قالی
| ايران؛ سرزمين طرحهاي قالي |
|
محسن تهوری - با كشف «قالي پازیريك» به سال 1949م. به همت «رودنكو» باستان‌شناس روس، در «بي‌اسك» در منطقه آلتايي نواحي جنوبي سيبري، كه طرح‌ها و نقوش آن، عيناً در ديگر آثار ايراني چون بناي تخت جمشيد نيز به چشم مي‌خورد و بنابر نظر هنرشناسان در ايران بافته شده و متعلق به حدود 500 سال قبل از ميلاد، يعني دوره هخامنشي است، در اين نكته كوچكترين ترديدي باقي نماند كه زادگاه هنر بي‌همتاي قاليبافي، ايران بوده است. اين فرش، در ابعاد 183×200 سانتيمتر هم‌اكنون در موزه «آرميتاژ» در «سن‌پترزبورگ» (لنينگراد سابق) نگهداري مي‌شود و با توجه به نوع بافت و تعدد رنگ‌هايش، سابقه بافت قالي در ايران و طبعاً در سطح جهان را به مراتب به بسيار پيش‌تر از سال 500 قبل از ميلاد مربوط مي‌كند. اين خود سند زنده و گويايي است ازهنر و ذوق ايرانيان كه در بسياري از هنرها و دانش‌ها سرآمد و پيشتاز ديگر كشورها بوده‌اند. «قالي پازيك» در واقع يك «رواسبي» است و بر پايه پژوهش‌ها، به دست يكي از شاهزادگان «سكايي» به فرمانروايي پازيريك هديه شده بود. رج شمار اين قالي را نيز 36 برآورد كرده‌اند و طرحهاي زيبا و متنوع ايراني آن با رنگ‌هاي سرخ تيره، سبز، آبي، زرد گمرنگ و نارنجي، بر حاشيه و زمينه‌اش بافته شده است. اين قالي تا به امروز، قديمي‌ترين قالي شناخته شده در جهان است، گو اينكه با توجه به آنچه گفته شد، سابقه قاليبافي به بسيار پيش‌تر ازتاريخ بافت قالي پازيريك باز مي‌گردد. قالي ايران در دوره‌هاي پس از دوره هخامنشي نيز همچنان از ارزش و اعتبار برخوردار بوده است، به گونه‌اي كه در دوران ساسانيان و به‌ويژه در حكومت خسرو پرويز،از فرش معروف «بهارستان» كه داراي پودي ابريشمين بوده و به زر و سيم و انواع گوهرها نيز آراسته، ياد شده است. فردوسي شاعر بلندآوازه ايران نيز در شاهنامه، از فرش به‌عنوان يكي از هدايايي كه شاه كابل براي سام پدر زال فرستاد، ياد مي‌كند. پس از ظهور دين مبين اسلام، دركتاب‌ها و سفرنامه‌ها، اشاره‌هاي بسيار به قالي‌هاي گسترده در خانه‌ها شده است. درحدود العالم كتابي كه در قرن چهارم قمري در جغرافيا نوشته شده، آمده است كه «در فارس قالي مي‌بافته‌اند». پس ازآن، «مقدسي» جهانگرد معروف عرب (متوفي حدود 380 ق.)، از قالي‌هاي قائن سخن به ميان آورده است. همچنين آورده‌اند كه در قرن چهارم قمري در دربار روم هنگام بار عام، قالي‌هاي گرانب‌هاي ايراني گسترده مي‌شد. در تاريخ بيهقي متعلق به قرن پنجم قمري نيز در دو جا به صراحت از قالي نام برده شده است. اما ويراني و كشتاري كه حمله مغول با خود به همراه داشت، تا چندي همه فعاليت‌هاي هنري را در ايران دچار وقفه کرد، ولي پس از آنكه اين سيل خانمانسوز فروكش كرد، آرامش فرا رسيد و انواع پيشه و هنر رونق نسبي يافت، تا آنكه با تأسيس مكتب هرات در قرن نهم قمري هنرهاي تزييني ايران به راه تحولي تازه گام نهاد و در اين رهگذر قالي ايران نيز بارديگر به رونق و اعتبار تازه‌اي دست يافت. در دوران حكومت صفويه و طي سده‌هاي دهم و يازدهم قمري (/16 و 17م.) رونق و شكوفايي قالي ايران به اوج خود رسيد و قالي ايران چه از لحاظ طرح و نقش، رنگ و رنگ‌آميزي و چه ازحيث كيفيت بافت به بالاترين درجات تكاملي و هنري خود دست يافت، چندانكه قالي‌هاي به جاي مانده از دوران مذكور هر يك به راستي شاهكاري محسوب مي‌شوند و هم اينك زينت‌بخش گنجينه‌هاي هنري سرتاسر جهان شده‌اند. از جمله قالي‌هاي معروف به‌جاي مانده از دوران صفوي بايد به قالي معروف به «قالي اردبيل» (هم اينك در موزه ويكتوريا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود)، «قالي چلسي» و قالي معروف به «قالي شكارگاه» اشاره كرد. شورش افاغنه با دوران آشوب و كشتار سختي كه به دنبال داشت، شيرازه اقتصاد و فرهنگ ايران از جمله هنرها، صنايع و فنون و به ويژه قاليبافي را از هم گسيخت و وضع نابسامان قالي نزديك به حدود 100 سال، از انقراض صفويان تا پايان ناگوار جنگ‌هاي ايران و روس در زمان فتحعلي شاه قاجار، ادامه يافت. در این دوره بر صنعت فرش ايران لطمات و صدمات فراواني وارد آمد، تا اينكه به دنبال استقرار آرامش نسبي در كشور، زمينه كار قالي بافي فراهم شد و با رونق نسبي كشاورزي و بازرگاني، صنعت قالي هم آهسته آهسته زندگي را ازسر گرفت. در آغاز حكومت ناصرالدين شاه قاجار، بازرگانان تبريزي در اسلامبول، بازار مناسبي براي عرضه قالي ايران يافتند و با رونق اين بازار، بر آن شدند تا بافت قالي را افزايش دهند و براي اين منظور، ابتدا در تبريز و روستاهاي اطراف آن و سپس در مشهد، كرمان، سلطان‌آباد (اراك) و جاهايي ديگر كارگاههاي قاليبافي داير كردند. تاريخ قاليبافي جديد ايران را بايد از همين هنگام به شمار آورد و احيای صنعت قالي را نتيجه ابتكار بازرگانان تبريزي دانست، زيرا از آن گاه تا به امروز، قالي ايران يكي از مهمترين صادرات كشور بوده و ساليان متمادي است كه به‌عنوان مهمترين هنر كشور، تأمين‌كننده بخشي از درآمد ارزي است. به اعتقاد صاحبنظران، قالي ايران داراي سه ويژگي بارز و برجسته است: استفاده از پشم مرغوب و مناسب به صورت خامه در بافت قالي، طرحهاي بديع، زيبا و استثنايي و رنگ‌هاي دلپذيري كه حاصل رنگرزي خامه يا ابريشم با مواد طبيعي به ويژه مواد رنگزاي گياهي است. بخش قابل توجهي از توليد سالانه قالي را قالي‌هاي حداكثر با رج شمار 35 تشكيل مي‌دهد كه نه تنها در بازار داخلي بلكه در بازارهاي بين‌المللي نيز خواستاران فراوان دارد و تحقيقات به عمل آمده، نشان مي‌دهد كه پشم گوسفندان ايراني به خاطر جعد، ضخامت و طول الياف، مناسب‌ترين پشم براي توليد چنين قالي‌هايي است و اين برتري مي‌تواند همچنان حفظ شود. باري، قالي كه فرشي است گره دار و بر روي دار افقي يا عمودي (كه خود نيز انواع مختلفي دارد) بافته مي‌شود، داراي ابزار و وسايلي محدود چون شانه (دفتين)، قيچي، كارد، قلاب، سيخك و غيره است و بافت آن به دو روش «فارسي‌باف» (گره فارسي، گره نامتقارن) «تركي باف» ( گره تركي، گره متقارن) به انجام مي‌رسد. قالي برخلاف گليم، معمولاً با نقشه بافته مي‌شود و بر روي نقشه كه در واقع دستور كاربافنده به هنگام بافت قالي است، طرح‌ها و نقوش سنتي با رنگ‌آميزي موردنظر به صورت چهارخانه‌هاي كوچك، ترسيم شده است. طرحهاي قالي ايران به طور كلي به دو دسته اصلي تقسيم مي‌شود: طرحهاي شكسته (هندسي) و طرحهاي منحني (گردان)؛ ضمن آنكه بايد گفت، شمار طرحهاي اصيل قالي ايران از 1000 طرح نيز افزون است و قدرت طراحي طراحان قالي ايران به گونه‌اي است كه مي‌توان انتظار داشت هر آينه بر تعداد اين طرح‌ها و نقوش بي‌نظير افزوده شود. بر همين اساس بوده است كه ديگر ممالك صاحب نام قالي در جهان، چون چين، هند، پاكستان، تركيه و ... پيوسته از طرحهاي قالي ايران اقتباس كرده و صاحبنظران، ايران را سرزمين، «طراحي قالي» نام نهاده‌اند. قالي در 28 هزار روستا، در تمامي مناطق عشايري و در همه شهرهاي كشورمان بافته مي‌شود و براساس سرشماري سال 1373 مركز آمار ايران، طی این سال در كشورمان 988/571/1 نفر زن و 890/307 نفر مرد و جمعاً 878/879/1 نفر به كار بافت قالي مشغول بوده‌اند. درباره ميزان جمعيت بهره‌مند از قالي بايد گفت كه با احتساب مشاغل جنبي و مرتبط با قالي كه شمار آن را تا 35 شغل شامل بافندگي، رنگرزي، طراحي، نقاشي، رفوگري، ساخت دار و ابزار و غيره برآورد كرده‌اند، مي‌توان رقم آن را حدود 8 تا 10ميليون نفر برآورد کرد كه به صورت مستقيم يا غيرمستيم و به گونه اصلي يا جنبي از قالیبافي ارتزاق مي‌كنند يا آنكه قالي، تأمين‌كننده بخشي از معيشت آنهاست. مهمترين مراكز قاليبافي ايران مناطق آذربايجان، اصفهان، كاشان، خراسان، كردستان، اراك، كرمان، فارس، چهارمحال و بختياري و تركمن صحراست، ولي مي‌دانيم كه حتي در كمتر روستاي كوچكي است كه قالي بافته نشود و دار قالي در آن برپا نباشد. گفتني است كه ظرف 20سال اخير، با اجراي برنامه‌هاي آموزش و به‌آموزي قاليبافي در سطح مناطق مختلف و انجام اقداماتي در جهت اصلاح دار و ابزار كار و توليد قالي در ابعاد جديد (مربع، چند ضلعي و دايره) و نيز توليد قالي در ابعاد و اندازه‌هاي بسيار بزرگ (حتي تا حدود 1200 تا 1500 مترمربع) و شركت در نمايشگاه‌هاي اختصاصي بين‌المللي فرش در داخل و خارج كشور، زمينه‌هاي رشد و شكوفايي قالي فراهم شده و با ايجاد رشته‌هاي دانشگاهي فرش، در سطوح كارداني و كارشناسي، آينده روشن‌تري در انتظار قالي ايران است و اميد مي‌رود با تبليغات صحيح، وضع قوانين و مقررات اصولي وثابت براي صادرات آن و نيز هماهنگي توليد با تقاضاي مؤثر، قالي ايران درخشش خود را در عرصه‌هاي داخلي و خارجي حفظ كند. |
مطالب مشابه :
دوخت پادری شبه قالی
درست كردن انواع پروانه و طرح هاي طراحی لباس برای افراد چاق و متوسط دوخت پادری شبه قالی
بافت{بافتنی با کاموا.پارچه.دستبند دوستی.قلاب بافی.تابلو فرش.شبه قالی}
دوستی.قلاب بافی.تابلو فرش.شبه قالی} برای سفارش یادیدن برای مشاهده طرح های
شبهه ای بی اساس (برداشتی نا صواب از طرح شکارگاه در قالی ايران
(برداشتی نا صواب از طرح شکارگاه در قالی اين شبه که شده ای برای
ورنی هنری فراموش شده
به گلیم فرش نما، شبه قالی و گلیم است و عموما از طرح‌های برای پشتی
تاریخچه قالی بافی
پره ای شبه شکل های کرد که طرح های قالی این زمان با کوششی که برای گشودن راهی
قالی
قالی. ايران نواحي جنوبي سيبري، كه طرح‌ها و نقوش آن، عيناً در ديگر برای حل مشکلات
فرش ایران و طبقه بندی آن
افزوده است ، قبل از پرداختن به مباحث جدیدی که در طی سالهای اخیر برای شبه قاره هند طرح
توليد فرش دستباف درمناطق مختلف ايران
در شکل های شبه چهار گوش طرح مسلط در قالی های هریس که در آنها برای شاهان صفویه قالی
برچسب :
طرح برای شبه قالی