درباره جايزان

معرفی جایزان

جایزان,

بخش و شهری در شهرستان امیدیه در استان خوزستان .

1) بخش جایزان به مرکزیت شهر جایزان واقع در جنوب شرقی استان خوزستان . از شمال به بخش مرکزی شهرستان رامهرمز از مشرق به بخش بهمئی استان کهگیلویه و بویراحمد از جنوب شرقی به بخش مرکزی شهرستان بهبهان از جنوب به بخش آغاجاری شهرستان بهبهان از جنوب غربی به بخش مرکزی شهرستان امیدیه و از مغرب به بخش رامشیر شهرستان رامهرمز محدود می شود و مشتمل است بر دهستانهای جایزان (به مرکزیت جایزان ) و جولکی (به مرکزیت آبادی جولکی ) و مجموعا 57 آبادی (سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خوزستان ص 40). بخش جایزان بیشتر در دشت واقع شده و ارتفاع اکثر نقاط آن کمتر از 250 متر است ( رجوع کنید به فرهنگ جغرافیائی آبادیها ج 91 ص 12 26 84 ـ 85 179 249ـ250). رودهای مارون * و بابااحمد در این بخش جاری اند (افشین ج 1 ص 105 167 جعفری ج 2 ص 118). رود دائمی بابااحمد با نام تنگ نایب از ارتفاع هشتصد متری دامنة کوه مقر در 45 کیلومتری جنوب شرقی رامهرمز سرچشمه می گیرد و پس از پیوستن ریزابة دیگری به آن به رود بابااحمد تغییر نام می دهد. این رود ــ که مسیر کلی اش ابتدا جنوبی و سپس غربی است ــ 45 کیلومتر طول دارد و در ارتفاع 150 متری در کنار روستای کرفنج بالا به رود مارون می پیوندد (جعفری همانجا). سد انحرافی مارون واقع در این بخش هفت هزار هکتار از زمینهای بخش را آبیاری می کند (سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خوزستان ص 416).

این بخش از گیا دارای درختان کنار گز بید زبان گنجشک سدر و اکالیپتوس و گیاهانی مانند گل گاوزبان گل زرد نعناع پونه و گیاهان علوفه ای است . از زیا شغال گرگ روباه خرگوش و کبک در این بخش زندگی می کنند. آب و هوای این بخش گرم و خشک است ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ج 91 ص 12 26 و جاهای دیگر).

رزم آرا در حدود 1330 ش جایزان را دهستان و آبادی ای در بخش رامهرمز شهرستان اهواز از استان خوزستان (جزو استان ششم ) دارای ده آبادی و 100 1 تن سکنه ذکر کرده است ( رجوع کنید بهج 6 ص 98ـ99). در کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور (چاپ 1329 ش ) از دهستان جایزان با سیزده ده یاد شده است که تعدادی از آنها در دشت و تعدادی در دامنة کوه بودند (ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ج 2 ص 207ـ 208 210). امام شوشتری در 1231 از آن به عنوان دهات رامهرمز نام برده است ( رجوع کنید به ص 205). جایزان در 1355 ش جزو دهستانهای تابعة بخش حومة شهرستان رامهرمز بود ( رجوع کنید بهایران . وزارت کشور ص 13). در 1365 ش بر اساس مصوبة شمارة 53/5/1/11521 مورخ 16 اسفند 1365 دهستان جایزان (به مرکزیت روستای جایزان ) مشتمل بر 26 روستا جزو شهرستان رامهرمز استان خوزستان شد (ایران . قوانین

و احکام 1370 ش ص 697). با تبدیل بخش امیدیه به شهرستان امیدیه جایزان (به موجب مصوبة شمارة 7699/ ت 16877 ک مورخ 17 مهر 1375) به عنوان بخش با دو دهستان جایزان و جولکی مشتمل بر 32 روستا یک مزرعه و 24 مکان (نقاطی که روستا نیستند و بیشتر محل فعالیتهای غیرکشاورزی اند) در ترکیب شهرستان امیدیه قرار گرفت (ایران . قوانین و احکام 1376 ش ص 579 سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خوزستان ص 40). جمعیت آن طبق سرشماری 1375 ش 071 12 تن بود (مرکز آمار ایران 1376 ش ص 18).

بیشتر اهالی بخش جایزان به کشاورزی باغداری دامداری و پیشه وری اشتغال دارند. کشاورزی به دو صورت آبی

و دیم است . در کشاورزی آبی اراضی با آب رودخانه و

چاههای عمیق آبیاری می شوند و آب آشامیدنی مردم از چاههای عمیق تأمین می گردد. محصولات عمدة زراعی

آن گندم جو برنج کنجد باقلا یونجه شبدر و خرماست .

این بخش دارای ذخایر نفتی است که نفت آن استخراج

می گردد (رزم آرا ج 6 ص 98 فرهنگ جغرافیائی آبادیها همانجاها).

اهالی بخش از طوایف بهمئی بهبهانی سادات آغاجاری درویش و عرب زیدونی هستند. آنان شیعة دوازده امامی اند و به زبانهای فارسی (به گویش لری ) و ترکی و عربی تکلم می کنند (رزم آرا ج 6 ص 98ـ99 102210 فرهنگ جغرافیائی آبادیها ج 91 ص 26 84 ـ 85 179).

در بخش جایزان زیارتگاهی به نام امام رضا با گنبدی ساده و کوتاه وجود دارد ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ج 91 ص 26 اقتداری ص 682). قلعة خلیلی جایزان (به ابعاد 75*65 متر) با چهار برج و سردر ورودی عریض و دروازه در ابتدای جایزان قرار دارد. .این قلعه در اواخر دورة قاجار از خشت و گل بنا شده است (اقتداری همانجا).

راههای اصلی آغاجاری ـ رامهرمز و بهبهان ـ رامهرمز از این بخش می گذرد. ده جایزان کهنه واقع در بخش جایزان در ارتفاع حدود 140 متری در دشتی گرم و خشک در 63 کیلومتری شمال غربی بهبهان و مغرب رود مارون واقع است ( رجوع کنید به امام شوشتری همانجا فرهنگ جغرافیائی آبادیها ج 91 ص 85 جعفری ج 3 ص 327).

2) شهر جایزان . در ارتفاع 150 متری از سطح دریا در دشتی در شمال این بخش و در حدود 130 کیلومتری شهر اهواز قرار دارد ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ج 91 ص 84 جعفری همانجا).

رودخانة مارون در مغرب شهر جایزان جاری است که زمینهای پیرامون آن را آبیاری می کند ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها همانجا). حداکثر دمای آن در تابستان 50 حداقل آن در زمستان 5ر3 - و مقدار بارش سالانة آن 5ر340 میلیمتر است ( سازمان هواشناسی کشور ص 46). جایزان به موجب تصویبنامة هیئت وزیران در 12 خرداد 1379 (شمارة مصوبة 9912/ ت 21295 ک ) به شهر تبدیل شد (ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی 1382 ش ب ذیل «استان خوزستان »).

این شهر در مسیر بهبهان ـ رامهرمز قرار دارد ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها جعفری همانجاها). مزرعة سولکی در جنوب غربی این شهر قرار دارد ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ج 91 ص 84 ـ 85).

شهر جایزان طبق سرشماری 1375 ش 843 1 تن جمعیت داشته و دارای 328 خانوار بوده است (مرکز آمار ایران 1376 ش همانجا).

از پیشینة شهر جایزان اطلاع چندانی در دست نیست . محمدحسن خان اعتمادالسلطنه (متوفی شوال 1313 ج 4 ص 1900) فاصلة جایزان ـ باشت را 26 فرسنگ (هر فرسنگ معادل شش کیلومتر) ذکر کرده است .

منابع : اطلس راههای ایران تهران : گیتاشناسی 1381 ش اعتمادالسلطنه یدالله افشین رودخانه های ایران تهران 1373 ش احمد اقتداری خوزستان و کهگیلویه و ممسنی : جغرافیای تاریخی و آثار باستانی تهران 1359 ش محمدعلی امام شوشتری تاریخ جغرافیائی خوزستان تهران 1331 ش ایران . قوانین و احکام مجموعة قوانین سال 1375 تهران : روزنامة رسمی کشور 1376 ش همو مجموعة قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور: از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال 1369 تهران 1370 ش ایران . وزارت کشور تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران تهران 1355 ش ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور ج 2 تهران 1329 ش ایران . وزارت کشور. معاونت سیاسی . دفتر تقسیمات کشوری نشریة اسامی عناصر و واحدهای تقسیماتی ( به همراه مراکز ) تهران 1382 ش الف همو نشریة تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شمارة مصوبات آن تهران 1382 ش ب عباس جعفری گیتاشناسی ایران تهران 1368ـ1379 ش رزم آرا سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خوزستان

آمارنامة استان خوزستان سال 1379 تهران 1380 ش سازمان هواشناسی کشور سالنامة آماری هواشناسی : 76ـ 1375 تهران 1378 ش فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ج 91: بهبهان تهران : سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح 1370 ش مرکز آمار ایران سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: شناسنامة آبادیهای کشور استان خوزستان شهرستان رامهرمز تهران 1376 ش همو سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: شناسنامة بخشهای کشور کل کشور تهران 1378 ش نقشة تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران مقیاس 000 500 2:1 تهران : سازمان نقشه برداری کشور 1379 ش نقشة کشور جمهوری اسلامی ایران مقیاس 000 000 1:1 تهران : ادارة جغرافیائی ارتش 1366 ش .

/ علی اکبر نجفی کانی /

درباره جايزان

مطالب مشابه :

درباره جايزان

گذر واژه جاپلق و چگونگی پیدایش

روستا شناسی

ثَلاث باباجانی

سیمای مختصر و آماری از شهرستان باشت