معرق و منبت

1- چرا زمان ساخت نخستين مصنوعات چوبي معين نيست؟
زيرا چوب ماده اي است، آسيب پذير که شرايط مختلف جَوّي، محيطي و گذشت زمان بر روي آن تأثير مستقيم و غيرمستقيم داشته، آن را فرسوده و به تدريج نابوده مي کند. بنابراين تاريخ و زمان مشخصي در مورد استفاده انسان از اين ماده در دست نيست.

  2- چه شواهدي از کاربرد در زمان هخامنشيان در دست است؟ دو مورد بيان كنيد.

داريوش در فرمان بنياد شهر شوش مي گويد: «تخته و چوب يکا از گاندرا و کرمانيا آورده شد)». واژه (يکا) در زبان فارسي همان درخت جگ است که چوبي قهوه اي رنگ و سخت دارد. از اين نقش برجسته قصر آپادانا در دوره هخامنشي آشکار مي شود که چوب را براي استفاده کاربردي و تزئيني در دوران مادها نيز به کار مي گرفتند. در قسمتي از اين نقش برجسته يک درباري ماد در حال حمل يک صندلي چوبي مشاهده مي شود که مربوط به سده پنجم پيش از ميلاد است.

3- ساسانيان به چه منظور در ساختن ديوارها از (کلافهاي چوبي) استفاده مي کرده اند؟
در زمان ساسانيان استفاده از چوب در ساختمان رواج بسيار داشته است. به ويژه استفاده از کلافهاي چوبي در ميان ديوارها به منظور استحکام بخشيدن رايج بوده است.  

  4- جنسيت کاري را تعريف کنيد؟

واژه منبّت از نبات به معني گياه، گرفته شده است و در اصطلاح به نقش برجسته و کنده کاري روي چوب گفته مي شود.

5- ابزار و وسايل مورد نياز در منبّت کاري را نام ببريد؟
1. مغار
2. چکش چوبي (تخماق)
3. ديگر وسايل و ابزار  

  6- مغار را تعريف کنيد و انواع آن را ذکر کنيد؟

مغار: تيغه اي است فولادي با دسته چوبي يا پلاستيک فشرده که در مقابل ضربه، مقاوم است. مغارها به چهار گروه تقسيم مي شوند:
1. مغارهاي تخت :
که تيغه اي تخت با لبه برش صاف دارد و براي دوربري خطوط و کنده کاري زمينه منبّت استفاده مي شوند.
2. مغارهاي نيم واز :
که داراي تيغه اي ناوداني شکل با لبه برش هلالي است و براي دوربري قسمتهاي منحني شکل و ساخت و ساز استفاده مي شود.
3. مغارهاي لگويي :
با تيغه اي ناوداني شکل و لبه برش نيم دايره است و از آن براي دوربري قسمتهاي دايره اي شکل و ساخت و ساز نقوش استفاده مي شود.
4. مغار شفره :
با تيغه اي ناوداني با لبه برش به شکل هفت است و از آن براي شيار زدن و دوربري اوليه نقوش استفاده مي شود.  

  7- چکش چوبي چه کاربردي دارد؟

چکش چوبي وسيله اي است که از يک دسته و يک سر چوبي درست شده و منبت کاران براي ضربه زدن به سردسته مغار از آن استفاده مي کنند.

8- مراحل توليد منبت را توضيح دهيد؟
1. انتخاب و آماده نمودن طرح و قطعه چوب مناسب براي منبت کاري؛
2. انتقال طرح روي چوب :
که از طريق چسباندن طرح روي چوب، طراحي مستقيم، کپي کردن طرح، گرده کردن طرح روي چوب مورد نظر انجام مي گيرد.
3. دوربري :
براي شکل گيري نقش منبت، ابتدا دوربري و سپس زمينه ي اطراف نقوش را کنده کاري مي کنند.
4. کنده کاري :
با استفاده از مغاز تخت، ابتدا چوب اضافي کناره هاي زمينه کار و در نهايت چوب اضافي بخشهاي مياني زمينه را برمي دارند.
5 . ساخت و ساز و روسازي :
پس از تراشيدن زمينه کار، با مغار مناسب، ساخت و ساز را شروع مي کنند.  

  9- معرق چوب چيست؟

معرق چوب تلفيق و ترکيبي است از انواع چوبهاي خودرنگ، مواد و مصالحي مانند استخوان، صدف، روي، مس، عاج، خاتم و غيره که در روي سطح چوبي، نقشي را به وجود مي آورد.

10 - چه مواد مصالحي در ساخت معرق چوب کاربرد دارد؟
مواد و مصالحي که در ساخت معرق چوب به کار مي رود، به دو گروه چوبي و غير چوبي تقسيم مي شوند:
1. مواد و مصالح چوبي :
در معرق چوب از انواع چوب خودرنگ مانند گردو، چنار، عناب، نارنج، سنجد، زبان گنجشک، راش، گلابي، فوفل و بسياري از چوبهاي ديگر، بنا به طرح مورد نظر و سليقه معرق کار انتخاب و استفاده مي شود.
2. مواد و مصالح غير چوبي :
هنرمند معرق کار، بنا به ذوق و سليقه خود و طرح کار مي تواند از مصالح ديگري مانند عاج، استخوان، صدف، فيبرهاي مصنوعي، خاتم، مس و برنج استفاده کند.  

  11- ابزار و وسايل مورد نياز در ساخت معرق چوب را بيان کنيد؟

1. ميز کار :
که بايد متناسب با قد معرق کار باشد.
2. تخته پيشکار :
تخته اي کوچک و معمولاً نئوپان يا هفت لايي است که در جلوي آن شکافي به شکل هفت وجود دارد.
3. کمان اره :
که اره مويي بر روي آن بسته مي شود.
4. اره مويي :
تيغه اي برنده و بسيار ظريف است که اندازه هاي مختلفي دارد.
5. در معرق کاري ابزار و وسايل ديگري مانند چوبساي، چکش، ميخ سايه، ميخ کش، تيزک و رنده به کار مي رود.  

  12- روش توليد معرق چوب را توضيح دهيد؟

1. رنگ بندي :
طرح مورد نظر را با توجه به رنگ، بافت و جنس مصالح مورد استفاده در معرق، رنگ بندي مي کنند.
2. علامت گذاري و خُرد کردن طرح :
با توجه به رنگ بندي، طرح مورد نظر را علامت گذاري و شماره گذاري نموده، خرد کرده، بر اساس نوع مصالح، دسته بندي مي کنند.
3 . برش کاري :
هر قطعه طرح را با اره مويي به دقت مي برند.
4. جفت و جور کردن :
همه قطعه هاي طرح را مطابق علامت گذاري، کنار هم چيده، به يکديگر مي چسبانند، سپس در محل مربوطه روي زير کار پرس مي کنند.
5. پر کردن زمينه با چوب :
معرقي که زمينه آن با چوب پر مي شود، معرق «زمينه چوب» نام دارد.  

  13- معرق منبت چيست؟

به معرقي که نقشهاي آن برجسته است، معرق منبت گفته مي شود. براي ساخت معرق منبت ابتدا همه قطعه ها را مانند معرق مي بُرند و بعد آنها را به طور مجزا به شيوه منبت کاري ساخت و ساز نموده، کنار يکديگر جفت و جور مي کنند. در پايان کار، قطعه ها را روي زير کار در محل مربوطه نصب مي کنند.

14- خاتم سازي را تعريف کنيد؟
هنر آراستن سطح اشياء، به صورتي شبيه موزاييک، با مثلثهاي کوچک و طرحهاي گوناگون، خاتم سازي است. خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسي بوده است. اين اشکال هندسي را با قرار دادن مثلثهاي کوچک در کنار هم نقش بندي مي کنند. هر چه مثلثها ريزتر و ظريفتر باشند، خاتم مرغوبتر است.  

  15- مهمترين شاهکارهاي خاتم دوره صفويه را نام ببريد؟

از شاهکارهاي خاتم دوره صفويه مي توان صندوق مرقد امام موسي کاظم (ع)، صندوق مرقد امام حسن عسگري (ع) و ضريح حضرت سيد علاء الدين حسين در شيراز را نام برد.

16- گره چيني را تعريف کنيد؟
گره چيني چوب از هنرهاي ظريفي است که از اوايل دروه اسلامي در ايران رايج بوده است. گره ها اتصالات کوچکي از چوب هستند که به صورت زبانه اي به يکديگر قفل مي شوند و نقشهاي زيبايي را به وجود مي آورند، که هرچه ظريفتر باشند، از نظر هنري ارزش بيشتري دارند.  

  17- ابزار و وسايل مورد نياز براي ساخت گره را ذکر کنيد؟

از چوب چنار، گردو، نارنج، گلابي و عناب براي ساخت گره چيني استفاده مي شود. ابزاري که براي ساخت گره، مورد استفاده قرار مي گيرد تقريباً همان ابزاري است که در يک کارگاه درودگري وجود دارد؛ مانند: انواع اره، رنده، گيره، ميز کار، خط کش و ...

18- روش توليد گره چيني را توضيح دهيد؟
1. تعيين اندازه کار؛
2. طراحي و رسم گره مورد نظر بر اساس اندازه کار که نياز به تجربه و تسلط و وقت دارد.
3. الگو برداري :
از روي قسمتهاي مورد نياز گره رسم شده، الگو يا قالب برداشته مي شود.
4. ساخت چارچوب :
چارچوب در اندازه مورد نظر ساخته مي شود.
5. برش چوب آلتها :
براي ايجاد نقش گره، چوبها به ضخامت بند رسم شده بريده مي شود.
6. واگرفتن قالب روي چوب آلتها :
به تعداد مورد نياز چوبهاي واگيره، از قالبهاي آماه شده، تهيه مي شود.
7. نشان کردن آلتها :
به وسيله اره پشت بنددار، زوايه هاي اتصالات روي چوب آلتها برش مي خورد.
8. ابزار زدن روي آلتها :
با رنده ابزار، روي آلتها ابزار مي زنند.
9. ساخت اتصال آلتها :
دو سر هر يک از آلتها فاق و زبانه مي شود.
10. چيدن آلتها :
چيدن گره و درگير نمودن اتصالهاي ساخته شده، آخرين مرحله کارگر چيني است.

19- خراطي، چه هنري است؟ تعريف کنيد؟
خراطي، ساختن اشياء از چوب است که سابقه اي بسيار طولاني دارد. بقاياي نقش برجسته هاي کاخ داريوش در تخت جمشيد نشان مي دهد که تخت و چهار پايه و عود سوز آن به شويه خراطي تهيه شده است.  

  20- در حصير بافي از چه مواد و مصالحي استفاده مي شود؟

انواع ني، بوريا، علف، ساقه برگي نخل، پوست بعضي از درختان، ترکه بيد يا درختان ديگر در بافتن حصير به کار مي رود.

21- حصير به چند روش بافته مي شود؟ (شکل صفحه 58)
حصير به طور عمده با دو روش «مارپيچ» و «درهم بافته يا مشبک» بافته مي شود.  

  22- روش حصيربافي مارپيچ را توضيح دهيد؟

اين روش از دو عنصر تشکيل شده است: پايه و باريکه يا نواري که براي دوختن آن به کار مي رود. «پايه» قطعه اي طويل و انعطاف پذير و معمولاً با مقطع دايره يا بيضي است که از دسته اي علف، پوست درخت، چندين ترکه يا ترکيبي از آنها تشکيل مي شود، براي بافتن سبد پس از مارپيچ کردن پايه به دور خود، آن را با نواري از جنس علف يا تراشه محکم مي کنند. در صورت مرکب بودن پايه، آن را به هم مي بندند و هر مارپيچ را به ديگري متصل مي کنند. روش مارپيچ مناسب ساختن بسياري از شکلهاي مدوّر است.  

  23- روش درهم بافته يا مشبک را توضيح دهيد؟

نوع ساده اين بافت از به هم بافتن دو گروه نوار از ماده مصرفي به وجود مي آيد که معمولاً به شيوه تار و پود عمود بر يکديگر قرار مي گيرند. اما گاهي ممکن است از زاويه قائمه خارج شوند. تارها از نظر ضخامت و انعطاف با پودها يکسانند اما رنگ آنها مي تواند متفاوت باشد. در اين روش، تنوع کمي وجود دارد که در ميزان ظرافت توليدات آن به چشم مي خورد. اين روش در تهيه ظروف و زيراندازها به کار مي رود.

منبع ::صنایع چوب::