تعریف مکانیزاسیون و اهمیت ماشین در کشاورزی

چرا مكانيزاسيون؟
يكي از اهداف مكانيزاسيون افزايش توليد و كسب سود بيشتر است. افزايش توليد با افزايش سطح زير كشت و افزايش مقدار توليد در واحد سطح ميسر مي شود و مكانيزاسيون در پي اجراي هر دو روش است؛ يعني از يك طرف با افزايش تعداد و ظرفيت ماشينها و نيز احياي زمين هاي باير، سنگلاخي و فقير باعث افزايش سطح زير كشت مي شود و همچنين با بهبود كيفيت كار ماشينها و افزايش دقت آنها بر اساس نياز گياه و نيز بهبود ساير عوامل غيرماشيني مثل مسائل خاك شناسي ،بهبود كيفيت آبياري، اصلاح بذر، بهينه سازي عمليات، افزايش توليد در واحد سطح را باعث مي شود.از طرف ديگر مكانيزاسيون توانسته است با كاهش نيروي كارگري و انجام به موقع عمليات، كاهش چشمگيري در هزينه ها و افزايش درآمد داشته باشد كه بهره وري و ظرفيت بالاي ماشين در رسيدن به اين هدف نقش عمده اي داشته است. اصولاً مكانيزاسيون دنبال آن است كه افزايش مقداري در هزينه ها باعث افزايش مقدار بيشتري در درآمد شود و بايد به خاطر سپرد كه بزرگترين عامل پذيرش اجتماعي يك ايده جديد و يا ماشين جديد مقدار هزينه آن و اثر آن بر درآمد است.
با به كارگيري مكانيزاسيون و تكنولوژي روز مي توان عمليات كشاورزي را در زمان مقرر انجام داد. انجام به موقع عمليات كشاورزي با توجه به شرايط جوي خصوصاً در مراحل كاشت و برداشت محصول از ضررهاي عمده اي جلوگيري مي كند. به عنوان مثال با مركب كردن ماشينها و يا افزايش ظرفيت ماشينها مي توان از اين گونه زيانها جلوگيري نمود و مكانيزاسيون همواره در تكاپوي انجام آن بوده است. امروزه اين مسأله در كشورهاي پيشرفته به صورت جدي دنبال مي شود و تحقيقات زيادي براي تعيين بهترين زمان انجام عمليات مختلف صورت مي گيرد كه بعد از تعيين اين مورد با به كارگيري تكنولوژي هاي مختلف ماشيني درصدد انجام به موقع عمليات براي كسب بهترين عملكرد هستند.يكي ديگر از مزاياي مكانيزاسيون، ايجاد رغبت و جذابيت براي انجام كار كشاورزي است كه اين كار با استفاده از كاهش سختي كار صورت گرفته است. در واقع كاهش سختي كار نه تنها در جذابيت كار كشاورزي و افزايش سرمايه گذاري در اين بخش مؤثر است بلكه حتي در كيفيت و دقت عمليات و نيز بازده كار تأثير به سزايي دارد.
شاخص هاي مبنا
الف) درجه مكانيزاسيون
شاخصي است كه كميت را در مسائل مكانيزاسيون بررسي مي كند و عبارت است از مقدار عمليات مكانيزه انجام شده به كل عمليات مكانيزه مورد نياز و يا به عبارت ديگر نسبت سطحي كه در آن عمليات مكانيزه مورد نياز انجام شده به كل سطح مي باشد. چنانچه بخواهيم از ديد تخصصي به موضوع بنگريم، درجه مكانيزاسيون را مي توان به صورت شاخصي كمي و كاملاً مشخص و نيز كميتي قابل اندازه گيري و قابل مقايسه با سطوح مختلفي از درجات مكانيزاسيون در نظر گرفت.
به عنوان مثال اين شاخص براي مقايسه روند رشد مكانيزه هر نوع عمليات ماشيني در سال هاي مختلف و يا نيز براي مقايسه درجه مكانيزه عمليات مختلف با يكديگر كاربردي به سزا دارد كه در تجزيه و تحليل علل و عوامل آنها و نيز يافتن راهكارهايي مناسب بسيار مؤثر خواهد بود. ذكر يك مثال، كمك بيشتري جهت درك اين مسئله خواهد كرد: به عنوان مثال، چنانچه درجه مكانيزاسيون براي شخم جهت كشت گندم آبي ۱۷/۹۶ درصد و عمليات ديسك زني ۶۲/۸۲ درصد و كودپاشي ۷/۴۴ درصد و ماله كشي ۱/۲۸ درصد و عمليات كاشت ۵۶ درصد باشد، اين بدان مفهوم است كه از مجموع كل سطوحي كه در آن گندم آبي كشت مي شود، ۱۷/۹۶ درصد آن به صورت مكانيزه شخم خورده، ۶۲/۸۲ درصد آن به صورت مكانيزه ديسك خورده، ۷۷/۴۴ درصد آن به صورت مكانيزه كودپاشي شده، ۱/۲۸ درصد آن به صورت مكانيزه ماله كشي شده و بالاخره ۵۶ درصد عمليات كشت گندم آبي به صورت مكانيزه بوده است.با دقت بيشتر به اين مثال درمي يابيم كه درجه مكانيزه عملياتي كه انرژي زيادتري مي طلبند مانند شخم و ديسك نسبت به عملياتي كه انرژي كمتر ولي كنترل و دقت بيشتري مي طلبند مانند بسياري از عمليات داشت، بسيار بيشتر است و اين به علت طاقت فرسا بودن عمليات انرژي خواه و صرفه اقتصادي بيشتر در انجام مكانيزه آنها و نيز وجود محدوديت زماني بيشتر براي انجام آنهاست كه سبب شده انجام آنها به ماشين واگذار شود.
ب) سطح مكانيزاسيون
اين فاكتور، كيفيت را در مكانيزاسيون بررسي مي كند و در واقع نسبت مجموع كل توان كششي موجود در كشور به مجموع كل سطح زمين هاي زراعي كشور است.
ضريب تبديل، ضرب در مجموع كل توانهاي كششي موجود در كشور، تقسيم بر سطح زير كشت، مساوي سطح مكانيزاسيون
واحد سطح مكانيزاسيون غالباً به صورت اسب بخار بر هكتار مي باشد.

آشنایی با وضعیت کشاورزی سنتی ایران
ایران از قدیم الایام مهد تمدن های باستانی و یکی از مراکز تولید مواد کشاورزی دنیای باستان بوده است.به طوری که بسیاری از پیشرفتهای کشاورزی و دامپروری مانند پرورش اسب و ترویج نباتات سودمند را باید مرهون زحمات و ابتکارات اهالی این مرزوبوم دانست. حفاری هایی که در تپه ی سیالک کاشان انجام یافته ، نشان می دهد که حدود شش هزار سال پیش ، کشاورزی در میان مردم آن منطقه معمول بوده و ایرانیان متمدن قرن ها پیش از این در این راه کار کرده اند. از نقش روی استوانه ای که در شهر شوش کشف شده ، معلوم گردیده که در سه هزار سال قبل از میلاد مسیح مردم ایران گندم را در مخزن هایی که امروزه هم در بعضی از نواحی دیده می شود ،ریخته و انبار می کرده اند. یونجه ، این علوفه ی پر ارزش برای دام ها ، توسط ایرانیان به یونان و سپس به روم و سایر نقاط جهان برده شد.
ابزارهای کشاورزی که در ایران باستان به کار می رفت شامل انواع ابزارهای دستی ساده مانند بیلها، کج بیلها ، داسهای دسته کوتاه ، کلنگ و وسائل دامی چوبی از قبیل گاوآهن ، هرسهای دندانه ای ، خرمن کوبها و غیره بوده اند.
منبع توان و ابزارهای کشاورزی معمول امروزی در نقاط مختلف کشور بخصوص در نقاط دورافتاده به مرور زمان تغییر زیادی پیدا نکرده و با ابزارهای قدیمی فرق چندانی ندارند. هنوز در اکثر نقاط دور افتاده ی کشور از یک یا دو جفت گاو به عنوان توان کششی منحصر به فرد و از گاوآهن های دامی چوبی و هرسهای دندانه ای ، خرمن کوبها و سایر وسائل که اکثرا از چوب ساخته شده اند به عنوان ابزار مورد نیاز استفاده می گردد.
شرایط و امکانات توسعه ماشین های کشاورزی در ایران

در کشور ما استفاده از تراکتور و ماشبن های کشاورزی خیلی دیرتر از کشورهای اروپایی و امریکا شروع شد و اصولا در قرن هیجدهم که در اروپا گاوآهن های فلزی برگردان دار معمول شد، و در قرن نوزدهم که خرمن کوبهای جدید در امریکا اختراع گردید ، در وسائل و ادوات کشاورزی کشور ما هیچگونه تغییری حاصل نگردید. عملا در طول 50 تا 60 سال اخیر بوده است که به تدریج کشاورز ایرانی با انواع ماشین های کشاورزی آشنا شده است، اما هنوز هم آن طوری که شرایط امروز ایجاب می کند کشاورزی مملکت ما ماشینی نگشته است و در مواردی هم که این امر به صورتی انجام گرفته است ، به علل بنیادی مواجه با مشکلات عدیده ای می باشد که همه ی دست اندرکاران و منخصصین کشاورزی ماشینی با آن آشنا هستند.
اولین گاوآهن فلزی برگردان دار دامی در زمان ناصرالدین شاه قاجار به ایران وارد شد و در ارومیه مورد استفاده قرار گرفت . اولین نمایشگاه ماشین های کشاورزی در سال 1300 خورشیدی در تهران برگزار گردید . اولین تراکتور نفتی ساده به دستور رضاخان در سال 1308 بری مدرسهی فلاحت خریداری گردید و این مدرسه بعدها به دانشکده کشاورزی تبدیل شد. با وقوع جنگ جهانی دوم و مشکلات داد و ستد با کشورهای فروشنده و همچنین اثرات این جنگ در امور داخلی کشور، عملا این طرح متوقف و بهره برداری از آن نیز مسکوت ماند. پس از جنگ کمکم سرمایه داران و بعضی از شرکت ها شروع به وارد کردن تراکتور در ایران نمودند. ابتدا روستاییان از پذیرفتن تراکتور و ماشین های کشاورزی در مزارع خود خودداری می کردند و اعتقاد داشتند که برکت کشاورزی در سم گاوها می باشد، ولی به تدریج که با نتایج کار آشنا شدند تا حدودی آنها را پذیرفتند.
آغاز فعالیت بنگاه توسعه ماشین های کشاورزی از سال 1331ر حقیقت سرآغاز ماشینی کردن کشاورزی ایرا ن به شمار می رود. این مؤسسه از سال 1331 تا سال 1336 خود اقدام به وارد کردن تراکتور و ماشین های کشاورزی می نمود و آنها را به اقساط به فروش می رساند ، اما از سال 1336 تا سال 1345 بنگاه به متقاضیان خرید تراکتور وام میداد تا آنها مطابق سلیقه و امکانات خود اقدام به خرید تراکتور و کمباین و سایر ادوات کشاورزی بنمایند.این طرز کار سبب شد که به تدریج مارک های مختلف تراکتور و کمباین م به تعداد کمی وارد کشور شود و چون برای فروشندگان تامین لوازم یدکی و تعمیرگاه های لازم مقرون به صرفه نبود، اغلب این وسائل در مدت کوتاهی از کار افتاده و بی استفده می ماند.
در سال 1345 قراردادی با کشور جمهوری رومانی منعقد شد که طی آن تعدادی تراکتور و سایر ادوات کشاورزی از جمله گاوآهن و ... از طریق بنگاه توسعه ماشین های کشاورزی در اختیار کشاورزان گذاشته شود. طبق این قرار داد در مراکز عمده فروش اقدامات لازم برای تاسیس نمایندگیهای لوازم یدکی تعمیرگاه های ثابت و سیار به عمل آمد. به موازات این قرارداد از سال 1346 شروع به ساخت کارخانه ی تراکتور سازی تبریز شد که از سال 1349 بهره برداری از آن آغاز شد، قطعات تراکتور از رومانی وارد و در آن کارخانه مونتاژ گردید .در حال حاضر مونتاژ تراکتورهای مسی فرگوسن نیز در این کارخانه انجام می گیرد، همچنین کارخانه ی جاندیر اراک به مونتاژ تراکتور ، کمباین و سایر ادوات کشاورزی جاندیر پرداخت.
در حال حاضر کارخانه جات تراکتورسازی ایران ، تراکتورهای یونیورسال مدل 650m با توان 65 اسب بخار، تراکتور مسی فرگوسن مدل 399 با توان 110 اسب بخار و مدل285 با توان 75 اسب بخار و مدل 240 با توان 47 اسب بخار و تراکتورهای مدل 750itm با توان 75 اسب بخار را تولید می کند.
نیروی کار انسانی و لزوم استفاده ی ماشین در کشاورزی ایران

با توجه به ارقام و آمار موجود و تقلیل جمعیت روستایی، به طور طبیعی نیاز به تراکتور و ماشین های کشاورزی جهت جبران توان انسانی بیشتر خواهد شد . اما در تامین توان مکانیکی مورد نیاز، بررسی انواع تراکتور و ماشین های مورد نیاز کشاورزی ایران با توجه به سطح پایین تکنولوژی در کشور و به خصوص روستاها که متناسب با سطح محدود زیر کبرای هر کشاورز و دامدار می باشد باید مورد توجه قرار گیردو سعی در بالا بردن دانش کشاورزی کشاورزان و آموزش آنها در استفاده ی صحیح از ماشین، شود. به خصوص تلاش در محدود کردن انواع تراکتورها و ماشین های وارده به چند نوع متناسب با شرایط خاص مناطق مختلف کشور ، و سعی در ساختن بعضی ما شین ها وابزار در داخل کشور که امکان ساخت آنها وجود دارد ، تامین و ساخت لوازم یدکی ، تربیت کارگران ماهر و متخصصین برای به کار بردن تراکتور و ماشین های مورد نیاز و ایجاد تعمیرگاه ها به تعداد کافی در نقاط مختلف کشور، از جمله برنامه هایی است که در آینده باید به طور وسیع و کاملتر انجام گیرد.
اهمیت مکانیزاسیون
افزایش و رشد روز افزون جمعیت در جهان اهمیت کشاورزی را بیش از گذشته برای تمام جوامع بشری مشخص می کند. اولین و مهمترین نیاز هر انسان٬ نیازهای غذایی اوست. حال این نیاز به صورت مستقیم و غیر مستقیم با کشاورزی در ارتباط است. یکی از رشته های موجود در کشاورزی مکانیزاسیون است. مکانیزاسیون در ایران از اهمیت فوق العاده ای بدلیل سطح وسیع زیر کشت ارقام مختلف برخوردار است.
با نگاهی به سرفصل درس ها و با توجه به کیفیت و کمیت آن ها مشخص می شود که داوطلب باید از توان و دانش بالا در زمینه های ریاضی و فیزیک و مدیریت و قدرت جسمانی مناسب برخوردار باشد و نیز باید توان تجزیه و تحلیل٬ قدرت تجسم و دقت کافی در مسائل آماری را دارا باشد. شایان ذکر است که بسیاری از کارهای صحرایی و کارگاهی و طرح های عملی در خارج از محیط های شهری است و فعالیت نسبتا زیادی را می طلبد.
مراکز مختلفی به صورت مستقیم و غیر مستقیم در فعالیت های کشاورزی نقش دارند که هر یک به تناسب نوع فعالیت خود٬ برای رفع نیازهای مربوطه٬ به جذب فارغ التحصیلان این رشته اقدام می نمایند. وزارتخانه های کشاورزی٬ جهادسازندگی٬ آموزش و پرورش و فرهنگ و آموزش عالی به صورت گشترده تر و سایر وزارتخانه ها٬ اداره ها و سازمان ها و مدراکز دولتی و خصوصی نظیر بانک های کشاورزی٬ مجتمع های کشت و صنعت٬ تعاونی های تولید٬ شرکت های سهامی زراعی یا مهندس زراعی و ... به صورت غیر مستقیم برای انجام کارهای فنی و مکانیزه ی خود اعم از طرح و محاسبه٬ اجرا و نظارت بر اجرای طرح های ماشینی کردن کشاورزی نیاز به استخدام تعداد کثیری از فارغ التحصیلان در رشته ی مهندسی مکانیزاسیون کشاورزی دارند.
تعداد واحدهای درسی که دانشجو باید در دوره ی کارشناسی مهندسی مکانیزاسیون کشاورزی بگذراند ۱۳۶ واحد است که تعداد ۲۱ واحد آن دروس عمومی٬ ۱۸ واحد دروس علوم پایه و ۸۷ واحد دروس اصلی کشاورزی است و تعداد ۱۰ واحد از ۱۳۶ واحد به عنوان دروس اختیاری در نظر گرفته می شود که توسط خود دانشجو انتخاب می گردد
سه اصطلاح متداول در مکانیزاسیون کشاورزی
در زمینه ی مکانیزاسیون کشاورزی و در جهت شناخت بهتر این رشته و توانایی های آن لازم است سه اصطلاح متداول در مکانیزاسیون کشاورزی را مطرح کنیم:
اولین شاخص، ضریب مکانیزاسیون است. این ضریب به مفهوم نیروی محرکه ی موجود به ازای هر هکتار می باشد.
دومین شاخص درجه ی مکانیزاسیون است که در واقع نسبت میزان عملیات مکانیزه به عملیات غیر مکانیزه است.
سومین شاخص ظرفیت مکانیزاسیون است که بیانگر انرژی مکانیزه مصرفی در واحد سطح می باشد و به واقع سرانه انرژی مکانیکی در بخش کشاورزی را بیان می کند.
لازم به توضیح است که این شاخص ها از مهمترین عواملی می باشد که میزان مکانیزاسیون را در بخش کشاورزی بیان می کند. اما باید توجه شود که هر کدام از کمیت های ذکر شده به تنهایی مفهوم درستی از مکانیزاسیون القا نمی کند بلکه با توجه به تمامی موارد بالا می توان برداشت بهتری از عددهای بدست آمده در اختیار داشت.
به عنوان مثال در برنامه چهارم توسعه هدف، دستیابی به ضریب مکانیزاسیون 1.18 اسب بخار است حال این عدد در ظاهر به مفهوم این است که به ازای هر هکتار، نیروی محرکه ی موجود، حدود 1.18 اسب بخار خواهد شد اما این چنین نیست. اگر به ضرایب دیگر توجهی نشود برداشتی مانند این مورد حاصل می شود. مثال ساده اینکه، تمامی تراکتورهای موجود در سطح کشور جهت کشت و کار و فعالیت های کشاورزی استفاده نمی شوند، برخی جهت حمل و نقل نیروی کار و برخی جهت انتقال کود و خوراک دام استفاده می گردند که بدون توجه به این مسئله تنها با اتکا به عدد و رقم نتیجه، سیاست گذاری های غلط در بخش کشاورزی خواهد بود.
علاوه بر مورد بالا ضریب مکانیزاسیون به شرایط و موقعیت منطقه ای بستگی زیادی دارد. به عنوان مثال مقایسه ی ضریب مکانیزاسیونی 24 برای ژاپن با ضریب مکانیزاسیون 2 تا 3 برای کشورهایی همچون آمریکا و استرالیا بدون در نظر گرفتن شرایط و موقعیت کشورها مقایسه ای بی ارزش و بی نتیجه است.
لازم به توضیح است جهت دستیابی به هدف مکانیزه نمودن کشاورزی در ایران مستلزم توجه موارد بالا می باشد اما در کنار این مسائل امید است سیاست های بهتری در زمینه ی واردات و یارانه های ماشین آلات کشاورزی اتخاذ گردد. یک ماشین کشاورزی بر خلاف اتومبیل های لوکس خارجی جهت تولید مواد غذایی مورد استفاده دارد و حال آنکه کشاورز برای خرید یک تراکتور 15 میلیون تومانی باید یکسال تا دو سال منتظر بماند و در نهایت پس از تلاش های طاقت فرسا و صرف هزینه های فراوان یک عدد تراکتور دریافت کند حال آنکه بسیاری از ادوات بهینه نیاز به توان بالای تراکتوری دارد که حال تنها شرکت های کشت و صنعت توان پرداخت هزینه های 100 تا 150 میلیونی این تراکتورها یا ماشین های کشاورزی را دارا می باشند.
یکی از مسائلی که در کنار این موارد باید بدان توجه شود این است که در حال حاضر تنها دغدغه در بین دولت مردان یکپارچه سازی اراضی کوچک است و بسیاری بر این باورند که استفاده از ادوات تنها در زمین هایی با وسعت زیاد بهینه می باشد اما مثال بارز برای رد این ادعا کشور آلمان است که با وجود کوچک بودن قطعات کشاورزی با مدیریتی مناسب و استفاده از ادوات مناسب تولید به صورتی بهینه افزایش یافته است.
حال این سوال مطرح می شود که آیا بهتر نیست با اختصاص حمایت های بیشتر دولت در بخش کشاورزی همانند بخش صنعت پیشرفت همگونی را کشور شاهد باشیم؟

تعریف مکانیزاسیون و اهمیت ماشین در کشاورزی

مطالب مشابه :

ایمنی ماشین آلات و خطرات مکانیکی

تعریف خودرو

تعریف صنعت

تعریف مکانیزاسیون و اهمیت ماشین در کشاورزی

ماشین ابزار چیست؟

تعریف تولید

تعریف فرآیند سایشی(ماشین های سنگ زنی)

فروش دستگاه تعریف کلید تمام خودروهای سواری زیر قیمت بازار

تعریف بازی

مشخصات ماشین های تزریق پلاستیک