گزارش کتاب اخلاق در قرآن/ استاد محمد تقی مصباح یزدی
گزارش كتاب اخلاق در قرآن/ محمد تقي مصباح يزدي تحقيق و نگارش محمد حسين اسكندري-قم
مؤسسه آموزش و پژوهش امام خميني(ره)1376 اين كتاب بخش هفتم معارف قرآن از سلسله
درسهاي استاد محمد تقي مصباح يزدي است كتابي كه گزارش آن ارائه ميگردد با عنوان اخلاق
در قرآن كتابي است اخلاقي كه از رويكردي تحقيقي دارد و نويسنده كتاب آن بر اساس شيوه
تحقيقي در قرآن اخلاق را مورد بررسي قرار داده است محقق آقاي اسكندري در مقدمه اين
كتاب يادي نموده از انديشمند توانا و استاد گرانقدر حضرت آيت اله..... مصباح يزدي كه بخاطر
انس زياد با قرآن نورانيت دل و تلاشهاي تحقيقي فراواني كه داشته اند
به حق كارهاي مفيد و ابتكاري در مورد معارف قرآن عرضه كرده اند معظم اله با طرح و
برنامه و نظم خاصي به تحقيق در معارف قرآن پرداخته يكي از بخشهاي مهم معارف قرآن بخش
مربوط به اخلاق است اخلاق در قرآن اهميت فراواني دارد و در آيات و روايات متعدد محور
اصلي آن يعني تزكيه نفس به عنوان يكي از مهمترين اهداف نزول قرآن و بعثت پيامبر اسلام
مطرح شده است انسان در بين مضوعات مختلف قرآني سهمي از تحقيق و تلاش علمي خود را
نيز به بررسي موضوع اخلاق در قرآن كريم اختصاص داده كه حقا در اين بخش نكته سنجيها
افكار نظرها و ابتكارات ارزشمندي دارند و حاصل اين تحقيق در سالهاي 62 تا 64 براي گروهاي
آموزشي و تحقيقي مؤسسه در راه حق تدريس كرده اند در بحث اخلاق و قرآن افعال اختياري
انسان كه محور اصلي و موضوع اساسي آن است از يك سو علل و عوامل گوناگون در ظهور و
بروز آن نقش دارد و داراي منشاءهاي مختلفي هستند يعني بعضي از افعال انسان منشاءغريزي
دارند بعضي ديگر از رفتارهاي وي را تاثرات روحي مانند وحشت و اضطراب وغيره بوجود
مي آورند.
در بسياري از موارد تمايلات عالي و گرايشهاي فطري و ويژه انسان منشا ظهور اعمال و رفتار
خاصي در انسان ميشود و سرانجام در پاره اي از موارد نيز رفتار انسان تحت تاثير عوامل
احساسي و عاطفي شكل ميگيرند : اعم از احساسات عواطف مثبت نظير انس و محبت و
احساسات و عواطف منفي مانند كينه و نفرت و مي توان آنها را براساس عوامل
متفاوتشان و به چهار دسته متفاوت تقسيم نمود از سوي ديگررفتارهاي اختياري انسان به لحاظ
ديگري نيز قابل تقسيم است يعني از لحاظ اينكه داراي جهات مختلفي هستند وبه موجودات مختلفي
مربوط ميشود نيز ميتوان آنها را دسته بندي نمود در تنظيم بخش اخلاق شناسي از معارف قرآن
معظم له دسته بندي دوم را به عنوان چار چوب و ترتيب بحث برگزيده رفتار اختياري را به تناسب
آنكه در چه رابطه اي انجام ميگيرد و به چه تعلق داردبر سه دسته كلي تقسيم كرده اند يك دسته
كارهايي است كه انسان در ارتباط با خدا انجام ميدهد مثل توجه به خدا اميد به خدا ايمان به خدا
خوف خشوع از خدا و... كه منشاء عبادت و بندگي در برابر خداوند ميشود.
دوم رفتارهايي است كه اصالتا به خود انسان مربوط ميشود هر چند كه ثانيا و بالعرض با ديگران
نيز ارتباط پيدا ميكند و يا رابطه با خدا هم در آن لحاظ ميشود سوم كارهايي است كه انسان در
ارتباط با ديگران انجام ميدهد و روابطي است كه با ديگران برقرار ميكند و بر اساس تقسيم بندي
فوق اخلاق در قرآن را در سه قسمت كلي و زير سه عنوان كلي 1- اخلاق الهي 2- اخلاق
فردي3- اخلاق اجتماعي مطرح كرده اند البته يك سري مطالب ومفاهيم كلي داريم كه در واقع
بخش فلسفه اخلاق را از ديدگاه قرآن تشكيل مي دهد در آغاز و قبل از ورود در بحث از اخلاق
الهي و اخلاق فردي و اخلاق اجتماعي به اينگونه مسائل پرداخته و مسائلي چون : اصول
موضوعه در علم اخلاق ويژگيهاي مفاهيم اخلاقي مفاهيم عام اخلاقي در قرآن تفاوت نظام اخلاقي
اسلام با ديگر نظامها اساس ارزش اخلاقي در اسلام و بسياري ديگر از اينگونه مسائل را مورد
تحقيق و بررسي قرار داده است. كه اصول موضوعه در علم اخلاق اولين قسمت آن را تشكيل
ميدهد كه در آن به الف : انسان موجودي مختار است پرداخته شده است كه در اين بحث با استفاده
از آيات قر آني ثابت شده است كه مختار بودن انسان ازبدهي ترين اصول اخلاقي اسلام و از
محكمترين معارف و عقايد اسلام است ب: انسان داراي مطلوب نهايي است در اين بحث نيز با
توجه به اصل انسان فاعل مختار است به هدفدار بودن انسان پرداخته است و نتيجه ميگيرد كه هر
انساني الزاما داراي هدف يا اهداف نهايي است و براي رسيدن به آن ميكند بنا براين اصل دوم از
اصول موضوعه نظام اخلاقي اسلام ميگويد انسان داراي مطلوب نهايي است هدف نهايي از
ديدگاه قرآن را مورد بررسي قرار داده و در نهايت بر ويژگي 1- از جهت كيفي برتري 2- از
جهت كمي دوام اشاره ميكند در قسمت زندگي انسان از ديدگاه قرآن به دو مرحله زندگي دنيوي و
اخروي اشاره دارد و با توجه آيات قرآني سعادت و خوشبختي انسان را در سعادت اخروي آن
مي داند و مي گويد قرآن فلاح و رستگاري را به عنوان هدف از انجام كارهاي خوب مطرح مي
كند ج: تاثير تلاش انسان در وصول به هدف اين در بحث هم اشاره دارد به اين كه تلاشهاي انسان
به خود انسان برميگردد و با استفاده از آيات قرآن ثابت نموده است كه تلاش انسان به هدرنميرود
با سعي و تلاش خويش ميتواند به مطلوب نهايي برسد و كسي نميتواند سر نوشت او را تغيير دهد
در قسمت اشكالها و پاسخها به شفاعت در قيامت اشاره كرده است و با آيات قرآني ثابت كرده
كه شفاعت شامل حال هر كس نمي شود ويژگيها و حيثيت ها در مفاهيم اخلاقي . در اين
بخش مينويسد مفاهيم اخلاقي به اين لحاظ در دايره اخلاق قرار دارند كه از ويژگي و
كيفيتها برخور دارند كه رابطه ويژه مفاهيم اخلاقي با فعل اختياري ويژگي ارزش
مفاهيم اخلاقي و هدايت و عدالت- معروف و منكر اطاعت و عصيان اشاره دارد با استفاده از
آيات قرآن مصداق هاي آنان را بيان ميكند مفاهيم عام اخلاقي در قرآن
در اين بخش تعدادي از مفاهيم عام اخلاقي موجود در قرآن را بررسي ميكند و از مجله خير و
شر – نور و ظلمت – حق و باطل – برو فجور – تقوا – رابطه تقوا و نيكي – صبر و احسان
– عدل و ظلم ودر پايان مي گويد.
بر عامترين آنكه ((بر)) عامترين مفهوم قرآني و صرفا اخلاقي است كه بار ارزشي مثبت دارد و
در مقابل آن واژگان فجور – اثم- فحشا و جرم بكار مي رود چنانكه عدل و قسط نيز دو مفهوم
مترادف هستند و در مقابل آن دو از مفاهيم ((ظلم )) – ((طغيان)) و ((عدوان )) استفاده مي شود
همچنين در مقابل ((تقوا )) معمولا فسق و فجور و گاهي ظلم كار برد دارند . و در آيات قرآن در
مقابل متقين گاهي فجار و گاهي ظالمين قرار داده شده اند . اين پراكندگي مفاهيم در برابر يكديگر
همانطور كه گفتيم : به خاطر آن است كه اين واژه ها دقيقا در مقابل هم نيستند.
و آنچه در مقابل اين مفاهيم بكار مي رود در حقيقت مصاديق نقيض آنها هستند و لفظي كه دقيقا با
آن مفاهيم تقابل داشته باشد يا وجود ندارند يا اگر وجود دارد شايع نيست . تفاوت اخلاقي اسلام با
ديگر نظامها در اين بحث پيرامون سعادت در نظام اخلاقي اسلام رابطه جهان بيني و سعادت
از ديدگاه اسلام – راه وصول به سعادت از نظر اسلام انسان در نظام اخلاقي اسلام با توجه به
آيات قرآني بحث تبادل نظر مي كند اساسي ارزش اخلاقي در اسلام – در اين بخش
به سؤال منشاء ارزش اخلاقي از ديدگاه مكتب اسلام چيست پاسخ مي دهد با توجه به نقش انگيزه
در كار اخلاقي و تنوع انگيزه هاي فاعل كه نظر به كانت را نقد مي كند و نسبت از ديدگاه اسلام
را توضيح مي دهد كه نسبت يك رابطه تكويني است و درجات دارد و رابطه ي با ايمان و ارزش
اعمال دارد كه در اينجا منشاء ارزش ايمان را امري قليل و در عين حال اختياري مي داند و به
منشاء ارزش از ديدگاه قرآن مي پردازد و آيات قرآن را در اين مورد دسته بندي ميكند و نتيجه
ميگيرد كه ايمان با عمل صالح قرين ميبباشد و اگر گناهي صورت گرفت راههاي جبران گناهان
را بيان ميكند از جمله : دوري از گناهان كبيره و توبه و در نهايت شفاعت در بحث ديگر متعلق
ايمان را بررسي ميكند و به اين سؤال جواب مي دهد كه متعلق ايمان چيست ؟ و در برخي ديگر
مواردي را كه به عنوان ارزش منفي حساب ميشود مانند كفر و شرك و نفاق را با توجه به آيات
و نتيجه قرآني بررسي كرده نتيجه ميگيرد كه ايمان بايد به خداوند و ملائكه كتب _ رسل و روز
جزا متعلق باشد و به مراتب ايمان و كفر نيز اشاره ميكند ودر پايان بيان ميكند كساني كه از دين
خارج مي شوند خطرشان براي دين بيشتر از كساني است كه از نخست دين را نپذيرفته اند راه
تحصيل ارزشهاي اخلاق در بحثهاي قبل اين كتاب به اين نتيجه رسيده اند كه اساس ارزش از
ديدگاه مكتب اسلام ايمان و تقوا است كه اين دو با هم رابطه ي علي و معلولي دارند.
در اين فصل ابتدابه غفلت اشاره دارد كه از آنان به عنوان اولين آفت اختيار انسان صحبت شده
است و اساس انسانيت انسان را اگاهي ميدهد كه نخستين مرحله آگاهي خصوصيت روحيه حق
جويي مي داند كه بايد اين روحيه راتقويت نمود و بداند كه حق كدام است وچه بايد كرد دردومين
مر حله توجه انسان بايد علم و تبيين برسد در رابطه علم و ايمان مي گويد
علم مقدمه و علت ناقصه ايمان است وراههاي تحصيل علم را اينگونه بيان مي كند كه انسان بايد از
غفلت خارج شده و حق را بشناسد كه در اينجا به آيات قران رجوع مي كند
و موضوع را بررسي مي نمايد ونتيجه ميگيرد مقدمه ايمان علم است وكليد علم تفكر صحيح است
در بحث آثار ايمان و كفر به دو دسته از اين آثار اشاره مي كند آثاري كه در دنيا بر ايمان
وكفرمترتب است
و آثاري كه در آخرت از آن حاصل ميشود و نتيجه مي گيرد فكر كردن درباره آثار كفر وشرك
انگيزه مبارزه با آن دو و ميل ايمان به حق را در انسان زنده وبيدار مي كند
تا در سايه آن بتواند در مقابل هواهاي نفساني مقاومت كند در ادامه به دسته اي از آيات
قران كه به تبيين آثار اخروي شرك وكفر مي پردازد وايمان را منشا تقوا مي داند و در نهايت
نيرومند ترين انگيزه جهت تقويت ايمان را عمل صالح مي داند.
عوامل كلي سقوط اخلاقي:در تحصيل ارزشهاي اخلاقي دو عامل نقش اساسي دارند.الف:تحصيل
علم وآگاهي ب: تقويت گرايش نسبت به چيزي كه ايمان دارد.
در قرآن عوامل سقوط را به سه دسته تقسيم مي كنند:1- هواي نفس 2-دنيا 3-شيطان .
در اين بخش به بررسي اين سه عامل مي پردازد و ابتدا ازهواي نفس شروع مي كند و از آيات
قرآن جهت مذمت هواي نفس تحت عنوان هواي نفس حق مي گويد و توضيح مي دهد
كه انسان بايد تابع عقل باشد وبا هواي نفس خود مبارزه كند كه در اين رابطه به توضيح
نفس اماره – مطمئنه- و لوامه طبق آيات قرآن مي پردازد وآنگاه به نفس و عقل اشاره مي كند
كه عقل بايد غالب بر هواي نفس باشد و اشاره دارد كه هواي نفس مانع ايمان است و مبارزه با
هواي نفس با توجه آيا ت قرآن توضيح داده است سپس به دومين عامل سقوط كه دنيا مي باشد
اشاره دارد و رابطه دنيا و آخرت را با توجه به قرآن بررسي مي كند ونكوهيده بودن دنياي مادي
اشاره دارد وبه آيات قرآني كه دنيا را نكوهش مي كنند مي پردازد و سومين مرحله سقوط كه
شيطان است ابتدا كارهاي شيطان را توضيح داده و بعد به رابطه شيطان و هواي نفس بر اساس
آيات قرآني جواب داده شده است و در پايان نتيجه گرفته است كه آنچه ما را از وصول به
ارزشهاي اخلاقي باز مي دارد و در يك عنوان كلي (نفس) است كه موضوع يا متعلقش زندگي
دنياست و به وسيله شيطان تا ئيد و تزيين مي گردد.
اخلاق در قرآن: در اين بخش به بررسي مباحث اصلي علم اخلاق و تفصيل فروع و جزئيات آن
در قرآن مي پردازد – دسته بندي مسائل اخلاقي اين مسائل را به سه دسته:
1- قوه ي عقليه 2- قوه ي شهويه 3- قوه ي غضبيه تقسيم مي كند ودرباره ي هر كدام و
خود تقسيم بندي به تناسب افعال را دنبال مي كند كه 1- به اخلاق الهي مي پردازد 2- اخلاق
فردي براي رسيدن به اين دو از قلب شروع كرده است.
بحث عنوان قلب چيست؟ در رابطه با قلب و روح صحبت مي كند و به راه شناخت حقيقت قلب كه
همان جستجو در قرآن است مي پردازد و با توجه به آيات قرآن ثابت مي كند كه ادراك حصولي
كار قلب است كه به وسيله ي تعقل وتفقه و تدبر انجام ميگيرد وهم ادراك حضوري و با رويت
حضوري و هم تلقي وحي كاري است كه به قلب مربوط مي شود آنگاه به قلب و احساسات باطني
اشاره دارد كه طبق آيه قرآن مؤمنان آنان هستند كه هر گاه يادي از خدا شود دل انسان مي لرزد
ودر اين رابطه دهها آيه از قرآن را مورد بررسي قرار داده است .
منبع كلي اين كتاب قرآن بوده است و با توجه به قرآن تمامي موارد را مورد بررسي قرار داده
است و واژه هايي كه در اين كتاب استفاده شده است همه از كلمات قرآن است.
(نظر شخصي) كتاب اخلاق درقرآن يكي از غني ترين كتاب هاي اخلاق در قرآن در
حال حاضر مي باشد كه با استناد به آيات قرآني به خوبي مباحث را توضيح داده است كه قابل فهم
براي همگان مي باشد ولي به نظر بنده بهتر است كه اين كتاب در جلدهاي متعددي به چاپ برسد
مثلا همين كتاب به جاي يك جلد دو جلد باشد و از خط درشت تر استفاده گردد و كتاب را با ذوق
سليقه هنري بهتري طراحي نمود كه جذاب تر باشد و در مجموع كتابي پر محتوا و با ارزش است
كه انسان مي تواند با مطالعه ي آن به اخلاقي بهتر دست يابد. پايان
Be a better friend, newshound, and know-it-all with Yahoo! Mobile. Try it now.
مطالب مشابه :
گزارش کتاب اخلاق در قرآن/ استاد محمد تقی مصباح یزدی
گزارش کتاب اخلاق در قرآن/ استاد محمد تقی مصباح محمد تقي مصباح فلسفه اخلاق را
منابع تحقیق اخلاق اسلامی برای تحقیق دانشجویان درس اخلاق
14-فلسفه اخلاق از فرانکنا ترجمه هادی 22-دروس فلسفه اخلاق از محمد تقی مصباح.
فلسفه اخلاق
زیرا فلسفه اخلاق به بحث و بررسی درباره ـ فلسفة اخلاق، استاد محمد تقی مصباح یزدی، تحقیق و
اخلاق اسلامی
مصباح، محمد تقی، دروس فلسفه اخلاق مصباح، محمد تقی مصباح، مجتبی، فلسفه اخلاق، چاپ
اخلاق و حقوق
محمد تقی مصباح یزدی، دروس فلسفه ر . ک: ویلیام کی . فرانکنا، فلسفه اخلاق، هادی صادقی، طه
گذری بر مباحث فلسفه اخلاق
وبلاگ تخصصی فلسفه، اخلاق تبریز، موسسه تحقیقاتی علوم اسلامی.4.مصباح، محمد تقی،
زندگینامه حضرت آیت الله مصباح یزدی...
«محمد تقی وی استاد فقه، اخلاق، فلسفه و تفسیر است و استاد مصباح تصمیم گرفتبا
سیر مطالعاتی در 63 موضوع!
3- سیره آفتاب محمد تقی مصباح یزدی . 4- در پرتو ولایت محمد تقی 8- فلسفه اخلاق سید محمد رضا
اخلاق نسبی است یا مطلق؟؟
-مصباح یزدی، محمد تقی، فلسفه اخلاق، تحقیق ونگارش احمد حسین شریفی، تهران -مصباح یزدی
مفاهیم وکلیات اخلاق پزشکی
محمدتقى مصباح یزدى، فلسفه اخلاق، تحقیق و نگارش مصباح یزدی محمد تقی ،اخلاق در
برچسب :
محمد تقی مصباح فلسفه اخلاق