زبان شناسی و....

نظریات یادگیری زبان دوم

وچگونگی بهره گیری از آنها برای ارزشیابی و دگرگونی آموزش زبان عربی بعنوان زبان دوم

((این متن ترجمه ای است بر کنفرانس اقای دکتر میسر احمد المکی محقق دانشگاهی ومتخصص آموزش زبان عربی در دانشگاه دمشق که در مجله ((افاق الحضاره))شماره 16سال هشتم از صفحه 59-70درج گردیده است.))

مترجم:حسن کاظمی سهلوانی دبیر عربی

دبیرستانهای منطقه پیربکران

مقدمه:

آنچه روشن است،مشکلات عدیده وسختیهای بسیار بر سر راه معلمان ومتخصصان زبان عربی در راه آموزش به افراد غیر عرب است ،که شاید مهمترین علل آن نقص در بهره گیری از شیوه های جدید آموزش است .

دوست دارم تاکید کنم که پیشگام شدن متخصصان ،دانشجویان وعلاقه مندان به زبان عربی در برگزاری چنین کنفرانسهایی نشان از نیاز مبرم واساسی به زبان عربی واهمیت بین المللی آن در تمام سطوح است.وگامی در جهت دگرگونی روشها ونوآوری درراه آموزش این زبان.

1 )نگاهی گذرا به نظریه های عمومی یادگیری وانواع آن در شاخه های اصلی وجنبه های عمومی درآن.

الف-مفهوم نظریه های یادگیری

نظریه های یادگیری عبارتست از کوششهایی که اندیشمندان متخصص در جهت آموزش ظاهر یادگیری صرف می کنند ،که مهمترین جنبه از ظواهر زندگی راشامل شده ومتخصصان به شرح وبسط نظریات متفاوت واطلاع رسانی ازمحتوی این نظریات از ابتدای قرن گذشته پرداخته اند.

هریک ازاین نظریات به جنبه هایی از جهتهای متعدد یادگیری پرداخته اند ،که ازآن جمله است نظریات آنها در خصوص یادگیری زبان دوم.

ب-انواع نظریه های یادگیری اساسی.

آنچه شکی در آن نیست،اینکه میدان اصلی شناخت رفتار انسان که مهمترین کلید اساسی دریادگیری زبان اول ودوم است .وسهمی یکسان وبرابردر فراگیری چه زبان ا ول وچه زبان دوم دارد.

وماطی آنچه در ادامه خواهد امد،طبیعت بشر را برای یادگیری مطابق با چهار نظریه زیربیان خواهیم کرد.که هر یک از این نظریات در مورد زبان دوم هم صادق است.

1-نظریه های رفتارگرایانه:

این نظریه را بدین جهت به این نام خوانده اند که تکیه دارد بر محرکها وواکنشهای آن وارتباط بین این دو که خود به دو بخش تقسیم می شود(نظریه های ارتباطی ،نظریه های کار کردی)

2-نظریه های ارتباط گرایانه:

این نظریه بر اساس ارتباط بین رویدادهای محیطی ورفتار انسان شکل گرفته ویکی از شاخه های فرعی نظریه رفتار گرایی است.

3-نظریه های کار کرد گرایانه :

این نظریه ارتباط وثیق ومحکمی با نظریات ارتباط گرائی داشته وبر وظایف که منجر به بروزرفتار می گردد تاکید دارد ویکی از شاخه های فرعی رفتار گرایی است.

4-نظریه های شناخت گرایانه:

این نظریه اولویت را به فعل وانفعالات درونی انسان که منجر به تفکر،اندیشه،برنامه ریزی ،تصمیم گیری وحل مساله و...داده که نتیجه این عملیات درونی باپاسخهای ظاهری به محیط بیرونی می رسد.

ج-جنبه های عمومی در تقسیمات فراگیری زبان

بحث مان را در خصوص یادگیری علوم مختلف ویادگیری زبان محدود می کنیم به یک جنبه از یادگیری یعنی یادگیری زبان.نظریه های یادگیری بر اساس رابطه شان با یادگیری زبان به دوروش اساسی تقسیم می شوند،که عبارتنداز روش رفتاری وروش شناختی.

یادگیری زبان دوم از این دو روش تاثیر پذیرفته و چگونگی روش تدریس نتیجه این تاثیر است.

1-نظریه رفتار گرایانه ویادگیری زبان

پیروان این نظریه در خصوص یادگیری زبان نظر خاصی نداشته بلکه صرفا نظریه های موجود رابا نظریات خود تطبیق می کنند.وبرعوامل مستقیم وواکنشهای فوری تاکید داشته وبر تمرین که اثری پویا وفوری دارد اصرار دارند.پاسخی که ناشی از تمرین باشد را نتیجه فهم و درک ندانسته و معتقد ند زبان در مرتبه اول کلام بوده و این حقیقت در یادگیری زبان و نتیجتا در شکل گیری عادت و لوازم آن پنهان مانده است

2- نظریه شناخت گرایی و یادگیری زبان

طرفداران این نظریه که توجه و اهتمام آنها به این است که انسان زبان را یاد می گیرد چرا که خداوند قدرتی فطری در این امر به او بخشیده است معتقد اند که زبان صورتی از رفتار انسان است که پیچیده می باشد و نمی توان آن را بر اساس محرکهای خارجی تفسیر کرد .

زبان را كه کودک فرا می گیرد سیستمی را در داخل او بنام سیتم فراگیری زبان تحریک می کند و خطاهای کودک به هنگام فراگیری زبان را خطا محسوب نمی کنند چرا که کودکان به مجرد آنکه لغات را بشنوند آنرا یاد می گیرند این گروه برای فهم وشناخت اهمیت بسیاری قائل هستند .

2- نظریه های یادگیری زبان دوم

الف- اهمیت نظریه های یادگیری زبان دوم

شناخت نظریه های یادگیری زبان دوم فهم و شناخت کامل از اساس و مبنای یادگیری و آموزش زبان به ما می دهد

این تنوع حیرت انگیز ما را دعوت می کند بجای حیران شدن و سر گردان شدن راهی را پش بگیریم پس هنگامی که ما نظریه ای را بنا می کنیم در واقع فهمی را بر پایه های یادگیری زبان و آموزش آن بر این اساس بنا نهاده ایم که مواد آموزشی روشهای تدریس آموزشها و آزمایشگاهها بر این اساس بنا می شوند .

ب) مهمترین نظریه های یادگیری زبان دوم

نظریه های یادگیری زبان دوم در حقیقت همان نظریه های عمومی یادگیری است ، همچنین نظریه های یادگیری زبان اصلی را شامل می شود چرا که زبان دوم و یادگیری آن خود نوعی از یادگیری است نظریاتی همچون رفتار گرایی و شناخت گرایی که قبلا از آن نام بردیم با نظر یات یادگیری زبان دوم مطابقت دارد بی شک یادگیری زبان دوم کاری است بس دشوار که پیوسته عده ای در دو سطح تئوری و تطبیق به این نوع یاد گیری اهتمام می ورزند .

متخصصین این نوع یادگیری تفسیر های متعددی به صورت نظریه و فرضیه ایراد کردند که با نگاهی گذرا به مهمترین آنها خواهیم پرداخت .

1- نظریه تطابق (Identity Hpothesis )

پیروان این نظریه معتقدند که یادگیری زبان مادری و زبان دوم کاملا بر هم مطابقت داشته و اساسا عملیات یادگیری هر دو کاملا بر هم منطبق و یکسان است .

اهمیت این نظریه از آنجا ناشی می شود که بر این نکته تاکید دارد که امکان نگاه به اصول و اساس و یا عبارتی استراتژی یادگیری زبان مادری برای زبان دوم هم همسان ویکسان است .

2-نظریه تباین

این نظریه عکس نظریه اول بوده و پیروان آن معتقدند که یادگیری زبان دوم بواسطه تفاوتهایی صوتی و زبان خاص با زبان اول محدود می شود .

آنها قائل به انتقال مثبت positret tvnsfer و انتقال منفی Negative transfer یا اختلاط دوزبان Interterence که به ترکیب ها و صیغه های مختلف زبانی گفته می شود ،می باشد .

3) نظریه تحلیل و بررسی خطا ها Error analysis Hypothesis

این نظریه بر اساس اصول زیر بنا گردیده که عبارتند از :

الف ) شناخت خطاهای حقیقی

ب) تشخیص خطاهای سهوی یا عدم تسلط کافی بهنگام یادگیری زبان

ج) توصیف خطاها و بررسی آنها

د) مشخص کردن علل و اسباب خطاها

4) نظریه سیستم کنترل Monitor Theory

این نظریه از کراشن بوده که اعتماد بر ارتباط بین یادگیری خودکار ( غیر ارادی ) spontaneous learning

و یاد گیری آگاهانه ( ارادای ) Guided learning

بر اساس یادگیری زبان دوم به دو روش ممکن خواهد بود 1- یادگیری غیر ارادی 2- یادگیری ارادی

5) نظریه های زبان مرحله ای Inter language Theory

در اواخر دهه 60 مردم به دنبال یاد گیری زبان دوم بوده و به اصطلاح زبان مرحله ای شکل گرفت این نظریه به نظام جدایی که دانش آموز در مرحله بین زبان مادری و زبان مقصد آنرا ابداع می کند اشاره دارد و می کوشد طرحی را اجرا کند و بنایی از گنجینه لغاتی که بدان احاطه دارد بسازد و بنیان نهد .

این نظریه موجب شد تا در اوایل دهه هفتاد مرحله جدیدی در بحث یادگیری زبان دوم باز شود .

6) نظریه قدرت ارتباط

مفهوم قدرت ارتباط گسترده بوده و عبارتند از عنصری که به کمک آن می توانیم پیامها را منتقل و تفسیر کنیم .و در محدوده های مشخص با دیگران بحث و مذاکره کنیم

سنجش و تشخیص این عنصر جز به هنگام تحقق آن میان دو نفر در حال گفتگو ممکن نیست و همچنین بر اساس آنچه را شامل می شود از چهار عنصر در ونی تشکیل شده است

1- توانایی نحوی ( بستگی به سیستم زمانی دارد )

2- توانایی سخنوری ( به سیستم زبانی وابسته است )

3- توانایی زبان اجتماعی ( به ارتباط کاری و جنبه های مختلف آن بستگی دارد )

4- توانایی استراتزی ( به جنبه های مختلف ارتباط کاری بستگی دارد)

3) نظریه های زبان شناسی – تحلیل هم زمان زبان شناختی

ما ناچارا بر اساس سطوح زبانی محض باید روشی برای آموزش زبان دوم بنا کنیم ،و عوامل موثر زبانی را بر این آموزش چه بصورت مثبت و چه بصورت منفی بررسی کنیم و سپس با توجه به اهمیت این عوامل اثر گذار چار چوب وروش جدید را بررسی نمایم

الف )- بررسی همزمان زبانی contrastive Analysis

این نظریه به پایه های زبان توجه دارد که این پایه های سه گانه عبارتند از

1- مبنای صوتی 2- مبنای صرفی (دستوری ) 3- مبنای نحوی ( ترکیبی ) بدون اینکه این سه مبنا به مبنای معنایی تجاوز کند که به این بررسی مقابله ای زبان می گویند

ب- منابع خطا

زبان شناسان متخصص بر مبنای خطاهای آمو زشی تحقیقاتی را انجام داده اند که ازطریق بررسی زبان دانش آموز فراگیرنده بوده است . آنها منابع و مصدر های اشتباه را در موارد ذیل دیده اند .

1- خطاهای منتقل شده از زبان دیگر

2- خطاهای منتقل شده به زبان اول

3- محیط آموزشی

4- قواعد ارتباط (استراتژی ها )

4) – نظریه های یادگیری اجتماعی – فرهنگی

آنچه از این نظریه مد نظر ماست ، اثر این نظریه در یادگیری است و روشهای آموزش که این تاثیر برجنبه های آموزش و روشهای آن با امکان پیشنهاد راه مناسب است .

- رابطه فرهنگ و زبان .

فرهنگ افزایش دهنده چار چوب رفتار ، شناخت و درونیات افراد است که این امر باعث می شود مجموعه ای از رفتار ،شعور و ادراک که نقش اساسی در یادگیری زبان دوم ایفا می کنند شکل گیرد.

- رابطه زبان و فکر

اندیشه و زبان دو عنصراساسی فرهنگ بشری بوده و هر یک به دیگری وابسته می باشند . بصورتی که هر عنصر بر دیگری تاثیر شگرفی داشته و از آن هم تاثیر بسیاری می پذیرد . – وجود تمایز و اختلاف بین عناصر ایجاد در ارتباط جوامع با فرهنگ های مختلف .

بهترین راه شناخت عناصر ارتباط در هر جامعه ای ، پی بردن به عناصر پوشیده و مخفی زبانی یا غیر زبانی در آن جامعه است . با اشاره ای سریع و گذرا به شکل برخی از اختلافات بین جامعه ای عناصر تشکیل دهنده ارتباط را شناخته که عبارتند از :

♪ روشهای اشاره ای .

که شامل عناصر زبانی ووابسته های آن از عناصر مکانی و حرکتی است .

♪ روشهای کلامی

♪ مفاهیم فرهنگی – اجتماعی مهم در آموزش زبان دوم .

برداشت های ذهنی از فرهنگ
جهت گیر یها
عادتها و انطباقهای فرهنگی
برخوردهای فرهنگی
تفاوت اجتماعی

5- زبان شناسی تطبیقی و بررسی مقابله ای .

زبان شناسی تطبیقی یکی از شاخه های زبان شناسی می باشد ، چرا که نظریه های زبان شناسی را در جایگاه تطبیق قرار داده و در بعضی میدانهای علمی از آن بحث می کند .که از جمله این میدانها می توان به یادگیری زبان دوم اشاره کرد (( کوردر )) برا این نکته تاکید دارد که زبان شناس تطبیقی نظریه نمی دهد ، بلکه نظریات را به کار گرفته و بررسی می نماید امروزه علم زبان شناسی اندک گرایش به سمت میدانهای علمی پیدا کرده است

فرضیه تحلیل متقابل

در نیمه قرن گذشته بود که یکی از بارزترین دلایل زبان شناسی تطبیقی و برجستگی آن در ارتباط با نظریه تطبیقی شکل گرفت و ریشه های آن به دو نظریه رفتار گرایی و ساختار گرایی کشیده شد این فرضیه بیان داشت که آنچه در یادگیری زبان دوم خلل ایجاد می کند تداخل سیستمهای زبان اول با سیستمهای زبان دوم است .که با بررسی زیر بنایی این مشکلات می توان از مشکلات فراگیرنده هر یک از دو زبان آگاهی و اطلاع یافت.

5- نظریه های فراگیری زبان دوم و ارتباط آن با شیوه های آموزش زبان دوم

آنچه مشخص است اینکه ، نظریه های یادگیری زبان دوم بر اساس موضوع علمی یک ماده درسی تدوین شده شکل می گیرد که هدف و مقصد نهایی آن فراگیری آن است . و لذا روشهای تدریس ، آموزشگاه ها و آزمایشگاهها بر اساس آنها وضع شده و از جمله آنها محسوب می شود .

* روش دستور زبان و ترجمه . (Grammar-translation method )

* روش خواندن (قرائت)method Reading

7-مفهوم ارزشیابی وابعاد ان وضرورت پیگیری وارزشیابی برای پیشبرد آموزش.

الف-مفهوم ارزشیابی وابعاد ان

1-مفهوم ارزشیابی (Evaluation)

ارزشیابی عبارتست از بکار گیری نتایج بدست آمده برای مقایسه با هدف و صدور حکم در زمینه های تربیتی،ویا به عبارتی دیگر اتفاق افتادن وعملی شدن اهداف در اجرا با مشخص ساختن میزان موفقیت ومشکلات احتمالی آن

2-ابعاد ارزشیابی.

موضوع ارزشیابی آموزش زبان دوم موضوع پیچیده،متراکم وچند بعدی بوده که ابعاد ان عبارتنداز:

♪ بررسی استعدادوتوانائی برای یادگیری زبان دوم

♪ بررسی پیشرفت در یادگیری زبان دوم

♪ بررسی آموزش زبان دوم

♪ بررسی کفایت اموزش زبان دوم

ب-ضرورت برنامه پیگیری وارزشیابی برای پیشرفت روش

تمرینهای ارزشیابی در تربیت جدید با اسلوبهای تقلید ی متفاوت بوده،چراکه در درجه ی اول پیشرفتهای تربیتی هدفمند ودارای ارتباط محکم ومتصل با تعلیم وتربیت می باشند.

روشهای ارزشیابی تقلیدی بر اساس نقش شخص ارزیاب متفاوت بوده وبرنامه گذشته در مورد آن ناقص می باشدواز جهت تحلیل نتایج وبهره گیری از آن ضعیف می باشد.

اما هنگامی که کار اموزشی ،کاری هدفمند با شروع وپایان بوده،ناچارا موفقیت آن به برنامه ،مراحل آن،اهداف تعریف شده برای آن ،بستگی داشته وهدفها به معلم کمک می کند که روش تدریس ،مواد آموزشی ،وسایل ارزیابی را برنامه ریزی کرده وفراهم نماید.

بی شک دو کار پیگیری وارزشیابی دو کار مهم برای پیشرفت سبک آموزشی می باشد.

1-سیستم پیگیری وپشتیبانی

منظور از پیگیری مقایسه با انچه که مارا به هدف می رساند می باشد.بواسطه ی این سیستم کار از خطا واشتباه

مصون بوده وپیشرفت در مسیر خود انجام می شود.

موفقیت کار بستگی دارد به نقشه ی کاملی که اهداف وگامهای اجرائی در ان تعریف ومعین شده باشند.

کسانی که اجرای کار را پیگیری می کنند باید هدف را بشناسند واز نقشه های طراحی شده ،قرار دادها ،و...که متخصصین تعلیم وتربیت تنظیم کرده اند اگاهی کامل داشته تا ضمانتی بر اجرای درست وحرکت در مسیر نقشه باشند.البته مسولیت این کار بین همه مشترک است.

2-مسولیتهای سیستم آموزشی برای پیگیری وارزشیابی

وقتی که پیگیری اجرای قوانین ،اجرای نقشه های آموزشی (برنامه های آموزشی)،فلسفه ها،برنامه های تربیتی و ارزشیابی برای تشخیص میزان تحقق فلسفه های اهداف تدوین شده باشد.ازاین مفهوم می توان مسولیت سیستم پیگیری را مشخص ساخت.

3-تدوین سیستم پیگیری.

وظیفه سیستم پیگیری عبارتست از ،جستجو،برنامه ریزی،کشف سختیهای کار همراه با نقاط قوت وضعف آن و

پیشنهاد تغییر آنچه امکان اجرای آن نیست .از جمله مسولیتهای آن راهنمائی ،توجیه ،ارتباط پیوسته با موسسات آموزشی ،اجرای قانون وتطبیق عملی آن که البته این کار باید بر اساس سطح کفایت افراد که مجری این کار هستندانجام شود.

8-معلم،اهمیت آمادگی او،ومیزان تاثیر اوبرآموزش.

برای ما مهم است که معلم زبان عربی را معلم زبان دوم دانسته تا بتوانیم نظریه ای متکامل برای آموزش زبان دوم ارائه کنیم.این یک کار اساسی است که معلم باید مبتکر،خلاق اثرگذار باشد.البته ممکن نیست یک معلم به مهارت مطلوب برسد،مگر اینکه نظریه های یادگیری ویاددهی را فراگیردو بفهمد.

در این نظریه معلم دروازه ی آموزش محسوب شده واین دروازه برخورد معلم است با روشهای آموزشش و برنامه هایی که اجرامی کند. ولذا نقش او درد دوسطح به حساب می اید.

1-بازگشت دقیق به نظریه ها واساس اموزش زبان عربی همچون زبان دوم با ساختار خاص خود

2-اجرای عملی نظریه ها که با استعداد معلم سنجیده می شود یعنی نظریه هایی که در کلاس درس به اجرا درمی آیدو معلم عربی همچون معلم زبان دوم است.

*تسلط بردانش وعلوم زبان وادب عربی وقدرت او بر مهارتهای چهار گانه.

مطالعه نظریه های زبان شناسی عمومی وهمچنین مطالعه روانشناسی تربیتی به اضافه مطالعه جامعه شناسی زبان

ونظریات مرتبط با آن.

*مطالعه دانش زبانشناسی تربیتی یا انچه به عنوان زبانشناسی تطبیقی خوانده می شود.

این موضوع شامل اموزش زبان ،انتخاب کتب ،مواد آموزشی دیگر وروشهای مقابله ای زبانها می باشد.

اهمیت برنامه های اموزشی برای معلم زبان دوم برای ارتقای سطح فرهنگ زبانی او.

از جمله ضروریات اموزش وتربیت معلم زبان دوم،آموزش روشها،اهداف،برنامه های تربیتی،افزایش سطح فرهنگی و زبانی او می باشد.که ناچارا باید مراقب تربیت،تهیه امکانات فرهنگی ،علمی،شغلی،تکنولوژی ووسایل آموزش متنوع ومتکثر دیگر بود.واین از طریق زیر ممکن خواهد بود.

1-از طریق دوره های آموزشی دانشگاهی یا تحصیلات عالی اکادمیک.

2-برنامه های دانشگاهی که درذیل برنامه های عادی منجر به تحصیل واخذ مدارک دانشگاهی می شود.

3-دوره های کوتاه مدت که معمولا منجر به اخذ مدرک نشده ومعمولا تطبیقی یا علمی می باشد.

4-اموزش مستمر،که ما بدان اهمیت بیشتری می دهیم وهدفمان ارتقای سطح معلم وبهتر شدن امکانات

نمودار نظریه های آموزش زبان بیگانه

روش تدریس

اهداف

محتوی

روشهای آموزشی

مواد آموزشی

بررسی نتایج

تنظیم برنامه

نقشه و برنامه

مراحل آموزش سه گانه

آموزش عالی

آموزش بزرگسالان

کلاسیک

آموزش معلمان

سطح

دوم

سطح

اول

الگوها

زبـان

يادگيری

آموزش

تاریخ علم زبان شناسی

زبانشناسی جامعه شناسی روانشناسی نظریه های تربیتی روانشناسي

جامعه شناسی زبان زبانشناسی درونی

مردم شناسی

زبان شناسی و....

مطالب مشابه :

تاثیرسن آموزش زبان دوم(انگلیسی)بر یادگیری کودکان ابتدایی

بررسی کتاب های درسی زبان انگلیسی در مدارس ایران

بررسی تاثیر و کارکردهای زبان مادری بر آموزش

بررسی کتاب های زبان انگلیسی در مدارس

زبان شناسی و....

نتایج بررسی تکالیف

راهکارهای آموزش زبان دوم به کودکان

نقد و بررسی کتاب جدید‌التألیف انگلیسی هفتم

مقاله ی بررسی مشکلات یادگیری زبان دوم(عربی)با تشکر از برادر اسلام ادبی ناحیه ی یک ساری

نمونه سوال