وضعیت عمومی بازار و قیمت ها در کردستان عراق

از لحاظ مرفولوژی ، شهرهای سلیمانیه و اربیل دارای بازارهای بزرگ و متنوعی هستند قدمت این شهرها سبب شده كه دكاكین موجود در شهر تقریبا از یك نوع تقسیم بندی صنفی ( به لحاط استقرار مكانی ) برخوردار باشند . به طوری كه درخیابان های غیر مركزی شهر هم از صنوف مختلف دیده می شود .
تنها در شهر 600 هزار نفری سلیمانیه حدود 30 پاساژ و گذر و بازارهای مسقف وجود دارد . تعدد زیاد صنوف ساعت فروش و پارچه فروش از ویژگی عمومی بازار این شهر است .
اجناس موجود در مغازه ها از جمله خوراكی های بست بندی شده عمدتا متعلق به كشورهای بازار مشترك شرق آسیا و بعضا كشورهای عربی است كه از دبی و سوریه از طریق استان شمال غربی عراق وارد استان سلیمانیه می شوند .
اغلب اجناسی كه در بازار این شهرها وجود دارد در بازار شهرهای مرزی ایران نیز به وفور یافت می شود به طوری كه از لحاظ قیمت نیز تفاوت محسوسی با عین اجناس موجود در بازار شهرهای مرزی ایران كه از طریق قاچاق وارد می شوند ندارند قیمت كالاهای مصرفی فسادپذیر تقریبا معادل نرخ استان های مرزی ایران است .
به دلیل دیم بودن اكثریت اراضی كشاورزی محصولات گوجه فرنگی و سیب زمینی و همچنین تخم مرغ از كالاهایی هستند كه عمدتا از ایران وارد می شوند .
دو كالای اساسی نان و گاز دارای وضعیت ویژه ای هستند . آرد مكورد استفاده در تولید نان از محل برنامه نفت در مقابل غذا تامین می شود ( می شد) عدم خرید گندم تولید شمال عراق توسط دولت مركزی و عدم وجود سیلو جهت انبار كردن آن و همچنین توزیع آرد از سوی دفتر برنامه نفت در مقابل غذا سبب شده بود كه حجم زیادی از گندم تولیدی شمال عراق به طور اچاق وارد ایران شود .
گرانی گاز مایع از موارد قابل توجهی است كه باید به عنوان یك بسته صادرات كشورمان مورد بررسی قرار گیرد . در حال حاضر این كالا در سلیندرهای 10 كیلویی با نرخ 800 تومان ( به قیمت سال 1380 ) توسط عاملان توزیع در درب منازل به فروش می رسد . درهر حال اگر وضعیت كلی بازار مصرف كالاهای عمومی را ترسیم كنیم ، می توان گفت كه مواد خوراكی در بازرگانی داخلی منطقه شمال عراق رتبه اول را داشته و مصرف كالاهای پارچه ، لوازم بهداشتی و مصالح ساختمانی نیز رتبه های بعدی را دارند .

گمركات

ورود كالاهای متعدد به شمال عراق و اتكای دولت های محلی به درآمدهای گمركی ( به عنوان منبع مهم داخلی در تامین مخارج دولتی ) سبب گردید كه اماكن متعددی تحت عنوان گمرك فعالیت نمایند در بین گمركات وجود گمركات زاخو و ابراهیم خلیل كه در شمال منطقه و در موقعیت هم مرز با تركیه وسوریه قرار دارند از حجم فعالیت و امكانات بیشتری در مقایسه با سایر گمركات برخوردار هستند .
تعداد مراكز گمركی در حدی است كه تنها در سطح استان سلیمانیه 19 واحد گمركی فعالیت می نمایند .
پراكندگی این مراكز بهنحوی است كه در سلیمانیه 3 واحد ، شهر باژیر 6 واحد ، شاره زور 4 واحد و پنجوین 6 واحد وجود دارد . در شهر پنجوین دو واحد گمركی به نام مشابه بازارچه های مرزی استان كردستان یعنی باشماق و سیران بند فعالیت دارند .
گفتنی است كه گمركات موجود در استان سلیمانیه به دلیل ابتدایی بودن امكانات آن ها بشتر به مكان ها و پست هایی می مانند كه تردد كالا را كنترل نموده و با امكانات بسیار محدود خود به اخذ عوارض مبادرت می نمایند .
در واقع وجود آن ها عمدتا ناشی از انگیزه كسب درآمد و عوارض است تا ارائه خدمات و كنترل كالا ، به طوری كه به استثناء دو كالای مواد مخدر و اسلحه ، سایر كالاها مجاز به مصرف و خرید و فروش بوده و رسما نیز از طریق گمركات موجود ترخیص می شوند .
ارزیابی كالاهای صلادره یا وارده به نحوی است كه فاقد تشریفات خاص یا بررسی های كارشناسی است و صرفا بر اساس گروه كالایی ارزیابی و تعیین عوارض می شوند .
بر اساس وضعیت فعلی گمركات شمال عراق و پایین بودن كیفیت خدمات آن ها می توان گفت كه استمرار مبادلات بازرگانی بین دو طرف اقتضاء می كند كه دو طرف در زمینه كنترل قاچاق كالا و كنترل بهداشت و استاندارد كالاهای صادره و وارده همكاری مشترك داشته باشند . علاوه بر این تجارب گمركات ایران در ترخیص كالاهای مورد مبادله در بازرگانی خارجی از بسترهای صادراتی ای است كه می توان آن را جهت ارتقاء خدمات گمركات شمال عراق عرضه نمود . بالا

موسسات مالی و اعتباری

در مورد فعالیت موسسات مالی و اعتباری در شمال عراق باید گفت كه عموما در بعد از خروج حاكمیت دولت مركزی از منطقه ی شمال عراق فعالیت بانك ها در این منطقه دچار ركود گردید به طوری كه جز انجام امور روزمره و صرافی نقشی در فعالیت اقتصادی منطقه نداشته اند . تعداد این موسسات در استان سلیمانیه تا سال 2000 پنج شعبه بوده كه اسامی و اهم فعالیت آن ها به شرح زیر بوده است :
1- بانك الرشید :
این بانك كه در سال 1952 تاسیس شده است اهم فعالیت فعلی آن ارسال حوالجات داخلی و صرافی است .

2- بانك كشاورزی :
این بانك كه در سال 1946 تاسیس شده است نگهدارنده ی حساب ادارات محلی است . علاوه بر این شركت های پیمانكار طرف قرارداد سازمان های بین المللی كه در امور عمرانی استان سلیمانیه فعالیت می كنند از خدمات این بانك در خصوص وصل و پرداخت وجوه مربوطه برخوردار بوده اند .

3- بانك صنعت :
این بانك كه در سال 1976 تاسیس شده است ، به دلیل نبود سرمایه كافی و وضعیت بحرانی منطقه شمال عراق فعالیت چندانی در چند سال اخیر نداشته است .

در مجموع می توان گفت كه بانك های مذكور نه تنها نقشی در رونقاقتصادی منطقه ندارند ، بلكه خدمات فعلی آن ها نیز در سطحی غیر تخصصی و غیر استاندارد بوده و اساسا فعالیتشان نوعی صرافی تلقی می شود و با توجه به امكانات و تجهیزات بسیار محدودی كه دارند نمی توان آن ها را در حد یك بانك متعارف جهان سومی نیز قلمداد نمود .
از مشخصات دیگر این بانك ها ضعف بنیه مالی آن ها است . این مشخصه كه در واقع انعكاسی از وضعیت سیاسی و اقتصادی منطقه شمال عراق ناشی از چند عامل است كه برخی از آن ها عبارتند از :
   الف – نبود منابع و حساب های دولت مركزی در بانك های شمال عراق به طوری كه بنا به اظهارات مقامات محلی ، دولت مركزی به دنبال تخلیه نیروهای خود از شمال عراق كلیه موجودی حساب های دولتی را برداشت و كلیه مطالبات و حساب های مردم را نیز به نفع خود مصادره می نماید .
   ب – عدم اختصاص و عدم واریز درآمدهای ناشی از فروش نفت عراق به حساب بانك های شمال این كشور به عبارت دیگر كلیه درآمد ناشی از فروش 13 درصدی نفت عراق كه سهمیه شمال عراق بود صرف اجرای برنامه نفت در مقابل غذا و امور عمرانی می شد .
   پ – پایین بودن درامد دولت های محلی و نبود تنوع منابع درامدی آن ها .
   ت – تولیدی نبودن یا به اصطلاح مصرفی بودن اقتصاد منطقه .
   ث – عدم فعالیت بانك ها در جذب سرمایه های مردمی و اساسا نبود هر گونه برنامه ای در این رابطه .
   ج – پایین بودن سطح درآمد عموم مردم .

حساسیت فعالیت بانكی و همچنین وضعیت بحرانی عراق اقتضاء می كند چنانچه بانك ها و موسسات مالی دولتی و خصوصی ایران اراده بر عرضه خدمات خود در شمال عراق و یا هر نقطه ای دیگر از این كشور داشته باشند شرط اولیه عرضه این خدمات تعیین دورنمای فعالیت و همچنین در نظر داشتن شرایط سیاسی و اقتصادی عراق است زیرا كه در اثر جزئی ترین بحران سیاسی و دولتی فعالیت موسسات خارجی و حتی داخلی تحت تاثیر قرار گیرد .
علی رغم چنین وضعیتی از فعالیت بانك های شمال عراق یا در حالت كلی اقتصاد در هم ریخته آن می توان گفت كه در خصوص عرضه خدمات بانكی موسسات داخلی كشور ما به منطقه مذكور بسترهای ولو نامطمئن یا موقت وجود دارد كه می توان از آن ها استفاده نمود ولی در هر حال اگر بانك های كشور بخواهند خدمات خود را در شمال عراق عرضه بنمایند بعید به نظر می رسد در مقطع فعلی توجیه اقتصادی و حتی امنیتی داشته باشد .
مادام طرح های تولیدی و اقتصادی در بخش خصوصی عراق ایجاد و رونق نیابد و سطح رفاه و قدرت خرید مردم افزایش پیدا نكند .
ایجاد بانك ایرانی به معنای واقعی توجیه پذیر و مقرون به صرفه نخواهد بود .
در این رابطه بازرگانان ترك نیز در سال 2002 درصدد تشكیل یك بانك خصوصی در شهر سلیمانیه بوده اند ولی به دلیل عدم تقبل تضمین مورد انتظار حكومت محلی سلیمانیه از دولت تركیه این امر تاكنون تحقق پیدا نكرده است .
توجیه ترك ها برای تشكیل بانك در شمال عراق دلالی و صرافی پول های سرگردانی بوده است كه توسط وابستگان پناهنده اهالی كردستان عراق در اروپا بهعنوان كمك به خانواده های خود از طریق بانك های خارجی حواله می كرده اند . البته این توجیه برای تشكیل یك بانك كافی نیست ولی در هر حال حضور تجار رسمی و غیر رسمی ( قاچاقچیان ) و گرمی بازار كالاهای خارجی سبب گردیده در شهر سلیمانیه تعداد زیادی از صراف خصوصی در تبدیل دلار ، دینار ، لیرترك و ریال ایرانی فعالیت نمایند . بالا

خدمات رفاهی و بهداشت و درمان

خدمات رفاهی :
خدمات رفاهی از جمله تامین اجتماعی كه عمومی ترین مورد آن شامل پوشش های بیمه ای می باشد در قبل از تشكیل حكومت های محلی نیز در شمال عراق رایج بوده است . زمینه فعالیت ان بخش از خدمات عمدتا در حوزه های درمان ، عمر ، شخص ثالث و وسائط نقلیه بوده است .
بنا به اظهار تعدادی از شهروندان سلیمانیه خدمات بیمه در زمان حاكمیت دولت مركزی بدین صورت بوده است كه در صورت عدم وقوع حوادث مورد شمول بیمه ، بیمه گذار متعهد به بازپرداخت حق بیمه و بیمه شونده بوده است . به دنبال حذف حمایت های بیمه ای دولت مركزی از منطقه كردستان عراق سازمان های خیریه بین المللی برای جبران این مسئله نوعی پشتیبانی و حمایت همگانی را در خصوص بهداشت و درمان عمومی به ویژه برای كودكان و زنان معمول داشته اند .
قابل ذكر است در دهه اخیر كه به دلیل پایین بودن هزین درمان و استقرار سازمان های خیریه بین المللی در عراق برخی از اتباع ایرانی ساكن در شهرهای مرزی جهت مداوا و خرید داروهای كم یاب خارجی به شمال عراق سفر كرده اند .
در حال حاضر در شهر سلیمانیه یك شركت بیمه تحت عنوان شركت دلنیایی با ارائه خدمات بیمه ای در زمینه اجتماعی ، وسائط نقلیه و اموال فعالیت می نماید .
با توجه به رونق مبادلات بازرگانی و ترانزیت كالا و همچنین ورود مسافران و زائران به عراق زمینه های زیر را می توان برای صادرات صنعت بیمه كشورمان به شمال عراق مورد بررسی و توجه قرار دارد .

جذب اعتبارات كمكی سازمان های خیریه به عنوان سه بیمه شوندگان .
فعالیت شركت های ایرانی در ارائه خدمات بیمه ای به واحدهای تولیدی ، خدماتی به ویژه حمل و نقل كالا و مسافر .
بیمه كالاها و خدمات صادراتی شركت های ایرانی فعال در منطقه شمال عراق .

بهداشت و درمان:
طولانی بودن جنگ های داخلی و ، محرومیت شدید روستاها ، عمومیت فقر ، وجود بیماران شیمیای و ... از عواملی هستند كه بیانگر نیاز شدید مناطق شمال عراق به ویژه نقاط روستایی به تامین بهداشت و درمان است . علی رغم تلاش سازمان های خیریه بین المللی در تامین نیازهای بهداشتی و درمانی مردم منطقه شدت نیازهای بهداشتی و درمانی مردم منطقه شدت نیازها سبب شده تا بخشی از این نیازها از طریق بازرگانی خارجی تامین شود . همان طور كه در فصل اول گزارش حاضراشاره شد شركتهای داروسازی ایران از واحدهایی بوده اند كه از طریق مرزهای استان كردستان به شمال عراق دارو ، لوازم پزشكی و بهداشتی صادر كرده اند .
در زمینه ی امور زیر بنایی بخش بهداشت و درمان سازمان بهداشت جهانی (WHO) هر ساله پروژه هایی را از طریق مناقصه های بین المللی به اجرا در می آورد .
با توجه به بیماری های شناخته شده منطقه ، وجود تحصیل كرده های بومی و همچنین وجود پزشكان بدون مرز كمبود محسوسی در رابطه با نیروی انسانی مورد نیاز در بخش بهداشت ودرمان دیده نمی شود .
غیر از داروهای وارداتی ، نیاز محدوده شمال عراق به خرید تاسیسات و تجهیزات بیمارستانی ، لوازم بهداشتی و آزمایشگاهی و همچنین احداث مراكز بهداشت روستایی و بیمارستان های شهری از ظرفیت های دیگر وارداتی هستند كه ایرانی ها با هر طرف خارجی دیگر می تواننند آن را تامین نمایند . بالا

خدمات فرهنگی و آموزشی

شهرهای سلیمانیه و اربیل از نقاط مهم سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی مناطق شمال عراق محسوب می شوند . به طوری كه تعداد اماكن فرهنگی ، تشكل های سیاسی و صنفی و رسانه های جمعی از ویژگی های مهم فرهنگی این دو شهر محسوب می شوند . در حال حاضر دو ایستگاه تلویزیون فضایی (ماهواره ) تحت عنوان Kurdsat و Kurdestan TV دایر و فعال هستند .
البته گفتنی است كه سابقه فعالیت رسانه های محلی در شمال عراق به حدود چهل سال قبل بر می گردد . اما اعمال محدودیت و جور حاكمیت بعث سبب گردیده است كه از زمان سلب حاكمیت این رژیم در شمال ، مردم منطقه برای جبران این محرومیت و اعلام هویت خود از فضای موجود استفاده نموده و به شكل گسترده ای به فعالیت های سیاسی ، فرهنگی و صنفی روی بیاورند به طوری كه در حال حاضر تنها در شهر سلیمانیه شمار كثیری از واحدها و گروه های فرهنگی و سیاسی وجود دارند .
نوع و تعداد این واحد ها و گروه ها تا پایان سال 2002 در استان سلیمانیه از این قرار بوده است .

وضعیت عمومی بازار و قیمت ها در کردستان عراق

گمركات

موسسات مالی و اعتباری

خدمات رفاهی و بهداشت و درمان

خدمات فرهنگی و آموزشی

مطالب مشابه :

سفرنامه سلیمانیه

وضعیت عمومی بازار و قیمت ها در کردستان عراق

مقایسه درآمد و هزینه زندگی در کانادا و ایران

سفرنامه سلیمانیه (دومین بار )

سفری به کردستان آزاد

توسعه اقتصادی شهر ربط

اشنای با کشور عراق

اینجا خانه معلم بانه

میهمانوازی آدابی دیرینه در میان قوم لُر

سفر به ترکیه (آلانیا، آنتالیا و آنکارا)