علوم تجربی و روش های تدریس ان

اموزش و پرورش ناحیه یک خرم اباد

موضوع تحقیق: روش های تدریس علوم تجربی در مدارس

تهیه کننده : بهرام عبدی بسطامی

واحد سازمانی: شهید صالحی راد پسرانه-راهنمایی شاهد پسران

سال تحصیلی :91-90

اگر مطالبی که به فرزندان خود می اموزیم ,

دارای وسعت یک متر و عمق هزاران متر باشد

بسیار بهتر و کارامد تر است که از مطالبی

که دارای وسعت هزاران متر و عمق دو سانتی متر است.

اموزش علوم در دوره اموزش عمومی ان است که دانش اموزان را برای یادگیری مادام العمر

اماده کندبه عبارت دیگر هدف ملی اموزش علوم ایجاد مهارت و توانایی کسب سواد علمی –

فناورانه در دانش اموزان است براین اساس هدف های اموزش علوم را میتوان در سه حیطه

اصلی و اساسی به شرح زیر در نظر گرفت:

اهداف درس علوم تجربی:

1- هدف دانشی ( دانستنی )

2- هدف مهارتی (مهارتهای ذهنی)

3-هدف نگرشی

بعضی اهداف دانشی عبارتند از :

1- قوانین اصلی و ضروری در زمینه علوم تجربی یعنی فیزیک شیمی،زمین و زیست

شناسی را بداند.

2- با بغضی از کاربردهای مهم علم در زندگی اشنا شود

3- چشم اندازی از اینده و گذشته ی علم داشته باشد

4- از مفاهیم اصلی علوم چون ماده –انرزی و پدیده های طبیعی درک صحیحی داشته باشد .

به طور کلی هدف داف مهارتی :

واقعیت های علمی تغییر پذیرند پس دانش امروز که به دانش اموزان می اموزیم شاید در اینده

کاربردی نداشته باشد بنابراین بهتر است به جای ارایه اطلاعات علمی به صورت خام راه رسیدن

به علم باید یاد گرفت،برای رسیدن به اطلاعات جدید به یکسری از مهارتها نیازمندیم تا با اتکا

به انها خود به کشف علم بپردازیم .

مهارتهای ضروری عبارتند از :

1- مشاهده

2- جمع اوری اطلاعات

3- برقراری ارتباط

4- مهارت اندازه گیری

5- کاربرد ابزار و ازمایش کردن

6- پیش بینی و فرضیه سازی

7- تفسیر یافته ها و نتیجه گیری

8- طراحی و تحقیق

9- مهارت طبقه بندی کردن

برای هر یک از مهارتها به ترتیب توضیح مختصری ارایه می شود:

- مشاهده فقط دیدن نیست بلکه دانش اموز باید علاوه بر بینایی از حس های شنوایی،بویایی و

لامسه تا حد امکان استفاده کند.

- جمع اوری اطلاعات از منابع یا مراجع مناسب،استفاده از رسانه ها گفتگو و مصاحبه با افراد

متخصص کتاب ، روزنامه ،اینترنت و معلم.

- برقراری ارتباط از راههای گوناگون مانند صحبت کردن – نوشتن – گزارش دادن – رسم

منحنی – نقاشی کردن – تهیه جدول و چارت – روزناه دیواری – نمایش دادن و .... امکان

پذیر است.

برقراری ارتباط به معنی انتقال موثر اندیشه های خود به یگران است .مهارت برقراری ارتباط

فرد را قادر میسازد تا ان چه را اموخته اند یا فکر میکنند به گونه ای مناسب, جذاب و پر کشش

به دیگران انتقال دهند.

-اندازه گیری به معنای مقایسه یک خاصیت یا کمیت با واحد ان است که باید دقیق باشد و دانش

اموز باید چگونگی استفاده از واحد مناسب برای اندازه گیری هر کمیت را بیاموزد.

- کاربرد ابزار به معنی مهارت یافتن در استفاده از ابزارها و وسایل است.

استفاده از ابزار در درس علوم به منظور مشاهده ی دقیق تر وبهتر،مقایسه ی دقیق تر،اندازه گیری دقیق تر وانجام ازمایش های گوناگون صورت میگیرد.

- پیش بینی به معنای بیان یک واقعیت یا رویداد قبل از رخ دادن ان است و فرضیه سازی به

معنای کوشش درجهت ارایه یک یا چند راه حل برای یک مساله است و باید قابل ازمایش باشند

تا درستی یا نادرستی انها روشن شود پیش بینی و فرضیه سازی دو مهارت زمینه ساز تحقیق

هستند .

- نتیجه گیری و تغییر یافته ها به معنای ارایه یک توضیح کلی در مورد مجموعه ی اطلاعاتی

است که دانش اموزدر مورد یک موضوع جمع اور کرده است .

فرایند یا د گیری گاهی با یک مشاهده ،مقایسه ،طبقه بندی ،جمع اوری و حتی اندازه گیری یک

موضوع اغاز میشود و با تفسیر یافته ها و نتیجه گیری پایان میپذیرد.

- طراحی تحقیق به معنای درگیر شدن در مراحل یک مساله به منظور یافتن پاسخ است که مراحل

پنج گانه ی ان عبارتند از :

1- فهم دقیق سلسله

2- جمع اوری اطلاعات درباره موضوع

3- پیش بینی یک یا چند راه حل

4-ازمودن راه حل یا راه حل ها

5-نتیجه گیری و تفسیر یافته ها

در یک تحقیق معتبر باید بدانیم که چه عواملی را باید تغییر داد.

نگرش:

به معنای تمایل به اقدام در مسیری معین است .نگرش های ما باور های عمیق ما هستند که در

اندیشه های ما جای می گیرند .

اطلاعات بی شمار امروز شاید به کار نسل فردا نیاید اما چیزی که اساس ذهن و فکر انسان را

می سازد نگرش او را می باشد.

نگرش ها ،نوع نگاه و عملکرد ما نسبت به افراد و محیط اطراف ما میباشد که باعث میشود

دانش اموزبه طرز خاصی عمل کند .

یا سخن گوید و از بعضی چیزها خوشحال و یا ناراحت شود.

بعضی نگرش ها و باور ها عبارتند از :

تصمیم گیری مسؤلانه – احترام گذاشتن به عقاید دیگران –اعتماد به نفس – انعطاف پذیری در

اندیشه و عمل دوری از تنگ نظری و تعصب – کنجکاوی –خلاقیت و علاقه مندی به یادگیری

رعایت نکات ایمنی- نگاه مثبت به علوم تجربی – ارزش گذاری یعنی نباید بدون دلیل چیزی را

رد یا قبول کنیم .- تفکر منطقی – امادکی برای پدیرش عدم قطعیت در علوم تجربی –

تعصب نداشتن در باره علوم تجربی.

نگرش ها باور های انسان هستند که نمی توان به زور ان ها را بر کسی تحمیل کرد و د ریک

محیط امر و نهی و اجبار نگرشی ایجاد نمیشود.

راههای رسیدن به اهداف علوم تجربی کدامند:

1- کار و بحث گروهی

2- روش بارش مغزی

3- پرسش و پاسخ

انواع یاد گیری در درس علوم :

1- روش انفعالی وغیر فعال (روش سنتی )

2- روش فعال (روش نوین)

یکی از ویژگی های بارز انسان کنجکاوی است که ازدوران کودکی تا پایان عمر اورا به دانستن

وکشف حقایق و پرده برداری از مجهولات سوق میدهد این نیروی درونی تکاپوی انسان را برای

کسب علم و گریز از جهل افزون می کند .

بخشی از دانش امروز بشرکه حاصل مطالعه وجستجوی او در جهت شناخت جهان مادی ونظام

ها و قوانین آن است علوم تجربی نامیده می شود بشر برای کشف شناخت جهان مادی عمدتا”

از ابزارهای حسی خود استفاده می کند به همین دلیل نقش تجربه در این حوزه بسیار اساسی و

تکیه بر آن بسیارضروی است.دانش آموزی که به مدرسه وارد می شود

دارای نیروی خداداد کنجکاوی است نیرویی که هر لحظه او را به یافتن دانشی تازه وپاسخی برای

پرسش های بیشمار می کشاند وازسوی دیگراین دنش آموز باید برای زندگی در دنیای فردا که

دنیای علم وتکنولوژی است آماده شود برای آموزش علوم باید سعی شود که فرآیند یاد گیری از

حالت انفعالی یعنی یاد گیری به روش سنتی به حالت یاد گیری فعال درآید

یادگیری فعا ل چیست؟

به طور خلاصه یادگیری فعال آن است که دانش آموزدر تولید مفهوم مشارکت دارد در مقابل

،یادگیری انفعالی قرار دادن دانش آموز در مقابل مفاهیم آماده واز پیش طرح شده ای است که

انتظار میرود که آن ها را حفظ کند در یادگیری فعال موضوع مهم آموختن مطالب همراه بادرک

وفهم آن هاست این نوع آموختن تنها ازراه در گیر شدن مستقیم با مسئله وکسب تجربه دست

اول حاصل می شود اما دریاگیری انفعالی تاکید بر خواندن مطالب و حفظ کردن آن هاست .

چند پیشنهاد برای تدریس علوم تجربی

یکی از ویژگی های بارز انسان کنجکاوی است که از دوران کودکی تا پایان عمر او را به دانستن

و کشف حقایق و پرده برداری از مجهولات سوق میدهد این نیروی درونی تکاپوی انسان را

برای کسب علم و گریز از جهل افزون می کند .

بخشی از دانش امروز بشر که حاصل مطالعه و جستجوی او در جهت شناخت جهان مادی و نظام

ها و قوانین آن است علوم تجربی نامیده می شود بشر برای کشف شناخت جهان مادی عمدتا” از

ابزارهای حسی خود استفاده می کند به همین دلیل نقش تجربه در این حوزه بسیار اساسی و

تکیه بر آن بسیار ضروری است.دانش آموزی که به مدرسه وارد می شود از یک سو دارای

نیروی خداداد کنجکاوی است نیرویی که هر لحظه او را به یافتن دانشی تازه و پاسخی برای

پرسش های بیشمار می کشاند و از سوی دیگر این دانش آموز باید برای زندگی در دنیای فردا که

دنیای علم و تکنولوژی است آماده شود برای آموزش علوم باید سعی شود که فرآیند یاد گیری از

حالت انفعالی یعنی یاد گیری به روش سنتی به حالت یاد گیری فعال درآید .

بحث گروهی در کلاس: برای مشارکت دانش آموز در فرآیند تدریس و ارزش یابی و ایجاد

روحیه همفکری و همیاری وایجاد رقابت سالم می توان کلاس درس را به گروههای 3یا4 نفره

تقسیم کرد به طوری در هر گروه دانش آموزان با درجات مختلف (خوب ، ضعیف ،متوسط وجود

داشته باشند) در کار گروهی تقسیم کار باعث ایجاد انگیزه و پویایی کار می شود و توانایی

دانش آموز را برای یادگیری عمیق تر و ماندگار تر می کند در کار گروهی یکی از مشکلات

اصلی شکل آرایش صندلی ها و نیمکت های کلاس است تغییر آرایش کلاس یا تشکیل کلاس در

آزمایشگاه با محیط های باز دیگر فرصت های مناسب و جذاب را برای یادگیری فراهم می کند

در کلاس علوم دانش آموزان هر گروه با نظارت و راهنمایی سر گروه فعالیت های داخل یا خارج

کلاس را بر عهده می گیرند (انجام آزمایش – ساخت وسیله)هدف اصلی در هر گروه انجام دادن

آزمایش و فعالیت به صورت گروهی است نه به صورت انفرادی در گروه .

البته باید توجه داشت دانش آموزان بعضی فعالیت ها را در منزل داده و نتیجه آن را در دفتر

علوم نوشته و به کلاس ارائه دهند معلم میتواند با تهیه ی فهرست مانند نمونه دانش آموزان را

هنگام انجام دادن آزمایش زیر نظر داشته باشد و گروه ها را به دقت مشاهده کرده و ارزشیابی

کند .

پوشه کار:

هر دانش آموز می تواند در کلاس برای انجام فعالیت های بیرون از کلاس (اطلاعات جمع آوری

کنید، بحث کنید ،تحقیق کنید و... )پوشه ای در نظر بگیرد سپس با اطلاعاتی که می تواند به

دست آورد (از طریق دیدن فیلم ،مطالعه ، تجربه ی عملی، تحقیق و پرسش از دیگران)مطالب را

جمع بندی کرده وبا فهرست بندی در پوشه ی کار در موقع لازم در اختیار گروه قرار دهد

دانش آموزان هر گروه در پایان کلاس می توانند با مشورت اطلاعات خود را به بحث و گفتگو

گذاشته سپس با نظر معلم گزارش فعالیت خود را به کلاس ارائه دهند و نتیجه گیری کلی داشته

باشند .

پرسش و پاسخ:

یکی از روشهایی که به کارگیری ان در کلاس درس دانش آموزان را به سمت یادگیری فعال

سوق می دهد روش پرسش و پاسخ است .در یک کلاس فعال و خوب علوم هم دانش آموزان

وهم معلم سوال کننده و پاسخ دهنده هستند اما نکته ی اساسی چگونه پرسیدن و چگونه پاسخ

دادن است .بهترین نوع پرسش ها ، پرسش های فعالیت طلب هستند یعنی پرسش هایی که دانش

آموز را به انجام دادن فعالیتی برای پاسخگویی و در نتیجه یادگیری فعال وا می دارند معلم

هنرمند معلمی ست که پرسشهای دانش آموزان را به یک سلسله فعالیت های یادگیری تبدیل کند

تا دانش آموزان با انجام دادن این فعالیت ها به پاسخ خود برسند معلم می تواند برای یافتن

بعضی پاسخ ها از افراد متخصص و مطلع دعوت کند تا دانش آموزان مستقیما به جواب های

خود برسند یا این که کتاب ها ،مجله ها و منابع دیگری را به دانش آموزان معرفی کند گاهی هم

میتوان پرسش دانش آموز را به سمت یک فعالیت مناسب هدایت کرد.

ارزشیابی:

ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را متخصصان این امر فرایند جمع آوری اطلاعات از

آموخته های آنان و قضاوت درمورد حدود آن آموخته ها تعیین می کنند به عبارت دیگر معلم در

فرایند ارزشیابی ،اطلاعاتی جمع آوری می کند تا با تفسیر آنها معین کند که دانش آموز چه

دانشی فرا گرفته و چه توانایی هایی کسب کرده است. از آن جا که آموخته ها درسه حیطه دانشی

،مهارت و نگرشی است لزوما" معلم در ارزشیابی باید آن چه را دانش آموز در این سه حیطه

فراگرفته ارزشیابی کند.

فعالیت های پیشنهادی:

1-تهیه کارت امتیاز: برای دادن امتیازات ویژه به دانش آموز می توان کارتهای امتیاز را تهیه

کرد. و معلم با نظر خود آن را درجه بندی کند در شرایطی که معلم کار جدیدی از دانش آموز می

بیند مثل ساخت وسایل ، تهیه ی فیلم عکس و گزارش در ارتباط با موضوع درس و... و

پیشرفت تحصیلی، میتواند امتیاز ویژه ای به دانش آموز بدهد . پس از پر شدن امتیازات این

کارت می تواند با نظر مدیر و مشارکت شورای مدرسه به دانش آموزی که کارت امتیاز آنها

تکمیل شده باشد هدیه ای تعلق بگیرد.

2- ساخت وسایل و ابزار آزمایشگاهی در کلاس: باید دانش آموزان را تشویق کرد که در

رابطه با دروسی که لازم است وسایل ساده آموزشی بسازند اگر ساخت وسایل هزینه بر و

وقت گیر است به طور گروهی این کار انجام شود و در مدرسه یا خارج از مدرسه به طراحی یا

ساخت وسیله کمک آموزشی بپردازند می توان در کلاس قفسه ای برای نگه داشتن وسایل کمک

آموزشی دانش آموز تهیه کرد و در موقع لزوم از آن استفاده کرد یا در آزمایشگاه نمایشگاهی

از این وسایل ترتیب داد این کار باعث تشویق و ایجاد روحیه خلاقیت اعتماد به نفس و پشتکار

در آنها می شود و به دانش آموزان نشان می دهیم که به سعی و تلاش آن ها توجه داشته و

برای کار آنها ارزش قائل هستیم

3- تدریس در محیط باز و بازدیدهای علمی برای افزایش و ارتقای کیفیت آموزشی می توان

کلاس درس را به فضای باز انتقال دهیم مثلا هنگامی که معلم درس گیاهان دانه دار را

تدریس میکند اگر در باغچه ی مدرسه یا فضای اطراف مدرسه نمونه ای از این گیاهان

وجود دارد با بردن دانش آموزان به آن جا و نشان دادن این گیاهان علاوه بر ایجاد روحیه ی شادی و نشاط میتوان باعث فعال شدن کلاس و تعمق یادگیری شد بازدید از مراکز علمی و مشارکت متخصصان آنجا در امر تدریس مانند مرکز انتقال خون، موزه ی علوم طبیعی و... نیز از مواردی ست که به بهبود کیفیت آموزش کمک می کند.

مطالب و موارد زیربرگرفته از تجربیات چند سال تدریس در کلاس درس و نتیجه تبادل نظر با همکاران محترم علوم تجربی می باشد:

۱- دبير علوم تجربي بايد در رشته اي كه تدريس مي كند،اطلاعات كاملي و به قولي update داشته باشد تا بتواند در كلاس درسپاسخگوي نيازهاي دانش آموزان باشد.(فلسفه تعليم وتربيت،دكتر شريعتمداري)

2- چون درس علوم تجربي،علمي مبتني بر تجربه،آزمايش و مشاهده استو و از سوي ديگر چنان كه مي دانيم يكي از روش هایعلمي پرورش خلاقيت دانش آموزان،مشاهده ي اشيا از نزديك و دستكاري كردن در آن وتجربه ي آزمايش است بنابراين دبير علوم تجربي بايد به كليه فعاليتهاي آزمايشگاهي كتاب آگاه بوده وعلاوه بر آن در پي آزمايش كردن وفعاليتهاي آزمايشگاهي موثر در مدرسه باشدكه در كتاب به آنها اشاره نشده است ولو مي توان گفت كه بهتر از آزمايشهاي كتاب هستند چرا كه مي دانيم فعاليتهاي آزمايشي وتجربه ي آن توسط خود دانش آموزان نتايج زير را در يادگيري او در بر خواهد داشت:

*ايجاد يادگيري واقعي به جاي حفظ عقايد و حقايق علمي

*ايجاد فرصت براي حل مسله از طريق فكرخلاق

*رشد ظرفيت و توانايي دانش آموزان و تربيت افراد لايق و كاردان

*مي توان از فعاليتهاي آزمايشي كتاب جهت ايجاد علاقه وانگيزه در دانش آموزان استفاده كرد.

(درس علوم تجربي و نقش آن در پرورش قوه ي خلاقيت دانش اموزص1)

3- دبير علوم تجربي بايد علاوه بر دارا بودن اطلاعات كامل از رشته ي خود،تاحدودي از رشته هاي ديگر نيز بداند تا در مواق لزوم بتواند از طريق روش تلفيق تدريس خودرا به نحو احسن انجام دهد.

4- دبير علوم تجربي بايد از اهداف كلي آموزش علوم كه در سه حيطه ي دانستني هاي ضروري،مهارت هاي ضروري،نگرش هايضروري جمع بندي مي شوند آگاه بوده و نحوه ي تدرس و روش تدريس خود را بر پايه ي اين سه حيطه طراحي و تدوين كند.

همانطور كه مي دانيم آموزش هاي كليشه اي كه در آن محتوا وزمتنبندي اجرا كاملا از قبل مشخص است باعث مي شود فاكتورهايمطالعه موثر و فعال،مديريت زمان وفعاليتها،ذهن تحليل گر و... كمتر رشد يابد.

دبير علوم تجربي بايد بتواند با تمهيدات و روش هايي كه انتخاب مي كندافراد موفق را براي زيست در آينده تربيت كند.

افراد موفق خصوصيات زير را دارا هستند.روشهايي كه به موارد زير ختم شوند:

*مثبت فكركردن:تفكربشردوستانه و ارتباط خيرخواهانه و سالم با افراد نسبت به محيط زيست و افراد پيرامون مي تواند زمينه يا اعتماد را فراهم كرده .همكاريها وهماهنگي ها را توسعه دهد.

*روحيه ي مسئوليت پذيري وتلاشگري: دبير علوم تجربي بايد سخت كوشي و تلاشگري،وقت شناسي، صحيح ودقيق و كامل ودلسوزانه وبا وجدان كاركردن را به دانش آموزان ياد بدهد.

*ارتباط نيكوبا ديگران ومهارت هاي كارتيمي

*روحيه ي مطلعه: منظور اين است كه افرا تربيت شده يادگيرنده ي مادام العمر باشند.

*تفكر پويا و تحليل گرانه:فراگيري و كسب اطلاعات بايد با بستري پژوهشي و ذهني پويا وتحليل گرهمراه باشد تا بتواند با همگرداني اين اطلاعات، به بررسي و وارسي آنها،خلاصه سازي و كلان نمايي،بحث و استدلال و استنتاج موضوعات فراگرفته شده مبدل به دانش گردد.اين افراد هستند كه فردا در آینده مي توانند در مقابل ناهنجاريهاي محيطي فكر تحليلي داشته وباعث رشد آنهاشود.البته اين تعليم دهنده بايد خود اين گونه باشد تا بتواند دانش آموزان را وادار به فكر كرده وبه تفكرهدايت شده كنترل کنند.

خلاقيت:خلاقيت ونوآوري باعپ مي شود همراه با فراگيري وتحليل اوضاع،ذهن خرد مند بتواند با ارائه ي ايده هاي جديد،راهكارهايمناسبي رائه دهد. اين افراد هستند كه مي توانند در جامعه كارآفريني كنند.دبير علوم تجربي بايد بتواند اعتماد به نفس را در روياروي با مسائل جديد به دانش آموزان انتقال داده وجامعه با اولين مشكلخاموش نشود.

بايد دبير محترم بتواند در دانش آموزان توانايي تهيه مستندات وگزارشات را بدهد.

اگر مدارس و كلاسهاي ما بتواند طبق سه عنصر زير پيش رود، بر بسياري از مشكلات فائق

مي آيند:

**Self Accessed: توانايي انتخاب منبع از ميان چندين منبع.

**Self Pace: دانش آموز مطالب درسي را همنوا وهمگام با سرعت پيشرفت خود فرا مي گيردوكمتر در گير محيطهاي رقابتيمي شود.

**Self Directed: انتخاب آزاد بحث توسط دانش آموزان در گروهها برحسب علاقه ي آنها.تفكر علمي را ايجاد و تقويت كند.

براي تفهيم مطالب از روش هاي تدريس فعال وشيوه هاي مناسب استفاده كند.

از كارهاي عملي وآزمايش در تدريس استفاده كند.

علاوه بر منابع موجود و استفاده از تجربيات ديگران،بايد پويايي داشته باشدو همواره در جستجوي راههاي بهتر،ساده تر برانگيزاننده تر باشد.

بايد از امكانات محلي بيشينه ي استفاده را در تدريس داشته باشد.

زمينه هايي براي ابراز عقايد اكثر دانش اموزان فراهم سازد.

هنگام اظهار عقايد دانش آموزان،با حوصله ومحبت،اشتباهات را تصحيح وآنان را در مسير درست هدايت كند.

((باور داشته باشیم که 85%موفقیت بک فرد در زندگی بستگی به باور ها و

نگرش های او دارد و 15% مربوط به دانش فرد است.))

علوم تجربی و روش های تدریس ان

مطالب مشابه :

یک تجربه موفق آموزشی ویژه درس علوم تجربی راهنمایی

ویژگی‌های یک معلم علوم تجربی در دوره‌ی راهنمایی

تجربیات مثبت شغل معلمی ،برای معلمان

ارزشیابی در برنامه جدیدآموزش علوم

گارگاه آموزشی در راستای طرح غنی سازی تجارب آموزشی علوم تجربی وریاضی

علوم تجربی و روش های تدریس ان

80 نكته مهم در تدريس موفق معلمان و مربیان مدارس