تذهیب هنر اصیل و مقدس ایرانیان

تذهیب هنر سنتی و اصیل صفحه آرایی و کتاب آرایی ایرانیان است ، هنری مقدس که اشکال آن تجریدی و انتزاعی و زاییده فکر و اندیشه هنرمند ایرانی است که در خدمت آرایش و زیباسازی صفحات کتاب مقدس قرآن ، دیوان شاعران ،کتابهای نفیس و ماندگار و همچنین قاب کردن مینیاتور و خوشنویسی قرار داشت و اکنون با تحولات شگرفی که بخود دیده است بعنوان هنری مستقل مطرح است . نمونه نقوش آن را در طبیعت نمیتوان یافت ولی نشأت گرفته از طبیعت است . گل شاه عباسی و گل های سه پر و چهارپر بادامی ، بادام هایی را می مانند که با نظم و ترتیبی خاص کنار هم چیده شده اند تا آفرینشی نو را روایت کنند ، بته جقه آن سروی را می ماند که با نسیمی ملایم به این سو و آن سو در حال ترقص است ، اسلیمی ماری اش تصویرگر ماری است جهنده و خوش خط و خال ، اسلیمی دهن اژدری ، اژدهای نفس انسانی است که با افساری ، دهان آتشین آن به مهار انسان در آمده است ، شمسه نمادی است از خورشید جهان افروز که با شرفه های نجیب اش یادآور تلالو نور خورشید به جهان هستی و غلبه بر تاریکی هاست .

تذهیب از لغت "ذهب" عربی و به معنی طلاکاری کردن ، زراندود نمودن ، زرنگاری کردن و در کل ، هر چیزی را که بخواهند طلاکاری کنند اطلاق می شود ، اثر طلاکاری شده را " تذهیب "و هنرمند آنرا "مُذَهّب " گویند .

پیشینه تاریخی آن به دوران سنگی و حجاری ها و سنگ نبشته های عصرسنگی برمی گردد ، آثار کشف شده از دوران سنگی در "لرستان " ایران بیانگر آن است که انسان های نخستین برای تزیین ظروف خود از قبیل کاسه و بشقاب و نمای ساختمان و سرستون ها و طاقچه ها از اشکال و فرم ها و گل های قرینه سازی شده به شکل ابتدایی استفاده می نمودند . آثار بجا مانده در تخت جمشید وبناها و ظروف بیادگار مانده از اشکانیان و ساسانیان بیانگر آن است که ایرانیان زیبابین برای تزیین کاخ ها و بناهای مذهبی وظروف خود استفاده های فراوانی از گلهای نیلوفر آبی و لوتوس با شاخ و برگهای به هم پیوسته و پیچ در پیچ نموده اند و این حکایت از قدمت این هنر باستانی نزد ایرانیان دارد .

دوران اوج این هنر ، دورة بعد از اسلام در ایران بوده است ، با نفوذ اسلام به ایران و منع مصور کردن تصویر انسان و دیگر جانداران ،هنرمند ایرانی راهی دیگر را برای بروز خلاقیت خود ارائه نمود وآن هنر تذهیب بود ، او می توانست با اینکار هم خلاقیت خود را بروز دهد و هم عشق و علاقة خود را به دین اسلام و کتاب آسمانی اش نشان دهد . تا قرن سوم هجری بدلیل حاکمیت خط کوفی که خود خطی هندسی و با نقوش تزیینی فراوان بود ، نیازی به تزیین کتاب آسمانی مسلمانان احساس نمی شد ، ولی در قرن سوم هجری با ابداع خطوط شش گانه توسط هنرمند بلندآوازه ایرانی "ابن مقله بیضاوی شیرازی" و نگارش قرآن با خط نسخ ، بدلیل آنکه خط نسخ خطی خشک و خشن و در سطح حرکت می کند و هیچگونه تزئیناتی ندارد ، تذهیب به مدد خط نسخ آمد تا سطح نفوذ آنرا در عمق روح و جان بینندگان وسعت بخشد .

در ابتدا هنرمندان سرسوره ها را با رنگ طلا رنگ آمیزی می کردند و بعدها رنگ های دیگر همچون زعفران ، نیل و لاجورد بدان اضافه شد ، به مرور زمان دامنة تذهیب گسترش یافت ، دور صفحات را نیز با جدول های طلایی تزئین نمودند و تا قرن ششم هجری همین شیوه ادامه داشت .

در قرن ششم هجری خط زیبای نستعلیق بدست هنرمند بزرگ ایرانی"میرعلی تبریزی" ابداع گردید و رقابت تنگاتنگی بین هنرمندان خوشنویس و تذهیب بوجود آمد ، خط نستعلیق برای نگارش دیوان شاعران بزرگ و فرمان های پادشاهان بکار گرفته شد و تذهیب نیز نقش خود را در این میان بخوبی ایفا نمود . اشکال و فرم ها پیچیده تر و رنگ ها متنوع تر شده بودند . برای صفحه آرایی قرآن فرمی جدید ابداع نمودند ، طرحی برای روی جلد ، شمسه هایی برای صفحات اول برای ثبت اسماء مقدس الله و حضرت محمد (ص) ، سرلوحی برای سوره الحمد و دو سرلوح برای دو صفحه سوره بقره و بقیه صفحات جدول کشی شده تا سوره ای دیگر و سرلوحی دیگر ، قرآن هایی موجود است که تمام صفحات آن با طرحی نو تذهیب شده اند .

تذهیب دامنه فعالیت خود را چنان گسترش داد و چنان در جان و دل بینندگان نفوذ کرد که خطی بدون تذهیب اثری ناقص بود و قبول طبع بینندگان خوش ذوق واقع نمی شد .

تذهیب بسان دیگر هنرها دارای مکاتب مختلف می باشد مانند مکتب بغداد ، مکتب تبریز ، مکتب هرات ، مکتب اصفهان ، مکتب زند شیراز ، مکتب قاجار و مکتب تهران . هر یک از این مکاتب را با توجه به طرح و نقش و رنگ های بکار برده شده در آن می توان از دیگر مکاتب تمیز داد . بطور کلی تذهیب قرون سوم تا پنجم هجری ساده و بی پیرایه ، سده های ششم و هفتم هجری نقش های محکم و حساب شده ، قرن هشتم زیبا و منسجم و سده های نهم و دهم را با طرح هایی ظریف و پرشکوه نام برد .

زیباترین و باشکوه ترین آثار را میتوان در مکتب هرات (سده نهم هجری) بدلیل ابداع نقوش بدیع و زیبا و گلهای رنگارنگ و مکتب اصفهان (سده دهم هجری) بدلیل تکامل نقوش و تنوع رنگ مشاهده نمود و در مکتب قاجار بدلیل راهیابی هنرمندان ایرانی به اروپا و تاثیرپذیری ازمکاتب غربی سیر نزولی خود را طی نمود که خوشبختانه در سال 1309 خورشیدی به همت استاد فرزانه زنده یاد حسین طاهرزاده بهزاد هنرستان صنایع مستظرفه پایه گذاری و با تلاش و کوشش استادان بنام این هنر و دیگر هنرهای سنتی بار دیگر احیا گردید.

هنرمند تذهیب کار با وجود تمام سختی ها و مرارت هایی که در اجرای اثر دارد واجرای یک اثر ممکن است ماه ها بطول انجامد چنان محو در جمال حضرت دوست است که غیر ازاو هیچ نمی بیند و غیر از یاد او نقشی نمی زند وخود را نمی بیند و به هیچ می انگارد و به همین دلیل تا قرن دهم هجری هیچ اثری یافت نمی شود که امضای هنرمند بر تابلویی خودنمایی کند و بعدها هم که مرسوم گردید در کمال تواضع و فروتنی با القابی همچون " کمترین ، کوچکترین ، اقل ، بنده ناچیز ، حقیر " و با شرم و حیا نام خود را می نگاشتند .

نگارندة این سطور از سال 1363 نزد هنرمند بلندآوازه تذهیب زنده یاد استاد عبدالله باقری (1368-1292) به فراگیری این هنر پرداخته واز محضر استاد بهره ها بردم ، تاکنون در بیش از 30 نمایشگاه گروهی و دوسالانه ها و سه نمایشگاه انفرادی در تهران و یک نمایشگاه انفرادی در دهلی نو شرکت داشته ام . آثارم در کتب و مرقعات خوشنویسی بزیور طبع آراسته گردیده اند ونقشة ایران تذهیب شده در کتاب نگارگری سال دوم نظری چاپ شده است . یکی از آثارم نیز در موزه صنایع دستی تهران نگهداری می شود و هم اکنون نیز علاوه بر خلق اثر به تعلیم این هنر شریف در آموزشگاه ابرک در فاز یک اندیشه و انجمن خوشنویسان شهریار به علاقه مندان و شیفتگان این هنر سنتی و مقدس می باشم .

اکنون که یادی از استاد عبدالله باقری بمیان آمد حیف است که از اساتید معاصر تذهیب نامی نبرم ، همانانی که عمر پر برکت خود را در جهت احیای فرهنگ و هنر این مرز و بوم نهادند تا ایران و ایرانی با هنر، شاخص جهانیان گردد . زنده یادان اساتید علی درودی ، یوسفی ، نعمت اللهی ، حاجی اسلامیان ، حسین صفوی ، حاج میرزا آقا امامی ، حاج مصورالملکی ، هادی خان تجویدی ، ابوطالب مقیمی ، حسین بهزاد ، حسین ختایی ، عیسی بهادری ، محمد علی زاویه ،علی مطیع ، علی کریمی ،

تذهیب هنر اصیل و مقدس ایرانیان

مطالب مشابه :

هنر ریتون سازی در ایران باستان

تذهیب هنر اصیل و مقدس ایرانیان

باغ های باستان بهشت هنر ایرانیان کهن

هنر نزد ایرانیان است و بس (نمونه ای از سفال گری هنرمندان استان قم)

مارلیک گیلان :

سیاوش از ایرانیان هفت مرد گزین کرد شایسته اندر نبرد