راهکار افزایش بهره وری در نظام آموزشی

راهكارهاي افزايش بهره وري در آموزش و پرورش

با وجود تعاريف زياد درباره بهره وري ، به منظور اجرايي كردن آن در آموزش و پرورش مي بايست تعريفي هماهنگ و سازگار با شرايط و نيازهاي آموزش و پرورش به كار برد و ازطريق مشاركت كليه كاركنان قدمهاي موثري را در اين راه برداشت.

راهكارهاي افزايش بهره وري مستلزم شناخت كافي وضعيت موجود و فرهنگ كاري آموزش و پرورش است. باتوجه به تفاوتهاي مهم در فرهنگ كاري سازمانها و وضعيت موجود آنها مي توان گفت راهكارهاي افزايش بهره وري نيز در آنها متفاوت خواهدبود. در سطح كلان يا ملي اين وظيفه دولت است كه با برنامه ريزي لازم زمينه ارتقاي بهره وري را فراهم سازد. اما در سطح خرد يعني در سطح مدارس ، مديريتها و سازمانهاي آموزش و پرورش ، وظيفه مديران اين واحدهاست كه با ايجاد جو مشاركت در محيط ، در كاركنان احساس غرور نسبت به كار ايجاد كرده و با تشويق كاركنان خوب و تلاشگر، گرايش و تعلق خاطر آنان را به محيط كار بيشتر كنند.

آنها همچنين مي توانند با افزايش ميزان صميميت و ايجاد روح همكاري در محيط كار، ارتباط كاركنان و مديران را نزديك تر نموده و آنان را به مشاركت در بهبود بهره وري سازمان يا مدرسه تحت سرپرستي خود و كاهش اتلاف منابع راغب سازند . لازمه اين امر، شناخت و تجزيه و تحليل وضعيت فعلي و ارزيابي عملكرد فرآيندهاي مختلف آموزش و پرورش و نتايج حاصل از اين فرآيندها و تلاش بي وقفه براي دگرگوني آن است كه سيستم هاي سازمان را در راستاي بهبود مستمر و مطلوب و روند رو به رشد هدايت كند. ازجمله راهكارهاي افزايش بهره وري مي توان موارد ذيل را زير را پيشنهاد نمود:

1) تعهد و حمايت مديريت ارشد از برنامه هاي عملياتي بهبود و افزايش بهره وري.

2) تشكيل كميته عالي بهره وري متشكل از مديران كليه واحدهاي سازمان، هسته ها و تيم هاي بهبود بهره وري با مشاركت فراگير فرآيندگونه كليه كاركنان با نگرش ايجاد دواير يا گروه هاي بهبود بهره وري

3) تدوين استراتژي مديريت بهره وري فراگير و جاري سازي عملياتي آن.

4) ايجاد باور، اعتماد و اطمينان در كاركنان نسبت به استراتژي و برنامه هاي پيشنهادي.
5) بكارگيري مكانيزم هاي ارزيابي عملكرد سازمان ، تدوين و جاري سازي شاخص هاي ارزيابي و سنجش عملكرد سازمان همسو با مديريت بهره وري از قبيل اثربخشي ، كارآيي، انعطاف پذيري و كيفيت زندگي كاري.

6) اصلاح نظام مديريت كه در اين راستا بايد اهداف و ساختار سيستم با نگرش فرآيندي تنظيم شود و از گسترش بي رويه افقي و عمومي سازمان جلوگيري گردد. همچنين بايد به درجه ادغام تمام سيستم هاي مستقل و تخصصي به سيستمي جامع و يكپارچه با نگرش فرآيندي ، كيفيت داده ها و كيفيت فرآيند تغيير، توجه بسيار شده و بين مراحل حساس تغيير، ارتباط لازم ايجاد گردد.

7) برقراري آموزش هاي اثربخش در تمام سطوح سازمان.

8) برقراري ارتباط و همكاري اثربخش بين واحدها و قسمت هاي مختلف سازمان با بكارگيري فنون كار گروهي.

9) سازگاري ميان مديريت و نيروي كار در روش هاي بهبود بهره وري.

10) از كاركنان انجام كار با كيفيت خواسته شود.

11) اولويت دادن به تحقيقات كاربردي درباره فرآيندهاي شغلي و كاري.

12) مدير بايد تمامي كاركنان را از جزييات كاري كه در حال انجام آن هستند ، مطلع نموده و آنان را در بهبود فرآيندها مشاركت و ياري دهد.

13) مديران بايد از اهداف پراكنده و بدون برنامه ريزي اجتناب كنند.

14) مديران بايد شخصاً وقت بيشتري براي برنامه ريزي ، هدايت و كنترل فعاليت ها براي افزايش بهره وري صرف كنند.

افزايش بهره وري در آموزش و پرورش ضمن اينكه سبب افزايش كيفيت خدمات آموزش و پرورش مي گردد ، قيمت تمام شده آن را كاهش مي دهد ، بازدهي سرمايه را نيز افزايش داده و ارتقاي استانداردهاي زندگي را فراهم مي سازد كه اين هر دو از عـــــوامل اصلي ايجاد ثروت ملي محسوب مي شوند .

بنابراين، مي توان گفت كه افزايش بهره وري به ويژه در آموزش و پرورش بهترين ابزار براي افزايش بهبود سطح زندگي مردم و ايجاد ثروت ملي است. از ديدگاه سيستمي با گسترش اين تفكر در سطح منابع اقتصادي جامعه مي توان نتيجه گرفت كه افزايش بهـــره وري آموزش و پرورش موجب افزايش بهره وري ملي شده و آن نيز به بالا رفتن قدرت خريد مردم ، رونق اقتصادي ، افزايش درآمد ملي ، كاهش تورم و همچنين افزايش اشتغال در درازمدت منجر خواهد شد.

بهره وری در آموزش و پرورش

دیر زمانی از بکارگیری شیوه های ارتقای کیفیت و بهره وری در صنایع و بخشهای اقتصادی نمی گذرد. موفقیت این راهکارها در رشد و توسعه اقتصادی، صاحبنظران را بر آن داشت تا آنها را در بنیادی ترین نهاد اقتصادی اجتماعی یعنی آموزش و پرورش بیازمایند و صد البته بکارگیری شیوه های ارتقای بهره وری در نظام های آموزشی نیز موفقیت آمیز بوده است. بطوریکه همگان معتقدند کشورهای پیشگام در رشد و توسعه اقتصادی اجتماعی مسیری جز ارتقای کیفیت و بهره وری در آموزش و پرورش را نپیمودند.بنابراین استفاده از فواید حاصل از ارتقای بهره وری نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه اقتصادی اجتماعی کشورهای گوناگون دارد. كشور ما نيز كه در جهت اقتصاد دانايي محور حركت مي‌كند و تمامي تلاش خود را براي افزايش سرمايه‌هاي انساني بكار مي‌گيرد چاره‌اي جز ارتقاي بهره‌وري در سطوح گوناگون به ويژه آموزش و پرورش ندارد.

ضرورت و اهمیت بهره وری در آموزش و پرورش:

یکی از زیر بنایی ترين نهادهای تمامی جوامع بشری پس از خانواده، آموزش و پرورش است.هر ساله منابع انسانی و مالی بسیار عظیمی برای تعلیم و تربیت دانش آموزان مورد استفاده قرار می گیرد.اینکه دانش آموزان آگاهی ها و توانمندیهای ضروری برای زندگی اجتماعی را بياموزند و در رشد و اعتلای جامعه خود موثر باشند، از مهمترین چالشهای گریبان گیر نظامهای آموزشی دنیا ، بخصوص نظام آموزشی کشور ماست.

ارتقای بهره وری در آموزش و پرورش نه تنها به توسعه اقتصادی اجتماعی کمک می کند،بلکه از طریق تربیت نیروی انسانی کارآمد و خلاق می تواند موجب اعتلای کشور گردد. از آنجاييكه امروزه دانش آموزان علاوه بر مهارتهاي پايه نيازمند مهارتهاي پيچيده‌تری هستند و منابعي كه در اختيار آموزش و پرورش قرار مي‌گيرد، محدود است در نتيجه ارتقاي بهره‌وري در آموزش و پرورش بايستي از طريق ارتقاي بهره وري در مدارس صورت گيرد. اگر آموزش و پرورش ، تغييرات كيفي در فرهنگ حاكم بر جامعه بوجود آورد، بدون شك مي‌تواند از طريق تحول در رفتار مردم و شكل نهادهاي اجتماعي، پيشرفتهاي قابل ملاحظه اي در نرخ رشد بهره‌وري بوجود آورد.

افزون بر اين، افرادي كه دانش و مهارت مفيدي به دست مي‌آورند، مي‌توانند فرد مفيدي در جامعه بشمار آيند. آموزش و پرورش با تقويت و تحكيم سرمايه‌هاي مادي و انساني بر رشد و ارتقاي بهره‌وري سرعت مي‌بخشد. 1

پيش از ارايه راهكارهاي گوناگون در زمينه ارتقاي بهره‌وري در مدارس بايستي تعريف دقيقي از آن ارايه نمود. به همين دليل در اين بخش تعاريف گوناگون بهره‌وري در آموزش و پرورش ارايه مي‌گردد.

تعریف بهره وری در آموزش و پرورش:

تا کنون تعاریف بسیار زیادی از بهره وری در آموزش و پرورش ارایه شده است و هر یک از صاحبنظران از دیدگاه خاص خود به تعریف این مفهوم پرداخته اند.برخی بهره وری در آموزش و پرورش را اینگونه تعریف کرده اند:

«بهره وری در آموزش و پرورش تمرکز بر یادگیرنده و بهبود یادگیری است.»

«بهره وری در آموزش و پرورش : عبارت است از ارتباط میان نحوه ی استفاده سازمان آموزشی از منابعي كه در اختيار دارد و تبدیل آن طی فرآیندی آموزشی به ستاده های مطلوب همراه با در نظر گرفتن کیفیت زندگی کاری کلیه ی کارکنان آن .»

«کلان ( 1995 ) بهره وری آموزشی را ارتباط بین دروندادها ( هزینه های مصرف شده در آموزش ) و بروندادها (پیشرفت تحصیلی یا سایر اهداف تعریف شده براي آموزش و پرورش) می داند . از دیدگاه او مسأله اصلی در بهره وری آموزش و پرورش، اثربخشی هزینه و چگونگي استفاده از منابع موجود براي افزايش پيشرفت دانش آموزان است. برای حصول به این نتیجه مهم باید برنامه ریزی آموزشی و مسائل مالی را در بهره وری موثر و ضروری دانست .»

«در آموزش و پرورش بهره وری ارتباط بین پیشرفت تحصیلی دانش آموزان با منابع موجود تعریف می شود.»

نکته مشترک تمامی این تعاریف محوریت دانش آموزان و افزایش توانمندیهای آنان، همچنین استفاده بهینه از منابع موجود و کاهش هرینه ها در فعالیتهای مربوط به ارتقای بهره وری است. 2

پیش فرضها ی بهره وری در مدرسه :

بی شک ارتقای بهره وری در مدرسه نیازمند مشارکت همه جانبه تمامی افراد جامعه به ویژه مسئولین،کارکنان آموزشی،دانش آموزان و اولیای آنها است. اما ایجاد مدرسه بهره ور یا ارتقای بهره‌وری در مدرسه مستلزم ایجاد اصول، قواعد و پیش فرضهای اولیه ای است که به مهمترین آنها اشاره می شود:

1 - جهت گیری دانش آموز – محور: محور تمامی فعالیتهای مربوط به ارتقای بهره وری در مدرسه دانش آموز است.

2 -جهت گیری به سمت بهبود: رویکردها و فعالیتهای مربوط به ارتقای بهره وری جهت گیری رو به بهبود دارد.این کار از طریق شناخت وضعیت موجود و برنامه ریزی برای بهبود فرایندها و عملکردهای گوناگون صورت می گیرد.

3 -جهت گیری به سمت موفقیت بیشتر : داشتن انتظارات بالا از دانش آموزان و کارکنان موجب می شود آنها تمامی سعی و تلاش خود را بکارگیرند.

4 – روحیه کار گروهی، مشاركت و همكاري: ایجاد فضا و جو مناسب براي مشاركت و همفكري و همچنین ترویج و اشاعه کار گروهی، توانمندیهایی را در کارکنان مدرسه و دانش آموزان تقویت می نمايد، که آنها می توانند به آسانی با مشکلات روبرو شوند و آنها را حل كنند.

5 – بهره وری تخصصی و حرفه ای: درصورتی که توانمندیها و مهارتهای معلمین از طریق توسعه تخصصی و حرفه ای آنان ارتقا یابد، و در آنها زمينه هاي لازم براي احساس تعلق، تعهد و مشاركت در تحقق اهداف مدرسه ايجاد گردد، بهره وری در آموزش و پرورش ارتقا خواهد یافت. 3

ویژگیهای مدارس بهره ور:

مدارس بهره‌ور علاوه بر كارآفرين بودن، هوشمندي در استفاده از منابع و علاقه، اعتقاد و اطمينان دانش‌آموزان به يادگيري بهتر و بيشتر داراي ويژگيهاي زير مي باشند:

1 – محیطی امن و منظم

يكي از مهمترين ويژگيهاي مدارس بهره‌ور وجود محيطي امن، منظم و هدفمند است كه موجب يادگيري بدون تشويش و نگراني مي‌شود. دانش‌آموزان با همكاري همديگر درس مي خوانند، به تفاوتهاي فردي احترام مي‌گذارند و براي نظرات همديگر ارزش قايل هستند.

همچنین مدرسه قوانین و روندهای روشنی برای رفتارهای مناسب و مطلوب، وضع می کند و بطور مداوم بر آنها تاکید می کند.

2 - انتظارات بالا برای موفقیت های روزافزون

اعتقاد تمامی کارکنان مدرسه بر این است که همه دانش آموزان می توانند مهارتهای ضروری را کسب کنند معلمین راهکارهای گوناگون و متنوعی را برای اطمینان از اینکه دانش آموزان مهارتهای مورد نظر را فرا گرفته اند ، تدوین و اجرا می کنند. مدرسه به دانش آموزان در حل مشکلات مربوط به یادگیری کمک می کند.

3 – رهبری آموزشی

مدیر به عنوان یک رهبرآموزشی عمل می کند که رسالت مدرسه را به دانش آموزان ، معلمین و جامعه ابلاغ می کند اگرچه رهبری بسیار گسترده است ،اما مدیر بعنوان یک مربی و یک رهبر پرشور و نشاط عمل می کند .

4 – چشم انداز، رسالت و اهداف روشن و دقیق

کارکنان، اهداف مدرسه ، اهداف آموزشی و اولویت های آن را بخوبی درک می کنند و به آنها متعهدند. آنها برنامه آموزشی را طراحی می کنند که فراتر از مهارتهای سطح پایین را به دانش آموزان بیاموزند و پاسخگوی نیازهای سطح بالاتر یادگیری برای تمامی دانش آموزان هستند.

5 - فرصت یادگیری و زمان دانش آموزان برای انجام تکالیف

مدت زمان مناسبی به آموزش مهارتهای ضروری به دانش آموزان اختصاص می یابد. مدرسه در برنامه ريزي براي يادگيري بهتر و انجام تكاليف به دانش آموزان كمك مي كند.

6 - پایش مستمر پیشرفت دانش آموزان

پیشرفت دانش آموزان از طریق شیوه های متعدد و گوناگون بطور مداوم اندازه گیری می شود. معلمان نیاز به توازن بین آنچه تدریس می شود با آنچه که امتحان گرفته می شود را درک می کنند . بیشتر تاکید ، بر آزمونهای معتبر و براساس برنامه آموزشی است.

7 - روابط خانه – مدرسه

والدین، اهداف مدرسه را به درستی درک می کنند و همیشه حامی و پشتیبان آن هستند و نقش مهمی در دستیابی به این اهداف بازی می کنند. اعتماد و ارتباط کافی بین معلمین و والدین وجود دارد که والدین را قادر می سازد بخوبی برای تحقق اهداف متقابل و در جهت فراهم آوردن تحصيلات با كيفيت بهتر براي دانش آموزان تمامي تلاش خود را بكار گيرند.

8 – تمامي كاركنان و دانش آموزان در گروههاي مختلف با همديگر همكاري و مشاركت مي‌كنند.

احساس مسئوليت‌پذيري در گروه بسيار زياد است و برنامه‌ريزيها بصورت گروهي انجام مي‌شود.

9 – وجود فرهنگ مشاركتي، به عبارت ديگر:

- نگرشي سالم و احترام آميزي در بين اعضاي مدرسه وجود دارد.

- از اتخاذ تصميم‌هاي آگاهانه و مشترك بر اساس پژوهش حمايت مي‌شود.

- براي ارتباط هر چه موثرتر دانش‌آموزان، اولياء و كاركنان مدرسه، بويژه والديني كه تمايل دارند به منظور ارتقاء آموزش و يادگيري فرزندانشان در برنامه‌هاي مدرسه مشاركت فعال داشته باشند، برنامه ريزي دقيق صورت گرفته است.

- آموزش والدين ، بويژه در زمينه ي اهداف مدرسه و چگونگي مشاركت آنها در تحقق اين اهداف، از اهميت ويژه اي برخوردار است.

- براي پيشرفت دانش‌آموزان در فعاليتها و اقدامات گوناگون سرمايه گذاري مي‌شود.

10 – فرصتهاي آموزشي مناسبي براي تمامي دانش‌آموزان از طريق امور زير فراهم مي‌گردد:

- تدوين يك برنامه درسي متعادل در حمايت از مهارتهاي پايه از جمله خواندن و نوشتن، علوم و رياضيات، تربيت بدني ، هنر و فناوري.

- مهيا نمودن دانش آموزان براي تبديل شدن به افرادي سخت كوش، اثربخش و مسئوليت پذير در آينده.

- توسعه مهارتهاي يادگيري به طور مداوم، از جمله مشاركت در يادگيري، برقراري روابط اجتماعي مطلوب، همكاري، مهارتهاي حل مسأله و تفكر خلاق و تفكر منطقي.

- - ترغيب دانش آموزان به مستقل بودن.

- ارتباط دادن يادگيري دانش آموزان با تجارب زندگي واقعي .

11 – رشد حرفه اي و تخصصي كاركنان بويژه معلمان. اين مهم از طريق موارد زير حاصل مي شود:

- حمايت از توسعه حرفه اي مستمر در حوزه‌هاي مختلف برنامه درسي.

- ارتقاي حس دانش پژوهي و مشاركت در فعاليتهاي معلمان.

- ايجاد فضايي تخصصي و حرفه‌اي براي افزايش توانمنديهاي معلمان. 4

بحث و نتيجه‌‌گيري

همانگونه كه اشاره شد امروزه ارتقاي بهره‌وري در نظامهاي آموزشي كشورهاي مختلف از اهميت و جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. نياز به ارتقاي بهره‌وري در آموزش و پرورش كشور ما نيز به خوبي احساس مي‌شود. چرا كه براي تحقق اهداف و برنامه‌هاي كشور در جهت رشد و توسعه اقتصادي و اجتماعي، ارتقاي بهره‌وري در آموزش و پرورش ضرورتي اجتناب ناپذير است.

اگرچه تاكنون تعاريف بسيار متفاوت و گوناگوني از بهره‌وري در آموزش و پرورش ارايه شده است و انتظار مي‌رود بر اساس نيازها و ضرورتهاي جوامع به توانمنديها و مهارتهاي نوين نيروي انساني تعاريف كاملتر و شايد متفاوت‌تري از اين مفهوم پيچيده ارايه گردد، اما آنچه كه بيش از همه مهم است، لزوم آغاز حركت ارتقاي كيفيت و بهره‌وري از مدرسه است كه مسلما مستلزم وجود پيش فرضهايي است.

حركت ارتقاي بهره‌وري در آموزش و پرورش دانش‌آموز – محور است و جهت‌گيري به سمت بهبود و موفقيت بيشتر دارد. اين امر امكان پذير نيست مگر در سايه مسئوليت‌پذيري و تعهد نسبت به انجام دقيق فعاليتهاي مربوط به ارتقاي كيفيت و بهره‌وري، كار گروهي و توسعه حرفه‌اي و تخصصي كاركنان آموزشي.

آغاز اين حركت از مدارس بوسيله ايجاد محيطي امن و منظم، تعيين چشم انداز، رسالت و اهداف روشن و دقيق ، رهبري آموزشي قوي مستحكم، انتظارات بالا براي موفقيتهاي روزافزون ، ايجاد فرصتهاي يادگيري غني و متنوع، رابطه مستمر و مداوم خانه و مدرسه، سرمايه‌گذاري هاي فراوان براي پيشرفت دانش‌آموزان و از همه مهمتر وجود فرهنگي مشاركتي و اقدامات بيشمار ديگري كه نيازمند سعي و تلاش بي وقفه است، صورت مي‌گيرد.

تمركز بر تسهيل و تسريع فرآيند ياددهي – يادگيري بعنوان با اهميت ‌ترين فرآيند در آموزش و پرورش نه تنها موجب می ‌شود تمامي فعاليتهايي كه در اين جهت قرار ندارند حذف گردد، بلكه موجب حذف دوباره كاريها و هزينه‌هاي غيرآموزشي مي‌گردد.

در اين ميان نقش نيروي انساني متخصص، متعهد و خلاق در راهبري حركت بهره‌وري در آموزش و وپرورش غيرقابل انكار است. آموزش و پرورش مي‌تواند از طريق سرمايه گذاري هدفمند در رشد و توسعه حرفه‌اي نيروي انساني خود، گامهاي موثري در جهت رشد و توسعه اقتصادي اجتماعي بردارد.

بي شك مسير ارتقاي كيفيت و بهره‌وري در آموزش و پرورش با مخاطرات و چالشهاي عظيمي همچون اندازه گيري دقيق شاخص‌هاي بهره‌وري، برنامه‌ريزي منسجم براي بهبود و جلب حمايت و پشتيباني مديران ارشد و مسئولين روبروست

راهکار افزایش بهره وری در نظام آموزشی

مطالب مشابه :

فضیلت تحصیل علم در اسلام

راهکار افزایش بهره وری در نظام آموزشی

کاتالوگ رشته های انسانی

باز آمد بوی ماه مدرسه