فلسفه و پیشینه پوشاک سنتی گلمکان (6) :

قبا، پوشاک سنتی گلمکان،بازمانده ای از فرهنگی دیرین (6) :

قبا :

قبا لباس مردانه بلندی است که مردهای مسن گلمکان بر روی لباس های دیگر می پوشند و تا پایین زانو را می پوشاند.مشابه آنچه امروزه روحانی ها می پوشند.قباها یقه های گشادی دارند که به صورت عدد هفت دوخته شده اند. گاهی نیز یقه آن باز و هلالی است. قبا تا روی کمر تنگ و از کمر به پائین به تدریج گشاد می شود. آستین های آن چسبان و قالب بازوان است. این لباس از جلو کاملا باز بوده و به وسیله معمولا دو تا سه دکمه در پایین سینه به هم می آید.

این پوشش دارای دو جیب در دو سو و در زیر ساقهای دست تقریبا در محل جیب شلوارهای امروزی بود .جیب های قبا دارای دربی خطی و عمودی به طول بیش از ده سانتیمتر بود. بعضی اوقات یک جیب کوچک نیز بر روی سینه و در سمت چپ قبا و از داخل دوخته می شد که در بیرون چندان قابل تشخیص نبود. در داخل نیز دارای جیب های نسبتا کوچکی همانند جیب های داخلی کت های امروزی بود.پارچه های قبا معمولا دارای خطهای ریز عرضی و طولی روشن با زمینه تیره بودند.

پدر شهید یزدانی- عکس از آوای گلمکان

در روایات اسلامى به این لباس اشاره و رنگ مشکى آن نکوهش شده است و براساس این گونه روایات، علماى اسلامى فتوا به مکروه بودن لباس مشکى کرده اند.

جنس پارچه قبا معمولا زخیم و از پارچه های شلواری امروزی بود اما گاهی نیز از پارچه های نازک تر برای فصلهای گرم سال استفاده می کردند. این پوشش می توانست در داخل دارای آسترهایی از جنس پارچه های نخی برای نرمی و لطافت بیشتر باشد. پارچه قباها متفاوت بود و گاهی از جنس و دوخت آن می شد طبقه اجتماعی فرد را تشخیص داد.

شال دور کمر : مردان کهنسالتر گلمکان کمر بندی پارچه ای را نیز همواره بر روی کمر قبا و به شکلی خاص می بستند. این پارچه معمولا از پارچه سفید بود اما سادات معمولا پارچه های سبز یا مشکی به دور کمر خویش و بر روی قبا می بستند.

در دوره قاجار از وضع شال کمر افراد مختلف به آسانى مى‌شد پى به مقام اجتماعى آنان برد. مردم عادى شال پشمى یا پنبه‌ای؛ و نجبا و اعیان و ثروتمندان شال کشمیر بر کمر بسته و دشنه‌اى بر پر آن مى‌گذاشتند.مردم گلمکان نیز شال هایی به رنگ سفید و در مورد سادات به رنگ سبز دور کمر خود بر روی قبا می بستند. معمولا این شال های کمر بیش از دو متر بلندی داشت و انتهای آن با بردن بر زیر شال پیچیده شده، مهار می شد.

دروویل لباس مردان ایرانى در عهد فتحعلى شاه را چنین توصیف کرده است: مردان ایرانى معمولاً قباهاى بلندى که تا زیر کمر بسیار تنگ و چسبان است بر تن مى‌کنند. از کمر به پائین قباها کمى عریض‌تر است و تا پاشنه پا کشیده مى‌شود. این قباها درست مانند پیراهن زنان فرانسوى در قرن شانزدهم میلادى است. زیر قبا نیم تنه بلندى از چیت آستردار مى‌پوشند. دو لبه نیم تنه مزبور در جلو، روى هم مى‌افتد سینه آن باز است، در صورتى‌که پیش سینه قباها تمام بسته مى‌باشد. پیراهن مردان ایرانى از پارچه حریر به رنگ‌هاى گوناگون و بسیار کوتاه و بدون یقه است. سمت راست پیش سینه پیراهن‌ها شکاف دارد.

در زمان رضاخان لباس مردم از لباس روحانیت کاملاً جدا شد. در ششم دی ماه سال 1307 هجری شمسی قانونی در مجلس شورای ملی به تصویب رسید که به قانون متحد الشکل نمودن البسه اتباع ایران در داخله مملکت معروف شد. طبق این قانون همگی مردم بایستی لباس یکسان به تن کنند از این قانون هشت گروه مستثنی شده بودند. نخستین گروه مجتهدین صاحب اجازه از مراجع تقلید بودند به شرط آن که به امور روحانی اشتغال داشته باشند. مراجع امور شرعیه، پیش نمازان دارای محراب، محدثین مأذون از جانب مجتهدین، طلاب و مدرسین شیعه مذهب و روحانیون اهل سنت و همچنین روحانیون ایرانی غیر مسلمان از دیگر استثناء شده گان این قانون بودند. دولت وقت آن زمان به بهانه آن که اختلاف پوشش در ایران به وحدت ملی ضربه می زند، این قانون را در مجلس تصویب نمود.ابتدا دولت سخت گیری چندانی نکرد اما پس اعلام کشف حجاب دولت رضاخانی فشار بیشتر بر مردم را سرلوحه اعمال خود قرار داد.

عکس از آوای گلمکان

داشتن قبا و عمامه در حقیقت مبتنی بر فلسفه ای خاص و منطقی است که از یکسو تأسی به سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) و سفارشاتی که پیرامون پوشش مسلمانان و خصوصاً علمای دینی داشته اند، می باشد ؛ چنان که عمامه بر سر بستن، از مستحبات بوده و تأکید فراوانى بر آن شده است. در روایات اسلامى، به این لباس توجه خاصى شده است. براى نمونه امام صادق(ع) می فرمایند: «شایسته نیست که امام جماعت بدون عبا وعمامه باشد.» لذا قبا از آن جهت که از سویی این لباس شبیه به لباس پیامبر اکرم(ص)، ائمه اطهار(ع) و اصحاب صالح(س) و از دیگر سو، دارای ویژگی های مورد توصیه شرع و اخلاق اسلامی می باشد، در طول تاریخ، همواره از ارزش ویژه ای برخوردار بوده و می باشد.

ظاهراً پوشیدن قبا در زمان پیامبر معمول بوده است و ایرانیان و اعراب با اندک تفاوت هایی آن را به تن می کرده اند. مسلم است که لباس علماء و طلاب در زمان پیامبر و ائمه اطهار هیچ تفاوتی با سایر مردم نداشته است اما با گذشت زمان کم کم تمایزهائی بین آنان و سایر مردم آشکار شد و به تدريج تنها علماى دينى اين لباس را به عنوان علامت و نشانه علماى اسلام می پوشند.

مرد ایرانی متاسفانه اکنون تحت تأثیر تهاجم فرهنگی غرب، حتی لباس سنتی و بومی خویش را حفظ نکرده است. بنابراین وجود افرادی در جامعه کنونی گلمکان با لباس سنتی مشابه لباس پدرانمان، نماد پایداری در مقابل هجوم فرهنگ و ارزش های غربی است و مایه فخر و مباهات محسوب می گردد.

جالب آن که وقتی توسط رضا شاه در مهر 1307 مقرر شد که تمام مردهای ایرانی به طور یکدست و به سبک غربی لباس بپوشند و تن پوش های بیرونی سنتی مانند شال ها، قباها، سرداری ها و لباده ها را با کت جایگزین کنند این موضوع مورد اقبال واقع نشد اما این پوشش پس از انقلاب و بدون هیچ اجباری، خود به خود در میان مردان گلمکان از میان رفت و اکنون فقط تعداد محدودی از افراد مسن دارای این نوع پوششند . در حال حاضر استفاده از این پوشش در میان جوانان صد در صد منسوخ گردیده است و هیچ یک از افراد جوان یا میانسال گلمکان را نمی توان با این پوشش مشاهده کرد. اما هنوز نشانه های لباس سنتی پیشین گلمکان شامل قبا و عمامه را در میان مردان مسن گلمکان می توان دید.

در مطلب بعدی به عمامه ها و فلسفه رنگ های متفاوت آن در میان مردان گلمکان خواهیم پرداخت.

فلسفه و پیشینه پوشاک سنتی گلمکان (6) :

مطالب مشابه :

لباسهای محلی جلوه ای ازفرهنگ اصیل وبومی

لباسهای محلی خراسان شمالی؛ تار و پود گسسته ای که از یاد رفت

زنان ملت های مختلف در لباس محلی (عکس)

پوشش زن كرمانج خراسان شمالي پوشش زن مستوره و با حجاب پيش از اسلام است.

لباس هاس محلی زنان در رقص محلی خراسان شمالی

خراسان شمالي گنجينه اي از فرهنگ ها و قوميت ها

لباس محلی اقوام ایرانی (درس 13 اجتماعی)

فلسفه و پیشینه پوشاک سنتی گلمکان (6) :