رويين، روستايي باستاني در خراسان شمالي

رويين، اين روستاي خوش آب‌وهوا با سرچشمه‌هاي فراوان آب سرد وگوارا، در رشته كوه آلاداغ و 8 كيلومتري جاده اسفراين ـ بجنورد، واقع است.

رويين از نظر تيپولوژي، روستايي دره‌اي و از نظر مورفولوژي، روستايي خطي است كه به دليل محدوديت توسعه كالبدي، در امتداد دره محل استقرار خود، كشيدگي طولي يافته است.

روستاي رويين از گذشته‌هاي دور به دليل وجود باغ‌هاي سرسبز با آب‌هاي روان و زلال، چشمه‌هاي فراوان و دره‌هاي خوش‌ آب‌وهوا، از موقعيت مناسب و ممتازي برخوردار بوده است. وجود مشاغل مختلفي مانند خياطي، آهنگري، كفاشي، آبنبات سازي، بزازي، بقالي، آرايشگري، رنگرزي، فروش گياهان دارويي، چادر شب و حوله‌بافي سنتي اين روستا را بين ديگر مناطق دور و نزديك مهاجرپذيرتر كرده و به خاطر همين مشاغل، افراد و اقوام مختلفي از روستاهاي اطراف براي تأمين مايحتاج خود به روستاي رويين سفر كرده‌اند.

وجود سرچشمه‌هايي با آب‌هاي روان و درختان چنار(با عمر بيش از 500 سال) و سرسبزي و زيبايي منطقه و از همه مهمتر وجود امنيت لازم براي اطراق و تأمين مايحتاج، به اين ديار رونق ويژه‌اي بخشيده‌است.

روستاي رويين از نظر فرهنگي و اعتقادات مذهبي نيز جايگاه والايي دارد، به طوري كه بيشتر مردم و بزرگان آن با سوادند و درگفته‌هاي خود به احاديث اهل‌بيت(ع) استناد كرده و حتي آنها راتفسير مي‌كنند.

رويين جاذبه‌هاي گردشگري بسياري دارد و يكي از مهمترين مراكز جذب توريست در خراسان شمالي به شمار مي‌آيد. اين منطقه ديدني، جدا از جاذبه‌هاي طبيعي آن كه در تمام فصول سال خالق چشم‌اندازهاي بكر و تحسين‌برانگيز است و همچنين جدا از قدمت تاريخي بناها و معماري منحصر به فردي دارد كه آن را جزو يكي از قطب‌هاي اصلي گردشگري خراسان شمالي قرار داده است.

ساختار پلكاني بناها، نوع مصالح به كار رفته در ابنيه و از همه مهمتر هژموني و تركيب كلي بنا با طبيعت و محيط‌ پيراموني از جمله عواملي است كه اين منطقه را جذابتر كرده است. آنچه كه امروزه در مديريت جهانگردي و در صنعت توريسم از آن در ساختن فضاهاي مجازي استفاده مي‌شود، همه را يكجا مي‌توان در روستاي زيباي رويين به طور طبيعي مشاهده كرد.

اجراي طرح‌هاي عمراني درمناطق توريستي مستلزم برنامه‌ريزي دقيق و مطالعات علمي و كارشناسي محيطي است، براين اساس پيش از اين كه چهره كلي روستاي رويين تغيير كند بايد با رعايت اصول علمي و مديريت منابع محيطي و پژوهش بيشتر، موجبات رونق هرچه افزونتر اين منطقه گردشگري را فراهم آورد.

روستاي رويين باتوجه به برخورداري از آب‌وهواي مطلوب و موقعيت ممتاز نسبت به ساير روستاها، مستعد و آماده سرمايه‌گذاري و ايجاد فعاليت‌هاي اقتصادي است.

اين روستا با وجود بافت معماري پلكاني، جاذبه‌هاي طبيعي و سرسبزي همچونن نگيني در استان خراسان شمالي مي‌درخشد.

بنياد روستاي رويين را به شخصي به نام ميرغياث‌الدين، فرزند يكي از امراي سلسله سربداران سبزوار (معروف به ميرسيف‌الدين)، نسبت مي‌دهند.

او پس از فرار از مقابل لشكر تيمور به ناحيه اسفراين رفته و در آنجا با دره سرسبز و پرآب رويين روبرو مي‌شود. وي مترصد فرصتي بوده است تا اراضي اين دره را به مالكيت خود درآورد، و اين فرصت گويا زماني كه شاه اسماعيل صفوي در سفري به مشهد از ناحيه اسفراين مي‌گذشته، فراهم مي شود. ميرغياث‌الدين در اين سفر سند مالكيت اراضي رويين را از شاه دريافت مي‌كند، و با اجير كردن گروهي از مردمان از صنوف و حرف مختلف مانند كشاورز، آهنگر، نجار، پارچه‌باف، بنا و روحاني، بنياد روستاي رويين را مي‌نهد.به نظر مي‌رسد كه اين روايت از پيشينه رويين، روايتي درست و كامل نيست و علاوه بر اين كه سلطنت شاه اسماعيل با حمله لشكر تيمور مقارن نبوده است، رويين بايد قدمتي بيش از دوره صفوي داشته باشد. نشانه‌هاي اين فرضيه با دقت در جزئيات روايت فوق نيز ديده مي‌شود. براي مثال نقل شده كه مير غياث‌الدين هنگام درخواست از شاه اسماعيل براي واگذاري مالكيت اراضي دره رويين، در پاسخ اين پرسش شاه اسماعيل كه آيا اين زمين صاحبي معين دارد؟ مي‌گويد:«خير چند نفر در محلي سكونت دارند ولي مالكيت اصلي ندارد».

اين نكته، جدا از درستي و نادرستي و ميزان سنديت تاريخي، براين فرض صحه مي‌گذارد كه پيش از دوره صفوي، گروهي در اين روستا زندگي مي‌كرده‌اند. اين فرض را چند شاهد ديگر نيز تفويت مي‌كند، كه آن جمله نام روستا است.

نام روستا در متون تاريخي عموما «رويين ‌دژ» آمده است. هر دو جزء اين اسم، پارسي سره بوده، و مي‌توان حدس زد كه اين نامگذاري بسيار پيش از عهد صفوي انجام شده است. در خراسان روستاهايي كه قدمت آنها بيش از چند صد سال نيست و داراي برج و بارو و حصار هستند، بيشتر با نام «قلعه» شناخته مي‌شوند و نه «دژ». همچنين واژه «رويين » را به معني مكان رويش، كه اشاره به سرسبزي دره محل استقرار روستا است، و نيز به معني ساخته شده از فلز روي كه آن نيز گويا اشاره به معادن قديمي روي در منطقه دارد، تعبير كرده‌اند. اما به نظر مي‌رسد كه تعبير واژه رويين به معناي «پايدار» و «تسخير ناپذير»، مانند اسفنديار رويين‌تن، با توجه به موقعيت كوهستاني و دره‌اي و مقر هسته‌ اوليه روستا (قلعه بلند)، تعبير مناسب‌تري باشد.

از طفري در ايران باستان مردم براي آب و درخت احترام و تقدس ويژه‌اي قائل بوده‌اند. از همين رو آنان در پرورش درخت و باغباني مهارت‌ زيادي داشته‌اند. كاشت درختان ديرزي، همچون سرو و چنار، در كنار چشمه‌ها يكي ازدلبستگي‌هاي مردم ايران باستان بوده است و مي‌توان فرض كرد كه درختان چنار كهنسال روستاي رويين سنت به جاي مانده آن دوران است. همچنين هنگامي كه از روستايي رويين و تاريخ آن سخن به ميان مي‌آيد بايد به خاطر داشت كه رويين در مسير سه كانون مهم باستاني يعني نيشابور (ابرشهر)، جاجرم و گرگان ،‌ قرار داشته است. از مطالعه متون تاريخي چنين بر مي‌آيد كه راه ارتباطي ميان نيشابور به گرگان، كه يكي از شعب راه ابريشم محسوب مي‌شود و در دوره ساساني اهميت زيادي داشته است، از كنار رشته‌ كوه‌هاي آلاداغ و به ناچار از دشت اسفراين مي‌گذشته است. اين روستا در آن دوره به دليل قرارگيري در ميانه راه نيشابور به گرگان، به «ميان آباد» مشهور بوده است. مقدسي جغرافيدان قرن پنجم هجري در كتاب «احسن التقايسم في معرفه الاقاليم» در اين باره آورده است: « اسفراين روستاي بزرگ گرانمايه و مركز انگور خوب و كشتزار برنج و حبوب است.

جاده (نيشابور به گرگان) آنرا به دونيم مي‌كند.

نقش و عملكرد قديم روستاي رويين:

روستاي رويين درحال حاضر، روستايي منفرد است كه امكانات موجود در ان صرف خدمات‌رساني به جمعيت ساكن آن مي‌شود. اما آنگونه كه كهنسالان رويين خود به ياد مي‌آورند يا از زبان پدرانشان شنيده‌اند، در گذشته وضع چنين نبوده است. و به نظر مي‌آيد كه تا 60 سال پيش رويين مركز داد و ستد كالاهاي كشاورزي و غير كشاورزي ناحيه بوده است. براي مثال عده زيادي آهنگر، نجار، خياط و استاد بنا در روستا ساكن بوده‌اند، و روستاهاي اطراف براي خريد و سفارش كالاهايي مانند ابزار كشاورزي، در و پنجره، دوخت لباس و اجير كردن معمار، به رويين مي‌آمده‌اند. همچنين در آن زمان تعداد زيادي آسياب در رويين فعال بوده و كشاورزان زيادي از نواحي اطراف براي آسياب محصول خود به رويين مي‌آمده‌اند گاه در نوبت به سر مي‌برده‌اند.

يكي از ساكنان رويين كه 60 سال از عمرش مي‌گذرد به ياد دارد كه كالاهاي تجاري شهر اسفراين توسط چارپاداران (مالداران) رويين از بجنورد به رويين و از آنجا به اسفراين حمل مي‌شده است. حتي براي سفر به بجنورد، شيروان، قوچان و مشهد نيز مردم اسفراين مجبور بوده‌اند به رويين بيايند و به كمك چارپاهاي رويين ادامه راه دهند. رويين در گذشته بر سر راه‌هاي عبوري به ديگر سكونتگاه‌هاي ناحيه قرار داشته است. گذر اسپيدان، كه اكنون نام يكي از كوي‌هاي روستا است، نشاني از جاده‌اي قديمي است كه هر روز مسافران و كالاهاي تجاري از آن عبور كرده و از طريق اسپيدان زوارم – گليان به شيروان و قوچان و مشهد مي‌رفته‌اند.

در گذشته دامداران، دام‌هاي خود را براي فروش به بازار رويين مي‌آورده‌اند و خريداران نيز به آنجا مي‌آمده‌اند. تجار رويين محصولات روستاهاي اطراف را مي‌خريده‌اند( مثلا گردوي اسپيدان) و پس از فرآوري، آنها را به سبزوار و از آنجا به تهران صادر مي‌كرده‌اند. تجار جاجرمي نيز كه به تجارت برنج از شمال مشغول بوده‌اند، به قصد معامله با تجار رويين به اين روستا آمده يا به قصد سفر به شهر‌هاي شيروان، قوچان و مشهد از رويين مي‌گذشته‌اند. يكي از صادرات رويين كه مورد علاقه تجار جاجرمي هم بوده، خشكبار يا به زبان محلي « كشته دانه» بوده است كه آن را با برنج معاوضه مي كرده‌اند. نفوس زياد روستاي رويين، امنيت آن ( كه ناشي از موقعيت جغرافيايي و جمعيت زياد آن بوده است)، موقعيت جغرافيايي ، تجمع پيشه‌وران، حرفه‌مندان، بازرگانان و صاحبان ثروت همه نشان از رونق اقتصادي و مركزيت خدماتي رويين درگذشته دارد.

ورود ماشين و ساخت جاده ماشين‌رو اسفراين ـ بجنورد موجب رشد رويين نقش و عملكرد اقتصادي و خدماتي خود را به تدريج از دست داده و به روستايي منفرد وبن‌بست آنچنان‌كه امروز شناخته مي‌شود، بدل شود. با توجه به آنچه گفته شد، مي‌توان تصور كرد كه تا 60 سال پيش با آن همه آمد وشد روزانه به رويين، چه هياهو و جنب و جوشي در روستا برپا بوده است.

مصالح به كار رفته:

بافت سنتي و پلكاني شكل ساختمان‌هاي روستاي رويين يكي از بارزترين نمونه هاي اين نوع معماري در خراسان شمالي و به‌طور كلي در شرق كشور است.اما بايد توجه داشت آنچه كه معماري روستاي رويين را به عنوان يكي از جذاب‌ترين فضاهاي معماري ساخته، صرف‌نظر از نوع جايگيري و حالت پلكاني بناها، مصالح به كار رفته و تناسب بنا با فضا بوده است. اين امر از آنجا اهميت پيدا مي‌كند كه به‌طور طبيعي و در طول زمان‌هاي متمادي نوعي هژموني ساختار را مي‌توان مشاهده كرد كه اين نشان از ذهن حسابگر و مهندسي ساخت پدران ما در آثار به‌ جا مانده دارد. مردمان اين منطقه به مانند ديگر انسان‌ها، با توجه به قابليت‌هاي منطقه و سنجش دقيق پتانسيل موجود، مصالح ساختماني خود را از محيط طبيعي تهيه كرده و شگفت انگيزترين و همسازترين بناها را با فضاي بيروني آفريده‌اند. بدين معني كه ما در شكل پلكاني بناها، استفاده از الوارها و ستون‌هاي چوبي كه از باغ ها و درختان ميوه خود منطقه تهيه مي‌شده است را مي‌بينيم. به گواه بناها و همچنين به نقل از مردمان اين منطقه به كاربردن خشت و نوع ويژه‌اي از خاك در بناهاي سنتي روستاي رويين نيز رايج بوده كه درخود منطقه آماده و تهيه مي‌شده است. چنانچه نوعي خاك كه به « خاك كبود» معروف است؛ ماندگاري و استحكام به‌سزايي دارد و در اغلب بناها از اين نوع خاك براي استحكامات پشت‌بام و ديگر جاها استفاده مي‌شده است. همنشيني و تلفيق رنگي اين خاك با محيط سهم زيادي در ايجاد جلوه طبيعي و جذاب روستاي رويين داشته است . استفاده از مصالح چوبي و كاربرد شاخ و برگ درختان در سقف بناها و همچنين خشت و خاك يكي از طبيعي‌ترين بناهاي سنتي را ايجاد كرده است. سازه‌هاي چوبي و مهارت هنرمندان و صنعت‌گران درايجاد آنها ازديگر مواردي است كه مي‌توان در بافت قديمي بناهاي روستاي رويين مشاهده كرد.

در معماري سنتي ساخت بيروي با درون بنا يكسان است و كاربرد مصالح در هردو فضا همنشيني منطقي و زيبايي خارق‌العاده‌اي دارد. صنعت چوب‌بري و سازه‌هاي چوبي از ديرباز دراين سرزمين وجود داشته است و ما در معماري سنتي، در و پنجره‌هاي چوبي زيبايي را مي‌بينيم كه با مهارت تحسين برانگيز وبا طرح‌هاي بديع ساخته شده اند و ذهن خلاقانه صنعت‌كاران را به نمايش گذاشته اند و اعجاب برانگيزتر ازآن وسايل خانه از جمله: ظروف، كمد، صندوق‌ها و كارگاه‌هاي كوچك است كه نشان از نگاه منسجم مردمان قديم دارد. اما در ساختمان‌هايي كه در طرح عمراني جديد با آن روبرو هستيم: شكل بيروني خانه با ساختار دروني آن بسيار تناقض دارد و زشت است. با استفاده از نوعي سيمان در نماي بيروني بناها كه امروزه كاربرد بسياري درمحيط‌هاي توريستي دارد، هرچند خواسته‌اند اين بناها را موجه جلوه دهند ؛ اما با دقت بـيـشـتر بازهم ناهماهنگي‌ها را مي توان ديد، چراكه ساختمان‌ها ازيك نما سنتي به نظر مي‌آيد اما از نمايي ديگر كه درواقع پشت ساختمان است، كاملا جديد و امروزي است با آجرهاي بي‌نظم و آهن‌آلاتي كه از ديوارهاي بيرون زده است. چيزي كه بناهاي جديد روستاي رويين را ناهمگون ساخته، استفاده از درها و پنجره‌هاي فلزي با رنگ‌هاي متنوع و مختلف است كه نشان از نداشتن سليقه و برنامه مسئولان و دست‌اندركاران دارد.

گزارش:جوادآگاهي

رويين، روستايي باستاني در خراسان شمالي

مطالب مشابه :

سرفصل دی وی دی آموزش خیاطی خانم سیما عمرانی

الگوبراي لباس با پارچه كشي(خانم عمراني)

دامن شلواری عثمانی

شماره تلفن كارشناسان (پزشکان شرکت کننده در برنامه های جام جم)

شماره تلفن پزشکان شرکت کننده در برنامه زیتون

المان هاي نوروزي مشهد

رويين، روستايي باستاني در خراسان شمالي

اخبار وتحولات بامیان

سراسر حادثه (1): بهرام صادقی

شب به خیر آقای سفیر