ايمني، كار، خطر، بيماري‌هاي ناشي از كار

مقدمه

در زبان عاميانه كار به صورت آنچه كه فرد به عنوان يك شغل انجام مي‌دهد تا درآمدي داشته باشد تعريف مي‌شود. ولي به عبارت دقيق‌تر، كار عبارتست از استفاده از جسم و فكر يك فرد براي انجام يا ساختن چيزي بشرط آنكه جنبه استراحت و بازي نداشته باشد. طبيعي است كه بشر در انجام هر كاري هدفِ بدست آوردن نتيجه بيشتر و بهتر و مرغوبتر را دنبال مي‌كند. وقتي از فكر و جسم انسان به خوبي و به درستي استفاده شود نتيجه كار بهتر و بيشتر و مورد پسندتر خواهد بود. اگر تجهيزات و ابزاري كه براي سرعت بخشيدن به انجام كار و ممكن ساختن كار‌هاي عظيم مورد استفاده انسان قرار مي‌گيرند بخوبي نگهداري شده و همواره آماده ارائه خدمات باشند نتيجه حاصل از كار را براي زمان‌هاي طولاني تداوم بخشيده و ازدياد آنرا ميسر مي‌سازند. دقت در انتخاب و كيفيت مواد و مصالح مورد استفاده در انجام كار و همين طور دقت در كيفيت انجام خودِكار و محصول بدست آمده درجه تقاضا و مقبوليت محصول را افزايش مي‌دهد. به همين دليل امروزه مسايل و موضوعات مختلفي چون نيروي كار (شامل انتخاب، دانش، آموزش، مهارت و تواناييهاي جسمي و ذهني و . . .)، روش‌هاي كاري (مطالعه و تغيير روش‌ها به منظور دستيابي به روش‌هاي ساده، ممكن، كارآ و كم هزينه و . . .)، تجهيزات و ابزار كار (شامل طراحي و ساخت مناسب، روش‌هاي استفاده بهينه، برنامه هاي تعمير ونگهداري و . . . .) و كيفيت (شامل كيفيت مواد مصرفي، مياني و محصول، كيفيت انجام كار و . . .) بسيار مورد توجه قرار گرفته و به صورت رشته هاي خاص مورد مطالعه پيوسته انسان مي‌باشند.

اما نكته اي كه قابل ذكر است اينكه وقتي انسان در انجام كار به ميزان بسيار ناچيزي از درستي انجام كار دور مي‌شود (كه در بسياري از موارد اين دور شدن كاملا غيرعمد و بعضا به دلايلي اجباري است) نتيجه كار لطمه بزرگي مي‌خورد وآنطوريكه بايد بهتر و بيشتر و مورد پسندتر باشد نمي‌گردد. يا اينكه وقتي در انتخاب مواد اوليه و كيفيت آنها دقت كافي مبذول نمي‌گردد (كه مي‌تواند بدلايل اقتصادي، جغرافيايي، سياسي و . . . باشد) منجر به پايين آمدن كيفيت محصول و نتيجه كار مي‌گردد. مواقعي كه ابزار و تجهيزات كار بخوبي نگهداري نشده و بدرستي مورد استفاده قرار نگيرند ضمن كوتاه شدن عمر كاري آن‌ها در بعضي مواقع شكستگي، فرسودگي و از كار افتادگي زودرس پيش آمده و باعث لطمه وارد شدن به اهداف انسان مي‌گردد. همه اين اتفاقات يعني پايين آمدن كيفيت محصول و نتيجه كار و كم شدن آن نسبت به تلاشي كه براي انجام كار مبذول شده، از همان ابتدا كه بشر شروع به كار نموده وجود داشته است و به همين دليل يكي ديگر از موضوعاتي كه مورد توجه انسان قرار گرفته ايمني كار مي‌باشد.

از همان آغاز بشر به فكر اين بوده كه در انجام هر كاري جنبه ايمني آنرا مورد مطالعه قرار داده و از اتفاقاتي كه منجر به كاهش ميزان محصول يا نتيجه كار و پايين آمدن كيفيت آن و هدر رفتن نيرو و تلاش‌هاي فراوان صرف شده براي انجام كار ميگردند جلوگيري نمايد. مثال زير توجه انسان اوليه به ايمني كار را بخوبي نشان مي‌دهد.

بشر اوليه وقتي تلاش نمود كه سنگي را با كمك نيروي بازو طوري بشكند يا باصطلاح امروزي طوري بتراشد كه لبه نسبتا نازك و تيزي داشته باشد تا بتواند مثلا بدن حيوان شكار شده را ببرد خيلي زود متوجه شد كه پس از انجام كار، آن قسمت از سنگ كه بدست گرفته بود باعث وارد شدن صدمه به دست او شده است و لذا با پيچيدن برگ درخت به دور آن ميزان صدمه وارده به دست را كاهش داد. اين همان فكر و توجه به ايمني كار مي‌باشد.

ايمني كار

همانطوريكه در مقدمه اشاره شد ايمني كار يعني تلاش براي جلوگيري از آنچه كه باعث كاهش ميزان محصول يا نتيجه كار و پايين آمدن كيفيت آن و هدر رفتن نيرو و تلاش‌هاي صرف شده در انجام كار ميگردد. امروزه ايمني كار به صورت‌هاي مختلفي چون پيشگيري از حوادث يا داشتن سطح قابل قبول ريسك‌هاي مختلف موجود در انجـام كار تعريف شـده اسـت. يكـي از بهتـرين تعـاريف عبارتسـت از ميـزان يا درجـه فرار از خطرات (Degree of freedom from hazards) قسمت اصلي در اين تعريف، فرار از خطرات مي‌باشد و كلمه ميزان يا درجه براي تعيين محدوده و مرز بكار رفته است. به مثالي كه در مورد بشر اوليه در مقدمه اشاره شد توجه كنيد. بشر اوليه مي‌توانست براي جلوگيري يا كاهش ميزان صدمه به دست يك يا چند برگ درخت را روي دسته سنگ بپيچد. طبيعي است كه هرچه تعداد برگ‌هاي درخت پيچيده شده بيشتر باشد ميزان صدمه به دست در حين انجام كار كمتر مي‌شود. از طرف ديگر زياد شدن تعداد برگ‌هاي پيچيده شده مانعي در انجام راحت و درست كار به شمار مي‌آيد. بنابراين به خود آن انسان اوليه بستگي داشت كه تصميم گرفته و از يك يا چند برگ درخت استفاده نمايد. اگر دست‌هايش بزرگ و قوي بود بخوبي از عهده گرفتن دسته سنگ با چند لايه برگ برمي‌آمد و برعكس. پس مي‌توان گفت كه هر شخص، هرصنعت، هركارخانه، هر سازمان و هر كشوري بايد خود تصميم بگيرد كه ميزان يا درجه فرار از خطرات يا ايمني چقدر باشد. اين بستگي درجه يا ميزان ايمني به خود هر سازمان و كشور يكي از عمده ترين دلايلي است كه موجب شده تا امروزه ايمني نتواند، همانند كيفيت و محيط زيست به صورت استاندارد‌هاي بين المللي مطرح شود. تصميم گيري در مورد اين ميزان يا درجه ايمني به عوامل مختلفي مربوط مي‌شود كه عبارتند از :

1) دانش و آگاهي : هرچه سطح دانش و آگاهي يك فرد، صنعت يا سازمان بالاتر باشد بيشتر تمايل خواهد داشت كه ميزان ايمني را بالاترببرد. مثلا اگر در صنعتي ميزان صداي موجود بالا باشد و افراد مشغول به كار و مسئولين صنعت، به موضوع آلودگي صدا و اثرات آن در سلامتي انسان‌ها و حد مجاز قرار گيري در معرض صدا در طول ساعات كار، آگاهي داشته باشند طبيعي است كه به فكر رفع و كنترل صدا خواهند بود. در غير اين صورت اصلا به وجود صدا پي نخواهند برد.

2) توانايي‌هاي مختلف : اگر صنعت مورد نظر، امكانات مالي خوبي نداشته باشد با وجود تمايل مسئولين و افراد مشغول به كار در آن صنعت براي رفع و كنترل خطر آلودگي صوتي امكان انجام كار مهمي ممكن نخواهد بود. به همين ترتيب ساير امكانات نظير امكانات فيزيكي، اجتماعي، سياسي و تكنولوژيكي به صورت مانعي در بالا بردن درجه فرار از خطر خواهند بود. ميزان يا درجه ايمني، نشانگر آن است كه ايمني قابل اندازه گيري است. با تعيين مقدار آن هم مي‌توان وضعيت ايمني يك صنعت يا سازمان را در يك زمان خاص معين ساخت و هم با مقايسه وضعيت ايمني موجود در دو زمان مختلف در مورد برنامه هاي ايمن سازي و ارتقاء سطح يا درجه ايمني صنعت يا سازمان در دوره محدود به دو زمان مزبور اظهار نظر نمود.

شناسايي خطرات (Hazard Identification)

پس از روشن شدن مفهوم ميزان يا درجه در ابتداي تعريف ايمني به قسمت اصلي آن يعني فرار ازخطرات يا دوري گزيدن از خطرات مي‌پردازيم. براي آنكه بتوان از خطرات دوري كرد يا باصطلاح از آن‌ها فراركرد بايد در وهله اول آن‌ها را شناسايي نمود و قبل از هر چيز بايد خود خطر را تعريف كرد :

تعريف خطر

شرايطي كه داراي پتانسيل يا بالقوه گي وارد آوردن آسيب بدني و خسارت مالي به انسان باشد را خط مي‌نامند. خطر داراي انواع مختلفي است كه از آن جمله مي‌توان به خطرات زيراشاره نمود :

1) خطرات فيزيكي (Physical hazards) مانند تغيير فاز، انتقال گرما، تبخير و ايجاد سرما

2) خطرات شيميايي (Chemical hazards) مانند قابليت اشتعال، قابليت انفجار، ناپايداري و ميل تركيبي فراوان

3) خطرات تهديد كننده سلامتي (Health hazards) هر ماده شيميايي يا هر جسم ديگري كه طبق مدارك علمي موجود مي‌تواند در هنگام قرارگيري انسان در معرض آن‌ها اثرات سوء آني (Acute effects) يا درازمدتي (Chronic effects) در سلامتي انسان داشته باشد. از جمله مواد شيميايي مزبور مي‌توان به انواع زير اشاره كــرد: مـواد Carcinogen، مـواد سمـي (toxic agents) يا reproductive toxins ، مواد تحريك كننده (irritants) مواد خورنده (Corrosives) ، مواد حساسيت زا (Sensitizers)، مـوادي كه بـه كبد صدمـه مي‌زنند (hepatotoxins) ، مواديكه به كليه ها آسيب مي‌رسانند (nephrotoxins )، مواديكه روي سلول‌هاي عصبي اثر دارند (neurotoxins) ، مواديكه در مكانيسم توليد خون اثر سوء دارند، مواد آسيب رسان به ريه ها، پوست و چشم‌ها.

بنابراين شناسايي خطرات يعني شناسايي و تشخيص شرايط موجود در محيط كار يا زندگي انسان. بعضا اين شرايط به آساني قابل تشخيص مي‌باشند و متخصصين ايمني، همانند يك پزشك به هنگام رويارويي با يك بيمار، با مشاهده دقيق يك فعاليت يا يك وضعيت يا محيط كار، بسياري از خطرات را تشخيص مي‌دهند. اين نوع شناسايي خطر را اصطلاحا تحت عنـوانWalking, talking through method مي‌خوانند كه درست شبيه ويزيت و معاينه كردن بيمار توسط يك پزشك مي‌باشد. بسياري از شرايط هم هستند كه به آساني قابل تشخيص و شناسايي نبوده و نياز به استفاده از روش‌هاي پيچيده، پرهزينه و زمان بر دارند. درست نظير پزشكي كه براي تشخيص بيماري نياز به نمونه برداري و انجام آزمايش‌هايي دارد، در شناسايي خطرات هم روش‌هاي مشابهي وجود دارند. امروزه نزديك به 127 روش يا تكنيك شناسايي خطرات وجود دارد كه به تدريج و با گذشت زمان درجريان توسعه علم ايمني ابداع و بكار برده شده اند. بعضي از اين تكنيك‌ها خطرات خاصي را مورد شناسايي قرار مي‌دهند و بعضي ديگر براي شناسايي خطرات بالقوه يك فعاليت يا دستگاه خاص بوجود آمده اند. در جدول شماره 1 ـ اسامي تعدادي از اين تكنيك‌ها ارائه شده است.

جدول 1 ـ اسامي تعدادي از تكنيك‌هاي شناسايي خطر

نام تكنيك

ايمني، كار، خطر، بيماري‌هاي ناشي از كار

مطالب مشابه :

آگهی استخدام آتشنشان و کادر ایمنی و بهداشت در همدان

دستورالعمل و مقررات سوختگيري هواپيما

دستورالعمل راجع به ملبوس پاره اي از مستخدمين دولت (مجموعه آيين نامه ها):

به یادعلي خورشيدفر، آتش نشان شهيد تهران که به سوی خورشید رفت

ايمني، كار، خطر، بيماري‌هاي ناشي از كار

نگهداري مواد شيميايي

جوک واس ام اس های جالب

عملکرد شش ساله شهرداری و شورای شهر ایرانشهر را بخوانید.

نیکولا تسلا