اداب و رسوم مردم آذربایجان

احيا» آداب و رسوم گذشتگان يکي از مولفه هاي اصلي وحدت ملي و فرهنگي است

يلداي آذري ها

در ادوار مختلف ، ارزش هاي تمدن نظير ، تعليم و تربيت ، دانش ، هنر , آزادي و آداب و رسوم به وسيله اقوام مختلف به وجود آمده ، تمدن ها صعود کرده و سقوط مي کنند ، ريشه يافته و راه انحطاط مي پيمايند و پس از اينکه راه نيستي را طي کردند تنها چيزي که از خود باقي مي گذارند ميراث فرهنگي و انساني است .
بايد به سير آفاق و انفاس پرداخت تا با شناسايي خصوصيات قومي متمايز ، ابزار و ادوات گوناگون ، قوانين و رسوم متنوع ، زبان و معتقدات متفاوت جوامع مختلف انساني ، نهادها و بنيادهاي خانواده بزرگ انساني را عميق تر و دقيق تر شناخت .
گذشته اقوام ، راوي تلاش آدمي در قلمرو فرهنگ و زندگي است . احيا» آداب و رسوم گذشتگان يکي از مولفه هاي اصلي هويت ، وحدت ملي و فرهنگي است . اما به مرور زمان ، بيشتر رسوم به تديج يا کلا به دست فراموشي سپرده شده ، اما شماري چنان با نام و مسرت بخشند که نه تنها به بوته فراموشي سپرده نمي شوند بلکه طي ساليان متمادي با انجام آنها بر تاثير آنها نيز افزوده شده و به دست تاريخ نگاران و تاريخ نويسان به اذهان نسل هاي آينده منتقل مي شوند .
از جمله مراسمي که آهنگي دراز دارد و به رسم ، بدين غايت به جاي آورده شده و بايد در دوره هاي مانده نيز بر پايداري آن اصرار داشت ، مراسم شب اول دي ماه که به شب يلدا معروف شده است .
در چنين شبي مردم هر منطقه به جشن و سرور پرداخته ، انار , سيب , آجيل صرف مي کنند و بر اين باور هستند که خوردن هندوانه از واجبات و خوش يمن است .

مراسم شب يلدا در شهرهاي مختلف اروميه به روش زير برگزار مي شود :
اروميه :
مردم اروميه در شب يلدا با برپايي مراسم جشن به شادي پرداخته و خوردن هندوانه را از واجبات مي دانند . زيرا معتقد هستند که خوردن هندوانه تندرستي را ، طي مدت يک سال به همراه دارد . همچنين بايد يادآور شد که اين مراسم در منزل بزرگ خاندان و در منازل اجدادي برگزار مي شود .
مردم اروميه چند روز به شب چله مانده ، بساط کرسي را برپا مي کردند که عبارت بود از لحاف بزرگ کرسي ، لحاف کوچک به اندازه روي کرسي و يک لحاف معمولي ، پارچه چهار لا براي زير کرسي ، مجمع مسي ، (سيني ) منقل آهني ، يک ارسي يا کفگيرک ، رختخواب پيچ براي روي لحاف کرسي ، پارچه خوشرنگ گلدار براي روي کرسي ، چهار تشک و معمولا چهار متکا يا مخده بزرگ که در هر پايه اي بگذارند و به آن تکيه بدهند . براي گرم کردن کرسي نيز ، از خاکه يا زغال و يا کندالا استفاده مي کردند .
در دراز ترين شب ، تا نيمه هاي شب ، شب نشيني مي کردند و معمولا هندوانه ، انگورآويز (ملاخ) ، گردو ، بادام ، تخمه ، سوجوق ، حلواي گردو يا هويج روي کرسي مي گذارند و معمولا بزرگ ترها لطايف شيرين و خاطرات گذشته را براي اهل خانه نقل مي کنند .
معمولا غروب همان شب از خانه داماد به خانه عروس که هنوز به خانه داماد نرفته (چله پائي) يعني تحفه چله از همان خوراکي ها به اضافه طاقه پارچه و غيره مي فرستند و مادران به دخترانشان هم که به خانه شوهر رفته اند تا چند سال چله پائي مي فرستند .
در اغلب شهرها و روستاهاي آذربايجان غربي بين مسلمانان و مسحيان جشن خاصي به نام خدير نبي برپا مي کنند که زمان برگزاري آن بين دو چله زمستان بوده و موضوع آن اميد به آينده بهتر است . با اين تفاوت که چله مسيحيان ده روز زودتر از چله مسلمانان آغاز و ده روز زودتر تمام مي شود به اين ترتيب که 20 آذر ماه چله ارامنه شروع مي شود .

تکاب :
مردم شهرستان تکاب در چنين شبي جشن مي گيرند و بر اين عقيده پايبند هستند که با خوردن هندوانه گرماي تابستان آنها را اذيت نخواهد کرد و در اين شب نبايد کسي به سفر برود . چون تا سال آينده در سفر خواهد بود .
مردم تکاب در شب يلدا گندم برشته روي بام خانه مي ريزند تا سالي پربرکت پيش رو داشته باشند .
زنان و دختران دست هايشان را حنا بسته و شب زنده داري مي کنند و در اين شب آش کشک که مقداري نيز نخود و سبزي به آن افزوده و صرف مي کنند . جوانان و کساني که نامزد داشتند روي بام خانه آنها رفته و شترکهائي را که با پارچه هاي قيمتي تزئين کرده بودند به نخي بسته و از خانه پائين مي انداختند . اهل خانه که با اين رسم آشنا هستند در خورجين که روي شترک مي باشد خوردني ريخته و مي گفتند :"چک يوخاري" ، " آللاه مطلبي وي وئرسين" يعني :" بکش بلا ، خدا مطلبت را برآورده سازد" ، سپس بالاي بام ديگري مي روند و شترکها را از سقف پايين مي اندازند و به عنوان شيرين زباني مثل هايي به زبان مي آورند . اگر جوابي که دادند درست بود خوشحال مي شوند و گرنه مقداري خوراکي در خورجينکها مي ريزند و مي گويند :" گئد آلاه ساخلاسين" ، يعني :"برو خدا نگهدارت" .

خوي :
مردم شهرستان خوي در اين شب به ياد ماندني ، پشمک و حلوا تهيه مي کنند در سيني چله پشمک ، حلوا ، هندوانه و خربزه قرار مي دهند ، شام هم چلو مرغ يا قرمه سبزي درست مي کنند و پس از صرف شام ، پدر خانواده شروع به تقسيم خوردني ها مي کند . براي دختراني که نامزد دارند از سوي نامزدشان خوانچه اي که در آن دوازده بشقاب خوردني چون پشمک ، ملاخ ، انگور نيمه خشک ، هندوانه و انار مي فرستند . هر کسي به اندازه توانايي خود خلعتي تهيه مي کند و در خوانچه مي گذارد .
طرز چيدن بشقاب ها در خوانچه چنين است : دورا دور بشقاب ها ، شيريني اولوان زنجبيلي ، نان برنجي ، باقلوا ، حلوا ، نان شيريني يا شکري و در وسط هم بقچه خلعت که معمولا پارچه پيراهني عروس و طلاجات است ، مي گذارند . در دو طرف بقچه هندوانه و خربزه مي گذارند و روي آنها را ملافه اي مي کشند و به خانه عروس مي فرستند . پدر و مادر دختر با احترام زياد خوانچه را در اتاق پذيرايي مي گذارند و بعد مادر عروس ، دوستان و آشنايان خوانچه را مي بينند و شادي مي کنند و خوردني ها را مي خورند

مراسم ازدواج در استان آذربایجان شرقی

آذربایجان شرقی با سابقه ی پیشینه و کهن فرهنگی و اجتماعی خود دارای آداب و رسوم سنن جالب و خاصی است که از جذابیت و ویژگی منحصر برخوردار است که از باورهای دینی و قومی و مذهبی است نشات گرفته است...

آذربایجان شرقی با سابقه ی پیشینه و کهن فرهنگی و اجتماعی خود دارای آداب و رسوم سنن جالب و خاصی است که از جذابیت و ویژگی منحصر برخوردار است که از باورهای دینی و قومی و مذهبی است نشات گرفته است. ازدواج پیوند مقدسی است که در میان مردم آذربایجان از ارزش و احترام والایی برخوردار است و این امر باعث شده است که مراسم مربوط به آن را هر چه با شکوهتر و زیباتر برگزار نماید مراسم ازدواج در سراسر آذربایجان به طور کلی به یک شکل ولی با تفاوت اندکی برگزار می گردد. در آذربایجان مرسوم است که دختر یا از طرف پسر یا طرف خواهر و مادر خود انتخاب می شود. پس از انتخاب خانواده ای مناسب مراسم ائلچی لیک ( خواستگاری ) انجام می گردد. فرهنگ و ادبیات مردم آذربایجان در هنگام ائلچی لیک ترانه های شیرین و دلنوازی به عده نوازندگان محلی از طرف اطرافیان پسر خوانده می شود که در این ترانه ها از دختر خواستگاری می کند. که از ترانه درونی که خوانده می شود ذکر می گردد:
ال آلما گلمیشه م
شال آلماغا گلمیشه م
الا گوز بیگ اوغلانا
یار الماغا گلمیشه م
پس از انجام مراسم خواستگاری و موافقت خانواده ی دختر بساط شور و شادی چیده می شود در برخی نقاط آذربایجان مرسوم است که با ائلچی پلوسی از میهمانانی که دعوت کرده اند پذیرایی می کنند . پس از آن ریش سفیدان و بزرگان طایفه دختر و پسر را با مشورت در خانه دختر گرد هم می آیند و درباره نحوه برگزاری مراسم ازدواج تبادل نظر می کنند و روز برگزاری بله و برون ( سوز دانیشما ) و عقد و عروسی را تعیین می کنند .
در روز تعیین شده عده ای از بزرگان و ریش سفیدان ممانین به خانه ی دختر دعوت می شوند تا بر طبق رسوم و سنت معمول مبلغ مهریه را تعیین کنند. البته در میان عشایر آذربایجان برخی از نقاط آن مرسوم است که خانواده مبلغی را به عنوان باشلیق ( که معادل آن در بین دیگر استانها شیر بها می باشد دریافت می کنند.
پس موافقت کله قندی را که از طرف خانواده پسر آورده شده است به وسیله ی یکی از بزرگان شکسته شده در سر کله قند را که هر کس به مادر دختر بدهد از او هدیه ای دریافت خواهد کرد. پس از مراسم بله و برون ( سوز دانیشما ) مقدمات عقد که شامل خرید انواع پارچه های رنگی و طلا جواهر برای عروسی و هدایایی به عنوان خلعت برای خانواده ی عروس می باشد فراهم می گردد در یک روز خجسته با دعوت تعدادی از نزدیکان و بزرگان با حضور روحانی در خانه دختر برگزار می شود در هنگام خواندن خطبه ی عقد دختران دم بخت پارچه ی سفیدی را روی سر داماد و عروس گرفته ( تکه هایی از قند را به علامت طلاوت و شیرینی و دوام زندگی عروس و داماد به یکدیگر می سایند ترانه های محلی شادی را می خوانند در زمانهای گذشته ملاقات دختر و پسر با ترس و لرز در صورت معایه بودن و نزدیکی خانه هایشان در دل شب با یکدیگر ملاقات می کردند.
و بایاتی هایی را برای یکدیگر می خواندند که در روستاهای آذربایجان رسوم است که در شب چهارشنبه سوری داماد از روزنه ی بام خانه ی دختر ( قورشاق ) یا شال کمر را آویزان می کند و خانواده ی دختر به آن شال جوراب و دستمال یا هدیه دیگر می بستند که یکی از زیباترین مراسم آذربایجان است و مصدق شعر استاد شهریار است که می گوید:
بایرام دی گئجه قوشو اخوردی
اداخلی قیز بیگ جورابین توخوردو
هرکس شالینی بیر باجادان سوخوردو
ای نه گوزل قایدادی شال سال لاماق
بیگ شالینا بایرام سنین باغ لاماق
طبق آداب و رسوم آذربایجان دختر تا زمانی که در خانه ی پدر خود هست از طرف خانواده ی پسر در چهارشنبه سوری ( چهارشنبه لیغ ) که شامل آجیل و شیرینی و هدایای دیگر به خانواده ی عروس فرستاده می شود .
در آذربایجان مرسوم است که پس از مراسم عقد خانواده دختر یا پسر اقدام به پا گشایی ( ایاق آشما ) می کنند خویشان و نزدیکان عروس و داماد آنها را صرف نهار و شام دعوت کرده و به این ترتیب پای عروس و داماد برای رفت و آمدهای فامیلی باز می شود یکی دیگر از آداب و رسوم جالبی که قبل از عروسی صورت می گیرد ارسال هدایایی به خانواده هایی که عزادار هستند می باشد که معمولا" از طرف خانواده ی دختر یا پسر صورت می گیرد تا هم از آنها اجازه برگزاری مراسم را بگیرند و هم آنها لباس عزای خود را در بیاورند که به این کار ( یاس لاماق ) گویند و به فردی که این کار و یا رسم را بر جای می آورند ( زرن کش ) گویند.
پس از توافق طرفین مراسم جشن عروسی برگزار می شود و شور و شوق زیادی در خانواده ی دختر و پسر به پا می شود در خانه ی داماد بعد از آرایش داماد قربانی کردن گوسفندی با گوشت آن غذایی پخته و با شام از میهمانان پذیرایی می شود و پس از شام مراسم جشن و پایکوبی و رقص سنتی آذربایجان شروع می شود و کسانی که در جشن دامادی شرکت دارند به سلامتی داماد و برای خواندن هر ( ترانه محلی ) و رقص جوانان پولهایی را به عنوان ساباش هدیه می کنند که یکنفر از ریش سفیدان آنها را جمع آوری و به داماد می دهد در مراسم جشن عروسی هنوز نوازندگان محلی ( عاشیقلار ) گرمی و شادی و رونق بیشتری به مجلس می دهند و جوانان با رقص محلی آذری هیجان خاصی در مجلس بر پا می کنند و عاشیقها با خواندن بایاتیهای که آنرا ( قراباغ شکسته هی ) گویند این شادی و سرور را صد چندان می کند که گزیده ای از این بایاتی ذکر می گردد:
جیبینه توکموشم نوغوللو بادام
تویونو ائله دیم اور گدن شادام
یاشاسین، ای بورا یغیشان آدام
ای بیگ گوروم تویوم مبارک اولسون
ساغدوش، سولدوش الین وارالسوم
در این مراسم افرادی که رابطه ی دوستانه نزدیکی دارند خود را به عنوان ساغدوش و سولدوش داماد اعلام می کنند و در این مراسم از طرف پدر داماد هدایایی به ساغدوش و سولدوش داده می شود همزمان با این کار ها در خانه داماد ، مراسم جشن و پایکوبی و رقص در خانه ی دختر نیز بر قرار است. شب خانواده ی داماد عده ی زیادی از دوستان و آشنایان را برای بردن عروس به خانه ی عروس می آیند تا عروس را با شادی و سرور به خانه ی بخت ببرند در این هنگام پدر عروس در دم خانه جایی که مردم با هلهله و شادی منتظر عروسی هستند به گوش دختر زمزمه می کند و چنین دعای خیر می دهد : « اوغللو قیزلی اولاسان وارلی دولولی اولاسان قان اتائین، قاین آنانین سوزنده اولاسان خوش گونلر گوره سن ... انشاءالله » .
در آذربایجان در موقع بردن عروس ترانه های محلی زیبایی خوانده می شود مانند : « وردیک بیردانا الدیق بیر سونا ای قیز اناسی قال یانایانا ». وقتی عروس به خانه ی داماد می رسد می ایستد و حرکت نمی کند تا پدر بیاید و به عروس یک تحفه و هدیه ی مناسب بدهد و اجازه ی ورود به خانه را بدهد. بر طبق رسوم و سنن آذربایجان درشب عروسی عروس را روی صندلی می نشانند و روی سر او کاسه ای می گذارند تا بر داخل آن پول بریزند در این میان ساغدوش عروس کاسه را برداشته و فرار می کند و عروس او را گرفته و هدیه ای به او می دهد و این مراسم را دوواق قاپماق گویند. در صبح عروسی یا چند روز بعد از آن اقوام و خویشان نزدیک خانواده ی عروس و داماد به عنوان پاتختی به خانه ی عروس و داماد می روند و آغاز زندگی جدید را به آنان تبریک می گویند و هدایایی را به آنها تقدیم می کنند و خانواده ی داماد با ناهار از آنها پذیرایی می کنند این چند سطر گذری کوتاه بر مراسم عروسی در آذربایجان بوده است .

اداب و رسوم مردم آذربایجان

مطالب مشابه :

وایمکس مبین نت

اسماعیل یوسف نژاد

قبول شدگان دانشگاه منطقه مرگور

کامران دوست گرامی

سیسکو

تقویم اذان گو باد صبا

اداب و رسوم مردم آذربایجان

مصاحبه جناب آقای بابک ولیزاده قاری برجسته استان با خبرگزاری ایکنا