یک متن و دو مسئله و شش مترجم

در ایام نمایشگاه کتاب فرصتی دست داد تا چند باری به نمایشگاه بروم و یک بار هم با دوستی به ساختمان پخش کتاب گسترش سر بزنیم. گسترش یکی از بزرگ ترین و قوی ترین پخشی های ایران است. به واسطۀ آشنایی و ارتباطی که دوست ام با مسئولان و رئیس پخش، آقای کاظم علمی، داشت، به ما اجازه داده می شد تا به بایگانی کتاب ها رفته و کتاب های مورد نظر خود را انتخاب کرده و با تخفیف 25 تا 30 درصد بخریم. در میان قفسه های تو-در-توی کتاب چشم ام به چند کتاب قدرت، تألیف راندا بِرن، افتاد. اگر خاطرتان باشد پیش تر در مطلبی با عنوان گیر ارشاد، خلاقیت ناشر، خندۀ مترجم در مورد ترجمۀ این کتاب نوشته بودم.

بایگانی پخش گسترش بهترین جا و مناسب ترین فرصت بود تا دو مشکلی را که حین ترجمه با آن ها مواجه شده بودم در ترجمه های فوق جستجو و با یکدیگر مقایسه کنم. اولین مشکل عمده مربوط به شعری از حافظ می شد. نویسنده در جای جای کتاب خود از بزرگان ادب و مذهبِ سرتاسر جهان نقل قول هایی کرده است. یکی از این نقل قول ها مربوط به حضرت حافظ می شد؛ ترجمۀ انگلیسی یکی از بیت های حافظ:

Even after all this timeThe Sun never says to the Earth"You owe me"Look what happensWith a love like thatIt lights the whole sky! شروع به جستجوی این ترجمه در دیوان حافظ کردم. آخر می بایست اصل شعر را به زبان فارسی آورد، نه ترجمه اش را! کلمات کلیدی بیت را در نرم افزار گنجور وارد کردم که شاید به بیت اصلی دست یابم. بی ثمر بود. از چندتن از دوستان باسواد یاری خواستم. پاسخی نگرفتم و بیت یافت نشد. تا این که به کمک یکی از دوستان به وب نوشت شهربَراز راهنمایی شدم. می توانید کل ماجرا را آن جا بخوانید.

من هم که دیدم چاره ای ندارم، ترجمه ای از این شعرِ منسوب به حافظ کردم و در پاورقی آوردم که «منسوب به حافظ! این شعر به احتمال زیاد برگرفته از کتاب The Gift: Poems by Hafez the Great Sufi Master ترجمهی Daniel Ladinsky است که متأسفانه بهغلط به حافظ نسبت داده شده است. جستجوی مترجم برای یافتن شعری با این مضمون در دیوان خواجه بینتیجه بود.»

برایم جالب بود که بدانم مترجمان دیگر چطور با این معضل کنار آمده اند. در پنج کتابی که من مقایسه کردم، دو مترجم (شبنم سعادت، نشر افراز و سیما فرجی، نسل نواندیش) این شعر از حافظ را جایگزین کرده بودند:

در ازل پرتو حُسنت ز تجلی دم زد عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد

پُر پیدا ست که ربطی به متن انگلیسی ندارد.

آقای قراچه داغی، نشر ایرانبان، هم به نثر ترجمه کرده، البته بدون دادن توضیح! مترجم چهارمی و پنجمی هم به نثر ترجمیده بودند.

مسئلۀ دوم مربوط به جناب سگ می شد. در مطلب گیر ارشاد، خلاقیت ناشر، خندۀ مترجم گفتم که ارشاد به این واژۀ منحوس گیر داده بود و دستور اکید داده بود که این جانور را باید در تمام کتاب حذف یا با یک حیوان دیگر جایگزین کرد. ببینیم پنج مترجم ما چه کار کردند.

فاطمه امینی، نشر کتابیار، به جای سگ از گربه استفاده کرده. گزینۀ بسیار مناسبی است. ولی این سؤال پیش می آید که ارشاد با چه منطقی به سگ گیر داده و گربه را مجاز دانسته؟!!! سیما فرجی، نسل نواندیش، به جای سگ پرندۀ خانگی گذاشته. کمی بامزه شده بود. پرندۀ خانگی را در این متن بگذارید. جالب است که سیما فرجی این قسمت را طوری دست کاری نکرده که تصویرسازی آن صحنه با پرندۀ خانگی جور درآید. صرفاً به جای سگ پرندۀ خانگی گذاشته. و همین من را به شک می اندازد (پی نوشت را بخوانید*).

گیسو ناصری، نشر مرز فکر، این بخش را به کل حذف کرده. همین طور شبنم سعادت، نشر افراز، و قراچه داغی**، نشر ایران بان.

من خودم به جای سگ حیوان دست آموز گذاشتم که کمترین دخالت را در تعیین شخصیت (!) حیوان مفقود داشته باشم. ولی اگر می دانستم ارشاد به گربه کاری نداره، قطعاً گربه را انتخاب می کردم.

* * *

پی نوشت: * یک واقعیت را نباید از نظر دور داشت. اکثر کتاب های این چنینی که بازار داغی دارند و ناشرها سود خوبی از قِبَل آن ها به جیب می زنند، با سرعت هر چه تمام تر ترجمه و چاپ می شوند. (در این مورد خاص، دیر مجوز دادن ارشاد، باعث شد که سرعت ناشرها گرفته شود. ولی گزینشی عمل کردن ارشاد و به برخی مجوز دادن و به بعضی ندادن، باعث شد که چند ناشر پیش قدم شده و بیش تر فروش کنند!) اکثراً هم ناشران حق ترجمۀ این گونه کتاب ها را می خرند و با پرداخت مبلغ بسیار ناچیزی به مترجم تمام حقوق مادی و معنوی آن را از آنِ خود می کنند. و وقتی کتاب به مشکلی این چنینی برمی خورد که نیاز به اصلاح داشته باشد، ناشر دیگر زحمت نمی دهد که مزاحم مترجم شود، خودش با ذوق و ابتکار سرشار خود دست به ترجمه برده و گند خودش را می زند. این که در این نمونۀ خاص جایی بخشی از متن حذف شده یا به جای فلان واژه از فلان حیوان استفاده شده، عیب آن صد در صد متوجه مترجم نیست. چه بسا ناشر عامل اصلی باشد، که حدس بنده هم همین است. ولی در مورد ترجمۀ شعر منسوب به حافظ، این مترجم است که باید دقت بیشتری به خرج می داد.

** از آقای قراچه داغی که مترجم نام آشنا و باتجربه و خوش قلمی هستند انتظار بیش تری می رفت که در این دو مورد راه حل بهتری اتخاذ کنند.

یک متن و دو مسئله و شش مترجم

مطالب مشابه :

یک متن و دو مسئله و شش مترجم

نگهداری حیوانات خانگی آره یا نه

کشف قاره هفتم یا قاره کثیف!

پرورش کاسکو

کوکر زيباترين پرنده ايران و وضعیت اسفناک آن

کشف یک قاره خطرناک بعنوان قارۀ هفتم!

چی ببریم / چی نبریم؟ . . . . نکاتی در بردن وسایل زندگی به کانادا

کوچ پرستوها

کشف قاره هفتم یا قاره کثیف!

هزینه زندگی در کانادا