مهاجرت در روستای گریوان

جغرافياي انساني روستای گریوان (8)

مهاجرتروستایگریوان

مقدمه : جابجايی محل زندگی اعم از روستا به شهرستان، ازشهرستان به تهران، از ايران به خارج ، و غیره ، همگی مهاجرت هستند. حرکت به سمت موقعيتهای بهتر شغلی و تحصيلی، داشتن رفاه بيشتر يا فرار از مشکلات همه از دلايل مهاجرت هستند.

درديدگاه کلاسيک و عامه، تاثير مهاجرت برای فرد مهاجر مثبت و برای جامعه ای که از ان مهاجرت می کند منفی است. اما واقعيت اينست که تاثير مهاجرت برای فرد يا جامعه بسته به شرايط می توند مثبت يا منفی باشد. "مهاجر بودن" و چگونگی رابطه با مبدا مهاجرت، مهمتر ازخود مهاجرت است. و بالاخره مهاجرت "بازگشت" دارد. قسمتی ازتوان فکری هرمهاجر (اگر انتخابی داشته باشد) صرف فکر در مورد اين مساله می شود. "بازگشت" يکی از دغدغه های مهاجر است.

8- مهاجرت: مهاجرت ازديدگاه جغرافياي جمعيت عبارت از ترک سرزمين اصلي و اقامت در سرزمين ديگر بدون قصد بازگشت مي باشد.

بديهي است مهاجرت براي انسانهائي مطرح مي شود که استقرار يافته اند و براي مدتي نسبتاً طولاني در مکاني ساکن شده اند، بنابراين کوچ نشينان، دوره گردها، توريستها، افرادي که براي کار، تحصیل درس، معالجه و غيره به سرزمين هاي ديگر مسافرت مي نمايند مهاجر نبوده و نمي توان آنها را در زمره مهاجران بحساب آورد.

8-1-علل و ويژگيهاي مهاجرت: قاعده اي منسجم براي مهاجرت وجود ندارد علتها و انگيزه ها براي مهاجرتها گوناگون و در عين حال مکمل يکديگرند. اگر چه دو عامل دافعه و جاذبه در مبداء و مقصد مهاجران نقش مهمي ايفا مي کنند.

8-2- مهاجرتهاي روستايي- شهري : مهاجرت از روستا به نواحي شهري عموماً مهمترين شکل مهاجرت داخلي کشور محسوب مي شود. اصولاً مهاجرتهاي روستايي- شهري پاسخي به محرکهاي اقتصادي هستند . افزايش سريع فرصتهاي شغلي اغلب بهمراه بهبود شرايط کار در نواحي شهري ازعوامل عمده جاذبه درمفصد بشمار مي روند.

نقش تسهيلات حمل و نقل، بويژه راههاي جديد الحداث درازبين بردن انزواي روستاي گریوان بطور اساسي نقش داشته است. بطوریکه، اين ارتباطات و امکانات حمل و نقل، برخورد هاي فرهنگي را افزايش داده و امکان دستيابي به اشتغال درشهرها را آسان نموده است. شهرها علی الخصوص بجنورد با مدارس، مغازه ها، تسهيلات عام المنفعه و امکانات سرگرم کننده خود مطبوعيت هاي اغوا کننده اي را عرضه مي دارند که درجذب مهاجران گریوان تاثیر بسیاری داشته است. حاشيه نشيني که اغلب بصورت حلبي آبادها تظاهر مي نمايندغالباً نشانه هاي بيمارگونه و ناسازگار محيطي است که ناشي از مهاجرتهاي روستایی – شهري مي باشند.

8-3-مهاجران گریوان : مهاجران گریوان را مي توان به دو گروه تقسيم كرد: گروه اول در هجرت خويش عامليت دارند، درحالي كه گروه دوم به تبع آنها اقدام به مهاجرت مي نمايند. شخصي كه درجست و جوي كار و يا براي افزايش درآمد اقدام به ترك ديارخود مي نمايد، درگروه اول جاي دارد. زن و فرزندان وي كه به تبع نان آور خانواده ي خود مهـاجرت مي نمايند، در گروه دوم جاي مي گيرند.

8-4- مهاجرت فصلي گریوان: مهاجرت ها ي فصلي غالباً براي كاركردن و كسب در آمد و گذران معيشت صورت مي پذيرد. ازآنجا که منابع در آمد موجود در روستا كم است و هده زیادی از روستاييان براي جبران اين كمبودها دست به چنين مهاجرت هايي مي زنند. عده اي از دانش آموزان نيز به ويژه بعد از اتمام دوره ي راهنمايي به علت نبود دبيرستان یا رشته تحصیلی دلخواهشان در روستا براي ادامه ي تحصيل به شهربجنورد مهاجرت مي كنند، مهاجران فصلی گریوان را تشکیل می دهند.

برخي ازدانش آموزان كه تعداد آنها بسياراست، براي ادامه ي تحصيل به مدارس نمونه بحنورد مي روند و بعد ازاتمام سال تحصيلي نيز براي كارکشاورزی و ميوه چيني به روستا مراجعت می نماید، ولی باید توجه داشت دانش آموزاني كه براي ادامه ي تحصيل به خارج از روستا مي روند، به علت جاذبه هاي شهري غالباً بعداز فراغت از تحضيل در همان شهر باقي مي مانند و كمترحاضر مي شوند به روستا بازگردند. به علاوه خانواده هايشان نيز بدلیل عدم رضایت از وضعیت کشاورزی و معیشت روستایی ، آنهارا تشويق به مهاجرت مي كنند.

8-5- روند مهاجرت در گریوان : قبل از سال 1341 تا سال 1350 به علت افزايش جمعيت و كمبود درآمد هاي كشاورزي عده اي از اهالي گریوان دست به مهاجرت زده اند و ميزان مهاجرت خيلي زياد نيست. ولي از سال 1351 تا سال 1357 به علت افزايش درآمد هاي نفتي و تشديد جاذبه هاي شهری و مسأله ي كمبود زمين كشاورزي و مسكوني و سايرعوامل، مهاجرت از روستای گریوان به شهربجنورد ابعاد بزرگتر و جديدي به خود مي گيرد كه با قبل، قابل مقايسه نيست. احداث جاده ي قدیم گریوان كه مسافرت را با ميني بوس را و دیگر وسایل نقلیه، ممكن ساخت نيز ازعوامل مهمي بوده كه بر شدت مهاجرت در اين دوره افزوده است.

پس ازپيروزي انقلاب اسلامي در سال 1357 عليرغم مهاجرت هاي فصلي و ايجاد كار و درآمد براي روستاييان كه تا حد زيادي از مهاجرت هاي قطعي كاسته شد، معهذا به علت اين كه تعداد بسیار زیادی از جوانان روستا درنهاد هاي انقلابي و سازمانهای خدماتی جذب شدند و نيز در همين دوره اکثریت قریب به اتفاق تمامی ديپلمه هاي روستا درادارات دولتي به استخدام درآمدند و يـا براي ادامه ي تحصيل روانه ي شهرها شدند، مهاجرت هاي قطعي هم چنان سرعت داشت. دردهه پنجاه افت جمعیت و ضریب رشد منفی آن در گریوان کاملا محسوس بوده است. حقيقت كاهش جمعيت ناشي ازمهاجرت روستاييان به شهرهاست، نه از پايين بودن رشد طبيعي باروری جمعيت اين روستا.

8-6- تركيب سني مهاجران گریوان: بيشتر مهــاجران را مردان مجرد و يا تازه ازدواج كـــرده تشكيل مي دهند، که درجست و جوي كـار و درآمد بيشتـر روستــا را تـرك مي كنند. نسبت مهاجران مجرد در دوره هاي اول و دوم كم بوده و به تدريج اطلاعات واصله از شهرها به روستا و ديدن سر و وضع مهاجران قبلي كه براي ديدار خانواده و اقوام خويش به روستا باز مي گشتند، سبب مهاجرت بيشتر آنها به اميد رسيدن به آينده ي بهتر مي شود. بيشترين تعداد مهاجران به ترتيب در گروه سنين 16 تا 20 سال و 21 تا 25 سال و بعد 26 تا 30 سال قرار دارند. اين بدان معني است كه نيروي جوان و فعال روستا غالباً روانه ي شهر ها شده اند و بيشترين ميزان آن در سال هاي 51 تا 57 و سپس 58 تا 75 بوده اند. از سال 1375 به بعد ميزان مهاجرت به ويژه در سنين بين 16 تا 25 سال به علت رونق مهاجرت فصلي براي ميوه چيني و درو گندم و برنج درشهرهای دیگر جهت ايجاد يك منبع درآمد جديد تا حدودي كاسته شده است.

8-7- ميزان سواد مهاجرين گریوان: اهالي روستاي گریوان مردماني مؤمن و معتقد به اسلام هستند. به همين دليل است كه از قديم در روستا مكتب خانه هايي وجود داشته است كه در آن تعلیمات لازم ، تعليم داده مي شده است، به همين سبب است که بیشترین رؤساي خانواده هاي مهاجر سواد قدیمی خواندن داشته اند. به علاوه روستا از سال 1342 داراي دبستان بوده است و در حال حاضر مدارس راهنمايي و دبيرستان نيز اضافه شده است. با توجه به سابقه ي آموزش در روستا و بالارفتن سطح آگاهی، اکثریت کسانی که موفق به اخذ مدرک رسمی دیپلم و بالاترشده اند اقدام به مهاجرت کرده اند.

8-8- محل استقرار مهاجران گریوان: شهر بجنورد بيشتر تعداد مهاجرين گریوان را جذب كرده است. علت آن نزديكي گریوان به اين شهر و سهولت سركشي مهاجرين از باغ ها و زمین ها و دید و بازديد اقوام و هم چنين ادامه ي تحصيل فرزندان است. پس از آن، مشهد بيشترين مهاجران را پذيرا بوده و هست كه علت آن وجود بازاركار و مرقد مطهر علي بن موسي الرضا (ع) و مركزيت اين شهر برای مدارس حوزوی است که درجذب جوانان طلاب روستای گریوان نقش بارزتر و بسزایی داشته است. سپس شهر اصفهان در رديف بعد اهميت قرار دارد. تعداد مهاجريني كه به شهر هاي دیگر رفته اند، بسيار كم و غير قابل ذكر است.

جاذبه ي شهر هاي بزرگ براي مهاجرين جوان بيش ازديگر مهاجران است. يكي ازعلل اين امر، مي تواند انتقال اطلاعات از شهر به روستـا و شنيدن وصف جاذبه هاي شهري از زبان مهاجران و ديدن اينكه عده اي از آنها با اتومبيل شخصي به روستا مي آيند و هم چنين كاريابي سريع تر دراين شهر هامی باشد. متأهلين و افراد پرعائله نقاطي را كه درآن امكان يافتن شغل بيشتر و به روستا هم نزديك تراند ترجيح مي دهند.

8-9- علل عمده ي مهاجرت از گریوان: مسأله ي افزايش جمعيت و در نتيجه آن كمبود زمين و عدم اشتغال در روستای گریوان بيشترين سهم را در مهاجرت روساييان داشته است، بنابراين، علت اصلي مهاجرت اهالي روستا درتمام دوره هاي زماني مورد بررسي ، فقرمالي و نداشتن يا كمبود زمين و درنتيجه كمبود درآمد بوده است. بيشتر از نصف مهاجرين تنها به همين سبب روستا را ترك گفته اند. كار و استخدام درشهر ها نيز درتمامي دوره ها يكي از علل دیگر بوده است و تقريباً در تمامي موارد افرادي كه در ابتدا به اين منظور از روستا مهاجرت قطعي كرده اند به دليل پيدا كردن يك شغل دولتي بوده است. عمده ترين سازمان هاي دولتي كه مهاجرين درآن مشغول شده اند، آموزش و پرورش شهرستان بجنورد است كه غالباً درسمت آموزگاري و تعداد كمي نيز به عنوان مستخدم ادارات، به استخدام درآمده اند. عده اي از افراد نيز به همراهي والدين مهاجرت كرده اند كه بعداز مهاجرت ، خودشان تشكيل خانواده و زندگي مستقلي داده اند. علل ديگري كه باعث مهاجرت شده به ترتيب اهميت عبارت اند از: تصميم به ادامه ي تحصيل و اخد مدرک دانشگاهی، كسب درآمدبيشتر، جاذبه ي شهري، ترس ازفقر، ازدواج درشهر، سربازي و تشويق دوستان.

درحال حاضرمهاجرت قطعي کسانی که مدرک رسمی ندارند نسبت به سنوات قبلي كمترشده است. علت اين واقعيت آن است كه در سال هــا ی اخیر، چون تعدادي از اهالي روستا هرسال بيش از پيش براي کار به شهر ها مي رفته اند و با مبلغ قابل ملاحظه اي براي اداره ي معيشت به خانواده مراجعه مي كردند، اجباري به مهاجرت دائمي نمي بينند و درحقيقت این گونه مهاجرت ها از شكل دائمي به فصلي تبديل شده است . به علاوه مشكلات زندگي در شهر ها روز به روز زيادتر شده است و مهاجرت دائمی را مشکل کرده است.

8-10- وضعیت اشتغال مهاجرين: بيشترين شغل فعلي مهاجران مغازه داري وکارمندی است كه شامل انواع مغازه ها مثل:نجاري، خياطي، بقالي، بنگاه و...است. بعد از مغازه داري مهم ترين شغلي كه مهاجرين بدان روي آورده اند كارگري ساختماني است. استخدام درمشاغل دولتي و خصوصی نيز تعداد زيادي از مهاجرين را شامل مي شود. در چندین مورد نيز استخدام در ارگان هاي انقلابي و نهاد ها انجام شده است .

درصدکمتری ازمهاجرين به كار رانندگي مشغل هستند. بقيه ي مشاغل كه شامل كارگر كارخانه، بنا و معمار، مستخدم و سرايدار،كار گزيني ، زراعت، ارتشي، دست فروش، شاگرد مغازه، طلبه و ...است؛ درصد هاي بسيار كمي را به خود اختصاص داده اند.

با توجه به اين كه شغل عمده ي قريب به اتفاق مهاجران قبل از مهاجرت در روستا كشاورزي و يا كارگري مربوط به كشاورزي بوده است، مشاهده مي شود كه اكثريت آنها در شهرها به مشاغلي غير از آن چه كه در روستا بدان اشتغال داشته اند روي آورده اند. اين مسأله نشانگر آن است كه تعداد زيادي از نيرو هاي فعال در بخش كشاورزي روستا كاسته شده است .

دگرگوني هاي بسياري نسبت به مشاغل اوليه مهاجران وجود داشته است. تعداد كساني كه ابتدا به شغل كارگري ساختماني مشغول بوده اند بعد از گذشت مدتي و كسب مهارت، بنـا و معمــار شده اند و يا به مشــاغل ديگري روي آورده اند. هم چنين به علت اين كه در سال هاي اخير تعداد فارغ التحصيلان روستا افزايش يافته ملاحظه مي شود كه تعداد كارمندان ادارات نيز بيشتر شده است؛كساني هم كه به شغل شاگردي مغازه اشتغال داشته اند، پس ازگذشت مدتي و كسب درآمد بيشتر و يا ازطريق فروش زمين هایي كه احتمالاً در روستا داشته اند، صاحب مغازه شده اند.

8-11- ارتباط مهاجران با روستای گریوان : براي بررسي احتمال بازگشت مجدد مهاجران به روستا، بایدميزان تعلقات آنها در روستا و شهر مورد بررسی قرارگیرد. این امر نشانگر ميزان قطع ارتباط مهاجرين با زندگي و كار قبلي خود در روستا است. درجه ي برقراري ارتباط با روستا از نظر تعلقات مختلف مانند داشتن منزل، زمين، باغ و دام مورد بررسي قرار گرفته و فرض براين است كه نگهداري اين گونه تعلقات احتمال بازگشت به روستا را بيش از ساير مسائل از جمله فاميل و اقوام تقويت مي كند. بر اساس ضوابط مورد بحث بيش از 50% مهاجرين گریوان به طور كلي ارتباط معيشت و زندگيشان با روستا قطع شده و فاقد منزل مسكوني ، باغ و دام هستند. اين عده فقط اقوامشان در روستا باقي مانده اند. اين افراد بيشتر مهاجرين قديمي را تشكيل مي دهند كه به تدريج آنچه را كه ازخود در روستا باقي گذاشته بودند، فروخته اند و پولش را به شهر منتقل كرده اند.

مهاجريني هم كه در روستا داراي باغ و زمین هستند اغلب مساحت زمین و باغ هايشان كم است و نمي تواند تكافوي اداره ي معيشت خانواده ي آن ها را حتي در پايين ترين سطح ممكن بنمايد. اين زمینها و باغ ها اغلب يا اجاره داده مي شود و يا توسط اقوام صاحبانش اداره مي شود.

به طور كلي بايد گفت كه اگر داشتن تعلقات مادي و امكانات زيست و فعاليت را عامل مؤثري دراحتمال بازگشت به روستا بدانيم، محدوديت كلي استعداد ها و امكانات توليدي كشاورزي و محدوديت زمين روستا و فقدان تعلقات كافي و مؤثر اين احتمال را بسيار ناچيز مي كند، افرادي كه روستا را به علل و يا مقاصد مختلف ترك كرده اند در شرايط فعلي به ندرت امكان بازگشت برايشان وجود دارد. تقريباً همه ي مهاجرين در شهر داراي تعلقات مختلف ازجمله خانواده، منزل مسكوني و شغل و درآمد هستند و زندگي مستقلي را براي خويش مهيا ساخته اند.

8-12- مهاجرت به روستا : روستای گریوان به علت كوهستاني بودن و كمبود زمين و مشكل مسكن ، اشباع شدن روستا ازنظر جمعيت، جاذب جمعيت نيست. فقط عده اي از كارمنداني كه در روستا به خدمت مشغول اند، مجبورند درمحل خدمت زندگي كنند، تعداد کمی ازكاركنان بومي و غير بومي ساكن روستا هستند و بقيه بخصوص معلمین نيز بعد ازاتمام ساعت كاري به شهرستان بجنورد باز مي گردند و روزانــه رفت و آمد مي كنند.

نتیجه گیری :

1- با توجه به در صد رشد 10 ساله ي جمعيت گریوان در دوره هاي مختلف آمارگيري ملاحظه مي شود كه اگر چه جمعيت از نظر كمي افزايش داشته است ولی نسبت به رشد سالانه جمعيت كل استان و ايران درسطح پايين تري قرار دارد. حقيقت كاهش جمعيت ناشي ازمهاجرت روستاييان به شهرهاست، نه از پايين بودن رشد طبيعي باروری جمعيت اين روستا . علت اصلي مهاجرت اهالي روستا درتمام دوره هاي زماني مورد بررسي ، فقرمالي و نداشتن يا كمبود زمين و درنتيجه كمبود درآمدبوده است. علل ديگري كه باعث مهاجرت شده به ترتيب اهميت عبارت اند از: تصميم به ادامه ي تحصيل و اخد مدرک دانشگاهی، كسب درآمدبيشتر، جاذبه ي شهري، ترس ازفقر، ازدواج درشهر، سربازي و تشويق دوستان بوده اند.

2- مهاجرين گریوان پس ازاين كه در شهر ها استقرار يافته اند، پيوسته به فكراین بوده اند كه شغل اوليه ي خود را تغيير دهند و به شغلي بهتر و با درآمد بيشتر دست يابند و اكثراً هم مؤفق شده اند. لذا اين خود يكي از علل عمده ي مهاجرت است. يعني انسان مهاجردر شهر ترقي و پیشرفت مي كند و خواهد كرد.

3- مقايسه ي تعلقات موجود در روستا و آن چه كه مهاجران در شهر هابه دست آورده اند، نشانه ي ضعف شديد روستا در مقابل شهر است. وجود امكانات رفاهي، آموزشي و بهداشتي و وضعيت اشتغــال بهتر و درآمد بالاتر و مسكن مناسب تر شهر نسبت به روستا ازجمله عواملي هستند كه زندگي مهاجرين را در شهر تثبيت مي كند. با توجه به نبود چنين امكانات و تعلقاتي در روستا، مسلماً مهاجران به روستا باز نخواهند گشت. كساني هم كه نتوانستند امكانات مناسبي در شهر دست و پا كنند، چنين مي پندارند كــه درجـامعه ي شـهري حتماً براي فرزندان آنها فرصت هاي شغلي مناسب و آينده ي بهتري فراهم خواهد آمد. اين اميد است كه آنها را در شهر ماندگار كرده است.

4 - بيشتراقدامات و برنامه‎هاي اجرا شده در روستا به بعد فيزيكي توجه كرده‎اند و در زمينه‌ي متحول كردن اقتصاد روستاها اقدامي صورت نگرفته است و اين مسايل روستاييان را بيشتر از روستا مي‌گريزاند. جهت حفظ نیروهای روستا و جلوگیری ازمهاجرت بی رویه آنان به شهر ، برنامه ریزان و سیاست گزاران باید با هماهنگی دستگاه های مربوطه در اجرای طرحهای بهسازی و تکمیل طرح هادی و همچنین ارائه تسهیلات برای ساخت بناهای مسکونی با الگویی مناسب و سازگار با مشاغل جدید و فرهنگ تازه روستایی تلاش نمایند تا سیمای مناسب زندگی در روستا هرچه بهتر فراهم شود.

پایان جغرافیای انسانی گریوان .

مهاجرت در روستای گریوان

مطالب مشابه :

گزارش تحليلي وضعیت اشتغال مهارت آموختگان مراکز آموزش فني و حرفه اي دولتي در سال 1388-1387

مهاجرت در روستای گریوان

حومه نشینی یا زاغه نشینی و بررسی حاشیه نشینی

مشكلات پايان ناپذير حاشيه نشينان حاشيه نشيني و جامعه شهري

سرمايه اجتماعي و جنسيت در محيط كار

بررسي مفهوم "شهرديجيتالي" و مزاياي ايجاد آن

آيا فكر مي‌كنيد از راه دور بدنبال كار گشتن يعني وقت تلف كردن است؟