پيشينه تاريخي ( زبان، فرهنگ و آداب و رسوم، قوميتها، آثار تاريخي استان فارس

شهر شیراز ، مرکز استان فارس به طول ۴۰ کیلومتر و عرضی متفاوت بین ۱۵ تا ۳۰ کیلومتر با مساحت ۱۲۶۸ کیلومتر مربع به شکل مستطیل و از لحاظ جغرافیایی در جنوب غربی ایران و در بخش مرکزی فارس قرار دارد.اطراف شیراز را رشته کوههای نسبتاً مرتفعی به شکل حصاری استوار ، احاطه کرده‌اند که از لحاظ سوق الجیشی و حفظ شهر اهمیت ویژه ای دارنداین شهر از سمت غرب به کوه ‌دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، ‌چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته‌کوه‌های زاگرس) محدود شده‌است مختصات جغرافیایی شیراز عبارتست از ۲۹ درجه و ۳۶ دقیقه شمالی و ۵۲ درجه و ۳۲ دقیقه ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۴۸۰ تا ۱۶۷۰ متر در نقاط مختلف شهر متغیر است رودخانE خشک شیراز رودخانE فصلی است که پس از عبور از شهر شیراز به سمت جنوب شرقی حوضE خود متمایل شده و به دریاچه مهارلو می‌ریزد.

1-آباده:

پيشينه تاريخي ( زبان، فرهنگ و آداب و رسوم، قوميتها، آثار تاريخي):

ويژگيهاي تاريخي به استناد کاوشهاي باستان شناسي پيشينه سکونت در محدوده فعلي شهرستان آباده که به هزاره اول قبل از ميلاد بر مي گردد. در دوره ساسانيان آثار بجا مانده همانند قلعه باستاني ايزدخواست و قصر بهرام در سورمق شواهد مطمئني از شکوفائي فرهنگ و تمدن در اين گستره جغرافيايي مي باشد. قطعاً در دوره صفويه و ابتداي حکومت زنديه همزمان با حضور شاه اسماعيل سوم شهر آباده در مسير جديدي از پيدايش ويژگيهاي شهرنشيني قرار گرفته و اولين ساخت و سازها با جلوه گاههاي يک شهر شرقي در آباده ايجاد شد. طي سالهاي 1302 و 1304 فرمانداري و شهرداري آباده موجوديت مستقل سياسي اين شهرستان تجلي يافت.آباده کلمE فارسي است اصل اين کلمه از واژه آباد گرفته شده و در زبان پهلوي به معناي داير- برقرار – باصفا مي باشد.زبان مردم اين شهرستان عموماً فارسي سليس مي باشد. در خصوص فرهنگ شهرستان آباده بايدگفت که شهرستان آباده را بيشتر با فرهنگ و هنرش مي شناسند و از ساليان دور شهره استان و کشور بوده است. فرهنگي که در آن عشق به ميهن، کشور و علم آموزي موج مي زند و از ميان اين فرهنگ مردمان فرهيخته اي به پا خواسته اند که در دانشگاههاي مهم کشور و دنيا نام پر آوازه آنان را نيک به ياد دارند و از خدمات برجسته فکري و انديشه اي آنان بهره هاي فراوان مي برند. ذهن فردفرد مردمان اين ديار نمايشگاه شعر و ادب و فرهنگ و انديشه را محترم مي شمارند. فوق العاده به فرهنگ و زبان خود متعصبند، بسيار ميهمان نواز، خونگرم و صميمي اند.آثار تاريخي: کاروانسراي ايزدخواست، پل ايزدخواست، تيمچه صرافيان، بناي امامزاده سلطان ابراهيم، کاروانسراي شاه عباس شورستان، کاروانسراي خان خوره، قلعه دو قلک يا دوقله، قلعه کريم آباد، تپه قلعه گبري، تل سارياتان، تل قلعه اروان، تپه دولت آباد، تپه دهک گردو، تل قصر بهرام سورمق، قزقلاسي، مسجد امام حسن دهدق، قلعه گبري دهدق، تل قره ترک، بناي پاقلعه ايزدخواست، سد قوسي ايزدخواست، منزل شاه اسماعيل، تل شاه محمود، مرکز آباده شناسي، کاروانسراي شاه عباس ايزدخواست و قلعه قديمي ايزدخواست.

موقعيت جغرافيايي و اقليمي:

شهرستان آباده با وسعت 6052 کيلومتر در ضلع شمالي استان فارس در حد فاصل جغرافيايي 53 درجه و 15 دقيقه تا 54 درجه و عرض جغرافيايي 30 درجه و 45 دقيقه قرار دارد. اين شهرستان از شمال به استان اصفهان- از جنوب به شهرستان خرمبيد- از غرب به شهرستانهاي اقليد و سميرم و از شرق به شهرستان ابرکوه ختم مي شود. استقرار شهر آباده در مجاورت جاده سراسري شمال به جنوب و همچنين مرکزيت شهر آباده نسبت به مراکز استانهاي مجاور با احتساب فاصله 270 کيلومتري نسبت به شيراز، 202 کيلومتري با اصفهان و 190 کيلومتري با يزد، وضعيت خاصي را براي اين شهرستان ايجاد نموده است. اين شهرستان داراي 5 شهر آباده – ايزدخواست- بهمن- صفاد و سورمق مي باشد. وضعيت آب و هوايي منطقه به علت مجاورت با دشت کوير ايران داراي آب و هواي خشک و نيمه بياباني مي باشد. تعداد روزهايي که درجه حرارت صفر يا کمتر از صفر بوده در سال برابر با 88 روز است که بيشترين روزها به ترتيب مربوط به ماههاي دي – آذر- بهمن – اسفند- آبان – فروردين و حتي مهرماه مي باشد. به علت مجاورت با کوير اين شهرستان داراي آب و هواي نسبتاً خشک است به طوري که رطوبت نسبي آن خيلي پايين است. ميزان بارندگي طي دوره آماري 1383 – 1356 برابر با 5/139 ميليمتر مي باشد. به طوري که کمترين ميزان بارندگي مربوط به سال 79-78 مي باشد.

2-شهرستان ارسنجان:

پيشينه تاريخي (زبان، فرهنگ و آداب و رسوم، قوميتها، آثار تاريخي)

شهر ارسنجان داراي گذشته اي ديرين است که به همين لحاظ اکثر کتب گذشته همچون فارسنامه ناصري، آثار العجم فرصت الدوله شيرازي، بستان السياحه زين العابدين صوفي، دايره المعارف علامه دهخدا و دهها کتاب ديگر با تفصيل از آن نام برده اند، اما تاريخ صحيح و دقيقي که بتوان بر آن استناد کرد و سال بناي اين شهر را دانست در دست نيست ولي بخاطر پيدايش آثار باستاني فراوان بعضي مورخين و باستان شناسان تاريخچه آن را به قبل از ظهور اسلام و تعداد ديگري بناي اين شهر را به 2500 سال قبل از ميلاد مسيح تخمين زده اند. زبان اصلي مردم اين شهرستان فارسي است و تعدادي از روستاهاي بخش مرکزي ارسنجان در منطقه گمبان و عشاير جشني چشمه شيرين، خان آباد و نجف آباد با لهجه ترکي و عربي تکلم مي کنند.بناهاي تاريخي عبارتند از: ايوان قدمگاه از دوران هخامنشيان، قلاتخوار، مدرسه سعيديه و مسجد جامع با قدمت بيش از 400 سال در ارسنجان – تل کاخ، غار ضحاک، تل تيموريان و ...شهر ارسنجان از پنج محله بنامهاي: اسکندري، ابراهيمي، رحيمي، حسن شاهي و نعمت الهي تشکيل شده است.عشاير منطقه از چهار طايفه و هر طايفه از چند تيره تشکيل شده اند: 1- طايفه جشني 2- طايفه چهاراهي 3- طايفه بهارلو (ترک) 4- طايفه عرب غني

موقعيت جغرافيايي و اقليمي:

شهرستان ارسنجان با وسعت 1496 کيلومتر مربع مرکز آن ارسنجان و در فاصله 120 کيلومتري شمال شرقي شيراز قرار دارد اين شهرستان از غرب به شهرستان پاسارگاد واز شرق به شهرستان ني ريز و از شمال به شهرستان بوانات و پاسارگاد و ازجنوب به شهرستان شيراز محدود است.اين شهرستان 1660 متر از سطح دريا ارتفاع دارد و قله دال نشين (دل نشين) که يکي از معروفترين قله هاي سلسله جبال کوه خم مي باشد با ارتفاعي حدود 3270 متر از سطح دريا بلندترين قله رشته کوههاي اطراف ارسنجان است، اطراف ارسنجان را جنگلهاي سرسبز و کوههاي سربلند با مناظر بديع احاطه کرده است.

3-شهرستان استهبان:

پيشينه تاريخي ( زبان – فرهنگ وآداب ورسوم ) :

کمابيش درمنابع متعدد تاريخي و جغرافيايي موجود نامي ازسرزمين استهبان آورده شده است0 فارسنامه ناصري گويد که نام اين شهراستهبانات بوده که پس ازاستيلاي عرب به اصطهبانات تغييريافته است 0 ريشه کلمه استهبان کلمه پهلوي " سته " است که باپسوند " بان " جمع شده وکلمه استهبان راتشکيل داده اند بخش اول به معناي انگوروبخش دوم پسوند و به معناي نگهبان است که درحالت پيوسته به معني انگورستان ومحلي جهت نگهداري وحفاظت ازانگورمي باشند. هم اکنون به زبان محلي شهرستان را"صابونات" مي گويند که دراصل همان اصطهبانات است 0

زبUUان :

يکي ازجلوه هاي فرهنگ شهرستان زبان مي باشد 0 زبان مردم اين منطقه فارسUUي است ولهجه هاي عاميانه درآن بسيارکم ديده مي شود 0 علاوه برزبان فارسي اقليتهاي عشايرترک نيزدراين منطقه وجوددارند که به زبان ترکي صحبت مي کنند 0 گفتگو و سخنان روزمره مردم استهبان هرچند با لهجه خاصي نمي باشد، اماازمقدارزيادي واژه هاي اصيل پارسي باستان وپهلوي برخورداراست 0 همچنين درمکالمات مردم علاوه برکلمات اصيل – لطيفه – امثال وحکم – داستانهاي کوتاه وپندآميزوگاه اشعارجايگاه خاصي دارند 0

نUUUژاد :

مردم منطقه استهبان ازنژادسفيد – هندواروپائي است – متون کهن ازاين نژاد با واژه آريايي ياد مي کنند.

آداب ورسوم :

علاوه برتمامي مسايل فوق – جشنهاي ملي – اعيادمذهبي – سوگواريها و همچنين آداب ورسوم قسمتهاي مهم ديگري از فرهنگ مردم استهبان راتشکيل مي دهند بطوري که اين فرهنگ چهارچوب زندگي مردم رابوجودآورده وبدان نظم مي بخشد 0 درتفکرمذهبي مردم برخي ازروزهاي سال به جهت وقوع حوادث مهم و ارزشمندديني " عيد" ناميده شده اند و بخاطرروح ديني حاکم برشهرستان بسيارموردتوجه اند. درروزهاي جمعه دست کشيدن ازامورات دنيوي و مشاغل روزانه وانجام فرايض ديني و قرائت ادعيه درمساجدامري معمولي ورايج است 0 دراعيادي چون عيد مولود – عيدمبعث – عيدغدير – عيدقربان – عيدفطر و نيمه شعبان مردم بابرپايي مراسم دعاونيايش درمنازل ومساجدوانجام مراسم عقدوازدواجها- احترام قلبي خويش را باسادگي تمام نسبت به اين اعيادبيان مي کنند بزرگترين عيدملي اين منطقه جشن فرارسيدن اولين روزسال "نوروز" است وآداب آن تقريباً باتمامي نقاط کشوريکسان است 0 ازديگرمظاهرفرهنگ مردم استهبان مي توان به مراسم : ازدواج وعروسي – سوگواري حضرت اباعبدا000 الحسين (ع ) سوگواري درگذشتگان – انواع خوراکهاي محلي – بازيهاي محلي – آوازهاورقص هاي محلي – لباس هاي محلي و... اشاره نمود 0 هنرهاي بومي وحرفه هاي اين سرزمين فراوانند وازآنچه که هنوز وجود دارد مي توان به صنايع محلي زيراشاره نمود : ملکي دوزي – رواردوزي – مشکودوزي – شيوه بري – گيره بافي – کلاه بافي – قالي بافي – کرباس بافي – پالان دوزي – نمدمالي – صابون پزي – جوغن تراشي – سنگ تراشي – مسگري – آهنگري – شيشه گري – سفالگري – سراميک – کاشي سازي وچرمسازي.

موقعيت جغرافيايي واقليمي :

شهرستان استهبان درشرق استان فارس قرارگرفته وازشمال به درياچه بختگان ازجنوب به کوههاي تودج ( توده ) ازغرب به دشت رونيز وازشرق به کوههاي داراب وايج محدود مي شود درحقيقت اين منطقه دشتي است با وسعت 2000 کيلومترمربع وميانگين ارتفاع 1731 مترازسطح دريا که توسط کوهها احاطه شده است. ازاين شهرمدار 29 درجه و 32 دقيقه عرض شمالي و 54 درجه و 30 دقيقه طول شرقي مي گذرد. جاده کوهستاني شرق شهرستان به طول 35 کيلومتر عامل ارتباط آن با ني ريز است . جاده غربي شهرستان به طرف شيراز از دشتهاي به هم پيوسته گرده و رونيز مي گذرد 0 اين جاده تاشيراز 175 کيلومتر طول دارد. کوههاي مرتفع قسمتهاي غربي ، جنوب غربي ، جنوبي وتاحدودي شمال منطقه رافراگرفته اند که مهمترين ارتفاعات آن سلسله جبال تودج است که دراصل دنباله زاگرس جنوبي مي باشد. بلندترين ارتفاع دراين سلسله 2300 متراست. منابع آب منطقه راچشمه – قنات ورودخانه تشکيل مي دهند. رودخانه هاي اين شهرستان فصلي اند و دراسفند و فروردين سالهاي پرباران از ارتفاعات جنوبي مشرف به شهرستان سرچشمه گرفته و باگذشتن ازغرب شهر به سوي شمال ، جاري مي شوند. چشمه هاي" قعري" ، "پادزهري" ، "بوخو " ، " مرخنه" و " بک بک" ازمهمترين منابع آب شهرستان به شمار مي روند 0 حداکثرگرماي تابستان 36 درجه وحداقل سرماي زمستان 5 درجه زيرصفراست 0 متوسط باران سالانه 300 ميليمترگزارش شده است. پوشش گياهي اين ناحيه اهميت فراوان دارد زيراجنگلهاي پراکنده آن درختهاي متنوعي رادرخود پرورش مي دهند. درختان به ‌ارژن سروکوهي – جرگه و... طبيعت سرسبزي رابراي اين منطقه فراهم آورده اند. البته درختکاري يکي ازويژگيهاي مردم اين سرزمين ازگذشته بسياردوربوده است. بيشترين تعداد درختان اين ناحيه درخت " انجير" است و استهبان چه از نظر مقدار و چه ازکيفيت توليد انجير مقام نخست رادرجهان داراست . علاوه برموارد فوق باغداران استهبان به پرورش انواع درختان باغي ازجمله انگور – بادام – انار – مرکبات ومقدارکمي سيب وگلابي وآلوسياه مي پردازند. مزارع شهرستان درشمال ، شمال شرقي وشرق قرارگرفته و با توجه به شرايط مساعدجغرافيايي دراين منطقه گندم ، جو ، پنبه ، ذرت ، حبوبات ، زعفران ، صيفي جات وسبزيجات بخوبي پرورش مي يابند. حيوانات شکاري و قابل صيد درگذشته نه چندان دوربسيارفراوان بوده که متاسفانه براثرشکار بي رويه به حداقل رسيده است. ازلحاظ زمين شناسي خاک اين ناحيه رسوبي ومخلوط با ماسه وآهک است که دردشتها از مقدار ماسه کاسته مي شود. دراين منطقه معادن سنگ مرمريت – چيني و سياه وجود دارد که دراستهبان – خير – رونيزوايج پراکنده اند. دررودبار ايج معدن منگنز شناسايي شده ولي هنوزبه مرحله بهره برداري واستخراج نرسيده است. معادن نفت نيزدرناحيه " دم تنگ " ( حدود ده کيلومتري غرب شهرستان ) ازمقاديرقابل توجهي نفت سبز برخوردارند و رگه هاي طلا نيز به مقدارکم درخاکهاي ناحيه رودباريافت شده است.

4-شهرستان اقلید:

پيشينه تاريخي : (زبان، فرهنگ و آداب و رسوم، قوميتها، آثار تاريخي)

آنچه مي‌توان درباره قدمت تاريخي شهرستان اقليد بيان نمود به استناد آثاري است که از کتب تاريخي و سفرنامه‌هاي جهانگردان بجاي مانده و بيانگر اين است که اقليد در دوران پيش از اسلام نيز شهري آباد و مطرح بوده است. در کتاب تاريخ فارسنامه ناصري از انتشارات کتابخانه سنايي آمده است که قدمت اقليد مربوط به دوران ساسانيان است و سنگ نوشته موجود در تل قلات مشتمل بر 21 سطر خط پهلوي (مربوط به سال 1334 هU .ش) مؤيد اين موضوع است. مردم شهرستان اقليد مردمي مهمان‌نواز، خونگرم، مؤمن و متعهد به انقلاب و اسلام و در تمامي صحنه‌ها، مراسم و مناسب‌هاي ويژه حضوري فعال دارند، مردم اين ديار بخاطر اردات قلبي و عقيده محکمي که با خاندان عصمت و طهارت دارند در اجراي مراسم مذهبي کوشا بوده و برنامه‌هاي متنوعي را در طول سال به اجرا مي‌گذارند. آداب و رسوم مردم نيز منحصر به فرد بوده و تا حدودي دست نخورده باقي مانده است.شهرستان اقليد داراي آثار باستاني متعددي است از جمله:حوض دختر گبر، منبر و کتيبه مسجد جامع، قلعه آسپاس، چشمه دزدان، تپه مهرعلي فارسي، تپه فيلي، کتيبه و غار تنگ براق، تپه باستاني باقر آباد، قصر بهرام، قصر گل اندام، تل شاه نشين، تل خنجشت، تپه کوشک زر، تپه نقاره‌خانه، باتلاق بهرام گور، کاروانسراي شاه عباس، شهر نکيسا.

اماکن تفريحي و مذهبي شهرستان عبارتند از :

1-پارک انقلاب 2-چشمه رسول‌الله (ص) 3-امامزاده اسماعيل (ع) 4-درياچه کافتر5-چشمه قدمگاه (سده) 6-آبشار تنگ براق 7-چشمه چهل شهيدان دژکرد 8-مسجد جامع 9-چشمه بالنگان (حاجي‌آباد) 10-امامزاده زبيده خاتون (ع) 11-امامزاده زينب خاتون (ع).

زبان

زبان رايج مردم شهرستان فارسي است. بخاطر وجود طوايف مختلف عشاير در نيمي از سال که جمعيت آنها بالغ بر 40 هزار نفر مي‌رسد زبان ترکي قشقايي و عرب باصري نيز رايج است تعدادي از اين عشاير هم بعضاً در روستاها و مرکز شهر ساکن هستند.

موقعيت جغرافيايي و اقليمي

شهرستان اقليد با وسعت 7054 کيلومتر مربع قريب به 7/5 درصد کل مساحت خاکي استان فارس را به خود اختصاص داده است. اين شهرستان داراي دو نقطه شهري اقليد و صد و سه بخش، 9 دهستان و 80 روستا مي‌باشد و در محدوده جغرافيايي 52 درجه و 55 دقيقه طول شرقي و 31 درجه و 13 دقيقه عرض شمالي قرار گرفته است. از شمال به شهرستان آباده، از جنوب به شهرستان‌هاي مرودشت و سپيدان، از شرق به شهرستان خرمبيد و از غرب به استان‌هاي اصفهان و کهکيلويه و بويراحمد محدود مي‌شود. مهمترين دشت‌هاي اين شهرستان عبارتند از: دشت خسروشيرين، دشت بکان، دشت نمدان، مهمترين کوههاي شهرستان نيز عبارتند از: 1-کوه آب سياه 2-رشته کوه سفيد (کوه بل بلندترين قله آن است) 3-کوه بکان.رودخانه سفيد ، رودخانه گاوگدار و رودخانه شادکام مهمترين رودخانه‌هاي شهرستان بوده و درياچه نيز با مساحت ميانگين 23 کيلومتر مربع در سال‌هاي پر باران حداکثر 48 کيلومتر مربع و در سال‌هاي خشک حداکثر 5 کيلومتر مربع واقع در دشت نمدان يکي از درياچه‌هاي طبيعي آب شيرين فارس است و با وجود عمق ناچيز از نظر زيست‌محيطي و جذب پرندگان مهاجر اهميت زيادي دارد.
شهرستان اقليد جز? مناطق کوهستاني و مرتفع کشور به شمار مي‌رود. ارتفاعات آن دنباله سلسله جبال زاگرس بوده و حداکثر ارتفاع آن از سطح دريا 3943 متر بنام کوه بل در جنوب اقليد است. داراي زمستان‌هاي سرد وتابستان‌هاي معتدل مي‌باشد. حداکثر درجه حرارت برابر با 37 درجه سانتيگراد و حداقل آن 22- درجه سانتيگراد در سردترين ماه سال است. متوسط بارندگي ساليانه در اين شهرستان بين 330-300 ميلي‌متر در مرکز شهر و روستاها و 600-400 ميليمتر در ارتفاعات است. اين شهرستان يکي از نواحي بادخيز استان بوده و اکثر مواقع سال سرعت باد قابل ملاحظه است. بنابر گزارشات واصله سرعت باد به 160 کيلومتر در ساعت نيز رسيده است.

5-شهرستان بوانات:
پیشینه تاریخی: (زبان، فرهنگ و آداب و رسوم، قومیت ها، آثار تاریخی)

زبان: زبان اکثریت قریب به اتفاق مردم بوانات فارسی است و لغات و اصطلاحات فراوانی در ان استعمال می شود که حاکی از اصالت این زبان است. معدود روستاهای کوچکی (چنار سوخته، چشمه، لقمان، دفر، بنک و چنارزاهدان) به زبان عربی و روستای کوپان به زبان ترکی هم صحبت می کنند. اما زبان اصلی آنان فارسی است.

قومیت: قومیت مردم این سامان فارسی است.

آداب و رسوم: آداب و سنن اهالی این شهرستان کمتر دستخوش تغییر و تبدیل به فرهنگ شهری شده مردم برای اعیاد و سوگواریهای مذهبی و برگزاری سنن و شعائر اسلامی آدابی مطابق با سایر مناطق ایران داشته، اعیاد اسلامی را بسیار محترم شمرده و کار کردن در بعضی از این روزها را مانند عید غدیر و 28 صفر را بسیار مکروه و ناپسند می شمارند. تعزیه خوانی و سایر آداب و رسوم قدیمی همچنان محترم شمرده و انجام می دهند.

آثار تاریخی:

1. مسجد جامع موریان: ( شهر بوانات ) بجامانده از عهد دیلمیان قرن ششم هجری
2. پل بزرگ سوریان: این پل بر روی رودخانه اعظم بوانات قرار دارد و در متون تاریخی به پل آجری و در منطقه بنام کچی معروف است. تاریخ ساخت این پل را اواسط قرن هفتم ذکر کرده اند. پل یک دهنه و با آجر چهار گوش و ساروج ساخته شده است.
3. چهار طاق ساسانی: این بنا در روستای منج و بر فراز یک تپه در مجاور رودخانه اعظم بوانات قرار گرفته است. آنچه امروز از آن باقی مانده تنها چند ستون و چند طاق از یک بنای عظیم بوده است. این بنا را متعلق به دوره ساسانیان می دانند.
4. قلعه تاریخی سیمکان: این قلعه در روستای سیمکان در جنوب غربی شهر بوانات واقع و باقی مانده از دوران زندیه است.
5. بقعه امامزاده شاه میر حمزه (ع): بنای امامزاده شاه میر حمزه بن موسی الکاظم (ع) در روستای امامزاده بزم در 18 کیلومتری جنوب شرقی شهر بوانات قرار دارد. این بنا از عهده صفویه است و از زیارتگاههای مهم شهرستان است ایام سوگواری ائمه اطهار (ع) (بویژه تاسوعا و عاشورا ) تمام دستجات عزاداری با تجهیزات خود از روستاهای مختلف بخش مرکزی در این مکان مقدس تجمع می کنند و به عزاداری می پردازند. این مکان اخیراً جاذبه توریستی هم پیدا کرده است. وجود 5 اصله درخت چنار تنومند و عبور یک رشته قنات از صحن امامزاده زیبایی خاصی ایجاد کرده است. منبر چوبی امامزاده به دستور شاه عباس و از چوب صندل و آبنوس ساخته شده است. تاریخ ساخت منبر بوسیله حروف ابجد از کلمه فیض لم یزل استخراج می شود.
6- منبر جامع سوریان: این منبر در سال 771 هجری قمری به دستور مظفرالملک از محل ماترک خواجه سعدبن محمد و از چوب چنار و تزئینات از چوبهای عود، صندل، آبنوس، فوفل ساخته شده و دارای یازده پله است.
7- مجسمه طلائی: به وزن 5/2 کیلوگرم که توسط یکی از کشاورزان در جنوب شهر موریان یافت شد و مربوط به عهد هخامنشیان بوده و به موزه ایران باستان انتقال یافته است.
8- کاروانسرای محمد برده شیراز : این کاروانسرا قلعه ایست محکم، بجا مانده از عهد صفویه در یک آبادی بنام برده شیراز در شمال شهر بوانات.
9- قدمگاه محمد حنیفه: این مکان در جنوب شهر بوانات (4 کیلومتری) در دامنه کوه ختاوند قرار گرفته و عنوان تفرجگاه زیارتی است.
10-آثار تاریخی شیدان: روستای شیدان در 10 کیلومتری شرق بوانات قرار دارد این روستا قدیم الایام بنام شهر " ابله" (فرغ شیدان) شهرت داشته و حدود 10 آثار تاریخی از قبیل 7 قبرستان زرتشتی، محله بازار، حمام، آثار یک پل از عهد صفویه آثار یک مسجد از قرون پنجم و ششم هجری قمری.

موقعیت جغرافیایی و اقلیمی

شهرستان بوانات در طول 36 و 53 و عرض 33 و 30 جغرافیایی و در شمال شرقی استان قرار دارد و از شرق و شمال به استان یزد (شرق به شهرستان خاتم، شمال یه شهرستان ابر کوه) از جنوب به شهرستانهای ارسنجان و مرودشت و از غرب به شهرستان خرمبید و پاسارگاد محدود می باشد.حداقل ارتفاع این منطقه از سطح دریا 1505 متر و حداکثر ارتفاع (قله کوه ختاوند یا خاتون) 3362 متر منطقه کوهستانی و سردسیر است زمستانهای نسبتاً طولانی و سرد و دوره تابستانی کوتاه و خنک دارد. طول مدت یخبندان بطور متوسط 70 روز است. بردت هوا تا 20 درجه سانتی گراد بر صفر و حداکثر دما تا 34 درجه بالای صفر می رسد. بوانات در سال 1316 (68 سال قبل) دارای بخشداری در سال 1343 دارای شهرداری رسمی و در سال 1374 به شهرستان ارتقا? یافت.

6-شهرستان داراب:

با حدود 185000 نفر جمعیت و 6800 کیلومتر مربع وسعت با دو شهر، شه بخش و 12 دهستان در جنوب شرقی استان فارس واقع گردیده که از شمال به شهرستانهای نی ریز و استهبان، جنوب به شهرستانهای لار و زرین دشت، مشرق به استانهای هرمزگان و کرمان و مغرب با شهرستان فسا هم مرز می باشد.

زبان:

زبان اصلی و رسمی مردم شهرستان داراب فارسی و زبانهای ترکی و عربی نیز در بسیاری از روستاهای شهرستان رایج می باشد.

فرهنگ و آداب و رسوم:

فرهنگ و آداب و رسوم مردم شهرستان داراب بیشتر متمایل به رعایت مسائل شرعی و مذهبی بوده که مخالف و جلوگیری روحانیت و مردم در زمان ستم شاهی از احداث سینما موید این مطلب می باشد. البته آداب و رسومی دارد که ریشه در اعتقادات گذشتگان خویش دارد.

مردم شهرستان داراب آداب و رسوم در شادی:

در مراسمات شادی بستگان و آشنایان از جمله ازدواج با شور و شوق زیادی شرکت می کنند و به منظور همکاری با عروس و داماد هدایای نقدی و جنسی در حد شأن و وضع خود به آنها اهدا? می کنند. در زمان میلاد ائمه از جمله حضرت ولی عصر (عج) و امام حسن مجتبی (ع) شهر غرق در شادی و چراغانی می گردد و در شب میلاد امام حسن مجتبی به مناسبت انتصاب داراب به آن حضرت جشن با شکوهی با حضور میهمانان سراسر استان فارس برگزار می گردد.

7-شهرستان جهرم:

شهرستان جهرم در نیمه جنوبی استان فارس بین 52 درجه و 45 دقیقه تا 54 درجه و 4 دقیقه طول شرقی و 28 درجه و 19 دقیقه تا 29 درجه و 10 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. از وسعت شهرستان جهرم دشت و آن کوهستانی می باشد. مساحت کل شهرستان 5481 کیلومتر می باشد که از شمال به شهرستان فسا ، از جنوب به شهرستان لار، از غرب به شهرستان فیروزآباد ، از شرق به شهرستان لار و داراب محدود می شود. میزان بارندگی در سال بین 150 تا 200 میلیمتر می باشد وحداکثر گرمای آن 45 و حداقل آن یک درجه سانتیگراد می باشد. این منطقه رویهم رفته آب و هوایی گرم و متغیر دارد، به طوریکه زمستانهای آن سرد و تابستانهایش گرم می باشد.جمعیت شهرستان جهرم 200هزار نفر می باشد که نیمی از آن در روستاها ساکن هستند. شهر جهرم از 12 محله قدیمی تشکیل گردیده که 6 محله آن در غرب شهر و 6 محله آن در شرق شهر واقع گردیده است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به افزایش جمعیت دو محله جدید به نام کوی سحر خیز واقع در شمال غربی و کوی مهدیه در جنوب شهر ایجاد گردیده و سه شهرک جدید بنام شهرک انقلاب واقع در جنوب غربی و شهرک فاطمیه (خارقان) در شمال شرقی و شهرک شهید دستغیب در شمال غربی احداث شده است. شهر جهرم با نخلستانهای زیبا و سرسبزش منظره ای بسیار دلنشین به خود گرفته است. و دارای مردمی سخت کوش و صبور می باشد که از استعدادهای بالایی برخوردارند. باغداری مرکبات و خرما در جهرم ارزش اقتصادی بالایی برخوردار بوده و سهم قابل ملاحظه ای در ترکیب درآمد کشاورزی این شهر داراست. فعالیت مردم این شهر حول و محور فعالیتهای کشاورزی است و صنایع و کارخانه ها بیشتر در حد تأمین برخی از احتیاجات عمومی شهرستان است.شهرستان جهرم از گذشته بعنوان یک شهر مذهبی مورد توجه بوده و از نظر حس نوع دوستی و ابراز همدردی و تعاون بی نظیرند. وجود دانشگاها در جامعه ای که اکثریت افراد از نظر فرهنگ در سطح بالایی قرار دارند، وجود حوزه علمیه امام خمینی در شهرستان و گرایش قشر جوان به این سمت و وجود روحانیون آگاه در سطح شهرستان از ویژگیهای فرهنگی منطقه به شمار می رود. و مهمترین ارزش اجتماعی که مردم به آن توجه دارند مبارزه با مفاسد اجتماعی و بی حجابی است . با توجه به اینکه جو حاکم جو مذهبی بوده و روحانیت مبارز شهر بحمدالله توانسته اند مردم را نسبت به شناخت اسلام و اعتقادات مذهبی در حد قابل توجهی آشنا نموده و مردم کمتر به سوی فساد روی آورند و با توجه به ارتباط نزدیک و عمیق روحانیت و توده مردم از قدیم الایام همچنین مبارزه تعدادی از روحانیون با رژیم شاهنشاهی و دشمنی آنها با خان ها و فئودال ها رابطه آحاد مردم اعم از شهری و روستایی با روحانیون رابطه مرید و مراد بوده و احترام خاصی برای یکدیگر قائلند. وجود روحانیون آگاه و مبارز و زحماتی که در این راه کشیده اند میزان پایبندی مردم به مسائل شرعی در حد بسیار بالایست و کمتر خانواده ای پیدا می شود که بی تفاوت نسبت به مسائل شرعی باشد و مردمی مذهبی و مؤمن و تابع فرمان روحانیت بوده و تجمع و حضور مردم در مراسمهای مذهبی و مساجد و حسینیه ها و برپایی نماز جمعه در زمان طاغوت مؤید این مطلب می باشد. یکی از دلایل مذهبی بودن و در صحنه بودن در زمان ستم شاهی، جلوگیری از ورود شاه معدوم به این شهرستان می باشد. روحانیت مبارز با همکاری مردم شبانه و اقدام به پخش اعلامیه و شعار نویسی علیه رژیم ستم شاهی نموده و در مراسمهای سوگواری امام حسین (ع) شعارهای ضد رژیم در قالب شعارهای مذهبی توسط مردم سر داده می شد. به واسطه تظاهرات چشم گیر مردم و بالا بودن سطح فکری و مذهبی مردم باعث گردید که در این شهرستان توسط عمال رزیم شاه حکومت نظامی برقرار شود و علی رغم حکومت نظامی مردم دست از فعالیت سیاسی، مذهبی خود برنداشتند و همچنان به فعالیت خود علیه نظام ادامه داده و شهدایی را تقدیم انقلاب کردند. شرکت گسترده در جبه و جنگ ، کمک های نقدی و جنسی چشمگیر بوده است علاوه بر حضور همه جانبه در جنگ و دادن بیش از 2000 شهید و جانباز سهم بسزایی در دفاع از مملکت اسلامی داشته اند.

8-شهرستان خنج:

شهرستان خنج دارای فرهنگ و تمدن دیرین و چند هزارساله است، همچنین آثار و نشانه های گرانقدری از تاریخ و فرهنگ دوره ساسانی و دوران صفوی، ایلخانان را در مشتهای بسته خود نگه داشه که هنوز آن طور که باید شناخته نشده است. خنج یک مجموعه گمنام و پرغنای تاریخی است، با کتیبه هایش از تاریخ می گوید و با آخرین خشتهای به جای مانده از کاروانسرا ها و مدارس نمائی از فرهنگ دیرین را پیش روی می گشاید . آثار تاریخی آن که ثروت معنوی سرشاری را نثار این شهرستان می کند عبارتند از:
امامزاده شاه فخرالدین
مسجد و بقعه حاج محمد ابونجم
مناره کاشی و مقبره شیخ دانیال خنجی
امامزاده شیخ شعیب
تپه بزرگ معروف به تنب تنگر

فرهنگ و زبان :

فرهنگ را می توان مجموعه رفتارهای اکتسابی و ویژگیهای اعتقادی و باورهای یک جامعه تعریف کرد تاکنون در خنج جنبه های معنوی فرهنگی بر جنبه های مادی فرهنگی غلبه داشته و از غنای فرهنگی برخوردار بوده، شهرستان خنج با وجود آثار و بقعه های فراوان مساجد ، مناره ها، گنبدها، شیوخ و دانشمندان صلحا و عرفانی نامی مرکز انتشار اسلام و مرکز حلال مشکلات جوامع اطراف بوده و نشان از عظمت فرهنگ آن در گذشته دارد بطوریکه اکثر علما و عرفا خنج را محلی مناسب برای زندگی معنوی و دنیوی خود برگزیده و به این شهر مهاجرت می کرده اند. زبان خنجی، یکی از لهجه های لارستانی است که در بین مردم خنج و اطراف آن صحبت می کنند و تعدادی از مردم شهرستان نیز به زبان فارسی و بعضاً ترکی صحبت می کنند.

موقعیت جغرافیایی و اقلیمی:

این شهرستان از شمال به شهرستان قیروکارزین، از جنوب به شهرستان لامرد و مهر و از شرق و شمال غربی به شهرستان لارستان محدود می شود. این شهرستان به مرکزیت شهر خنج دارای دو بخش و چهار دهستان و چهل و دو روستا می باشد که دورترین روستای این شهرستان روستای گورده در جنوب غربی به فاصله 120 کيلومتر و نزدیکترین آن روستای سده با 2 کیلومتر می باشد که در شمال غربی شهر خنج قرار دارد. میانگین متوسط دما در این شهرستان 20 درجه سانتی گراد و دارای تابستانی طولانی و زمستانی کوتاه است. میانگین بارندگی 200 میلیمتر در سال می باشد. به دلیل دارا بودن دشتها و چراگاههای فصلی و کوهستانی ، این منطقه پذیرای هزاران عشایر کوچ رو در فصل پاییز و زمستان می باشد که بیشترین آنها از ایل قشقایی می باشند . این منطقه علی رقم دارا بودن اقلیم خشک با تلاش کشاورزان زحمتکش محصولاتی از قبیل خرما، گندم، جو، کنجد، تنباکو، پنبه و محصولات جالیزی دارد که بخشی از آن به بازارهای شهرستانهای مجاور صادر می گردد. شغل مردم در این شهرستان به ترتیب اهمیت تجارت ، کشاورزی و دامداری می باشد.

9-شهرستان پاسارگاد:

پيشينه تاريخي ( زبان – فرهنگ وآداب ورسوم )

اين شهرستان متشکل از دو بخش مرکزي و هخامنش مي باشد.سعادت شهر به عنوان مرکز شهرستان در کنار دو دهستان کمين و سرپنيران بخش مرکزي را تشکيل مي دهد.شهر سعادت شهر از 5 محله سعادت شهر، علي آباد، بوکان، سراج آباد و نواجرد تشکيل شده است و در اين شهر 3094 خانوار مرکب از 7915 نفر مرد و 7671 زن زندگي مي کنند.دهستان کمين جمعاً از 22 آبادي با مرکزيت روستاي جيسقان 5573 نفر را در قالب 1183 خانوار خود جاي داده است که از اين تعداد 2888 نفر مرد و 2685 نفر زن مي باشند.از ميان اين 33 آبادي 11 روستاي اکبر آباد، جيسقان، قوام آباد، دولت آباد، همت آباد، حسن آباد، رحمت آباد، کرم آباد ، وکيل آباد، ابوالمهدي و اسلام آباد داراي شوراهاي اسلامي 3 نفره بوده و روستاي اکبر آباد، جيسقان، قوام آباد، عليرسيده و دولت آباد داراي دهياري مصوب مي باشند.در قسمت شمالي سعادت شهر دهستان سرپنيران با مرکزيت نعيم آباد جاي گرفته که 18 آبادي کوچک و نسبتاً بزرگ، گرد هم آورده است.روستاهاي نعيم آباد، گمبکان، رکن آباد، حسين آباد، کته ميان و کتوري داراي شوراي اسلامي و نعيم آباد مرکز دهستان داراي دهياري مصوب مي باشد.بخش هخامنش به مرکزيت روستاي مشهد مادر سليمان در فاصله 21 کيلومتري شمال سعادت شهر قرار دارد.روستاهاي ابوالوردي، کردشول، مبارک آباد و دهنو از توابع اين بخش مي باشند که هر ساله به جهت وجود آرياثار باستاني در اين منطقه بازديد کندگان فراواني را به سوي خود جذب مي نمايند.

موقعيت جغرافيايي:

شهرستان پاسارگاد در ميان دو رشته کوه از کوههاي زاگرس واقع شده است. از سردسيرات استان فارس است که مرکزيت آن سعادت شهر مي باشند که بين مدارهاي 30 تا 20 و 30 عرض شمالي و 45/52 تا 30/53 طول شرقي از نصف النهار مبدا قرار دارد.ارتفاع شهرستان از سطح آبهاي آزاد حدود 1700 متر است. اين شهرستان از شمال به شهرستان خرمبيد و آباده - از غرب به شهرستان اقليد و مرودشت- از جنوب به شهرستان مرودشت و از شرق به شهرستان ارسنجان مشرف مي باشد.نژاد مردم آريايي و از طوايف تاجيک لر، کردکشکولي، ترک، عرب، علي شاقلي، ميش مست، کلمبه، حنايي، ايل خاص و ابو موسي مي باشند.دين مردم اسلام است و شيعه اثني عشري هستند و به زبانهاي فارسي و تعداد اندکي به زبانهاي ترکي و عربي صحبت مي کنند.

آب و هوا:

از نظر اقليمي و کليما تولوژي داراي آب و هواي معتدل مديترانه اي با زمستانهاي نسبتاً سرد و تابستانهاي معتدل مي باشد.ميانگين بارش منطقه حدود 400 ميلي متر در سال است که عمدتاً به صورت برف در ارتفاعات و باران در دشت ها مي باشد.توده هاي هوايي که منطقه را تحت تاثير قرار مي دهد عبارتند از: توده هاي مديترانه اي که از اواسط پاييز تا اوايل بهار به منطقه مي وزند و باران آور مي باشند.توده هاي سردسير، توده هاي گرم و خشک عربستان و بادهاي موسمي که در تابستان از اقيانوس هند مي وزند و باعث ايجاد رگبارهاي زودگذر مي شوند.

شبکه آب ها:

تنها رودخانه دايمي بخش، رودخانه بلاغي (پلوار) سيوند است که از کوههاي خرم بيد و سرحد چهار دانگه سرچشمه مي گيرد و در جنوب شهر مرودشت به رود کر پيوست و به درياچه بختگان مي ريزد.هم اکنون سد عظيم سيبويه بر روي اين رود در حال احداث است که با تکميل و اتمام آن آينده اي روشن پيش روي بخش مي باشد.