جامعه

اندر حکايت کاهش و افزايش جمعيت

عبدالحکیم شه‌بخش

شکی نیست که یکی از مؤلفه‌‌های قدرت و اقتدار ملی هر کشور، برخورداری از یک جمعیت متناسب، پویا، و توانمند است؛ بر همین اساس کشورهای مختلف برای تقویت کمّی و کیفی جمعیت، سیاست‌های جمعیتی متفاوتی را به اجرا می‌گذارند و گاه به ازدیاد جمعیت و در مقاطعی به تنظیم و کنترل جمعیت رو می‌آورند. کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در طول دهه‌های گذشته سیاست‌های جمعیتی مختلف و متفاوتی را تجربه کرده است.

از سویی در حاشیه این قبیل سیاست‌ها و مباحث، گاه برخی مسائل غیرمرتبط و فرافکنانه نیز مطرح می‌شود و بعضی‌ها طبق میل خود به تفسیر و تشریح دیدگاه‌ها و سخنان مسئولان بلندپایة کشور در این خصوص می‌پردازند؛ چنان‌که طی دو سال اخیر که بحث «اشتباه» بودن ادامة سیاست کنترل جمعیت در دو دهة اخیر از سوی ارکان اصلی کشور مطرح شد و بار دیگر سیاست افزایش جمعیت در دستور کار قرار گرفت و مردم به افزایش تعداد فرزندان تشویق شدند، برخی از رسانه‌ها و شخصیت‌ها از رشد زیاد جمعیت اقلیت‌های دینی و مذهبی و به‌ویژه اهل‌سنت کشور در این سال‌ها خبر داده و از آن ابراز نگرانی کردند و برخی نیز از آن به عنوان یک خطر یاد کردند تا این‌گونه به هموطنان شیعه تلنگر بزنند که به فرزندآوری بیشتر روی آورند، و از سویی به همین بهانه دولتمردان را از رفع احتمالی برخی محدودیت‌های اعمال شده علیه اقلیت‌های دینی و مذهبی بازدارند.

برای روشن شدن حقیقت این مسئله ابتدا به پیشینة سیاست کنترل جمعیت و نتایج و پیامدهای آن، و سپس سمت‌وسوی مذهبی دادن به آن و واکنش‌ها در این خصوص می‌پردازیم.

پیشینه سیاست کنترل جمعیت

جمعیت کشور افزایش یابد یا کنترل شود، مسئله‌ای است که حداقل از هفتاد سال پیش تاکنون مورد بحث بوده و دولت‌های مختلف با اجرای قوانینی در پي افزایش یا کاهش جمعیت کشور بوده‌اند. نخستین‌بار در سال 1320 زمانی‌که جمعیت ایران حدود 11 میلیون نفر بود، خانم هاجر تربیت فعالیت‌هایی را در اين خصوص آغاز کرد. وضعیت اسف‌بار بهداشت و سلامت و مرگ‌ومیر مادران و کودکان باعث شد این فعالیت‌ها در دورة محمدرضا شاه هم به‌صورت جدی پیگیری شود. در این فرایند ده‌ها طرح تصویب شد و اقداماتی چون تأسیس «انجمن بهداشت خانواده» تا اولین گام قانونی برای عقیم‌سازی داوطلبانه و بستن لوله‌ها در سال 1350، و زمینه‌سازی برای قانونی کردن سقط جنین در سال 1351 در دوران پیش از انقلاب صورت گرفت.

سیاست کنترل جمعیت و تنظیم خانواده در سال‌های نخست پس از انقلاب متوقف شد که پیامد این موضوع در نخستین سرشماری جمعیت کشور پس از انقلاب در سال ۱۳۶۵ مشخص شد و مسئولان متوجه رشد ۳/۹ درصدی جمعیت در کشور شدند. ایران در دهة شصت شاهد «انفجار جمعیت» بوده که کارشناسان علت آن را در مسائل فرهنگی و اجتماعی و حتی سیاسی می‌بینند.

پس از پایان جنگ و رشد چشمگیر جمعیت، مسئولین وقت سیاست کنترل جمعیت را در پیش گرفتند که در پی آن قانون تنظیم خانواده و کنترل جمعیت در سال ۱۳۷۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. دکتر سید علی‌رضا مرندی، وزیر بهداشت وقت، کسی بود که اجرای سیاست‌های کنترل جمعیت را در آن زمان کلید زد. او طی مصاحبه‌ای با سایت مهرخانه، از روند آماده‌سازی فضای گفت‌وگو در میان مسئولان رده ‌بالا پیرامون کنترل جمعیت سخن گفته و اظهار داشته است: «...وقتی دیدم چاره‌ای نیست نامه‌ای نوشتم خدمت امام، در جواب نوشته بودند: «تنظیم خانواده و کنترل جمعیت مطلب بسیار مهمی است و بایستی راجع به آن در رسانه‌ها و دانشگاه‌ها بحث شود.» این چراغ سبزی بود برای ورود به این مباحث. اکثریت عظیم مسئولان هم موافق بودند، اما می‌ترسیدند خلاف شرع نباشد که با این جواب امام فرصت و جسارت پیدا کردند تا نظر خود را اعلام کنند. حتی برخی از مراجع وارد صحنه شدند و در موافقت با کنترل جمعیت سخنرانی کردند و به سهولت لایحه‌ای نوشته شد، سپس در دولت و مجلس تصویب شد، شورای نگهبان نيز تأیید کرد و بودجه قابل توجهی هم برای در اختیار گذاشتن وسایل جلوگیری از بارداری در نظر گرفته شد و وارد مرحله اجرا شد.»

بر اساس قانون تصویب‌شده، امتیازاتی چون بیمه، مرخصی زایمان مادر، پرداخت هزینه نگه‌داری و حق اولاد به فرزندان چهارم و بعد از آن تعلق نمی‌گرفت. همچنین رادیو ـ تلویزیون و وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، آموزش عالی، بهداشت و درمان و ارشاد موظف به اجرای برنامه‌هایی با هدف آموزش و ترویج مسائل مربوط به کنترل جمعیت شدند. به این ترتیب شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» که به رژیم شاهنشاهی نسبت داده می‌شد، بار دیگر مطرح و به شکل گسترده‌ای در کشور تبلیغ شد.

این وضعیت با شدت تمام ادامه پیدا کرد تا این‌که آقای احمدی‌نژاد در اوایل دورة دوم ریاست‌جمهوری خود به انتقاد از سیاست کنترل جمعیت پرداخت و خبر از نابودی «نام ایران» در «40 سال آینده» در صورت تداوم رویکرد فعلی داد. وی طی سخنانی که 24 فروردین 1389 از تلویزیون سراسری پخش شد، گفت: «بنده با این‌که دو بچه کافی است مخالفم». او این سیاست را یک سیاست غربی خواند و تأکید کرد که «این‌که برخی خیال می‌کنند ما روزی مردم را می‌دهیم، اشتباه است.» این اظهارات آقای احمدی‌نژاد، انتقاداتی را هم در پی داشت، و منتقدان مواضع آقای احمدی‌نژاد را «مغایر با سیاست‌های کلی نظام در مورد جمعیت» دانستند. حسینعلی شهریاری، نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هشتم، در گفت‌و‌گو با «پارلمان نیوز» اظهارات محمود احمدی‌نژاد را با توجه به مسئلة بیکاری و فراهم نبودن زیرساخت‌هاي لازم برای زندگی مطلوب، به دور از منطق دانست. مسعود پزشکیان، وزیر بهداشت دولت محمد خاتمی و نماینده مجلس هشتم و نهم، با انتقاد از سخنان آقای احمدی‌نژاد، گفت: «دولت مشکلات افراد بیکار جامعه را که درصد بالایی را تشکیل می‌دهند حل کند، جمعیت صد میلیونی پیش‌کش». علاوه‌بر نمایندگان مجلس، پژوهشگران مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز با نظر احمدی‌نژاد دربارة لزوم افزایش جمعیت ایران مخالفت کردند. تحقیقات این مجمع در آن مقطع نشان می‌داد: «تئوری محمود احمدی‌نژاد برای افزایش جمعیت کشور راهبردی منطقی برای حل مشکلات نیست و سیاست‌ کنترل جمعیت در ایران و شعار دو بچه کافی است، نباید به هیچ‌وجه فراموش شود.» ابراهیم رشیدی، مدیرکل آمار و اطلاعات جمعیتی سازمان ثبت احوال، تأکید کرده بود که «تشویق کل جامعه به افزایش موالید، موجب می‌شود که خانواده‌های کم درآمد با سطح فرهنگی پایین اقدام به زاد و ولد بیشتر کنند و این نتیجة معکوس اقتصادی و اجتماعی دارد».

اما پس از «اشتباه» خواندن تداوم سیاست کنترل جمعیت توسط رهبری و تأکید بر افزایش جمعیت و «جبران این اشتباه»، منتقدان سابق به موافقان «تئوری افزایش جمعیت» تبدیل شدند. رهبر جمهوری اسلامی به مواضع آقای احمدی‌نژاد مهر تأیید زد و در مردادماه سال 1390 گفت: «ایران ظرفیت داشتن جمعیت ۱۵۰ میلیونی را دارد. من معتقد به کثرت جمعیتم. هر اقدام و تدبیری که می‌خواهد برای متوقف کردن رشد جمعیت انجام بگیرد، بعد از صد و پنجاه میلیون انجام بگیرد». آیت‌الله خامنه‌ای طی سخنانی در ورزشگاه تختی بجنورد در 17 مهر 1391 گفت: «اجرای سیاست کنترل جمعیت در اوایل دهه‌ی هفتاد کار صحیحی بود، اما ادامة آن از اواسط دهة هفتاد اشتباه بود و مسئولان کشور و از جمله رهبری در این اشتباه سهیم هستند و باید از خداوند طلب عفو کنند.» پس از این مواضع، رهبر انقلاب در جلسات و دیدارهای مختلف بر « لزوم ازدیاد جمعیت» تأکید کرد. چنان‌که مسئولان اجرایی، قضایی، فرهنگی و برخی از علما و روحانیون نیز وارد صحنه شدند. عده‌ای نیز از فضای به وجود آمده برای طرح مطالب دلخواه خود استفاده کرده و روی مسائلی انگشت گذاشتند که ربط مستقیمی به موضوع کاهش یا افزایش جمعیت نداشت و تا حدودی حساسیت‌برانگیز بود.

تشویق‌های معقول و...

پس از ایراد چندین سخنرانی پیرامون اهمیت رشد جمعیت کشور از سوی مسئولان عالی‌رتبه کشور، دولتمردان و مسئولان سطح میانی و بسیاری از نمایندگان مجلس و کارشناسان به همراهی و حمایت از این ایده پرداختند. اما نوعیت این حمایت‌ها و تشویق مردم به تکثیر اولاد متفاوت بود؛ اگر به نوع معقول آن اشاره‌ای داشته باشیم، می‌توانیم از ابلاغیة رهبری نام ببریم. رئیس کل قوا در چهارده بند سیاست‌های کلی نظام در مورد افزایش جمعیت را ترسیم کرد. در این ابلاغیه بر مواردی همچون افزایش نرخ باروری، رفع موانع ازدواج، حمايت از زوج‌هاي جوان، کاهش سن ازدواج، توسعه و تقويت نظام تأمين اجتماعي، خدمات بهداشتي و درماني، حفظ و جذب جمعيّت در روستاها و مناطق مرزي و كم تراكم و ايجاد مراكز جديد جمعيّتي به‌ويژه در جزاير و سواحل خليج فارس و درياي عمان و تسهیلات بیشتر برای مادران باردار تأکید شده است.

نهاد ریاست‌جمهوری نیز پا به میدان گذاشت و سرپرست این نهاد طی نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهور، وزیر بهداشت و کار و امور اجتماعی دستورالعمل چهار ماده‌ای دفتر رئیس‌جمهور را «به منظور تبیین سیاست‌ کلی افزایش جمعیت» ابلاغ کرد. بر اساس این دستورالعمل چهار ماده‌ای، تسهیل در رشد جمعیت، تأمین بیمه همگانی و درمانی و ارتقای کیفیت خدمات درمانی از جمله وظایف نهادهای مربوطه دولتی عنوان شده است. طبق تصریح این نامه «معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور باید به طور مستمر سیاست‌های مربوط به جمعیت را رصد کند.»

معاون وزیر بهداشت نیز در نشست معاونان و مديران بهداشت دانشگاه‌های علوم پزشكی ایران با تأكيد بر ضرورت رفع نگرانی‌ها در خصوص كاهش جمعيت كشور گفت: «‌بايد كاری كرد كه هر خانواده به جای يك تا دو فرزند به داشتن دو تا سه فرزند فكر كند.»

اما برخی از شخصیت‌های مذهبی، به شیوه‌ای متفاوت مردم را به تکثیر تعداد فرزندان تشویق کردند و با چاشنی ایجاد حساسیت مذهبی نسبت به پیامدهای «تحدید نسل» و اجتناب از فرزندآوری هشدار دادند. پیش از همه آیت‌الله جعفر سبحانی نسبت به «از بین بردن تراکم و اکثریت جمعیتی شیعیان در مناطق مرزی و پراکنده کردن جمعیت در شهرهای مختلف و از بین بردن اکثریت مطلق شیعیان در تمام شهرهای ایران» هشدار داد. او در دیداری با استاندار آذربایجان شرقی در فروردین 1391 اصل سیاست کنترل جمعیت را اشتباه دانست و گفت: «ترویج کاهش جمعیت و میزان تولد در کشور از هر نقطه‌ای که شروع شد، درست نبود و اگر به این منوال پیش برویم و از این مسائل غافل باشیم، 40 سال بعد به اشتباه امروز خود پی می‌بریم که آن روز دیگر توازن جمیعتی شیعیان نسبت به گروه‌های دیگر به شکل فعلی نیست و دستخوش تغییرات گسترده شده است؛ مسئله‌ای که در برخی شهرهای ایران هم‌اینک نیز مشاهده می‌شود.» آیت‌الله سبحانی در پیامی به «همایش ملی تغییرات جمعیتی و نقش آن در تحولات مختلف جامعه» که در آبان‌ماه 1392 در قم برگزار شد، نسبت به کاهش نرخ جمعیت کشور هشدار داد. به اعتقاد وی «در بحث کنترل جمعیت، استان‌های شیعی از مسئلة کاهش جمعیت استقبال کردند اما استان‌های دیگر چنین نبود بلکه خواستار فزونی جمعیت شدند.»

آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، دیگر مرجع تقلید شیعه در قم نیز طی سخنانی نسبت به «تحرکات وهابیت» در کشور هشدار داده و گفته است: «کانون اصلی تشیع در حال حاضر ایران است و آنها به همین دلیل به دنبال مبارزه با جمهوری اسلامی هستند و در این مسیر یکی از اصلی‌ترین برنامه‌هایشان تغییر بافت جمعیتی و افزایش اهل‌سنت است، ضمن این‌که در کنار این فعالیت‌ به خرید زمین، خانه و املاک تجاری از شیعیان هم روی آورده‌اند.»

محمدتقي مصباح يزدي در ديدار جمعي از دبيران الهيات مدارس شهرستان تربت‌جام، سیاست کنترل جمعیت را یک «سیاست صهیونیستی» عنوان کرد و اظهار داشت: «مخالفان در كشورهاي شيعه‌نشين همان سياست صهيونيست‌ها را در مسئله زاد و ولد دنبال مي‌كنند، به اين معنا كه ضمن آن‌كه خودشان به شدت به فكر ازدياد جمعيت هستند، اما شيعيان را به كنترل و كاهش جمعيت ترغيب مي كنند.» وی اضافه کرد: «اين‌كه اكنون مي‌بينيم در برخي از نقاط كشور جريان وهابيت فعاليت‌هاي خود را گسترده كرده و جمعيت سني‌ها در اين مناطق رو به فزوني گذاشته است، اينها از جمله واقعياتي است كه ما بايد به درستي عمق آنها را درك كنيم و متأسفانه برخي هم به دليل غفلت و تدابير غلط مسئولان كشور در امر كنترل جمعيت صورت گرفته است.»

علاوه‌بر سخنان بحث‌برانگیز فوق، روزنامة جمهوری اسلامی در سرمقالة 24 اردیبهشت 1393، آمارهای منتشره در خصوص جمعیت را «تکان‌دهنده» دانست و در صورت خودداری از «اقدام حساب‌شده»، پیش‌بینی کرد «تهدید بزرگی» در راه است. نویسندة سرمقاله ضمن به صدا درآوردن زنگ خطر، از «تغییرات عمده‌ای» خبر داد که «در توازن جمعیتی به نفع اقلیت‌های دینی و مذهبی پیش آمده و در حال گسترش است.» این روزنامه که خبرهای بی‌پایه و اساسی هم از «حمایت وهابی‌های سعودی از اهل‌سنت در امر تکثیر موالید» منتشر کرده از افزایش آمار ولادت‌ها طی یک سال گذشته در استان‌های سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان و خراسان جنوبی ابراز نگرانی کرده و بر «انحرافی بودن سیاست کنترل جمعیت» تأکید کرده است. نگارندة این سرمقاله نتیجه گرفته که «به اقلیت‌های مذهبی و دینی نمی‌توان گفت دست از اعتقادات خود بردارند ولی اکثریت را می‌توان نسبت به آثار زیانبار «فرهنگ کنترل جمعیت» هوشیار کرد و «فرهنگ فرزند بیشتر» را جایگزین ساخت.»

این قبیل اظهارات در پایگاه‌های خبری متعدد و برخی رسانه‌ها به کرات بازنشر شده تا احیانا افکارعمومی دچار سردرگمی نشده و به‌درستی بداند كه از دیدگاه آنان واژة «وهابیت» مترادف است با «اهل‌سنت» و دیگر در ادبیات برخی از کنش‌گران سیاسی و مذهبی کشور تفاوت صوری بین «وهابی» و «اهل‌سنت» هم از بین رفته است.

معلوم نیست چرا این افراد و رسانه‌ها اصرار دارند مسألة ملی و عمومی جمعیت کشور را تبدیل به یک موضوع مذهبی و قومیتی محض کنند. اگر جمعیت در استان‌های سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان و خراسان جنوبی، رشد بیشتری نسبت به دیگر استان‌ها داشته، نباید فراموش کرد که علاوه‌بر اهل‌سنت، ساکنان شیعه این استان‌ها هم در این امر سهیم بوده‌اند. به گفتة دکتر محمد اسلامی، مشاور دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، «سیستان‌و‌بلوچستان و گیلان به ترتیب جوان‌ترین و پیرترین جمعیت استان‌های کشور را دارند؛ افزایش مهاجرت و افزایش سن ازدواج از دلایل پیر شدن جمعیت در استان گیلان است. از سوی دیگر افزایش بی‎سوادی و همچنین پایین بودن سن ازدواج از جمله دلایل جوان بودن جمعیت در استان سیستان‌و‌بلوچستان به شمار می‎رود.» به گزارش ایرنا، آقای اسلامی دامن زدن به مسائل قومیتی را در سیاست‎های جمعیتی مطرود دانست و گفت: «نرخ رشد جمعیت به عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی بستگی دارد. اگر افزایش نرخ رشد جمعیت در یک منطقه را فقط منتسب به قوم‎گرایی بدانیم، پس چرا در استان کردستان که مسائل قومیتی مطرح است، نباید شاهد افزایش نرخ باروری و جوان بودن جمعیت باشیم؟ هم اکنون نرخ باروری کلی در استان کردستان کمتر از دو فرزند است.» علاوه‌بر اين محافلی که رخدادهای اجتماعی را با عینک مذهبی و قومی رصد می‌کنند چرا فقط آمار مربوط به رشد جمعیت را می‌بینند ولی توجهی به میزان بیکاری، مشارکت اقتصادی، رفاه، بی‌سوادی، نرخ تورم، مرگ‌ومیر و امید به زندگی در این استان‌ها ندارند؟

واکنش اهل‌سنت

پس از اظهارات برخی روحانیون و محافل مذهبی و رسانه‌ای علیه جامعة اهل‌سنت کشور در خصوص رشد جمعیت، علما و نخبگان اهل‌سنت به این قبیل مواضع واکنش نشان دادند. امام‌جمعه اهل‌سنت زاهدان، در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع‌رسانی سنی‌آن‌لاین نسبت به این اظهارات ابراز تأسف کرد و گفت: «سخنان بعضی از علمای برجسته مانند آیت‌الله مکارم شیرازی و امام جمعه محترم مشهد، مایة نگرانی جامعة اهل‌سنت شده است. این سخنان در نوع خود عجیب است؛ اظهار نگرانی دربارة افزایش جمعیت اهل‌سنت و یا نگرانی از پیشرفت اهل‌سنت در زمینه‌های فرهنگی و تحصیلی، خرید زمین و سکونت اهل‌سنت در مشهد و شهرهای دیگر، که مایة نگرانی این بزرگواران گردیده است، سخنان بسیار تأسف برانگیزی هستند. زمانی که ما اعتقاد به اخوت اسلامی شیعه و سنی داریم و معتقدیم شیعه و سنی مسلمان، برادر و ایرانی و دو واقعیت هستند؛ نباید چنین سخنانی را بر زبان بیاوریم. شیعه به عنوان اکثریت جامعة ایران حقیقتی‎ است غیرقابل انکار و اهل‌سنت که بزرگترین جمعیت بعد از شیعه را دارند نیز واقعیتی غیرقابل انکار هستند. اهل‌سنت شهروند ایرانی و دارای حقوق قانونی هستند.»

مولانا عبدالحمید ضمن تأکید بر رشد متعادل جمعیت اهل‌سنت اظهار داشت: «اهل‌سنت در گذشته نیز در این کشور بوده‌اند و همین [درصد] جمعیت را داشتند. جامعة اهل‌سنت و بسیاری از منابع بارها گفته بودند که جمعیت اهل‌سنت در کشور حدود ۲۵ درصد است و طبق تحقیقی که خود ما از وزارت کشور داشتیم و از منابع رسمی به صورت محرمانه دریافت کردیم جمعیت اهل‌سنت حدود ۲۰ درصد است. پیش از این وقتی ما می‌گفتیم کسی این واقعیت را قبول نمی‌کرد. مَثَل معروفی است که ماه همیشه پشت ابر نمی‌ماند. حال که آقایان می‌خواهند جمعیت اهل‌سنت را بررسی کنند می‌بینند جمعیت اهل‌سنت مقداری از حد تصور آنان بالاتر است. این‌گونه نیست که این جمعیت اخیراً از راه زاد و ولد بالا رفته باشد. سیاست‌های کاهش جمیعت در گذشته شامل اهل‌سنت هم شده است.»

عضو اتحادیة جهانی علمای مسلمان با انتقاد از اظهارات برخی افراد، خاطرنشان کرد: «متأسفانه برخی می‌خواهند شیعیان را از این راه به تکثیر اولاد تحریک کنند، ولی این شیوه نادرست است؛ زیرا تعصبات مذهبی را بالا می‌برد. اگر افرادی چنین قصدی دارند از راه آیات و روایات آنها را تشویق کنند نه با ابراز نگرانی از جمعیت اهل‌سنت.»

وی ضمن هشدار نسبت به پیامدهای منفی «ابراز نگرانی از افزایش جمعیت اهل‌سنت ایران» تأکید کرد: «این نگرانی وجود دارد که این حرف‌ها در میان افراطیون اثرگذار شود و برای اهل‌سنت مشکلاتی ایجاد گردد و افراد افراطی تحت تأثیر این حرف‌ها قرار بگیرند. این درحالی‌ست که هم‌اکنون اهل‌سنت در بسیاری از مناطق با مشکلات زیادی مواجه هستند و از آزادی‌های اولیه محروم بوده و حتی برای تعلیم فرزندان، ‌اجارة نمازخانه و اقامة نماز مشکل دارند. در بسیاری جاها فشارهایی وجود دارد، اگر چه دولت جدید برنامة اجرای قانون برای همه را دارد تا آزادی‌های قانونی را برای همة ملت ایران از اقوام و مذاهب مختلف فراهم نماید، اما هنوز افرادی که اعمال سلیقه می‌کنند فراوان‌اند.»

دکتر جلال جلالی‌زاده، یکی از نخبگان اهل‌سنت و نمایندة مردم سنندج در مجلس ششم، در صفحة شخصی خود در فیس‌بوک به «ابراز نگرانی» برخی مراجع دربارة «افزایش جمعیت اهل‌سنت ایران» واکنش نشان داد و نوشت: «متأسفانه از عنوان وهابيت، همچون چماقی برای تضییع حقوق اهل‌سنت استفاده می‌شود درحالی که هیچ ربطی به هم ندارند.»

کنترل جمعیت از دیدگاه شرع

در پایان این نوشتار، قطع نظر از سیاست‌های کنونی و پیشین دولت‌های مختلف در مورد کاهش یا افزایش جمعیت، از روزنه‌ای دیگر نگاهی به این مسئلة مهم اجتماعی خواهیم افکند. قرآن و سنت در این مورد چه می‌گویند و علمای دینی چه فتوایی دارند؟

از جلوگیری از بارداری در متون دینی و شرعی با عنوان «عزل» یاد شده است. برخی از فقهای اهل‌سنت آن را مطلقاً ناجایز و عده‌ای آن را مکروه و ناپسند دانسته‌اند. فقیه برجستة معاصر علامه مفتی محمدتقی عثمانی، نائب‌رئیس سابق مجمع بین‌المللی فقه اسلامی، به نقل از علامه بدرالدین عینی نوشته است: «کراهیت این عمل از حضرت ابوبکر، عمر، عثمان، ابن‌عمر و ابوعمامه رضی‌الله‌عنهم روایت شده است. ابراهیم نخعی، سالم بن عبدالله، اسود بن یزید و طاووس نیز می‌گویند عزل مکروه است.»

به تحقیق مفتی محمدقاسم قاسمی، رئیس دارالافتای دارالعلوم زاهدان، در صورت «عذر موجّه» جواز آن منقول است. البته تشویق مردم به جلوگیری از بارداری به شکل «نهضت فراگیر و منظم» در تضاد با تعالیم قرآن و سنت است چنان‌که از مفهوم و تفسیر آیة 31 سورة اسرا معلوم می‌شود. احادیث روایت شده در «مصنّف عبدالرزاق»، «سنن نسائی» و «مسند احمد» بر تکثیر اولاد از دیدگاه سنت دلالت دارند. مجمع فقه اسلامی مکه مکرمه و مجمع فقهی هند نیز بر عدم جواز تحدید نسل تأکید کرده‌اند. در متن قطعنامة صادره از سوی مجمع فقه اسلامی مکه مکرمه آمده است: «مجمع فقهی اسلامی به اتفاق آرا مقرر می‌دارد که تحدید نسل مطلقا جایز نیست و جلوگیری از حاملگی در صورتی که انگیزة آن ترس از فقر و کمبود باشد، حرام است... ولی جلوگیری از حامله شدن یا تأخیر آن در حالات فردی به‌منظور پیشگیری از زیان‌ها و خطرات، مثلا برای زنی که به‌طور طبیعی قادر به زایمان نیست، مانعی ندارد.» مجمع فقهی مسلمانان هند نیز در صورتی جلوگیری را جایز دانسته که «مادر فرزند شیرخواری دارد که در صورت حامله شدن نمی‌تواند از عهده پرورش او برآید. یا بنابر تشخیص پزشک متخصص، حاملگی و زایمان باعث تلف عضو می‌گردد یا به ظن غالب سلامتی زن را به‌خطر می‌اندازد.»

بسیاری از علما و مراجع شیعه نیز از جمله آیت‌الله خمینی، خامنه‌ای، سبحانی، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی و... در فتاوا و بیانات خود بر تکثیر موالید تأکید کرده‌اند.

جامعه

مطالب مشابه :

شهرهای ایران هر کدام چقدر جمعیت دارند؟/ جدول همه شهرها

نام و جمعيت شهرهاي كشور در سرشماري 1355

تاریخچه ی زاهدان زابل وخاش

تاریخچه جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ...

جامعه

شیوه نامه ی اجرایی جشنواره روشهای فعال یاددهی ، یادگیری درس مطالعات اجتماعی اول متوسطه (پایه هفتم)

مهندس حسين زهي شهردار زاهدان: با تعهد و ايمان راسخ بر كمبودها وكاستي ها غلبه كرديم

راهنما: انتخابات شوراهای شهر و روستا در سال 92

نظام آموزش و پرورش در دیگر کشور ها...

حاشیه نشینی یک معضل شهری