چارچوب نظری

● پیشگفتار

چارچوب نظری از مراحل اساسی علم روش تحقیق است، که بر مبنای نظریه ی خاص پدیده را بررسی می نماید. در واقع محقق بعد ازتعیین موضوع تحقیق و مطالعات اکتشافی با نگاهی فراگیر به اطلاعات جمع آوری شده از منابع اسنادی و غیر اسنادی باید به مهارکردن ایده های نظری مرتبط با پدیده مورد بررسی بپردازد؛ و محورهای اصلی نظری تحقیق خود را مشخص کند و طرح نظری مناسب با مسئله تحقیق را ارائه دهد.

طرح نظری مسئله در نهایت به تلاش های تحقیقاتی شکل و جهت علمی می دهد و محقق را از طریق مشاهده و آزمون پدیده به سمت اکتشاف احتمالی هدایت می نماید؛ و محقق با بکارگیری ابزار و فنون مورد توجه در تحقیق مورد نظرش به اثبات و تائید نظریه پرداخته و آن را نوعی نور چراغ در نظر می گیرد که او را به سمت واقعیت و شناخت، توصیف و تبیین هدایت می کند.

● طرح مساله

چارچوب نظری در تحقیق، نوعی مبانی نظری هدایت کننده برای دستیابی به علل وقوع یک پدیده اجتماعی است است؛ که می توان واقعیت یا بخشی از واقعیت را در مورد آن پدیده کشف کرد؛ و به تبیین و تفسیر، و تحلیل و تشریح پدیده مورد تحقیق بپردازد. در چارچوب نظری تحقیق از طریق روش های شناختی به درک جزئیات عناصر نظری می پردازیم؛ و آنها را به صورت کمی و کیفی با توجه به ابزار فنون خاص روشی بر روی پدیده، مشاهده و آزمایش و استدلال می کنیم؛ این استدلال منطقی بین پدیده های مورد تحقیق همراه با قواعد منطقی به کشف و درک تبیین واقعیت نائل می گردد.

چارچوب نظری در روش تحقیق با توجه به پرسش آغازین و منابع گردآوری شده ومصاحبه های تخصصی که با صاحبنظران قبل از انجام تحقیق صورت گرفته تعیین می شود؛ و این مدل نظری به آشکار سازی مفاهیم و شاخص سازی دقیق تحقیق پرداخته و به کشف روابط علت و معلولی بین پدیده های از طریق قواعدمنطقی و قوانین کلی توجه می کند. بر اساس چنین ویژگی هاای که چارچوب نظری در روش تحقیق دارد در این مقاله به دنبال پاسخ به این سوال می باشیم که

۱) جایگاه چارچوب نظری در پژوهش های اجتماعی چه اهمیتی دارد؟

۲) چارچوب نظری از چه رهیافت هایی استنباط و تحلیل پدیده اجتماعی در روش تحقیق استفاده می کند؟

● اهمیت چارچوب نظری مسئله تحقیق اجتماعی

طرح نظری در تحقیقات اجتماعی در سه فاز بیان می گردد:

الف) در بررسی طرح نظری مسئله، ابتدا باید بعد از تأمل در متون و اسناد کتابخانه ای و مصاحبه ها و گفتگوهایی که در مورد زوایای مختلف تحقیق اجتماعی و پرسش آغازین صورت گرفته؛ توجه به روابط میان متغیرهای پژوهش کرد.

ب) از میان نظریات حوزه علوم اجتماعی، باید دید گاه مناسب تری را از میان نظریات انتخاب کرد.

ج) محقق از طریق آشکار سازی یا مفهوم عملیاتی کردن متغیرها بر اساس، ویژگی های نظریه بکار رفته مسئله تحقیق خود را ارزیابی می کند. در این آشکار سازی محقق به شرح تفصیلی روش علمی تحقیق در باره موضوع تحقیق و تعاریف دقیق مفاهیم اساسی تحقیق و وا بستگی های که میان عناصر تحقیق وجود دارد پرداخته؛ و به ترسیم ساختاری مفهومی قضایا ( فرضیات) می پردازد. « محقق از طریق مرور نگرش های گوناگون نسبت به مسئله فهرستی از دیدگاه های متفاوت را پذیرفته شده تهیه می کند بستگی ها و یا تضادهایی را که میانشان وجود دارد تشخیص دهد و چارچوب های نظری را که میانشان وجود دارد تشخیص دهد، و چارچوب های نظری را که هریک از دیدگاه ها آشکار یا پنهان مرجع قرار می دهد معلوم می کند.از سوی دیگر کار محقق عبارت است از انتخاب یک چارچوب نظری از دو حال خارج نیست یا آ ن را به صورتی کاملاً نو طرح می کند ، یا اینکه آن را در چارچوب نظری ای که در جریان مطالعات اکتشافی خواندن متون کشف کرده است مطرح می کند. .... اهمیت این بخش این است که محقق در صدد بر می آید چارچوب نظری تازه ای طرح کند، دو چندان بیشتر است در پرتو چارچوب نظری انتخاب شده برای مطرح کردن مسئله تحقیق است که پرسش آغازی صورت قطعی و معنای دقیقش را پیدا خواهد کرد و همچنین مسیری که در آن پاسخی برایش جستجو خواهد شد مشخص می گردد. ازجنبه دیگر در بیان آشکار سازی چارچوب نظری مسئله تحقیق بیان این معنا است که محقق سلیقه شخصی اش را در طرح مسئله تحقیق و نحوه پاسخ دادن به ان را هر چند در چارچوب نظری که با بصیرت کامل انتخاب شده جا دارد مشخص کند. واز طریق این آشکار سازی زیر سازی نظری تحقیق را آماده می کند )) ‹ کیوی-کامپنهود: ۱۳۷۵: ۸۸ ››

در بحث روش شناسی تحقیق باید اشاره به شناخت منطقی قواعد و قانون های کلی نمائیم که به صورت مجزا و به هم پیوسته با یکدیگر ارتباط دارند. این شناخت نظری به رابطه علت و معلولی پدیده ها منجربه می گردد؛ و همبستگی عناصر تحقیق با قوانین کلی چارچوب نظری در این شناخت بسیار اهمیت دارد؛ زیرا به اثبات و یاعدم اثبات فرضیات و مفروضات تحقیق پرداخته؛ و از طریق استمرار این همبستگی در شرایط زمانی و مکانی می توان به اهمیت نظریه و کاربرد آن در تحقیق پی برد.

بر این اساس مساله، نظریه در واقع به معنای اندیشیدن و تحقیق است که باید از طریق تفکر و تخیل رابطه بین پدیده های تحقیق را بررسی کند. محققان از طریق نظریه و مدل نظریه انتخاب شده در تحقیق در پی پاسخ به دو سوال می باشند. « ابتدا اینکه در واقعیت برپدیده مورد مطالعه چه می گذرد که باید به نوعی به تحقیق توصیفی روی آورد و اینکه چرا پدیده در واقعیت به گونه ای خاص است که باید به تحقیق تبیینی در مورد پدیده پرداخت.» « دواس:۱۳۷۶: ۲۰››

در چارچوب نظری تحقیق از طریق روش های شناختی به درک جزئیات عناصر نظری پرداخته ایم؛ و آنها را به صورت کمی و کیفی با توجه به ابزار فنون خاص روشی بر روی پدیده، مشاهده و آزمایش و استدلال می کنیم؛ این استدلال منطقی بین پدیده های مورد تحقیق همراه با قواعد منطقی به کشف و درک تبیین واقعیت نائل گردیده است.

در بررسی تعامل نظریه و چارچوب نظری با روش تحقیق، باید اشاره به مشاهده و تبیین کنیم؛ که از دو طریق مختلف واقعیت را اثبات می کند.در بحث مشاهده اشاره به استدلال استقرائی باید کرد، که از طریق نظریه پردازی در سطح تجربی پدیده را باید مطالعه کرد.؛ در این سطح از طریق یک رشته مشاهدات باید پدیده را ابتدا توصیف و تشریح کرد؛ و در انتها به ساختن نظریه پرداخت. در بررسی تبیین اشاره به استدلال قیاسی می کنیم، ابتدا کار خود را با نظریه آغاز کرده و با استفاده از مفروضات، به پیش بینی و استدلال منطقی ( رابطه علت و معلولی) پدیده ها و به نظریه آزمایی پرداخته ایم.

نظریه و چارچوب نظری کارکرد های برای تحقیق دارند:« نخست اجازه نمی دهند که فریب حسن تصادفها را بخوریم .اگرنتوانیم علت موفقیت پدیده را در پیش بینی پدیده دیگر تبیین کنیم خطر حمایت از یک حسن تصادف را بهجان خریده ایم.د اگر علت این اتفاق را بدانیم می توانیم پیش بینی کنیم که در آینده نیز موفقیت آمیز خواهد بود یا خیر.دوم نظریه از الگو های مشاهده شده معنایی بدست می دهند که می توانند امکانهای دیگری را مطرح کنند اگر دلایل این امر را بدانیم که چرا بیشتر جوانان بزهکار متعلق به خانواده های از هم گسیخته است تا خانواده سالم مثلاً این دلیل که خانواده های از هم گسیخته بر فرزندان نظارتی صورت نمی گیرد در این صورت می توانیم اقدامات موثری ازقبیل تدوین برنامه های پس از مدرسه برای جوانان اتخاذ کنیم سوم نظریه ها می توانند تلاشهای تحقیقاتی را شکل و جهت دهند و محقق را از طریق مشاهدات تجربی به سمت اکتشاف احتمالی هدایت کنند.» « بَبی: ۹۶:۱۳۸۱››

● اهمیت تبیین در مبانی نظری روش تحقیق علوم اجتماعی

تبیین در لغت به معنای اندیشیدن، آشکار ساختن، هویدا شدن معنا می دهد. محقق در روش تحقیق تنها نباید به جداول ونمودارها اکتفاء کند و تحقیق خود را با تهیه جداول به پایان برساند؛ بلکه هدفش باید تحلیل علمی داده ها و ساختن نظریه باشد؛ که از طریق اثبات فرضیات و مشاهدات به این امر دسترسی پیدا خواهد کرد.

تبیین در واقع از مباحث نظری است که محقق در هدایت جریان الگوی نظری در تحقیق از آن سود می برد، محقق باید به تبیین علل پدیده ها و جستجوی روابط بین پدیده در تحقیق بپر دازد؛ تبیین در واقع هدف نظریه و چارچوب نظری در تحقیق است. « منظور از تبیین توضیح در باره علت وقوع یک واقعه و استتناج آن طبق قواعد منطق قیاس از قوانین کلی تر است. در تبیین ابتدا باید یک واقعه را که وجودی را که موجود است بعنوان معلول بپنداریم و در پی یافتن علت آن باشیم که این علت از قئانین کلی تر استنتاج یافته است » « رفیع پور: ۱۱۳:۱۳۷۴››

محققانی که به دنبال کار تعلیل هستند باید کار خودشان را از طریق تبیین سامان دهند. در روش تحقیق مهمترین تبیینی که برای اثبات علت و معلول بین پدیده ها وجود دارد تبیین علمی است در تبیین علمی :« الف: هر پدیده را علل و عواملی است ب: این علل و عوامل را در بطن جامعه جستجو باید کرد پ: این علل و عوامل قابل شناخت هستند ت : راه شناخت آنان نیز روی نمودن به آنان با دیدی واقع بینانه است یعنی به دور از ارزشها ی خاص .... که بتواند واقعیت را فراهم آورد» ‹‹ ساروخانی: ۵۳:۱۳۷۵›› هرالگوی تبیینی با شیوه های متفاوتی به زندگی انسان می نگرد؛ و هریک از این الگوها فرضیات خاص در باره ماهیت واقعیت پدیده را عرضه می کنند. این الگوی تبیینی نوعی شیوه نگریستن است، که ممکن است کم و بیش سودمند باشد. این الگو ها عبارت است از مدل یا طراحی بنیادی که دید ما را در باره چیزی نظم و سازمان می دهد؛ و از طریق این الگو های منظم می توان نوعی تبیین منظم برای مجموعه ای از امور واقعی و قوانین بیان کرد که بنام نظریه نامیده می شود.

در تبیین علمی باید از روش مشاهده استفاده کرد؛ زیرا دانشمندان با تکیه بر روش مشاهده، برداشتی از شناخت پدیده دارند، و معتقدند که بین انسان و دنیای خارجی از طریق شناخت و تجربیات انسان می توان تأثیرات حسی را شناخت؛ و از طریق این عینیات هدف تبیین دستیابی به نظریات است؛ که بتواند عوامل مختلف را در انواع شرایط خاص واقعی بشناسد و انعطاف پذیر وپویا باشد.

در ارائه تبیین علمی باید از عملیات آماری چون نمایش همبستگی، حذ ف همبستگی کاذب( ظاهری)،تعیین ترتیب زمان حوادث نظریه پردازی سود جست. بنابراین بر اساس چنین ویژگی هایی از نظر توماس کوهن« به دیدگاههای بنیادی که وجوه مشخصه یک علم است الگو های تبیینی علمی آن علم اطلاق می شود. » ‹‹ بَبی: ۹۷:۱۳۸۱››

● نتیجه گیری

باتوجه به مطالبی که بیان کردیم، چار چوب نظری در روش تحقیق با توجه به پرسش آغازین و منابع گردآوری شده ومصاحبه های تخصصی که با صاحبنظران قبل از انجام تحقیق صورت گرفته تعیین می شود؛ و این مدل نظری به آشکار سازی مفاهیم و شاخص سازی دقیق تحقیق به کشف روابط علت و معلولی بین پدیده های تحقیق را از طریق قواعدمنطقی و قوانین کلی برای اثبات نظریه مرتبط یافته با تحقیق پرداخته است.

از سوی دیگر با توجه به اهمیت تبیین و تفسیر روابط علّی بین پدیده های تحقیق، باید به کشف رابطه بین عوامل تأثیرگذار و تأثرگذار پدیده در تحقیق باشیم و از طریق روش های آماری روابط مفروض بین پدیده ها، به عدم تأئید یا اثبات چارچوب نظری در تحقیق بپردازیم. چنین رهیافتی جنبه تبیین علمی به خود می گیرد. از نگاه دیگر رهیافت قیاسی باحرکت پدیده مورد تحقیق ازعام به خاص در ارتباط با آزمون و هبستگی مفروضات پدیده های تحقیق از قوانین کلی و منطقی پیروی می کند.رهیافت تبیین استقرائی با حرکت از پدیده از خاص به عام و از طریق مشاهده عمیق و درک شناخت ناب پدیده و درون نگری خاص نسبت پدیده به شناخت نظریه و اثبات وعدم تأئید نظریه می پردازد.

نويسنده : محمد حسن شربتیان

عضو هئیت علمی دانشگاه پیام نور خراسان جنوبی

تهيه:عبدارضا فضلي

دانشجوي كارشناسي ارشد مديريت آموزشي

دانشگاه ازاد اسلامي واحد ساوه

چارچوب نظری

مطالب مشابه :

چارچوب نظری

فیروزه فرخ پی (چارچوب نظری و پیشینه تجربی)

چارچوب مفهومی حسابداری

تدوین چهارچوب نظری

جایگاه چارچوب نظری و مفهومی درپژوهش

ضرورت چهارچوب نظری (تئوریک )و اهمیت آن درپژوهش

چارچوب نظری و مفهومی

پاورپوینت چارچوب نظری حسابداری

مبانی نظری تحقیق چیست و چگونه نوشته میشود؟

چارچوب مفهومی چیست ؟؟؟