حقوق مالکیت فکری

حقوق مالکیت فکری چیست؟

حقوق مالکیت فکری، مفهوم حقوقی نوینی است که چگونگی حمایت و استفاده از آفرینش های فکری بشر را تعیین می کند و مشتمل بر دو رکن مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی هنری می باشد. مالکیت صنعتی از اختراع ها، طرح های صنعتی، علائم تجاری یا خدماتی، اسامی تجاری، حق کسب و پیشه در تجارت و… محافظت می کند و مالکیت ادبی و هنری از آثار ادبی و هنری و آفریده های مرتبط با آن حمایت می نماید.

اختلاف در تعریف و تفسیر و تعیین استانداردها در زمینه ی حقوق مالکیت معنوی یکی از بزرگترین چالشهای پیش روی بازاریابان و ذی نفعان در امر انتقال تکنولوژی بین دو یا چند کشور و ملت است و تلاش برای حمایت از حقوق مالکیت معنوی و یکسان سازی مفاهیم مرتبط با این حقوق به یک معمای اجتماعی تبدیل شده است. این بخش از حقوق با توسعه ی تکنولوژی رشد و گسترش یافته است.

حقوق مالکیت فکری به دو بخش اصلی تقسیم میشود:

مالکیت ادبی وهنری :

کتاب ها و نوشته های دیگر مانند ساخته های موسیقی ، نقاشی ، مجسمه سازی ، برنامه های کامپیوتری و فیلم از حقوق نویسندگان آثار ادبی و هنری ، تحت حفاظت کپی رایت هستند، برای مدت حداقل 50 سال پس از مرگ نویسنده. هدف اصلی حفاظت از کپی رایت و حقوق مربوط به تشویق و پاداش کار خلاق است .

مالکیت صنعتی:

مالکیت صنعتی از اختراع ها، طرح های صنعتی، علائم تجاری یا خدماتی، اسامی تجاری، حق کسب و پیشه در تجارت حمایت میکندو ازنتایج آن حمایت ازسرمایه گذاری های مالی درتوسعه ی فناوری جدیدو فعالیت های صنعتی .

ساختار استراتژي مالکيت فکري :

حقوق مالکيت فکري توسط قوانين فدرالي و ايالتي قابل حمايت مي‌باشد. در صورت فقدان چنين قوانيني اين مالکيت مي‌تواند در سطح عموم مورد استفاده قرار گرفته و بدون هيچگونه اعطاي امتياز از جانب مالک آن، مصرف گردد حقوق مالکيت فکري از منافع تجاري يک شرکت در مراحل مختلف طراحي، ساخت و توليد حفاظت مي‌کند. در مرحلة طرح و توسعه، استفاده از قوانين کپي رايت و اسرار تجاري يک چتر حمايتي مطمئن ايجاد مي‌کند .

همچنين ابزار و روشهاي نوين نيز مي‌توانند بوسيلة ثبت پتنت مورد حمايت قرار گيرند چرا که طراحي يک فرآيند در حدود 3 سال به طول انجاميده و اين نياز به سرمايه‌گذاري دراز مدت خواهد داشت. جهت حمايت از توليدات و يا خدماتي که براي نخستين بار توسعه داده شده‌اند پتنت‌ها و علائم تجاري ثبت شده به منظور حفاظت از فناوري و نامها و نشانهاي همراه آن مفيد خواهند بود.

استفاده ی فزاینده از کامپیوتر و تکنولوژی ارتباطات، منجر به توسعه ی اقتصاد دیجیتال شده و این اقتصاد جدید، روش تولید کالاها و خدمات، ماهیت و محتوای آنها و نیز مکانیزم های توزیع کالاها و خدمات را متحول ساخته است .

این تفاوتهای عمیق مفروضات قانونی متفاوتی نیز می طلبند. پس حقوق مالکیتهای معنوی به عنوان ابزار حیاتی در برابر سلطه ی چنین تحولاتی اهمیت یافته است. حق مالکیت معنوی به معنی حقوق قانونی است که به فعالیتهای غیر مادی و فکری در زمینه های صنعتی، علمی، ادبی و هنری مرتبط می شود. اغلب کشورها به دو دلیل اصلی، قوانینی را جهت حمایت از مالکیتهای فکری و معنوی تدوین کرده اند.

ایجاد وجه ی قانونی برای حقوق دارایی های فکری و اقتصادی پدیدآورندگان کار فکری

حفظ حقوق عمومی در دسترس و کاربرد آنها

اهمیت حمایت از حقوق مالکیت فکری:

اهمیت حمایت از حقوق مالکیت فکری برای ترویج خلاقیت های فکری و حفاظت از دارایی های فکری از یک طرف و گسترش ارتباطات و مبادلات بین المللی از طرف دیگر باعث شده که تلاشهای بین المللی زیادی برای توسعه مقررات ناظر بر حمایت از حقوق مالکیت فکری عمدتا تحت نظارت سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو) و سازمان سلف آن انجام گیرد. به دلیل نقایص کنوانسیون ها و موافقت نامه های قبلی و عدم موجود یک ساز و کار اجرایی و قضایی موثر در آنها باعث مطرح شدن حقوق مالکیت فکری در مذاکرات دور اروگوئه در قالب موافقت نامه عمومی تعرفه (گات) شد که سرانجام به تصویب "موافقت نامه جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری منجر شد.

انواع شيوه‌هاي حمايت از مالکيت فکري :

ثبت اختراع (Patent)

حق نسخه برداري (Copy right)

اسرار تجاري (Trade Secrets)

علائم تجاري (Trade Marks)

آثار ماسک (Maskworks)

ثبت اختراع (Patent):

پتنت جهت حمايت از مفاهيم، روشها، ابزار يا فرآيندهايي که جدي مفيد ، غير بديهي باشند، به کار گرفته مي‌شود.

هدف از ثبت پتنت، پيشرفت نوآوري به وسيله افشا سازي جزئيات اختراع در سطح عمومي است و بدين وسيله شخص مخترع و يا مالک اختراع داراي حقوقي انحصاري مي‌گردد که بر طبق آن ديگران حق ساخت، استفاده ،فروش، واردات و صادرات مقولة مورد اختراع را نخواهند داشت. حقوق مذکور در بازة زماني 17 الي 20 سال پس از ثبت پتنت داراي اعتبار مي‌باشند.

حق نسخه برداري (Copy right) :

حق نسخه‌برداري، حمايت از بيان ابتکاري يک ايده مي‌باشد، اين حق بسيار ارزانتر وآسانتر از حق ثبت اختراع بدست آمده و براي خالق اثر، در طول زندگي و بيش از 50 سال اعتبار دارد.

اسرار تجاري (Trade Secrets):

اسرار تجاري جهت حفاظت از هر گونه اطلاعات فني و تکنيکي و يا تجاري که مزيت رقابتي ايجاد مي‌نمايند، استفاده مي‌شود در اينجا ديگر نيازي به جديد و يا منحصر به فرد بودن مورد نمي‌باشد اما آنچه که به عنوان سر تجاري تلقي مي‌شود بايد اين پتانسيل را داشته باشد که از يک موضوع ناشناخته، ارزش اقتصادي ايجاد کند. حمايت حقوقي از اسرار تجاري تا زماني اعتبار خواهد داشت که اين اسرار در سطح عموم منتشر نگردند. در ضمن در اين مورد جهت بدست آوردن حمايت حقوقي نياز به پر کردن هيچگونه فرم و تقاضانامه‌اي نمي‌باشد.

علائم تجاري (Trade Marks) :

علامت تجاري، علامت يا اثر مشخصي است که حمايت حقوقي يک شرکت، يک محصول ،يک نوع از خدمات، يک نام و يا يک نشان را فراهم مي‌آورد.

علامت تجاري نبايد توصيفي و کلي باشد اين علامت نام و يا نمادي است که بيانگر کيفيت و يا منبع کالا و خدمات مي‌باشد. ثبت علامت تجاري باعث ايجاد حقوقي در سطح منطقه‌اي يا ملي مي‌گردد که مادامي که از آن علامت استفاده تجاري شود، اعتبار خواهد داشت.

آثار ماسک (Maskworks) :

در تکنولوژي تراشه‌ها، طرح مدارهاي مجتمع قابل حمايت مي‌باشد، اين بدان معني است که در صورتي که از طرح پوشش روي يک مدار مجتمع (IC) بدون کسب اجازه از طراح آن کپي برداري شود اين مسأله از لحاظ حقوقي قابل پيگيري است. مراحل لازم جهت جلب حمايت حقوقي در اين مورد نسبتاً سريع و ارزان قيمت مي‌باشد اما بايد توجه داشت که ثبت آثار ماسک بايد در زماني صورت پذيرد که بيش از 2 سال از تجاري شدن آن نگذشته باشد.

مزایای قوانین حقوق مالکیت معنوی :

ایجاد انگیزه برای متخصصین، محققین، مخترعین مراکز علمی و پژوهشی و صنعتی و نیز صاحبان فکر و ایده در سطح جامعه

جلوگیری از اختفای یافته های فکری و فناوری

انتشار دقیق و صحیح فناوری های جدید

جلوگیری از تکرار موضوعات پژوهشی و اتلاف وقت و سرمایه

تسهیل انتقال فناوری

آگاهی از روند توسعه ی فناوری در کشورها

آگاهی از سطح و روند فعالیت های تحقیقاتی رقبا، در فرآیند توسعه ی فناوری

معایب قوانین حقوق مالکیت معنوی :

ممانعت از نسخه برداری از فناوری

انحصاری کردن فناوری

دولتی نمودن تحقیقات و کاهش انگیزه برای تحقیقات

افزایش قیمت کالاها و خدمات و فناوریها به علت انحصار

تحقیقات نشان داده است که کشورهای کمتر توسعه یافته و اکثریت کشورهای در حال توسعه، تولید کننده ی محصولات فکری و نوآوری نیستند، بلکه مصرف کننده ی تولیدات فکری کشورهای صنعتی می باشند. لذا نظامهای دارایی های کشورهای فقیر و برخی کشورهای در حال توسعه، اساساً حافظ دارایی های کشورهای صنعتی می باشند .

جان مایه حقوق مالکیت فکری حمایت از حقوق پدیدآورنده اثر و ایجاد زمینه ای مطمئن در جهت تشویق هنرمندان و صنعتگران برای خلق آثار بهتر است که در صورت تحقق چنین زمینه ای بخش های مختلف جامعه هم با آگاهی از اصالت آثار، از فواید آن منتفع خواهند شد.حقوق مالکیت فکری اغلب در کشور ما به “حقوق مالكيت معنوی” ترجمه شده است که به نظر می رسد کلمه “معنوی” به خاطر معانی گسترده اش آنگونه که باید و شاید حق مطلب را در رابطه با معنی و مقصود مورد نظر ادا نمي کند.

چرا که اغلب در مقابل مادی، صوری و ظاهری تعریف شده است در حالیکه مقصود و منظور از این نوع مالکیت، حقوقی است که نشأت گرفته از فکر، اندیشه و قوه تعقل انسان می باشد.دکتر ناصر کاتوزیان حقوق معنوی را چنین تعریف کرده است : “حقوقی است که به صاحب آن اختیار انتفاع انحصاری از فعالیت و فکر و ابتکار انسان را می دهد

موضوع مورد حمایت در این حقوق، آثار فکری و آفریده های خلاقانه بشری می باشد. ماده 2 معاهده تأسیس سازمان جهانی مالکیت فکری فهرست نسبتاً جامعی از موضوعاتی که تحت حمایت حقوق مالکیت فکری هستند نام برده است که عبارتند از:

آثار ادبی و هنری، علمی، اجراهای هنرمندان آثار نمایشی، آوا نگاشت ها و سازمان های ضبط و پخش، اختراعات در تمامی زمینه های تلاش انسانی، کشفیات علمی، طرح های صنعتی، علائم تجاری، مبدأ جغرافیایی کالا، حمایت در برابر رقابت غیر عادلانه، و تمامی حقوق دیگری که ناشی از فعالیت فکری در زمینه های صنعتی، علمی، ادبی و هنری هستند.

دولت ها با در نظر گرفتن چنین دلایلی اقدام به حمایت از آثار پدیدآورندگان در قانون خود نموده تا بتوانند بر مبنای آزادی صاحبان حق در بهره مندی از حقوق آثارشان و عدم تجاوز به آزادی و حقوق دیگران قواعد آن را تدوین و لازم الاجرا سازند.

بنابراین، هدف و غایت حمایت از این حقوق، کمک به روند رو به رشد خلاقیت های ذهنی بشری و آزادسازی قانونی دسترسی به آنها با هدف توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و در نهایت بهبود نحوه زندگی در کلیه سطوح می باشد .

حقوق مالکیت ادبی و هنری یکی از دو بخش حقوق مالکیت فکری است که هدف آن حمایت و حفاظت از آثار ادبی، هنری و علمی می باشد. البته صاحب نظران و نویسندگان حقوقی کشور ما به جای “مالکیت ادبی و هنری” اغلب از “حق مؤلف” استفاده می کنند؛ هرچند در نگاه اول به نظر می رسد که حق مؤلف، ترکیب جامعی برای مالکیت ادبی و هنری نیست و عنوان مؤلف، بیشتر برای نویسندگان به کار می رود و ما به طور مثال عکاس مؤلف، یا مجسمه ساز مؤلف نداریم، اما این مشکل به پیشینه تاریخی تدوین حقوق فکری بر می گردد.

تعریف های ذیل نمونه هایی از تعاریف حقوق دانان داخلی از این نوع مالکیت است:

1 - حق مؤلف عبارت است از سلطه و اختیارات مؤلف بر اثرش که آن را خلق کرده یا به وجود آورده است.

2- مجموعه حقوقی است که قانون برای آفریننده (خالق )اثر نسبت به مخلوق اندیشه و هوش او می شناسد. این حقوق عبارت است از حق انحصاری بهره برداری از آفرینه (اثر) برای مدت محدود به سود آفریننده آن و پس از مرگ برای ورثه ی او .

در ماده 1 قانون حمایت از حقوق مؤلفان و هنرمندان مصوب 1348 نیز آمده است : از نظر این قانون به مؤلف و هنرمند، پدیدآورنده، و به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید می آید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن به کار رفته “اثر” اطلاق می شود.

همان گونه که از تعاریف ارائه شده استنباط می شود حق مولف شامل دو حق معنوی و مادی يا مالی و اقتصادی است. حق معنوی حقی است كه پدیدآورنده را قادر می سازد جهت حفاظت از ارتباط شخصی بین خود و اثر منتشره اش، اقدامات خاصی را اتخاذ کند. مثلاً تنها خود او می‌تواند به عنوان پديدآورنده اثر نام برده شود و يا اجازه انتشار آن را داده يا مانع نشر آن شود و يا جلوی تحريف آن را بگيرد، در حالی كه حق مادی، جنبه بهره‌برداری مالی و تحصيل منفعت تجاری را در نظر دارد، به اين معنا كه مشاراليه می‌تواند آن را نزد عموم عرضه نمايد. حق اخير بر خلاف حق معنوی، قابل انتقال و معامله است.

در اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین المللی حقوق اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی و مدنی و سیاسی نیز بهره مندی از منافع مادی و معنوی و لزوم اتخاذ تدابیر مناسب توسط دولتها جهت تامین حفظ، توسعه و ترویج آثار ادبی و هنری مورد تأكيد قرار گرفته است. و برگزاری چندین کنوانسیون جهانی و منطقه ای در این رابطه،گویای توجه جهانی نسبت به این مسأله است.

در حقوق آمریکا نیز کپی رایت نوعی حمایت قانونی از آثار ادبی و هنری اصیل تعریف شده، و بر این فرض استوار است که هیچ یک از دارایی های فرد به اندازه محصولات فکری اش مختص او نیست. در این سیستم، کپی رایت زمانی موجودیت می یابد که مؤلف بتواند کلمات و واژه های خود را به طور محسوس مرتب کرده و به شکل مکتوب درآورد.

تاریخچه حقوق مالکیت فکری در ایران:

در آبان 1309 قرارداد مالکیت ادبی بین دولت ایران و آلمان توسط مجلس شورای ملی تأیید شد. در این قرارداد دو دولت متعهد شدند که اتباع طرفین در دو کشور در زمینه های مالکیت صنعتی و ادبی و هنری از اصل تساوی حقوق اتباع برخوردار باشند.

در سال 1355 ایران به میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ملحق شد که دولت های طرف میثاق حق هر کس را در امور زیر به رسمیت می شناسند.

الف) شرکت در زندگی فرهنگی

ب) بهره مند شدن از پیشرفت های علمی

ج) بهره مند شدن از حمایت منافع معنوی و مادی ناشی از هر گونه اثر علمی،ادبی یا هنری.

هر گونه دخل و تصرف غیر مجاز از طریق ورود و خروج،ضبط و ذخیره،پردازش و انتقال داده ها و نرم افزارهای کامپیوتری ، ایجاد یا وارد کردن انواع ویروس های کامپیوتری و امثال آن جرم محسوب شده و مرتکب، علاوه بر جبران خسارت وارده به مجازات برسد، لیکن به تصویب نرسید.

قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای، در 10/10/1379 توسط مجلس به تصویب رسید. که حقوق آنان به مدت 30 سال حمایت می شود.

WTO :

لازمه پیوستن به اقتصاد وصنعت بین الملی نشرورونق تجارت دراین حوزه احترام به حقوق بین الملل است .هم اکنون کشورایران درحال پیوستن به سازمان جهانی تجارت است .بدون شک یکی از مهترین پیش شرط هادراین زمینه پیوستن به این موافقتنامه های جهانی و پذیرفتن حقوق بین الملل ومردم کشوردیگراست .

این موافقتنامه ها برای تسهیل ارتباطات علمی وفرهنگی وسیاسی و اقتصادی است .اگر اصل مبادلات اقتصادی با کشورهای دیگر پذیرفته شده باشد،باید مطالعات بیشتری صورت گیرد .درحال حاضر جامعه علمی و فرهنگی کشوروحتی نهادهای مسئول ،شناخت دقیقی ازمالکیت فکری و حقوق نسخه برداری وموافقتنامه های مربوطه در این زمینه ندارد .اما تقریبا درتمام متون مربوط به حقوق مالکیت فکری و حتی درمتون رسمی دوعبارت حق مولف وحق نسخه برداری وجنبه های مختلف آن به اشتباه به جای هم بکارمیرود و درک درستی ازمفهوم و مصداق های آن ها وجود ندارد.

حقوق مالکیت فکری از نظر اسلام :

حق تأليف و اختراع مانند يك حق شرعي وقانوني است و از نظر اسلامي بايد به آن احترام گذاشت . به تعبير ديگر،اهميت مالكيت فكري كمتر از مالكيت عيني نيست وحكومت اسلامي بايد عهده دار حفظ آن باشد . دليل ما در اين حق اين است كه ما همواره موضوعاتي را از عرف مي گيريم و احكام آن را از شرع، مثلاً وقتي مي گوييم قمار حرام است حكم تحريم از قرآن و احاديث گرفته شده اما موضوع قمار چيست بسته به تشخيص عرف دارد .

همچنين اسلام مي گويد كسي حق ندارد در ملك ديگري بدون رضاي او تصرف كند اين حكم نيز از اسلام گرفته شده اما موضوعش كه انواع مالكيت است از عرف گرفته مي شود.

اگر چنين حق خصوصي را از مؤلف و ناشر سلب نماييم حقوق بسياري از آنها تضيع مي گردد وحرج و مرجي در انتشارات به وجود مي آيد كه از نظر شرع و قانون قابل پذيرش نمي باشد .

به اين دلیل است كه حقوق خصوصي در هر زماني قابل تغيير و تبديل است و چه بسا اموري كه در زماني از حقوق خصوصي نبود اما در زمان ديگر از حقوق خصوصي محسوب گرديده است .

پایدارباشید.....

برای دانلود فایل اینجا کلیک کنید....

حقوق مالکیت فکری

مطالب مشابه :

نکاتی در مورد امنیت سیستم های دفاتر اسناد رسمی

آموزش شبکه کردن کامپیوترهای دفاتر اسناد رسمی

ثبت نام بیمه طلایی فرهنگیان بازنشسته کشوری

حقوق مالکیت فکری