کارنامه ی فلسفه ی یونان به زبان پارسی

آدرس مقاله در پایگاه مجلات تخصصی نور: مجله رهنمون » تابستان و پاییز 1384 - شماره 11 و 12 (از صفحه 163 تا 182)

URL : http://www.noormags.com/view/fa/ArticlePage/340914

عنوان مقاله: کارنامه ی فلسفه ی یونان به زبان پارسی (20 صفحه)

نویسنده : اسماعیلی، محمد جواد

چکیده :

کلمات کلیدی :

رهنمون » شماره 11 (صفحه 163)

کارنامه‏ی فلسفه‏ی یونان به زبان پارسی

محمدجواد اسماعیلی* درآمد

فلسفه‏ی یونانی که از پیدایش آن بیش از سه هزار سال می‏گذرد،بر معرفت بشری سرآغازی زرّین گشوده است.نخستین ویژگی این فلسفه،گذر از مرز اسطوره و پای نهادن به قلمرو فلسفه است.اسطوره پردازان یونانی اصل و منشأ جهان را می‏جستند و در داستان‏هایی که می‏سرودند اصل‏جویی خود را نمایان می‏ساختند.اما نخستین فیلسوفان یونانی به‏جای پژوهش در پیدایش‏ جهان،پرسش از چیستی آن را به میان آوردند.

این طرز نگرش به جهان که بر مشاهده‏ی ذات تغییرناپذیر امور تأکید داشت به تدریج ارمغانی گران‏ها را برای نسل‏های بعدی همراه داشت.پایه‏های‏ نخستین دانش‏های بشری در پرتو این نگرش بنا نهاده شد و سرانجام به همت‏ ارسطو نخستین تقسیم‏بندی از دانش بشری بر جهان اندیشه ارزانی شد.

از این پس،ژرف‏نگری خردمندانه جایگزین تبیین اسطوره‏ای شد و رهاورد این نگرش نزد اندیشمندان دوران بعدی همانند دوران روم باستان،سده‏های‏ میانه‏ی اسلامی،مسیحی و یهودی و نیز عصر رنسانس و پس از آن امتداد یافت.

(*)-دانشجوی دکتری مؤسسه‏ی پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

رهنمون » شماره 11 (صفحه 164)

بنابراین،آثار برجای مانده از اندیشمندان یونانی در هردوره‏ای متناسب‏ با زبان علمی متداول در آن روزگار به ترجمه و تفسیر درآمد.

یادآوری این نکته نیز لازم است که فلسفه‏ی یونانی گرچه غالبا از حسن‏ قبول اهل نظر برخوردار بوده است،گاه نیز با مخالفت‏های جدی روبه‏رو شده‏ است.

جان فیلوپونوس(575-490 میلادی)(در کتب قدیم ما به یحیی نحوی‏ معروف و به محب التعب ملقب شده است،که محب التعب،ترجمه‏ی تحت اللفظی‏ فیلوپونوس است)پس از این‏که به آیین مسیحیت گروید مخالفت‏های خود را بر ضد اندیشه‏ی ارسطو و به ویژه پروکلوس(485-410 م.)در باب«قدم عالم»ابراز کرد.

مخالفت با اندیشه‏های فلسفی در اوایل قرن ششم میلادی تا بدان‏جا بالا گرفته بود که امپراطور روم شرقی،یوستی نیانوس(565-527 م.)در سال 529 میلادی مدرسه‏ی فیلسوفان را در شهر آتن بست و فیلسوفان آن سرزمین را آواره کرد.

هفت اندیشمند یونانی:داماسکیوس(550-462 میلادی)که آخرین‏ سرپرست آکادمی آتن نیز به شمار می‏رفت و شاگردش سیمپلیکیوس(در گذشته‏ 549 م.)به همراه دیوگنس،هرمیاس،یولالیوس،پریسکیانوس و ایسیدوروس در سال 531 میلادی،ناچار به دربار خسرو اول انوشیروان(به معنی جاوید روان) (پادشاهی 513 تا 579)پناهنده شدند.1

پادشاه ساسانی،این اندیشمندان یونانی را در جندی‏شاپور2به پژوهش و تدریس گماشت.از این پس،عمده‏ی آثار برجای مانده از این اندیشمندان به ویژه‏ سیمپلیکیوس به نگارش درآمد.

در جهان اسلام،پس از زمام‏داری خاندان عباسی،«بیت الحکمه»در بغداد بنیادگذاری شد و متون فلسفی،علمی و پزشکی به کوشش مترجمانی هم‏چون‏ یوحنا بن ماسویه،حنین بن اسحاق،ثابت بن قره،قسطا بن لوقا،یحیی البطریق، اسحاق بن حنین،یحیی بن عدی و ابو بشر متی بن یونس از زبان یونانی و سریانی به زبان عربی ترجمه شدند.3

رهنمون » شماره 11 (صفحه 165)

این جنبش فرهنگی که از آن به«نهضت ترجمه»یاد می‏شود،تنها ترجمه‏ی‏ آثار اندیش‏مندان سترگ یونانی همانند افلاطون و ارسطو را در بر نداشت بلکه‏ بسیاری از آثار مفسران آن‏ها را هم‏چون ثئوفراستوس،آمونیوس،اسکندر افرودیسی،ثامستیوس،فرفوریوس،پروکلوس،فیلوپونوس،سیمپلیکیوس، المپیودوروس و پلوتارک نیز شامل می‏شد.

شکوفایی فرهنگی در جهان اسلام در پرتو تأملات اندیشمندان بزرگی‏ هم‏چون ابو نصر فارابی،ابو علی سینا،ابو الحسن عامری،ابن مسکویه و زکریای‏ رازی گران‏بار مایه‏هایی است از آثار اندیشمندان یونانی.اندیشمندان مسلمان‏ ایرانی به شرح و تفسیر آرای اندیشمندان یونانی بسنده نکردند و افزون بر گسترش میراث فکری یونان،خود نیز آثار و اندیشه‏های مستقلی را در قلمرو حکمت اسلامی به یادگار گذاردند.

درمیان اندیشمندان مسلمان،ابو حامد غزالی از سر خرسندی به این‏ گنجینه‏ی فکری ننگریست و پرچم‏داری مخالفت با اندیشه‏های فلسفی را بر دوش‏ گرفت.غزالی که دانش آموخته‏ی مدارس نظامیه به شمار می‏رفت،مجموعه‏ی‏ مخالفت‏های بیست‏گانه‏ی خود را برضد فیلسوفان در کتاب تهافت الفلاسفه‏ (تناقض‏گویی فیلسوفان)به نگارش در آورد.پس از وی اندیشمندان دیگری‏ همانند عبد الکریم شهرستانی،افضل الدین غیلانی،فخر الدین رازی و ابن تیمیّه‏ خرده‏گیری‏ها و مخالفت‏های خود را با فلسفه ابراز داشتند.نقش برجسته‏ی‏ فیلوپونوس را در ایجاد تهافت‏نگاری و خرده‏گیری متکلمان برضد فیلسوفان‏ نمی‏توان نادیده گرفت.4

در این نوشتار،نگارنده بر آن است تا آثار فیلسوفان یونانی را که به زبان‏ پارسی ترجمه شده،گزارش کند.یادآوری این نکته نیز سودمند است که‏ سرگذشت فلسفه‏ی اسلامی که هزاره‏ای را پشت‏سر گذرانده است نشان می‏دهد که در این سالیان دراز،از یک‏سو،زبان عربی،زبان رسمی دربار زمام‏داران‏ اسلامی به شمار می‏رفته است،و از سوی دیگر،زبان علمی رایج میان اندیشمندان‏ مسلمان نیز بوده است؛بنابراین ترجمه‏ی متون یونانی به زبان پارسی از همان‏ آغاز شاید ضروری به نظر نمی‏رسیده است.درمیان پیشینیان،تنها می‏توان به

رهنمون » شماره 11 (صفحه 166)

تلخیص رساله‏ی نفس ارسطو به زبان پارسی به قلم بابا افضل الدین کاشانی(در گذشته 610 قمری)اشاره کرد.

آن‏چه اکنون از آثار اندیشمندان یونانی به زبان پارسی موجود است‏ مرهون کوشش‏هایی اندیشمندان ایرانی در کمتر از یک سده‏ی اخیر است که به‏ طور عمده به میانجی زبان‏های فرانسوی،آلمانی و انگلیسی صورت گرفته است.

این گزارش کتاب‏شناختی در پنج بخش تقدیم حضور خوانندگان و پژوهندگان حوزه‏ی مطالعات فلسفه‏ی یونان می‏گردد.

1.اسطوره‏های یونان

امروزه از ره‏گذر پژوهش‏های اسطوره‏شناختی چنین دریافته‏ایم که در پس لایه‏های ظاهری اسطوره (mythos) می‏توان به گوهر عقلی (logos) آن نیز دست یافت.

ازاین‏رو،در پس اسطوره‏ها می‏توان ذهن و زبان اسنان آن روزگار را تا حدودی فهم کرد.هرچند مرزبندی میان اسطوره و فلسفه به ویژه در یونان‏ باستان نمایان است،با این حال،مضامین اسطوره‏ای و جهان‏بینی اورفیوسی که‏ در اندیشه‏های نخستین فیلسوفان یونان اثر گذارده است،انکارشدنی نیست.

پس،شناخت اسطوره‏های یونانی به مثابه زمینه‏ی پیدایش اندیشه‏ی فلسفی‏ ما را یاری رسان می‏توان بود.دو اسطوره‏پرداز یونانی،هومروس(زنده در نیمه‏ی دوم قرن دهم پیش از میلاد)و هسیودوس(زنده در نیمه‏ی دوم قرن هشتم‏ پیش از میلاد-یکصدسال پیش از تالش)با نگارش نخستین شاهکاری‏های حماسی‏ جهان،نقش مهمی را در نمایان ساختن نگاه انسان آن روزگار به طبیعت پیرامون‏ خود و نیروهای موجود در آن ایفا ساختند.هوموروس دو اثر ایلیاد و اودیسه را از خود به یادگار گذارده و هسیودوس دو اثر پیدایش خدایان و روزها و کارها را به نگارش در آورده است.

از این مجموعه آثار،تنها،آثار هومروس به زبان پارسی ترجمه شده است:

1.ایلیاد،هومر،ترجمه‏ی سعید نفیسی،انتشارات هرمس،1380.

2.ایلیاد،هومر،ترجمه‏ی میرجلال الدین کزازی،نشر مرکز،1377.

3.اودیسه،هومر،ترجمه‏ی سعید نفیسی،انتشارات هرمس،1380.

رهنمون » شماره 11 (صفحه 167)

4.اودیسه،هومر،ترجمه‏ی میر جلال الدین کزازی،نشر مرکز،1379.

آثار هسیودوس تاکنون به زبان پارسی ترجمه نشده است.

در زمینه‏ی شناخت اسطوره‏های یونانی،می‏توان به برخی از پژوهش‏های‏ انجام گرفته اشاره کرد:

1.مبانی فلسفی اساطیر یونان و روم،سعید فاطمی،انتشارات دانشگاه‏ تهران،1375.

2.اساطیر یونان،ف.ژیران،ترجمه‏ی ابو القاسم اسماعیل‏پور،فکر روز، 1375.

3.اسطوره های یونان،دونا روزنبرگ،ترجمه‏ی مجتبی عبد اللّه‏نژاد،مشهد، ترانه،1374.

4.افسانه‏های یونان و روم،گریس.ه.کوپفر،ترجمه‏ی نور اللّه ایران‏پرست، نشر دانش،1353.

5.هومر،جسپر گریفین،ترجمه‏ی عبد اللّه کوثری،طرح نو،1376.

6.فرهنگ اساطیر یونان و رم.ژوئل اسمیت،ترجمه‏ی شهلا برادران‏ خسروشاهی،فرهنگ معاصر و انتشارات روزبهان،1383.

7.دانشنامه‏ی اساطیر یونان و روم،مایک دیکسون کندی،ترجمه‏ی رقیه‏ بهزادی،انتشارات طهوری،1385.

8.فرهنگ اساطیر کلاسیک(یونان و روم)،مایکل گرانت و جان هیزل، ترجمه‏ی رضا رضایی،نشر ماهی،1384.

2.آغاز فلسفه

فلسفه (philosophia) در اصل واژه‏ای است یونانی به معنای«دانش‏ دوستی».دیوژنس لائرتیوس،براین باور است که نخستین‏بار فیثاغورس خود را فیلسوف نامیده است.

او سخن دیگری نیز درباره‏ی فیثاغورس بیان می‏کند:

«وی زندگی را به جشنی همگانی همانند می‏کرد که گروهی به آن‏جا برای‏ رقابت و به دست آوردن جایزه می‏روند،وگروهی نیز برای دادوستد،اما

رهنمون » شماره 11 (صفحه 168)

بهترین آنان تماشاگرانند.به‏همین‏سان،در زندگی نیز مردمانی برده‏منش زاییده‏ می‏شوند که به شکار شهرت و سود می‏روند،اما فیلسوفان در جست‏وجوی‏ حقیقت هستند.»

این دو سخن که دیوژنس لائرتیوس درباره‏ی فیثاغورس یادآوری می‏کند تنها وصف حال وی نیست بلکه می‏توان این ویژگی‏ها را وصف حال روزگار فیلسوفان پیش سقراطی انگاشت.

منظور از تماشاگران هستی،اندیشمندانی است که می‏کوشند به سخن‏ طبیعت گوش دهند و در پس امور گذرا به تماشای اموری پایدار دست یازند و از ره‏گذر این زندگی تماشاگرانه (theoretikos bios) به حقیقت امور دست یابند.

تالس،آناکسیمندروس،آناکسیمنس،هراکلیتوس،پارمنیدس،آناکساگوراس‏ و دموکریتوس در زمره‏ی اندیشمندان این‏روزگارند که خود را به تدریج از سیطره‏ی اسطوره رهانیدند و خود به تماشای هستی نشستند.

این اندیشمندان در سرزمین‏های آسیای صغیر،میلتوس،کلازومنا،آبدرا، افسوس،سیسیل و نواحی نزدیک به دریای اژه می‏زیستند.برخی از این‏ سرزمین‏ها درهم‏سایگی ایران بودند و برخی نیز ر زمره‏ی مستعمرات ایران آن‏ روزگار به شمار می‏آمدند.

ازاین‏رو،از نفوذ جهان‏بینی ایرانی بر اندیشمندان پیش سقراطی سخن به‏ میان آمده است.دیوژنس لائرتیوس،افزون بر یادآوری هم روزگاری هراکلیتوس‏ با داریوش،پادشاه هخامنشی،متن نامه‏هایی را که میان این دو مبادله شده است‏ نیز در اثر خود آورده است.5آناکساگوراس،دیگر اندیشمند پیش سقراطی، شهروند ایرانی به شمار می‏آمده و هم روزگار با لشگرکشی خشایارشاه به یونان‏ بیست سالگی خود را می‏گذرانده است.وی بعدها به اتهام هواداری از ایرانیان و نیز بی‏دینی محاکمه شد.6

ارسطو براین باور است که نخستین فیلسوف یونان،تالس است که در نظر وی ماده المواد هستی به شمار می‏آمده است.7سخن دیگری از تالس یاد شده است که جهان مشحون از خدایان است.8

اندیشمندان پس از تالس نیز مسئله‏ی چیستی جهان را دنبال کردند و هر

رهنمون » شماره 11 (صفحه 169)

یک در جست‏وجوی اصلی یگانه برای تبیین جهان بر آمدند.برای نمونه می‏توان‏ به نظرات آناکسیمندر،آناکسیمنس و فیثاغورس در باب ماده المواد هستی اشاره‏ کرد که هریک به ترتیب،آپایرون،هوا و عدد را اصل می‏انگاشتند.

این تبیین‏های چندگانه از جهان زمینه را به تدریج برای پیدایش دیگر جریان‏های فکری فراهم ساخت.

سوفیست‏ها در زمره‏ی اصلی‏ترین جریان‏های فکری به شمار می‏آمدند که‏ تبیین‏های چندگانه از جهان را به چندگانگی حقیقت نزد انسان فرومی‏کاستند.

پروتاگوراس،پرودیکوس،هیپیاس،گرگیاس و تراسیماخوس از جمله‏ی‏ برجسته‏ترین سوفیست‏ها به شمار می‏آمدند.

در باب اصل آثار برجای مانده از اندیشمندان پیش سقراطی می‏توان گفت‏ که هیچ اثر مستقلی از آن‏ها به دست ما نرسیده است.تنها،پاره‏هایی از سخنان‏ اندیشمندان پیش سقراطی که در خلال آثار اندیشمندان بعدی همانند افلاطون، ارسطو،ثئوفراستوس،سیمپلیکیوس،دیوژنس لائرتیوس و هیپولیتوس نقل قول‏ شده برجای مانده است.

نخستین‏بار به کوشش یونان‏پژوه آلمانی،هرمان دیلز و شاگردش‏ والتر کرانتس در سه‏گانه‏ای با عنوان die fragmente der vorsokratiker ،پاره‏ای‏ برجای مانده از اندیشمندان پیش سقراطی به چاپ رسید و از همان روزگار منبعی مهم در باب شناخت اندیشه‏های آن‏ها به شمار می‏رود.

این مجموعه بعدها به کوشش کاثلین فریمن با عنوان- ancilla to the pre socratic philosophers به زبان انگلیسی ترجمه شد و در سال 1948 به چاپ‏ رسید.

کتاب دیگری با عنوان the pre-socratic philosophers به کوشش کرک و ریون و نیز افزوده‏های اسکوفیلد به زبان انگلیسی انتشار یافته که پاره‏های پیش‏ سقراطیان را در خود گردآورده است.

کتاب نخستین فیلسوفان یونان نوشته‏ی شادروان سید شرف الدین‏ خراسانی(شرف)،افزون برگزارشی از زندگانی و عقاید اندیشمندان پیش‏ سقراطی،گزیده‏ای از پاره‏های مهم آن‏ها را برپایه‏ی کتاب دیلز به زبان پارسی

رهنمون » شماره 11 (صفحه 170)

در بردارد که در سال 1350 چاپ اول این کتاب منتشر شد.

مشخصات این اثر بدین صورت است:

نخستین فیلسوفان یونان،شرف الدین خراسانی،چاپ سوم،انتشارات‏ علمی و فرهنگی،1382.

در باب شرح و تفسیر عقاید اندیشمندان پیش سقراطی،در تاریخ نگاری‏های‏ عمومی فلسفه و نیز برخی تک نگاری‏ها گزارش‏هایی یاد شده است که برخی از آن‏ها اشاره می‏شوند:

1.سیر حکمت در اروپا،محمد علی فروغی،نشر هرمس،تهران،1383.

2.تاریخ فلسفه،فردر یک کاپلستون،جلد اول،ترجمه‏ی جلال الدین‏ مجتبوی،انتشارات سروش،چاپ سوم،1375.

3.تاریخ فلسفه،امیل بریه،جلد اول و دوم،ترجمه‏ی علیمراد داودی،مرکز نشر دانشگاهی،چاپ دوم،1374.

4.تاریخ فلسفه باستان،ترنس اروین،ترجمه‏ی سعید حنایی کاشانی،نشر قصیده،1380.

5.از سقراط تا سارتر،ت.ز.لاوین،ترجمه‏ی پرویز بابائی،تهران،نگاه، 1384.

6.تاریخ فلسفه غرب،برتراند راسل،ترجمه‏ی نجف دریابندری،نشر پرواز،1373.

7.فیلسوفان بزرگ یونان باستان،لوچانو دکرشنتزو،ترجمه‏ی عباس‏ باقری،نشر نی،1377.

8.حکمت یونان،شارل ورنر،ترجمه‏ی بزرگ نادرزاد،انتشارات علمی و فرهنگی،چاپ دوم،1373.

9.نفوذ زرتشت بر فکر آناکذاگوراس و سقراط و نمایشنگاران یونان، روحی محسن افنان،بیروت،1967.

10.سرگذشت فیثاغورس،پیتر گورمن،ترجمه‏ی پرویز حکیم هاشمی،نشر مرکز،1366.

11.دموکریتوس،پل کارتلج،ترجمه‏ی اکبر معصوم‏بیگی،نشر آگه،1383.

رهنمون » شماره 11 (صفحه 171)

12.شکاکان یونان،یحیی مهدوی،انتشارات خوارزمی،1376.

13.شک و یقین در فلسفه یونان باستان و سده‏های میانه،فریبرز بوربور، نشر بردار،1369.

14.فلسفه باستانی چیست؟،پیرآدو،ترجمه‏ی عباس باقری،نشر علم، 1382.

15.بنیادهای فلسفه در اساطیر و حکمت پیش از سقراط:پیوست راه‏ آفتاب،دریو.1.هایلند،ترجمه‏ی رضوان صدقی‏نژاد و کتایون مزادپور،تهران، علم،1384.

16.آغاز فلسفه،هانس-گئورگ گادامر،ترجمه‏ی عزت اللّه فولادوند، هرمس،1382.

17.متفکران یونانی،تئودور گمپرتس،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی، خوارزمی،1375.

18.پایدیا،ورنر یگر،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی،خوارزمی،1376.

19.تاریخ فلسفه یونان،دبلیو.کی.سی.گاتری،آغاز تالس،جلد 1، ترجمه‏ی مهدی قوام صفری،فکر روز،1375.

20.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،آناکسیمندر و آناکسیمنس،جلد 2،ترجمه‏ی‏ مهدی قوام صفری،فکر روز،1378.

21.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،فیثاغورس و فیثاغوریان،جلد 3،ترجمه‏ی‏ مهدی قوام صفری،1378.

22.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،آلکمایون و کسنوفانس،جلد 4،ترجمه‏ی‏ مهدی قوام صفری،فکر روز،1375.

23.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،هراکلتیوس،جلد 5،ترجمه‏ی مهدی قوام‏ صفری،فکر روز،1378.

24.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،الیاییان،جلد 6،ترجمه‏ی مهدی قوام‏ صفری،فکر روز،1375.

25.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،امپدکلس،جلد 7،ترجمه‏ی مهدی قوام‏ صفری،فکر روز،1375.

رهنمون » شماره 11 (صفحه 172)

26.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،آناکساگوراس و آرخلائوس دیوگنس‏ آپولونیائی،جلد 8،ترجمه‏ی مهدی قوام صفری،فکر روز،1378.

27.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،اتمیان قرن پنجم،جلد 9،ترجمه‏ی مهدی‏ قوام صفری،فکر روز،1378.

28.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،سوفسطاییان،بخش نخست،جلد 10، ترجمه‏ی حسن فتحی،فکر روز،1378.

29.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،سوفسطاییان،بخش دوم،جلد 11، ترجمه‏ی حسن فتحی،فکر روز،1378.

30.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،سقراط،جلد 12،ترجمه‏ی حسن فتحی، 1378.

31.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،افلاطون،بخش نخست،جلد 13،ترجمه‏ی‏ حسن فتحی،1378.

32.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،افلاطون،بخش دوم،جلد 14،ترجمه‏ی‏ حسن فتحی،1378.

33.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،جمهوری،جلد 15،ترجمه‏ی حسن فتحی، 1378.

34.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،افلاطون 4،جلد 16،ترجمه‏ی حسن فتحی، 1378.

35.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،افلاطون 5،جلد 17،ترجمه‏ی حسن فتحی، 1378.

36.تاریخ فلسفه یونان،گاتری،افلاطون 6،جلد 18،ترجمه‏ی حسن فتحی، 1378.

37.فلسفه یونان از دیدگاهی دیگر،الهه هاشمی حائری،انتشارات مشکوه، 1373.

38.فلسفه در عصر تراژیک یونانیان(سیر حکمت در یونان).فردریش‏ نیچه،ترجمه‏ی مجید شریف،انتشارات جامی،1378.

39.زنان فیلسوف در یونان و رم باستان،رژین پی‏یترا،ترجمه‏ی عباس

رهنمون » شماره 11 (صفحه 173)

باقری،نشر و پژوهش فرزان‏روز،1384.

3.سقراط و افلاطون

سرگذشت فلسفه از روزگار سقراط به بعد روند دیگرگونی را می‏پیماید. آن‏چه می‏تواند ما را در شناخت سقراط یاری رساند از ره‏گذر گزارش‏های‏ افلاطون و کسنوفون،دو شاگرد سقراط،آریستوفانس،نمایش‏نگار هم روزگار سقراط،و ارسطو است.

چهره‏ای که افلاطون از سقراط نمایان می‏سازد،ما بعد الطبیعه پردازی است‏ که در جست‏وجوی تعالی است.عمده‏ی محاورات افلاطون از زبان سقراط انجام‏ می‏گیرد.در هر محاوره پرسش‏هایی در باب معرفت،عدالت،شجاعت،زیبایی، دوستی و نیک طرح می‏گردد تا از خلال گفت‏وگو تعریفی کلی به دست آید. شیوه‏ی دیالکتیکی برجسته‏ترین ویژگی این محاورات است.

کسنوفون،تصویری اخلاقی از سقراط ارزانی می‏دارد که وی درپی‏ ساختن شهروندان خوب است.

آریستوفانس در نمایش‏نامه‏ی ابرها،مرزبندی آشکاری میان سقراط و سوفیست‏ها برقرار نمی‏سازد.بنابراین،تصویری که آریستوفانس ارائه می‏کند بیشتر هم‏راه با طنز و ریشخند است.

ارسطو نیز سقراط را مبتکر دو مبحث منطقی می‏شمارد:1.استقرا 2. تعریف کلی.آثار افلاطون و کسنوفون که به زبان پارسی ترجمه شده است، عبارتند از:

1.دوره آثار افلاطون،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی و رضا کاویانی، انتشارات خوارزمی،1367.

2.حکمت سقراط و افلاطون،ترجمه و نگارش محمد علی فروغی،جلد اول، رساله‏های اثوفرون،دفاعیه سقراط،اقریطون،فیدن،انتشارات هرمس،1383.

3.حکمت سقراط و افلاطون،ترجمه و نگارش محمد علی فروغی،جلد دوم، رساله‏های آلکیبادس وگرگیاس،انتشارات هرمس،1383.

4.پنج رساله از افلاطون،ترجمه‏ی محمود صناعی،رساله‏های شجاعت، دوستی،ایون پروتاغوراس و مهمانی،انتشارات هرمس،چاپ چهارم،1382.

رهنمون » شماره 11 (صفحه 174)

5.چهار رساله از افلاطون،ترجمه‏ی محمود صناعی،رساله‏های منن، فدرس،تئه‏تتس و هیپیاس بزرگ،انتشارات هرمس،چاپ چهارم،1382.

6.جمهور،افلاطون،ترجمه‏ی فؤاد روحانی،انتشارات علمی و فرهنگی، 1383.

7.جمهوریت،افلاطون،ترجمه‏ی رضا مشایخی،انتشارات کانون معرفت، 1363.

8.ضیافت،افلاطون،ترجمه‏ی محمود صناعی،ویراسته‏ی جاوید جهان‏شاهی،اصفهان،نشر پرسش،1381.

9.مهمانی،افلاطون،ترجمه‏ی محمد باقر الفت،بی‏تا،تهران.

10.واپسین روزهای سقراط،افلاطون،بازبینی متن یونانی،محمود بینای‏ مطلق،ترجمه‏ی جاوید جهانشاهی رساله‏های آپولوژی،کریتو،فئدو،اصفهان،نشر پرسش،1381.

11.فدون،افلاطون،ترجمه‏ی مهدی خدیوی‏زند،مشهد،طوس،1344.

12.خاطرات سقراطی،کسنوفون،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی،انتشارات‏ خوارزمی،1373.

13.زیان‏های استبداد:اعترافات هیرون و چند مقاله دیگر از اثار گزنفن و افلاطون،جان استوارت میل،ترجمه‏ی جواد شیخ الاسلامی،انتشارات توس، 1376.

برخی پژوهش‏های مهم که در این زمینه به چاپ رسیده‏اند،عبارتند از:

1.سقراط:آگاهی از جهل،یان پاتوچکا،ترجمه‏ی محمود عبادیان،انتشارات‏ هرمس،1378.

2.سقراط و هنر نیندیشیدن،حمید رضا یوسفی،نشر ثالث،1380.

3.مرگ سقراط،رومانو گواردینی،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی،انتشارات‏ طرح نو،1376.

4.سقراط،کارل یاسپرس،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی،انتشارات‏ خوارزمی.

رهنمون » شماره 11 (صفحه 175)

5.سقراط،ژان برن،ترجمه‏ی سید ابو القاسم پورحسینی،انتشارات امیر کبیر،1383.

6.از سقراط تا ارسطو،شرف الدین خراسانی،دانشگاه ملی ایران،1352.

7.افلاطون،کارل بورمان،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی،انتشارات طرح نو، 1375.

8.افلاطون،کارل یاسپرس،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی،انتشارات‏ خوارزمی،1357.

9.افلاطون،ژاه برن،ترجمه‏ی سید ابو القاسم پورحسینی،نشر هما،1362.

10.کیهان‏شناسی افلاطون،موسی اکرمی،انتشارات دشتستان،1380.

11.هنر و زیبایی از دیدگاه افلاطون،بلقیس سلیمانی،انتشارات گوهر منظوم،1379.

12.سیاست از نظر افلاطون،الکساندر کویره،ترجمه‏ی امیر حسین‏ جهانبگلو،انتشارات خوارزمی،1360.

13.شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان،فتح اللّه‏ مجتبایی،انجمن فرهنگ ایران باستان،1352.

14.تأثیر فرهنگ و جهان‏بینی ایرانی بر افلاطون،استفان پانوسی، مؤسسه‏ی پژوهشی حکمت و فلسفه ایران،1382.

15.حیات فیلسوفان نامدار:سقراط و افلاطون،دیوگنس لائرتیوس، ترجمه‏ی حسین کلباسی اشتری،مؤسسه‏ی فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1382.

16.مثال خیر در فلسفه افلاطونی-ارسطویی،هانس-گئورگ گادامر، ترجمه‏ی حسن فتحی،انتشارات حکمت،1383.

17.سقراط در ادبیات عرب دوره میانی،ایلای آلون،ترجمه‏ی حاتم قادری، ویراستار الهه محبی،بقعه،1383.

18.سقراط و افلاطون،پاملا هیوبی،ترجمه‏ی خشایر دیهیمی،نشر کوچک، 1377.

رهنمون » شماره 11 (صفحه 176)

4.ارسطو

ارسطو،شناخته شده‏ترین فیلسوف یونان باستان است.وی سالیان درازی‏ را به شاگردی افلاطون در آکادمی گذراند و پس از مرگ استاد،لوکاین را به‏ عنوان مدرسه‏ی فلسفی خود بنیاد نهاد.این مدرسه،زمینه را برای گسترش حکمت‏ مشایی با همکاری شاگردان وی فراهم ساخت.نخستین اثار ارسطو،به شیوه‏ی‏ افلاطونی به نگارش درآمده‏اند.

البته،ارسطو این شیوه دیالکتیکی را به گونه‏ای در آثار خود حفظ کرده‏ است و برخی ارسطوپژوهان معاصر شیوه‏ی وی را آپورتیک نام نهاده‏اند.در این شیوه،ارسطو هر بحث فلسفی را با بررسی و نقد آرای پیشینیان آغاز می‏کند و سرانجام در لابلای ارزیابی‏ها،رأی خود را نیز بیان می‏کند.

آثار ارسطو خواه از نظر مسایل و خواه از نظر موضوعات دارای‏ گستردگی و تنوع ویژه‏ای است که تا پیش از وی بدین‏صورت دیده نمی‏شود.

آثار اصلی که یه زبان فارسی ترجمه شده‏اند،به قرار زیر هستند:

1.متافیزیک،ترجمه‏ی شرف الدین خراسانی،انتشارات حکمت،چاپ دوم، 1379.

2.ما بعد الطبیعه،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی،انتشارات طرح نو،چاپ دوم‏ 1385.

3.متافیزیک،مقاله الف صغری،همراه با شرح یحیی نحوی و ابن رشد، ترجمه‏ی سید محمد مشکوه،تهران،1346.

4.طبیعت،ترجمه‏ی علی‏اکبر فرورقی،(کتاب اول،دوم و سوم)،دانشگاه‏ ملی ایران،1358.

5.طبیعیات،ترجمه‏ی مهدی فرشاد،انتشارات امیرکبیر،1363.

6.سماع طبیعی،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی،انتشارات طرح نو،چاپ دوم‏ 1385.

7.هنر شاعری(بوطیقا)،ترجمه‏ی فتح اللّه مجتبایی،انتشارات اندیشه، 1337.

8.ارسطو و فن شعر،ترجمه‏ی عبد الحسین زرین‏کوب،انتشارات امیرکبیر،

رهنمون » شماره 11 (صفحه 177)

1369.

9.نامه ارسطو طالیس درباره‏ی هنر شعر،ترجمه‏ی محسن سهیل افنان، لندن و لوزاک،1948.

10.پیرامون هنر شاعری(شاعرانه)،ترجمه‏ی فریده مهدوی دامغانی، انتشارات تیر،1379.

11.در آسمان،ترجمه‏ی اسماعیل سعادت،انتشارات هرمس،1379.

12.در کون و فساد،ترجمه‏ی اسماعیل سعادت،مرکز نشر دانشگاهی، 1377.

13.در جهان،ترجمه‏ی احمد آرام،مندرج در کتاب عامری‏نامه،انتشارات‏ مجله یغما،1353.

14.سیاست،ترجمه‏ی حمید عنایت،انتشارات علمی و فرهنگی،138

15.اصول حکمت آتن،ترجمه و تحشیه‏ی محمدابراهیم باستانی‏پاریزی، انتشارات مؤسسه‏ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی،1363.

16.ارگانون،ترجمه‏ی میرشمس الدین ادیب‏سلطانی،مؤسسه‏ی انتشارات‏ نگاه،1378.

17.اخلاق نیکوماخس،ترجمه‏ی سید ابو القاسم پورحسینی،دو جلد، انتشارات دانشگاه تهران،1382.

18.اخلاق نیکوماخس،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی،طرح نو،1378.

19.علم اخلاق نیکوماکوسی،ترجمه‏ی صلاح الدین سلجوقی،کابل،1371 ق.

20.اخلاق نیکوماک،ترجمه‏ی رضا مشایخی،کتابفروشی دهخدا،1364.

21.گزیده اخلاق نیکوماخوسی،ترجمه‏ی ع-احمدی،مندرج در کتاب فلسفه‏ اجتماعی،انتشارات علمی و فرهنگی،1362.

22.رساله نفس،ترجمه‏ی افضل الدین کاشانی،به اهتمام ملک الشعراء بهار،اساطیر،1383.

23.درباره‏ی نفس،ترجمه‏ی علی‏مراد داودی،انتشارات حکمت،1369.

24.فن خطابه(ریطوریقا)،ترجمه‏ی پرخیده ملکی،انتشارات اقبال،1371.

رهنمون » شماره 11 (صفحه 178)

25.طوبیقا،ترجمه‏ی پرخیده ملکی،اهواز:دانشگاه شهید بهشتی چمران.

26.وصایای ارسطو به شیماس(شرح رساله تفاحیه)،محمد حسن نجفی‏ قوچانی،نشر هفت.1378.

برخی پژوهش‏های ارسطوشناسی نیز به ترتیب ذیل معرفی می‏شوند:

1.ارسطو،دیوید راس،ترجمه‏ی مهدی قوام صفری،انتشارات فکر روز، 1377.

2.ارسطو،مارتا نوسبام،ترجمه‏ی عزت اللّه فولادوند،انتشارات طرح نو، 1374.

3.ارسطوی فیلسوف،جان آکریل،ترجمه‏ی علیرضا آزادی،انتشارات‏ حکمت،1380.

4.ارسطو و حکمت مشائی،ژان برن،ترجمه‏ی سید ابو القاسم پورحسینی، انتشارات امیرکبیر،1373.

5.عقل در حکمت مشاء،علی‏مراد داودی،انتشارات کتابخانه دهخدا،1349.

6.نظریه صورت در فلسفه ارسطو،مهدی قوام‏صفری،انتشارات حکمت، 1382.

7.هستی‏شناسی تطبیقی ارسطو،غلامرضا رحمانی،قم،بوستان کتاب قم، 1381.

8.سنت ارسطویی و مکتب نو افلاطونی،حسین کلباسی‏اشتری،اصفهان، کانون پژوهش،1380.

9.از ارسطو تا گودل،ضیاء موحد،انتشارات هرمس،1382.

10.مقایسه آراء ارسطو و صدر المتألهین پیرامون خدا(واجب الوجود)، سلمان صفوی،تهران،سلمان صفوی،1371.

5.پس از ارسطو

مکتب‏های فلسفی گوناگونی هم‏چون مکتب‏های رواقی،اپیکوری،شکاکان، التقاطیان،نو افلاطونی و نوفیثاغوری پس از ارسطو به طرح دیدگاه‏های فکری‏ خود پرداختند.

در برخی از این مکتب‏های فکری می‏توان بازتاب اندیشه‏های متفکران پیش

رهنمون » شماره 11 (صفحه 179)

سقراطی را به خوبی جست.مکتب رواقی به اندیشه‏های هراکلیتوس،مکتب‏ اپیکوری به اتم‏گرایی دموکریتوس و لئوکیپوس و شکاکان به اندیشه‏های نسبی‏ گرایانه‏ی سوفیست‏ها روی خوش نشان دادند.

پلوتینوس را می‏توان برجسته‏ترین اندیشمند پس از ارسطو به شمار آورد. وی در لشگرکشی گوردیانوس سوم رهسپار ایران شد تا با فلسفه‏ی ایرانی آشنا گردد ولی به سبب کشته شدن امپراطور در بین النهرین در سال 244 میلادی، پلوتینوس رهسپار رم شد.9

نگرش فلسفی پلوتینوس به ویژه در انئاد یا نه‏گانه‏ها به خوبی آشکار است.در جهان اسلام،انئاد پلوتینوس با عنوان اثولوجیا(الربوبیه تا تاسوعات)از شهرت ویژه‏ای برخوردار بوده است و ترجمه‏ی عربی عبد المسیح بن عبد اللّه‏ حمصی ناعمی نزد متفکران اسلامی موجود بوده است.هم‏چنین بعدها،قاضی‏ سعید قمی متن عربی اثولوجیا را شرح و تفسیر کرده است.

در برخی آثار اسلامی،از پلوتینوس با عنوان«شیخ یونانی»یاد شده‏ است.10

ویژگی برجسته‏ی پلوتینوس را می‏توان در شیوه‏ی خداشناسی وی‏ دانست.این شیوه که به خداشناسی تنزیهی یا سلبی موسوم است،بعدها به‏طور جدی نزد متکلمان در جهان اسلام،مسیحیت و یهود به عنوان طریقه‏ای در معرفت‏ خداوند دنبال شد.

برخی از آثار اندیشمندان پس از ارسطو که به زبان پارسی ترجمه شده‏اند، به ترتیب زیر بیان می‏گردد:

1.دوره آثار فلوطین(تاسوعات)،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی،دو جلد، انتشارات خوارزمی،13622.

2.اثولوجیا،(از ترجمه‏ی عربی ابن ناعمه حمصی،حسن ملکشاهی، انتشارات سروش،1378.

3.رساله‏ای از شیخ یونانی در بیان دو عالم روحانی و جسمانی‏ (خلاصه‏ای از اثولوجیا)،ترجمه‏ی نصر اللّه پورجوادی،مجله‏ی معارف،سال اول، شماره‏ی اول،1363.

رهنمون » شماره 11 (صفحه 180)

4.ایساغوجی،فرفوریوس و مقولات،ارسطو،ترجمه و مقدمه و توضیحات:محمد خوانساری،مرکز نشر دانشگاهی،1383.

5.زندگی افلوطین و ترتیب و توالی رساله‏هایش،فرفوریوس،ترجمه‏ی‏ اسماعیل سعادت،مجله‏ی معارف،سال اول،شماره‏ی دوم،1363.

6.اندیشه‏ها،مارکوس ارولیوس،ترجمه‏ی غلامرضا سمیعی،کتاب‏سرای‏ بابل،1369.

7.گزیده اندیشه‏ها،مارکوس ارولیوس،ترجمه‏ی نجف دریابندری،مندرج‏ در کتاب فلسفه اجتماعی،انتشارات علمی و فرهنگی،1362.

8.گزیده اصول نظریات،اپیکور،ترجمه‏ی رضا صدوقی،کتاب فلسفه‏ اجتماعی،انتشارات علمی و فرهنگی،1362.

9.گزیده قطعات پراکنده،اپیکور،ترجمه‏ی رضا صدوقی،کتاب فلسفه‏ اجتماعی،انتشارات علمی و فرهنگی،1362.

10.گزیده رساله‏ی اپیکتتوس،ترجمه‏ی هوشنگ آذری،کتاب فلسفه‏ اجتماعی،انتشارات علمی و فرهنگی،1362.

11.چهار خطابه از سیسرون،ترجمه‏ی رحمت اللّه مقدم مراغه‏ای،انتشارات‏ جاویدان،1356.

12.عیش پیری و راز دوستی،سیسرون،ترجمه‏ی محمد حجازی،بنگاه‏ ترجمه و نشر کتاب،1346.

13.تسلای فلسفه،ترجمه‏ی سایه میثمی،ویراسته‏ی مصطفی ملکیان،نشر نگاه معاصر،1385.

پژوهش‏هایی نیز در باب مکتب‏های فلسفی پس از ارسطو به زبان پارسی‏ تألیف یا ترجمه‏ی شده است:

1.درآمدی بر فلسفه افلوطین،نصر اللّه پورجوادی،مرکز نشر دانشگاهی، ویرایش سوم،1378.

2.فلسفه رواقی،ژان برن،ترجمه‏ی سید ابو القاسم پورحسینی،انتشارات‏ امیرکبیر،1362.

3.فلسفه اپیکور،ژان برن،ترجمه‏ی سید ابو القاسم پورحسینی،شرکت

رهنمون » شماره 11 (صفحه 181)

سهامی کتاب‏های جیبی،1357.

4.فلوطین،کارل یاسپرس،ترجمه‏ی محمد حسن لطفی،انتشارات‏ خوارزمی،1363.

5.فلسفه افلوطین،سلطان حسین تابنده‏گنابادی،تهران،چاپ سوم،1360.

6.فلسفه یونانی پس از ارسطو،ای.دبیلو.هملین،ترجمه‏ی خشایار دیهیمی،نشر کوچک،1377.

7.فیض و فاعلیت وجودی از فلوطین تا صدر المتألهین،سعید رحیمیان،قم، بوستان کتاب قم،1381.

8.متافیزیک بوئتیوس(بخشی در فلسفه و کلام مسیحی)،دکتر محمد ایلخانی،نشر الهام،1380.

در پایان این گزارش کتاب‏شناختی،نگارنده امید آن دارد که به تدریج دیگر آثار برجای مانده از اندیشمندان یونانی به زبان پارسی درآید،تا این اندیشه‏های‏ فلسفی که در زمره‏ی تاریخ اندیشه‏های بشری قرار دارند،در اختیار پارسی‏ زبانان گرامی نیز قرار گیرد.11نیز بسیاری از آثار اندیشمندان یونانی که به‏ پارسی ترجمه نشده‏اند عمدتا از طریق زبان‏های واسطه صورت گرفته است.از این‏رو،ترجمه‏ی این آثار چه به‏طور مستقیم و چه ترجمه‏ی تازه از طریق‏ زبان‏های اروپایی به زبان پارسی ضروری به نظر می‏رسد.

پی‏نوشت‏ها:

(1).نخستین فیلسوفان یونان،شرف الدین خراسانی،انتشارات علمی و فرهنگی،1382،ص‏ 91،پانوشت.

(2).جندی‏شاپور:وه اندیو شاهپور؛به این معنی است که شاهپور بهتر از انطاکیه.

برای مطالعه‏ی بیشتر،بنگرید به:درباره‏ی ترجمه،مقاله‏ی بیت الحکمه و دار الترجمه، کامران فانی،ص 101،مرکز نشر دانشگاهی،چاپ اول،1365.

(3).التراث الیونانی فی الحضاره الاسلامیه،عبد الرحمن بدوی،دار القلم،بیروت،1980،ص‏ 37.

(4).برای آگاهی بیشتر در این باب بنگرید به:فلسفه و طبیعت‏شناسی؛درآمدی بر ظهور

رهنمون » شماره 11 (صفحه 182)

اندیشه‏های فیلوپوتوس در جهان اسلام،محمدجواد اسماعیلی،گزارش گفتگو،شماره 17، 1384،ص 152-160.

(5).شرف الدین خراسانی،همان،ص 232.در باب تأثیر اندیشه‏های ایرانی بر فرهنگی‏ یونانی می‏توان به اثر سترگ امیرمهدی بدیع با عنوان یونانیان و بربرها با ترجمه‏ی‏ مرتضی ثاقب‏فر و همکاران اشاره کرد که به همت انتشارات توس در پانزده جلد به‏ پارسی ترجمه شد.

(6).تاریخ فلسفه،فردر یک کاپلستون،جلد اول،ترجمه‏ی جلال الدین مجتبوی،انتشارات‏ سروش،1375،ص 81.

(7).متافیزیک،ارسطو،ترجمه‏ی شرف الدین خراسانی،983 ب 20،انتشارات حکمت، 1379،ص 12.

(8).حکمت یونان،شارل ورنر،ترجمه‏ی بزرگ نادر زاد،انتشارات علمی و فرهنگی،1373، ص 17.

(9).فردر یک کاپلستون،همان،جلد اول،ص 533.

(10).درآمدی بر فلسفه افلوطین،نصر اللّه پورجوادی،مرکز نشر دانشگاهی،1378،ص 99.

(11).قابل ذکر است که از دکتر پرویز ضیاء شهابی نیز سه اثر به زیور طبع آراسته شده‏ است:

الف.درآمدی پدیدار شناسنامه به فلسفه دکارت،نوشته‏ی پرویز ضیاء شهابی،هرمس، 1377.

ب.سرآغاز کار هنری،مارتین هیدگر،ترجمه‏ی پرویز ضیاء شهابی،هرمس،چاپ دوم، 1382.

ج.راه‏هایی به تفکر فلسفی،یوزف ماری بوخنسکی،ترجمه‏ی پرویز ضیاء شهابی،نشر پرسش،اصفهان،1380.

پایان مقاله

کارنامه ی فلسفه ی یونان به زبان پارسی

مطالب مشابه :

منابع و محدوده امتحانی نیمسال اول 93-92

دانلود كتاب دين و زندگي اول

طرح درس هدیه های آسمانی سوم ابتدایی (لباس های ما)

سیر مطالعاتی تاریخ اسلام