سته و يا كاذب.

این تیره شامل حدود 100 جنس و 2000 گونه است که در نواحی یخبندان تا گرمسیر زمین بطور جهان گستر پراکنده اند. از این تیره می توان جنس ها و گونه های زیر را نام برد.

جنس نسترن Rosa داراي گونه هاي زينتي و وحشي زيادي است. از گلبرگ های گل محمدی Rosa damascena گلاب تهیه می شود.

سيب جنگلی Malus orientalis در بسیاری از مناطق ایران به صورت وحشی می روید. چندین گونه دیگر سیب برای تولید میوه کاشته شده که مشهورترین آنها Malus domestica است. جنس گلابي Pyrus دارای 11 گونه درخت و درختچه خودرو در ایران است. خج Pyrus communis و تلکا Pyrus boissieriana در جنگل های شمال پراکنده است. گلابی خزری Pyrus hyrcana و گلابی مازندرانی Pyrus mazanderanica مثال های دیگر این جنس است. ازگيل جنگلی Mespilus germanica درختچه خار دار خودرویی در جنگل های شمال می باشد که در مناطق مخروبه فراوان دیده می شود. آلوچه Prunus 4 گونه درختی و درختچه ای خودرو در ایران دارد که یکی از آنها آلوچه معمولی Prunus divaricata است. چندین گونه نیز برای تولید میوه کاشته شده اند.

توت فرنگي Fragaria vesca در جنگل های شمال بطور خودرو می روید. چندین فرم از این گونه برای تولید میوه کاشته شده است.

جنس پنج انگشت Potentilla دارای 41 گونه علفی چند ساله است که یکی از آنها پنج انگشت Potentilla reptans می باشد این گونه دارای برگ هاي مركب پنجه اي است. این گیاه تا حدودي علف هرز مي باشد و در طب سنتی کاربرد دارد.

جنس شير خشت Cotoneaster دارای 16 گونه درختچه ای خودرو در ایران است. این جنس هم داراي گونه هاي دارويي و هم گونه هاي زينتي است.

گونه ازگيل ژاپني Eriobotrya japonica درخت هميشه سبز غیر بومی بوده و ميوه خوراکی دارد.

تیره نارون

نام لاتین این تیره Ulmaceae است.

شامل درختان و درختچه های خزان پذیر یا همیشه سبز هرمافرودیت یا یک پایه یا پلی گام با برگ های ساده متناوب است. قاعده برگ غالبا نامتقارن و گاهی گرد است. گل هرمافرودیت یا تک جنس، بدون گلبرگ و دارای 5 یا کمتر(تا2) و یا بیشتر (تا9) کاسبرگ جدا یا پیوسته، پرچم ها 4 تا 8 و گاهی کمتر یا بیشتر (برابر یا دو برابر تعداد کاسبرگها است. مادگی شامل 2 یا 3 برچه پیوسته و تخمدان یک یا دو خانه ای فوقانی و میوه شفت یا سامار یا فندقه است. گل آذین شاتون کوتاه به شکل سرسان یا متشکل از تعداد معدود گل.

این تیره دارای 15 جنس و 200 گونه است که دارای گسترش وسیعی از نواحی معتدله تا گرمسیر زمین است. از این تیره می توان جنس ها و گونه های زیر را نام برد.

جنس نارون Ulmus دارای 4 گونه درختی در ایران است. ملج Ulmus glabra درخت ارزشمند جنگل های شمال است که به دلیل مرگ نارون و برداشت بی رویه از گونه های نسبتا نادر و تحت خطر بشمار می رود. اوجا Ulmus minor از دیگر درختان ارزشمند این جنس در جنگل های شمال است. گونه هایی از نارون به عنوان زینتی در بسیاری از مناطق ایران کاشته شده است. میوه در نارون از نوع تک فندقه بالدار( monosamara ) است.

جنس آزاد Zelkova دارای یک گونه درختی به نام آزاد Zelkova carpinifolia است که درخت ارزشمندی در جنگل های شمال است و در بسیاری از مناطق متبرکه و آرامگاه ها کاشته شده و از دیر زیستی بالایی برخوردار است. میوه در آزاد از نوع فندقه می باشد.

جنس داغداغان Celtis دارای 4 گونه درختی در ایران است. داغداغان Celtis australis و درخت تا یا تادار Celtis caucasica در شمال ایران پراکنده است. میوه در جنس داغداغان شفت و خوراکی است.

تیره نخل

نام لاتین این تیره Palmaceae است. این تیره از تک لپه ای ها Monocotyledons است.

تیره خرما شامل درختان یا درختچه و یا ندرتا گیاهان بالا رونده تک پایه یا دو پایه و ندرتا هرمافرودیت است. گل تک جنس و ندرتا هرمافرودیت می باشد. گلپوش شامل معمولا 6 قطعه یا 4 قطعه( و ندرتا 4 تا 9 عدد یا ندرتا فاقد آن)، پرچم 3 یا 6 یا 9 (یا 10 تا 900)، مادگی دارای 3(تا10) برچه پیوسته یک یا 3 تا 10 خانه ای، تخمدان فوقانی و میوه گوشتی یا غیر گوشتی سته یا شفت .

این تیره شامل حدود 205 جنس و 2500 گونه است که در نواحی نیمه گرمسیر یا گرمسیر می رویند.

گونه نخل یا خرما Phoenix dactylifera در جنوب ایران وجود دارد.

نارگیل Cocos nucifera در مناطق گرم زمین می روید.

نخل بادبزنی Washingtonia filifera در بسیاری از شهر های ایران کاشته شده است.

تیره نعناع

نام لاتین این تیره Lamiaceae یا Labiatae است.

تیره نعناع شامل گیاهان علفی یک یا چند ساله ، درختچه ای و یا ندرتا درختی یا بالا رونده و ندرتا گوشتی.

برگ ها معمولا ساده و ندرتا مرکب و فیلوتاکسی متقابل یا فراهم(در هر گره 3 تا 10 برگ)، گل نامنظم با معمولا 5 کاسبرگ و یا کمتر، 5 گلبرگ و یا کمتر یا بیشتر، معمولا چهار پرچم دی دینام و تخمدان فوقانی و معمولا شامل دو برچه، میوه معمولا تتراآکن و گاهی مری کارپ.

ساقه گیاه معمولا چهار گوش.

بسیاری از گیاهان این تیره دارای کرک های ترشحی می باشند که حاوی اسانس است.

تیره نعناع حدود 210 جنس و 3500 گونه دارد که در سراسر زمین از مناطق سرد و یخبندان تا نواحی گرمسیر پراکنده اند. این تیره جهان وطن از تیره های مهم با غنای گونه ای بالا در مراتع ایران است.

گونه هایی از مریم گلی Salvia، اسطوخودوس Lavandula ، رزماری Rosmarinus ، نعناع Mentha و فراسیون Marrubium در صنایع دارویی و آرایشی قابل استفاده اند.

گونه هایی از مریم گلی، مرزنجوش Origanum، آویشن Thymus، ریحان Ocimum، مرزه Satureia ، بادرنجبویه Mellisa ، آویشن شیرازی Zataria ، نعناع و پونه Mentha به عنوان سبزی و یا گیاه دارویی مصرف می شوند.

معرفی چند تیره گیاهی

مطالب مشابه :

جزوه درسی درختان و درختچه های زینتی

شاه پسند درختچه‌ای

معرفی گونه های جنگلی مناطق گرمسیری

اهمیت فضای سبز و شناخت درختان و درختچه های زینتی

معرفی چند تیره گیاهی

درختچه توری

گل کاغذی

نقش‌ گیاهان‌ در سلامتی‌ پوست‌

درختچه کور یا کورک -یا مارگیر (اسم محلی کلهری)-کبر یا قبارس - کور - کورک -کورزه می گویند.

درخت مورت