شکار و اسلحه شناسی

تفنگ ساچمه زنی

به نام یکتا معبود

سلام به همه دوستانی که به اینجا سر می زنند و طبیعی است که انتظار داشته باشند با هر بار مراجعه مطلب جدیدی بخوانند. متاسفانه شرایط کاری من به گونه ای است که نمی توانم فرصت زیادی برای نوشتن مطلب در این وبلاگ اختصاص بدهم. مضافا اینکه من متاهل هستم و باید بخشی از اوقاتم را به خانواده اختصاص بدهم. بنابراین دیر شدن درج مطالب جدید را، عدم توجه به خوانندگان وبلاگ تلقی نکنید. البته واقعیت این است که از آنجا که می خواهم مطلب درخوری ارائه بدهم، ناچارم قدری وسواس داشته باشم. الان که فصل شکار است، سلسله مطالبی درخصوص سلاحهای شکاری درج می کنم. امیدوارم در زمان مناسب انواع دیگری از مطالب در زمینه های دیگر نیز عرضه کنم. راستش خیلی ایده ها در سر دارم که متاسفانه با زمان کمی که در اختیار دارم عملی کردن آنها دشوار است. به هر حال امیدوارم مطالب مفید و سودمند باشند. خواهشمندم هر یک از دوستان که به اینجا مراجعه می کنند و مطالب را مطالعه می کنند، پیامی هم بگذارند تا من هم از نظرات آنها استفاده کنم. خوبی وبلاگ آن است که ارتباطی دوطرفه را برقرار می کند. اجازه بدهید من هم از این امکان بهره مند شوم. باز هم از همه دوستانی که در وبلاگشان به اینجا لینک داده اند سپاسگزارم.

چند نکته

در یکی از کامنتها یکی از دوستان چند سوال مطرح کرده اند: « تک گلوله با زابوت چه فرقی داره و با هر تفنگی ميشه شليک کرد و در تفنگ ساچمه زن نظامی چه ساچمه ای استفاده ميشه و درمورد چهار پاره های دارت مانند که در بعضی فیلم ها دیده میشه توضیح بدی». تفاوتهای این دو عبارتند از:

· تک گلوله از سرب نرم و زابوت از فلز سخت تری مثل برنج درست می شود.

· تک گلوله پس از شلیک دوران نمی کند اما زابوت وقتی با تفنگ مخصوص آن که خاندار است شلیک شود حتما دوران خواهد کرد. برخلاف تصور و تبلیغاتی که وجود دارد به نظر نمی رسد تک گلوله هایی که اصطلاحا به تک گلوله خاندار (Rifled Slug) موسوم هستند، پس از شلیک دارای دوران باشند. بلکه سر سنگینتر آنها نسبت به دم باعث می شود که تک گلوله دارای ثبات نسبی باشد.

· تک گلوله معمولی، معمولا داخل ود قرار نمی گیرد (در مورد ود توضیح خواهم داد) اما زابوت داخل یک غلاف پلاستیکی قرار می گیرد. بنابراین قطر زابوت کوچکتر از قطر تک گلوله است. البته امروزه تک گلوله هایی هم ساخته می شود که داخل ود قرار می گیرند تا با لوله تماس نداشته باشند.

به هیچ وجه نباید زابوت را در تفنگهای معمولی شلیک کرد بخصوص تفنگهایی که دارای چوک هستند (در مورد چوک توضیح خواهم داد).

من دقیقا نمی دانم در تفنگهای ساچمه زنی نظامی از چه ساچمه ای استفاده می شود. لیکن احتمالا از ساچمه های درشت و چارپاره استفاده می شود.

در مورد چارپاره های دارت مانند عرض می کنم که انواع گلوله ها برای فشنگ ساچمه زنی ساخته و عرضه شده است (البته نه در ایران). یکی از این فشنگها پر از دارتهای ریزی هستند که تصویر آن را در میان تصاویر خواهید دید. البته تنوع فشنگ ساچمه زنی بسیار زیاد است و یکی از جذابیتهای این نوع تفنگ هم در همین تنوع است.

قبل از ادامه بحث مایلم یک توصیه جدی را تکرار کنم و آن رعایت جوانب ایمنی در کار با اسلحه است.

احتیاط: هیچگاه به سلاح اعتماد نکنید. هیچ گاه سلاح را به سمت چیزی که نمی خواهید از بینش ببرید نگیرید، حتی سلاح خالی را. بجز در زمانی که می خواهید با سلاح تیراندازی کنید، در آن فشنگ نگذارید زیرا بعضی اوقات به دلایل مختلف ممکن است مکانیزم سلاح خراب شده باشد و شلیک ناخواسته اتفاق بیافتد. بخصوص در سلاحهایی که با گذاشتن فشنگ در آنها، مسلح هم می شوند. یکبار سلاح دولولی را دیدم که با گذاشتن فشنگ در لوله های آن و بستن تفنگ، فشنگها بطور خودکار شلیک می شدند. هنگام گذاشتن فشنگ در سلاح، دقت کنید لوله سلاح به سمت مطمئنی باشد. اگر سلاح ندارید و قصد خرید سلاح دارید، ابتدا مطمئن شوید که می توانید مسوولیت فوق العاده سنگین داشتن سلاح را بپذیرید. مسوولیت سلاح، فقط و فقط با دارنده و مالک آن است. مسوولیت هر اتفاق ناگواری که در اثر استفاده از سلاح بیافتد، فقط و فقط به عهده مالک آن است. اگر دارای اسلحه هستید، اعضای خانواده را از آن نترسانید بلکه با آموزشهای کافی، اجازه بدهید آنها نیز با نحوه مناسب رفتار با سلاح آشنا شوند.

همانطور که قبلا هم گفته ام این مطالب حاصل مطالعات من در منابع خارجی و بعضا داخلی است. برخی از مطالب از مباحث گروه شکار و اسلحه ایران استخراج شده است. عمده تصاویر نیز از سایتهای اینترنتی خارجی استفاده شده است. مطمئنا مطالب خالی از اشتباه و اشکال نیست و همه آنها به عهده من است. نظرات شما می تواند مرا در اصلاح آنها یاری دهد.

تفنگ ساچمه زنی

تفنگهای ساچمه زنی (Shotgun) در نمره های (Gauge) مختلف عرضه می شوند. معروفترین نمره ها عبارتند از 10، 12، 16، 20، 28 و 410. در جدول زیر قطر داخلی لوله این نمره ها بیان شده است. در ایران متداولترین نمره ها که درضمن برای آنها سهمیه فشنگ داده می شود نمره های 12 و 16 هستند.

قطر داخلی لوله نمره های مختلف تفنگهای ساچمه زنی

نمره	10	12	16	20	28	410
اینچ	775/0	729/0	667/0	617/0	550/0	410/0
میلیمتر	69/19	52/18	94/16	67/15	97/13	41/10

یکی از ویژگیهای مهم در لوله تفنگهای ساچمه زنی وجود بخشی از سر لوله است که به چوک (Choke) موسوم است. چوک عبارت است از بخشی از سر لوله تفنگ که قطر داخلی آن کمتر از قطر لوله اصلی است. نقش چوک عبارت است از تعیین میزان پراکنش ساچمه ها. هرقدر چوک یک لوله گشادتر باشد، ساچمه ها دارای پراکنش بیشتر و هرقدر چوک تنگتر باشد پراکنش ساچمه ها کمتر خواهد بود. بدین ترتیب برای هدف قرار دادن اهدافی که نزدیکتر هستند از چوک گشادتر و برای هدف قرار دادن اهدافی که دورتر هستند از چوک تنگتر استفاده می شود. چوک برخی از تفنگها ثابت (Fixed Choke) بوده و تغییر نمی کنند. برخی از تفنگها دارای چوک متحرک (Mobile Choke) هستند. به عبارت دیگر لوله های کوچکی وجود دارند که به سر لوله وصل می شوند و امکان تعویض آنها وجود دارد. در برخی از تفنگهای تک لول هم چوکهای متغیر (Variable Choke) وجود دارد. چوک متغیر قطعه ای است که به سر لوله وصل شده و دارای پیچ تنظیم است و با تنظیم پیچ می توان لوله را تنگتر و یا گشادتر کرد.

همانطور که گفته شد چوکهای مختلفی از نظر اندازه وجود دارد. کشورهای مختلف از استانداردهای مختلفی برای نامگذاری یا علامت گذاری چوکها استفاده می کنند. در جدول زیر نامگذاری چوکها و اندازه آنها نسبت به قطر داخلی لوله تفنگ بیان شده است.

مشخصات چوکهای پنجگانه اصلی

			کاهش قطر نسبت به لوله اصلی
نام فارسی	علامت	نام انگلیسی	اینچ	میلیمتر
سیلندر	*****	Cylinder	00/0	00/0
یک چهارم چوک یا سیلندر اصلاح شده	****	Improved Cylinder	01/0	25/0
نیم چوک	***	Modified	02/0	50/0
سه چهارم چوک	**	Improved Modified	03/0	75/0
تمام چوک	*	Full	04/0	00/1

البته چوکهای دیگری هم وجود دارد مثل اسکیت (Skeet) که مابین سیلندر و یک چهارم چوک قرار دارد و اکستراچوک (Extra Choke) که بعد از فول چوک قرار دارد.

اندازه چوک ثابت تفنگها معمولا در زیر و انتهای لوله حک می شود.

معمولا تفنگهای دولول با چوک ثابت، دارای دو نوع چوک مختلف هستند. بدین ترتیب می توان برای اهداف در فواصل مختلف یکی از چوکها را که مناسبتر است انتخاب کرد و آن لوله را شلیک کرد. بطور کلی از آنجا که معمولا اهداف متحرک از تیرانداز دور می شوند لذا معمولا شلیک یکم با چوک گشادتر و شلیک بعدی با چوک تنگتر صورت می گیرد.

شایان ذکر است برای اینکه بتوان وضعیت چوک یک تفنگ از نظر میزان پراکنش ساچمه را مورد بررسی قرار داد، از استاندارد مشخصی استفاده می شود. به عبارت دیگر مسافت شلیک از هدف را 40 یارد (حدود 36 متر) و قطر دایره هدف را 30 اینچ (حدود 76 سانتیمتر) در نظر می گیرند. بنابراین اگر بخواهیم رفتار چوک تفنگ خودمان را بررسی کنیم و آن را با ارقامی که منتشر می شود مقایسه کنیم، لازم است این شرایط را رعایت کنیم یعنی از فاصله 40 یاردی به صفحه کاغذی یا پلاستیکی شلیک کنیم و تعداد ساچمه ها را در دایره ای به قطر 76 سانتیمتر بشماریم. معمولا انتظار می رود درصد ساچمه هایی که به این دایره اصابت کرده است، به شرح جدول زیر باشد.

چوک	درصد اصابت ساچمه ها در دایره ای به قطر 30 اینچ در مسافتی به طول 40 یارد
سیلندر	40
یک چهارم چوک	50
نیم چوک	60
سه چهارم چوک	65
تمام چوک	70

به این عمل یعنی بررسی رفتار چوک و لوله، الگوگیری (Patterning) گفته می شود که امیدوارم بتوانم در مطالب بعدی به آن بپردازم

فشنگ ساچمه زنی

تفنگ ساچمه زنی تفنگی است که با آن امکان پرتاب تعدادی ساچمه (Shot) در یک شلیک وجود دارد. از آنجا که ساچمه ها پس از خروج از لوله به مرور از یکدیگر دور می شوند، لذا می توان با این تفنگ اقدام به هدف قرار دادن اهداف متحرک اعم از پرندگان و پستانداران کوچک نمود. به عبارت دیگر اگر در فاصله معقولی با تفنگ ساچمه زنی به یک صفحه کاغذی شلیک کنیم، تعداد زیادی سوراخ بر روی کاغذ ایجاد خواهد شد و به همین دلیل است که می توان با تفنگ ساچمه زنی اهداف متحرک را هدف قرار داد.

پوکه (Shot Shell) فشنگ ساچمه زنی (Cartridge) در گذشته از فلز برنج ساخته می شد. بعدها از پوکه مقوایی نیز استفاده می شد. امروزه پوکه این نوع فشنگ، ترکیبی از برنج (در قسمت پایین) و پلاستیک است. البته در کشورهای دیگر پوکه های تمام پلاستیک نیز مشاهده می شود. یک طرف این پوکه بسته است و فقط سوراخ کوچکی در آن تعبیه شده که محل گذاشتن چاشنی (Primer) است. سر دیگر پوکه باز است که بعد از اینکه اجزای داخلی فشنگ از قبیل باروت و ساچمه در آن ریخته شد، بسته (Crimp) می شود. در گذشته که از پوکه های برنجی استفاده می شد، سر پوکه با قرار دادن یک مقوای گرد (Paper Disk) و سپس موم اندود کردن آن، بسته می شد. امروزه سر پوکه های پلاستیکی به دو صورت برگردان شده (Roll Crimp) و ستاره ای (Star Crimp) اعم از شش پر و هشت پر بسته می شود. در بستن سر پوکه بصورت برگردان هم از یک مقوای گرد استفاده می شود.

معمولا پوکه های فشنگهای شلیک شده مجددا قابل پر شدن هستند که به آن «پر کردن مجدد» (Reloading) می گویند. در پر کردن مجدد، فشنگی که شلیک شده و دهانه پوکه آن باز شده است، مجددا با باروت (Powder) و ساچمه پر شده و سپس درب آن مجددا به همان روش قبلی (برگردان یا ستاره ای) بسته می شود. البته قبل از این کار چاشنی جدید با چاشنی استفاده شده قبلی، جایگزین می شود (Priming).

بنابراین اجزای اصلی یک فشنگ ساچمه زنی عبارت است از پوکه، چاشنی، باروت و ساچمه. در فشنگهایی که درب آنها برگردان شده، برای نگهداری ساچمه ها از یک مقوای گرد استفاده می شود. جزء دیگری که وجود آن در فشنگ ساچمه زنی ضروری است نمد (Wad) است. انفجار باروت در پوکه، نیروی فوق العاده ای ایجاد می کند. برای انتقال مناسب این نیرو به ساچمه ها و پرتاب آنها، از لایه ای از نمد استفاده می شود. این لایه نمدی علاوه بر اینکه وظیفه انتقال نیروی انفجار به ساچمه ها را دارد، در ضمن باعث جلوگیری از خروج نامناسب گاز باروت شده و از طرف دیگر ضربه ناگهانی ناشی از انفجار باروت را جذب کرده و باعث می شود تا این نیرو بصورت ملایمتری به ساچمه ها وارده شده و از تغییر شکل ساچمه ها جلوگیری می کند. شایان ذکر است که ساچمه های مورد استفاده در این فشنگها گرد و یکنواخت هستند و هرقدر شکل ساچمه ها هنگام خروج از لوله گردتر و یکنواخت تر باشد، پرواز ساچمه ها و پراکندگی آنها مناسبتر خواهد بود. لایه فوق الذکر در گذشته، از نمد واقعی درست می شد. امروزه این نمدها کم و بیش کمتر استفاده می شوند و بجای آنها از قطعات پلاستیکی که خاصیت فنری دارند استفاده می شود. البته هنوز هم به آنها «ود» گفته می شود.

تفاوت دیگری که فشنگهای امروزی با فشنگهای قدیمی دارند، وجود فنجانک کوچکی است که ساچمه ها داخل آن ریخته می شود. وظیفه این فنجانک که عمدتا به ود چسبیده است، آن است که مانع تماس مستقیم ساچمه ها با لوله تفنگ می شود. در نتیجه شکل ساچمه ها حتی المقدور بدون تغییر مانده و ساچمه ها بصورت مناسبتری پرتاب می شوند. برای اینکه پس از خروج همزمان ود و ساچمه ها، ود از ساچمه ها جدا شود، در طرفین فنجانک شکافهایی ایجاد می شود که پس از خروج ود، در اثر برخورد با هوا دیواره های فنجنک باز شده و در اثر اصطکاک ایجاد شده با هوا، ود از ساچمه ها عقب افتاده و ساچمه ها پرواز آزادانه خود را در هوا ادامه می دهند. در گذشته که از پوکه های برنجی استفاده می شد، چنین فنجانکی وجود نداشت. بنابراین «ود» به قطعه پلاستیکی اطلاق می شود که دارای یک فنجانک برای نگهداری ساچمه ها بوده و یک پایه با خاصیت فنری داشته و در انتها در انتها به صفحه گردی منتهی می شود که بر روی باروت قرار می گیرد. قطر ود متناسب با قطر داخلی لوله تفنگ است.

ساچمه هایی که در فشنگ ساچمه زنی استفاده می شود دارای انواع و قطرهای مختلف است. عمدتا جنس ساچمه از سرب است که با مقداری قلع یا فلز دیگری آمیخته است. ساچمه ها از فلزات دیگری همچون فولاد هم ساخته می شود. برخی از ساچمه های سربی هم وجود دارند که دارای روکش مسی یا نیکلی است. این روکش باعث می شود تا سطح ساچمه سخت تر شده و کمتر دچار تغییر شکل شود. در ضمن با این ساچمه ها محیط زیست هم کمتر آلوده می شود. در برخی از کشورها استفاده از ساچمه سربی بدون روکش مسی یا نیکلی ممنوع است. چرا که سرب فلزی سمی است و انتشار آن در محیط زیست باعث ایجاد مشکلاتی می شود. یکی از این مشکلات برای پرندگان است. پرندگان برای هضم غذا نیاز به سنگریزه دارند. چنانچه این ساچمه ها در محیط زندگی پرندگان پخش شود و آنها بجای سنگریزه از این ساچمه ها ببلعند باعث ایجاد بیماری در آنها شده و در ضمن ممکن است سلامت انسان نیز با خوردن گوشت آنها به خطر بیافتد. در ایران عمدتا از ساچمه های سربی استفاده می شود.

همانطور که گفته شده ساچمه ها دارای قطرهای مختلف نیز هستند. اندازه مختلف ساچمه ها با نمره بیان می شود. هرقدر نمره ساچمه بزرگتر باشد، قطر ساچمه کوچکتر است. مثلا ساچمه نمره یک از نمره دو بزرگتر است. کشورهای مختلف از استانداردهای مختلفی برای نمره گذاری ساچمه ها استفاده می کنند. در ایران دو نوع ساچمه از نظر اندازه استفاده می شود. یک نوع که به آن ساچمه (Field Shot) گفته می شود و برای شکار پرندگان استفاده می شود که از نمره 1(BB) تا نمره 8 وجود دارد. البته در کشورهای دیگر ساچمه های ریزتر تا نمره 12 و ساچمه های درشت تر نیز وجود دارد. نوع دیگری که به آن چارپاره (Buck Shot) گفته می شود، درشت تر از ساچمه های نوع اول هستند که در اندازه های مختلف سه صفر (درشت تر از همه)، دوصفر (اصطلاحا نه تایی)، صفر (اصطلاحا 12 تایی)، یک، دو، سه و چهار وجود دارند. چارپاره ها برای شکار پرندگان بسیار بزرگ و پستانداران مورد استفاده قرار می گیرند. نوع دیگری از ساچمه که در اصل ساچمه نیست و گلوله است نیز وجود دارد که به آن اصطلاحا تک گلوله (Slug) می گویند و در هر فشنگ یکی از آنها قرار داده می شود که برای شکار پستانداران استفاده می شود. در گذشته این تک گلوله ها گرد بودند اما امروزه بصورت استوانه ساخته می شوند. شایان ذکر است اینجا نحوه نامگذاری و اندازه ساچمه ها به اختصار و بصورتی ساده بیان شده است. همانطور که گفته شد استانداردهای مختلفی برای نامگذاری و اندازه ساچمه ها وجود دارد.

میزان ساچمه موجود در فشنگ ساچمه زنی براساس وزن تعیین می شود. یعنی مثلا در نوع خاصی از فشنگها که برای ورزش مورد استفاده قرار می گیرند، از 24 گرم ساچمه استفاده می شود. در فشنگهایی که برای شکار استفاده می شوند معمولا 32 گرم ساچمه ریخته می شود. البته فشنگهای مگنوم مقدار وزنی بیشتری ساچمه حمل می کنند که گاهی حتی به 50 گرم هم می رسد. فشنگهای نمره 12 ایرانی که توسط مهماتسازی وزارت دفاع تهیه شده و عرضه می شوند، 32 گرم ساچمه دارند. بنابراین با توجه به اندازه مختلف ساچمه ها می توان نتیجه گرفت که هرقدر نمره ساچمه بزرگتر باشد (ساچمه ریزتر باشد) تعداد بیشتری ساچمه در فشنگ وجود خواهد داشت مثلا در 32 گرم ساچمه نمره 5 حدود 190 عدد ساچمه و در 32 گرم ساچمه نمره 6 حدود 250 عدد ساچمه وجود دارد. بنابراین هرقدر ساچمه ریزتر باشد احتمال مورد اصابت قرار دادن یک هدف بیشتر می شود اما نباید فراموش کرد که ساچمه ریزتر انرژی کمتری دارد پس برای انتخاب ساچمه مناسب برای هدف مشخص باید به نمره ساچمه هم از نظر تعداد ساچمه و هم از نظر انرژی ساچمه توجه نمود. مثلا براساس قوانین، در مسابقات شلیک به بشقاب گلی نباید از ساچمه هایی درشت تر از 5/2 میلیمتر استفاده کرد و برای شکار کبک ساچمه های نمره 5، 6 و 7 و برای شکار غاز، ساچمه های نمره 3، 2 و 1 توصیه می شود.

آشنايي با سلاحهاي شکاري

درمطلب چگونه يک تفنگ ساچمه زنی بخريم گفته بودم که در مطلبی، اطلاعاتی در مورد تفنگهای شکاری ارائه خواهم کرد. بعد از مدتها فرصتی پیش آمد تا به این موضوع بپردازم. شایان ذکر است این مطلب برای افرادی که با این نوع سلاحها آشنایی ندارند تهیه شده و امیدوارم در آینده بتوانم مطالبی که مورد استفاده شکارچیان و تیراندازان نیز قرار بگیرد ارائه کنم و در واقع فضایی برای مبادله اطلاعات فراهم آید. در ابتدا و قبل از ورود به بحث ذکر چند نکته را لازم میدانم.

· هشدار: استفاده از سلاحهای گرم یک ملاحظه اساسی نیاز دارد و آن رعایت جوانب ایمنی است. اولین اشتباه در استفاده از سلاحهای آتشین، می تواند آخرین اشتباه باشد. اگر چه بعضی از بررسیها نشان داده است که حوادث رخ داده در عرصه های مرتبط با سلاح همچون شکار و تیراندازی در مقایسه با بسیاری از ورزشها و فعالیتهای بظاهر بیخطر، به لحاظ آماری و بطور نسبی، کمترین فراوانی و کمترین تلفات را داشته است لیکن بطور بالقوه احتمال وقوع خطرات جانی در ارتباط با سلاح زیاد است. البته شاید دلیل کمی حوادث و تلفات در مورد فعالیتهای مرتبط با سلاح، رعایت و دقت دارندگان سلاح باشد. هیچوقت نباید به سلاح اعتماد کرد. همیشه سلاحهای بظاهر خالی و بی خطر موجب وقوع حوادث تاسف بار بوده است. بنابراین هر وقت سلاحی را به دست می گیرید ابتدا و قبل از هر چیز از خالی بودن آن اطمینان پیدا کنید.

· در این مطلب به سلاحهای آتشین (Firearms) و به اصطلاح گرم می پردازیم. به عبارت دیگر سلاحهای دیگری نیز برای شکار مورد استفاده قرار می گیرند مثل تیرو کمان یا نیزه که مورد بحث ما نیست.

· در این مطلب فقط به تفنگهای شکاری که در ایران قابل استفاده هستند می پردازیم. تپانچه ها (Handguns) و سلاحهای نظامی مورد نظر نیستند. البته توضیح خواهم داد که برخی از تفنگها هم هستند که با وجود آزادی خرید و فروش، مجوز شکار ندارند.

· در اینجا به سلاحهای قدیمی یعنی تفنگهای سرپر (Muzzle Loader) اشاره نمی شود و فقط تفنگهای ته پر (Breach Loader) بررسی می شوند. در گذشته که فشنگ بصورت امروزی مرسوم نشده بود، باروت و گلوله از سر لوله داخل لوله ریخته می شد و با سنبه فشرده می شد و در ابتدای لوله هم چاشنی یا سنگ چخماق از طریق سوراخ کوچکی، باروت را منفجر می کرد. به این نوع سلاحها سرپر می گفتند. امروزه در سلاحها از فشنگ استفاده می شود که فشنگ در ابتدای لوله قرار داده شده و در آنجا مهار می شود. با مکانیزمهای مختلفی، چاشنی انتهای فشنگ منفجر شده و باروت را منفجر کرده و گلوله یا ساچمه ها را پرتاب می کند.

· مسلم آنکه اطلاعات ارائه شده، بعضا از منابع داخلی و عمدتا از منابع خارجی استفاده شده است. البته سعی شده است مطالب به نحوی ارائه شود که با شرایط کشورمان متناسب باشد. همچنین تصاویر مورد استفاده، از طریق اینترنت و از منابع خارجی تهیه شده است.

انواع تفنگهای شکاری

اگر از تعریف تفنگ که عموما با آن آشنایی دارند بگذریم، باید گفت که بطور کلی دو نوع تفنگ شکاری وجود دارد: تفنگ گلوله زنی (Rifle) و تفنگ ساچمه زنی (Shotgun). تفنگهای گلوله زنی برای پرتاب یک عدد گلوله(Bullet) سربی که عمدتا دارای روکش برنجی یا مسی هستند به کار می رود و تفنگهای ساچمه زنی برای پرتاب تعدادی ساچمه (Shot) سربی بکار گرفته می شوند. بدین ترتیب سلاحهای گلوله زنی دقیق و در عین حال مخربتر از تفنگهای ساچمه زنی هستند. از طرف دیگر تفنگهای ساچمه زنی نیاز به هدف گیری دقیق ندارند و لذا با این نوع تفنگها می توان اهداف متحرک را بهتر مورد هدف قرار داد، با این حال برد مفید این سلاحها بسیار کمتر از سلاحهای گلوله زنی هستند.

ذکر این نکته ضروری است که بعضی از افراد تفنگهای بادی را تفنگ ساچمه زنی می نامند. در واقع این دو از یکدیگر متمایز هستند. اگرچه تفنگهای بادی هم نوعی ساچمه سربی پرتاب می کنند اما از آنجا که انرژی آنها از هوای فشرده تامین می شود لذا به آنها تفنگ بادی گفته می شود (Air Rifle).

در جدول زیر مقایسه ای بین دو نوع تفنگ گلوله زنی و ساچمه زنی از جهات مختلف انجام شده است.

شرح	تفنگ گلوله زني	تفنگ ساچمه زني
تعدادگلوله در هر شلیک	یک گلوله	از يک (تک گلوله) تا صدها ساچمه
محل اصابت	یک نقطه	یک صفحه
تخریب	مخرب تا مسافتهاي نسبتا دور	مخرب در مسافتهاي نزديک تا متوسط (برحسب بزرگي ساچمه ها)
نشانه روی	نشانه روي دقيق	نشانه روي ويژه
وضعیت خان (Rifle) (شیارهای پیچشی در داخل لوله برای هدایت بهتر گلوله)	داراي خان	عمدتا بدون خان. البته انواع جديدي توليد شده است که داراي خان است و براي شليک گلوله های غلاف دار (Sabot) ساخته شده است و بنابراين شايد بهتر است آنها را به عنوان سلاحهاي گلوله زني طبقه بندی کنیم.
حیوانات مورد شکار	پستانداران	پرندگان
قطر داخلی لوله	کالیبر (Caliber)	نمره یا مقیاس (Gauge)
جنس پوکه فشنگ	فلزی (برنج)	پلاستیک و برنج
جنس گلوله	عمدتا سرب با روکش برنجی یا مسی	در مواردی آهن و در عمده موارد سرب که بندرت دارای روکش مسی یا نیکلی است

کاليبر و نمره در سلاحهاي گلوله زني و ساچمه زني

قطر داخلی لوله در تفنگهای گلوله زنی و ساچمه زنی دارای تنوع زیادی است.

قطر داخلی لوله در تفنگهای گلوله زنی را کالیبر (Caliber) می گویند که برحسب میلیمتر یا اینچ بیان می شود. تنوع کالیبر در تفنگهای گلوله زنی بسیار زیاد است. البته عدد یک کالیبر صرفا به قطر داخلی لوله تفنگ اشاره نمی کند بلکه فشنگ مورد استفاده در هر کالیبری از نظر ویژگیها و اندازه های پوکه، منحصر به فرد است.

قطر داخلی لوله تفنگهای ساچمه زنی را نمره یا مقیاس (Gauge) می گویند و واحد خاصی ندارد. لوله تفنگهای ساچمه زنی در نمره های مختلف از قبیل 10، 12، 16، 20، 28، و 410 عرضه می شود. این مقیاس دارای تعریف خاصی است. بنابراین تعریف، قطر داخلی لوله تفنگ ساچمه زنی در یک مقیاس معین برابر است با قطر همان تعداد گلوله سربی به نحوی که وزن آن تعداد گلوله سربی معادل یک پوند باشد. مثلا قطر داخلی لوله تفنگ نمره 12 معادل قطر یک عدد گلوله سربی است که وزنی معادل یک دوازدهم پوند داشته باشد (هر پوند معادل ۴۵۳گرم است). این قاعده در مورد تفنگ ساچمه زنی نمره 410 صادق نبوده و قطر داخلی لوله این تفنگ 410 هزارم اینچ است. بنابراین هر چه نمره یک تفنگ کوچکتر می شود، قطر داخلی لوله آن بزرگتر می شود. یعنی نمره 10 بزرگتر از نمره 12 است. متداولترین نمره در تفنگهای ساچمه زنی نمره 12 است. برعکس تفنگهای گلوله زنی، در تفنگهای ساچمه زنی تنوع زیادی از نظر طول فشنگ مشاهده نمی شود. معمولا پوکه این فشنگها در سه اندازه 70 میلیمتر (دو و سه چهارم اینچ)، 76 میلیمتر (سه اینچ) و 89 میلیمتر (سه و نیم اینچ) وجود دارد. در پوکه های 76 و 89 میلیمتری مقدار وزنی بیشتری ساچمه وجود دارد که به این نوع فشنگها اصطلاحا مگنوم (Magnum) می گویند.

انواع سلاحها از نظر مکانيزم فشنگ گذاري و مسلح شدن

کمرشکن: تفنگهای تک لول و دولولی هستند که برای فشنگ گذاری باید آنها را تا کرد.

چخماقي (Hammer): با بازکردن تفنگ، فشنگ گذاري مي شود و براي مسلح کردن بايد چخماق را عقب کشيد.

کوسه (Hammerless): چکش(ها) در داخل اسلحه جاسازی شده و از بیرون مشاهده نمی شود. با باز کردن سلاح، مسلح مي شود.

گلنگدني (Bolt Action): با زدن گلنگدن يک فشنگ از خزانه داخل لوله شده و همزمان تفنگ مسلح مي شود.

دستکش یا پمپی (Pomp Action): با کشيدن دسته ای که زیر لوله سلاح قرار دارد، يک فشنگ از خزانه داخل لوله شده و همزمان تفنگ مسلح مي شود.

اهرمي (Lever Action): با کشيدن اهرمی که زیر اسلحه و نزدیک ماشه قرار دارد، يک فشنگ از خزانه داخل لوله شده و همزمان تفنگ مسلح مي شود.

نيمه خودکار (Semi Automatic): فقط یکبار گلنگدن کشیده شده و بدین ترتیب یک فشنگ داخل لوله می شود و همزمان تفنگ مسلح می شود. بعد از هربار شلیک پوکه خالی به بیرون پرتاب شده و یک فشنگ دیگر در لوله قرار می گیرد و همزمان تفنگ مسلح شده و آماده شلیک بعدی می شود. تفاوت آن با تفنگهای خودکار (Automatic) این است که لازم است برای هر شلیک یک بار ماشه را چکاند و سلاح بصورت مسلسل عمل نمی کند. اصولا در شکار، از سلاحهای خودکار (مسلسل) استفاده نمی شود.

انواع سلاحها از نظر خزانه فشنگ

بدون خزانه فشنگ: فشنگ مستقيما داخل لوله سلاح قرار داده مي شود. در تفنگهای کمرشکن.

با خزانه فشنگ ثابت: عمدتا در تفنگهای گلنگدنی. مخزن فشنگ در زیر گلنگدن کار گذاشته شده و از بالا فشنگ داخل خزانه می شود.

با خزانه فشنگ متحرک (خشاب) (Magazine): عمدتا در تفنگهای گلوله زنی بخصوص نوع خفیف. تعدادی فشنگ در خشاب قرار داده شده و سپس خشاب از زیر تفنگ داخل می شود.

خزانه فشنگ لوله اي (Tube Magazine): در برخی از کالیبرهای تفنگهای گلوله زنی مثل خفیف و در تعدادی از تفنگهای ساچمه زنی بخصوص از نوع دستکش و اهرمی. فشنگ گذاری معمولا از زیر تفنگ به داخل لوله ای که حکم خزانه فشنگ را دارد و در زیر لوله و به موازات آن کار گذاشته شده است، انجام می گیرد.

انواع سلاحها از نظر تعداد لوله

تک لول (Single Barrel): عمده سلاحهای گلوله زنی و تعدادی از سلاحهای ساچمه زنی دارای یک لوله هستند.

دولول (Double Barrel): معدودی از سلاحهای گلوله زنی و بسیاری از سلاحهای ساچمه زنی دارای دو لوله هستند. در برخی از تفنگها یکی از لوله ها گلوله زنی و یکی دیگر ساچمه زنی است. سلاحهای دولول در دو شکل دولول کنارهم (Side by Side) و دولول روی هم (Over/Under) وجود دارند.

چندلول: عمدتا سه لول و در مواردی چهار لول هم مشاهده می شود. البته بیشتر در سلاحهای قدیمی دیده می شود. عمدتا ترکیبی از گلوله زنی و ساچمه زنی هستند.

انواع سلاحها از نظر ظرفيت تعداد شليک

تک گلوله در تفنگهای تک لول (Single Shot)

چند گلوله متناسب با تعداد لوله های تفنگ

چند گلوله در تفنگهای تک لول با توجه به ظرفيت خزانه فشنگ

فشنگ سلاحهاي گلوله زني و ساچمه زني

گلوله زني: معمولي

ساچمه زني: ساچمه ای Shot، چهارپاره Buck Shot، تک گلوله Slug، زابوتSabot

قوانین استفاده از تفنگهای شکاری در ایران

در ایران هر فرد دارای 18 سال می تواند سه تفنگ داشته باشد. یک تفنگ گلوله زنی برای شکار پستانداران، یک تفنگ گلوله زنی با کالیبری کوچکتر از 6 میلیمتر برای تمرین تیراندازی (به این نوع سلاحها اصطلاحا خفیف گفته می شود و معروفترین آن کالیبر 22 است) و یک تفنگ ساچمه زنی برای شکار پرنده (البته اقلیتهای دینی می توانند برای شکار برخی از حیوانات دیگری مثل گراز و خرگوش با تفنگ ساچمه زنی نیز پروانه شکاردریافت کنند). برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد نحوه دریافت مجوز سلاحهای شکاری به مطلب مصاحبه با معاونت محترم اسلحه ومهمات ارتش جمهوري اسلامی در وبلاگ آشنایی با انواع سلاح، مراجعه فرمایید.

شایان ذکر است صدور مجوز نگهداری و حمل سلاح به عهده نیروهای نظامی و صدور مجوز شکار با تفنگهای شکاری به عهده سازمان حفاظت محیط زیست است. براساس قوانين ايران، به تفنگهایی که کاليبر آنها کوچکتر از 6 ميليمتر باشد، پروانه شکار داده نمی شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد نحوه دریافت پروانه شکار به سایت سازمان حفاظت محیط زیست مراجعه فرمایید.

شکار و اسلحه شناسی

مطالب مشابه :

معرفي تفنگهاي بادي ديانا 350 و ديانا 52

گامو هانتر ای جی تی(IGT)

اسلحه بادی گامو ویسپر ایكس (Whisper X)

روش تنظيم مگسك براي تفنگ بادي

راهنمايي خريد تفنگ بادي

4.5بهتر است یا 5.5

دیانا 350 مگنوم

روش تيراندازي به مرغابي در هوا

شکار و اسلحه شناسی

تفنگ بادي خوب يا بهترين تفنگ؟