چگونه روی چرم نقاشی کنیم؟ (قسمت چهارم)

انواع پوست مورد مصرف در ایران:
پوست بز : پوست بز به دلیل مجعد بودن و کوتاهی الیاف و چون اکثراً دارای موهای زبر و بدون خز واقعی است در حال حاضر از بازار مناسبتری برخوردار است. در تمام مناطق آسیا بویژه هند و ایران، پاکستان، چین و کشورهای آفریقای غربی بز فراوان یافت می شود.

نژادهای چین و آفریقای غربی و هند از نظر کیفیت شهرت بیشتری دارند.
« پوست قَره گل » معروفترین پوست ایران است. رنگ آن خاکستری و دارای شفافیت خاصی است این پوست بنام« کبودشیراز» معروف است.

در منطقه شمال غرب خراسان در گذشته مهمترین مرکز تهیه چرم و پوست ایران به شمار می آمد در حال حاضر گروه کمتری از ترکمنان و سایر مردم بومی به پرورش گوسفند مشغول هستند.
« مهمترین نژاد گوسفند » قره گل- مشکی کبود یا خاکستری که در ردیف بهترین پوستهای بره دنیا قرار گرفته است پرورش این بره بسیار رایج است.

«پرورش گوسفند و استفاده از پوست آن در ایران»
از گذشته های دور پرورش گوسفند و بز رواج داشته و صرف نظر از گوسفندان نژاد « قره گل » گوسفندان نژاد «بلوچ آذربایجان» و سایر نژادها در ایران نگهداری می شد، که بخش حاصله از پوست آنان برای تهیه انواع پوستها بکار می رفت و بخش دیگر به صورت « سالامبوریا» (آماده کردن پوست برای دباغی) ساخته و جذب بازارهای خارجی می شد.

پوست گاو: در ایران نژادهای مختلف گاو نگهداری می شود رنگ و نوع پوست آنها نسبت به نژاد و محل زیست متغیر است و پوست آن بیشتر به مصرف دکور- تزئینات و تخته پوست تزئینی می رسد. در بخشهایی از قوچان- درگز- شاندیز ، تولید نوعی پوستین از نوع پوست گاو و گاومیش بنا به سفارش مشتریان رواج دارد.

پوست شتر: با توجه به عدم مصرف گوشت شتر در ایران و به خاطر پرورش و نگهداری این حیوان در مناطق خشک بیشتر از این حیوان به منظور حمل و نقل استفاده می کنند به همین دلیل تولید پوست شتر در ایران چندان چشمگیر نسیت.

معمولاً در مناطق غیر شهری به مصرف دوخت پوستهای کم بها و رویه زیر اندازها می رسد.
در مورد پوستهایی مانند پوست آهو - خرگوش-گوزن و ... در مناطقی که محل زیست این حیوانات است بنابه سفارش مشتریان و شکارچیان توسط دباغان شهری انجام می گیرد.

پوست سالم و مرغوب:
اولین مشکلی که استفاده از پوست برای انسانها وجود داشته است پوسیدگی و فساد پوست تازه در برابر هوای تازه به خاطر نفوذ باکتریها و میکروبها و تجزیه پروتئین موجود در پوست است که به سرعت به وجود می آید و در صورت خشک کردن پوست در برابر آفتاب یا آتش حالتی خشک و شکننده به خود می گیرد و غیر قابل مصرف می شود پس به جرات می توان گفت که دباغی پوست همزمان با استفاده از پوست بوجود آمده و رشد کرده است.

از سال 1593 دباغی بازاج سفید جای خود را به روغن داده بدین ترتیب که پوست را در قالبهای مخصوص می کشیدند و قسمت گوشتی پوست را چندین بار به محلول زاج سفید و نمک و روغن آغشته می کردند.

نگهداری چرم:
پوست چندان با دوام نیست زیرا در معرض عوامل بیولوژیک قرار می گیرد و در برابر رطوبت محیط خود نیز حساس است اما روشهای گوناگونی برای نگهداری چرم وجود دارد مثل زدن مواد اضافی به پوست- دباغی پوست و تبدیل آن به چرم، می توان تا حدودی این معایب را ار بین برد ولی معایب ذاتی پوست با این روشها کاملاً از بین نمی رود (معایب ذاتی پوست مثل زخم و غده قدیمی است ).

اشیاء قدیمی یا موزه ای که از چرم ساخته شده اند و یا در ترکیب آنها چرم بکار رفته در معرض حمله عوامل بیولوژیک قرار می گیرند و در برابر درجه رطوبت محیط خود حساس هستند اگر رطوبت نسبی از 68 درصد بیشتر باشد باعث لک شدن چرم و لطمه دیدن آن می شود در مناطق گرمسیر اقدامات احتیاطی ویژه ای جهت حفاظت اشیاء چرمی در برابر حمله حشرات ضروری است.

در حال حاضر ترکیبات حشره کش بسیار موثر تجاری وجود دارد که البته قبل از استفاده از این حشره کشها باید آنها را مورد آزمایش قرار داد تا معلوم شود که چرم را لک نمی کند و هیچ ضرر دیگری ندارد.

وقتی چرم به مدت طولانی در هوای خشک و هوایی که رطوبت آن از 40 درصد کمتر است بماند، خشک می شود و انعطاف و نرمی خود را از دست می دهد و سخت و شکننده می شود و در موارد خاص لازم است چرم ترمیم شود تا انعطاف خود را بدست آورد.
تابلوهای نقاشی روی چرم نباید در معرض نور مستقیم خورشید قرار گیرد زیرا عمر مفید خود را از دست می دهد.

از آنجا که پوست تا پیش از پوسیدن نوشته بر آن دوام می یافته، بهترین ماده برای کتابت تا قبل از اختراع کاغذ بوده است در ایران پوست گاومیش ،گاو و گوساله مورد استفاده قرار می گرفته است.

دباغی با زاج:
احتمالاً بادوام ترین ماده مخصوص پوشش کتاب که شناخته شده در پوست های زاج شده هستند این پوست ها را به منظور حفاظت در محلولی از زاج و نمک قرار می داده اند.
حاصل کار ماده ای سفید، بادوام، قابل انعطاف و چرم مانند است که کاملاً برای مهرکوبی و درست کردن جلدهای ضربی مناسب است.

در حال حاضر کتابهای بسیاری که با این نوع پوست جلد شده اند حتی پس از گذشت صدها سال در شرایط خوبی در کتابخانه موجودند.

دباغی بازاج، اولین کوشش انسان برای استفاده از مواد معدنی در کار دباغی است و شامل خرد کردن تخته پوست در محلولی از سولفات مضاعف پتاس و آلومینیوم در دمای بین 20 تا 30 درجه سانتی گراد است زاج ترکیب دو گانه ای از سولفات های آلومینیوم و پتاس است که در خاورمیانه بسیار یافت می شود.

دباغان بابلی از سال 800 ق.م بازاج آشنا شده اند. که هنوز در دنیای عرب و بخش هایی از آفریقا متداول است. تهیه چرم نرم و سفید با این مواد را زاجی می خوانده اند تا از انواع دیگر دباغی چرم های بسیار مقاوم در مقابل آب و خواص فنی گوناگون دباغی متمایز شود.
بنابر اهمیت استفاده از پوست و ایجاد مقاومت بیشتر آن در برابر عوامل مخرب بیرونی به تدریج پوست خام از طریق دباغی کردن به چرم تبدیل شده است.

دباغی گیاهی:
دباغی گیاهی در اکثر مناطق جهان عرب هنوز به شیوه سنتی متداول است روش کار عبارت است از کاربرد برگ، پوست، تنه و ریشه درختانی که دارای تانن (ماده دباغی) می باشند که با آب، درون مخزن و یا گودالی در زمین قرار می گیرند و پوست حیوان در نتیجه تماس با این مواد گیاهی خود، نرم و به چرم مبدل می شود.

سابقه این گونه دباغی دست کم به چهار هزار سال قبل می رسد که در متون مصری و بابلی از آن یاد شده است و بعد ها نویسندگانی چون بقراط و پلینی اشارات مکرری به کاربرد مازو برای دباغی کرده اند.

چرم (پوست دباغی شده ) تا سده اخیر در نوشتن، نقاشی و یا پوشش کتب استفاده می شده است هزاران سال پیش دباغان پوست حیوانات را با مواد گیاهی و با خیساندن آنها در عصاره پوست بوته ها و درختانی مانند بلوط، سماق و یا شوکران ، دباغی می کرده اند. مواد شیمیایی موجود در عصاره پوست این بوته ها و درختان (تانن - tannin ) با بافت های پروتئینی پوست ترکیب شده در فرمول پروتئین جانشین آب می گردد.

این ترکیب شیمیایی موجب می شود که چرم دباغی شده بسیار بادوام و انعطاف پذیر گردد. چرم با طی مراحلی چون: شستن پوست و زدودن پشم و گوشت روی آن، خیساندن پوست در عصاره گیاهان (تانن) و بالاخره خشک کردن و رنگ کردن و واکس زدن، در واقع در برابر عوامل مختلف مخرب مثل: محیط، رطوبت ، نور، اسیدها و مواد فاسد کننده، بسیار مقاوم می شود علت مقاوم بودن چرم ها ذخیره شدن نمک های آلی محلول در آب که در مراحل دباغی در پوست جمع می شود .
این نمک ها « نان تن » (Non-tan) نامیده می شوند و در مقابل آلودگی ها مقاوم هستند.

متداول ترین چرم های مورد استفاده در کتابت،کتاب آرایی و تجلید عبارتند:
چرم گاو - چرم گوساله ( فالو یا شورو- chevrean )
چرم بز (تیاج ) - و چرم گوسفند ( میشن - mis-an )
طبق اسناد و مدارک رسیده در 330 تا 550 سال پیش از میلاد مسیح لباس و زره ایرانیان از چرم و پوست بوده است.

پس از ظهور اسلام ، پوست ایران در تمام کشورهای اسلامی شهرت داشت و مهمترین مرکز پوست در آن زمان ماوراءالنهر و شهرهای بزرگ آن نظیر طوس -بخارا -نیشابور- مرو و سایر شهرهای شمال شرق ایران بوده است.

علاوه بر پوست حیوانات اهلی از پوست آهو- گوزن و سایر حیوانات شکاری استفاده می کردند و در بین عشایر و ترکمهای ایران روش کار همان است که از صدها سال پیش از پدرانشان به ارث بردند.

استفاده از چرم ارزمان انسان های نخستین رواج داشته هنگامیکه انسان اولیه پی برد برای محافظت از پاهای خود در مقابل سنگ و خار و خاشاک تکه پوستی سخت به دور آن پیچید و یا هنگامیکه وی، پی برد آب را در مشک نگهداری نماید.

قبایل اولیه از چرم ، چادر، بستر، زیر انداز، زره، افسار و کفش می ساختند.
اشیاء پیدا شده در مصر باستان متعلق به 3500 سال پیش گواه آن است که چرم با طلا و عاج های قیمتی مزین می شده است.

در زمان حضرت موسی مصریها چرم را برای ساختن دمپایی بکار می بردند ولی بعلت کمیاب و کم ارزش بودن تنها فرعونها از آن استفاده می بردند.

استان همدان به لحاظ داشتن مراکز دامپروری در مناطق روستایی و شرایط آب و هوایی مناسب و پرورش انواع دام، از قدیم الایام در زمینه مصنوعات چرمی و مخصوصاً از نوع چرم گاو از شهرت خاصی برخوردار بوده.

محصولاتی که می توان بر روی آن نقاشی روی چرم انجام داد عبارتند از : (قاب آینه- جاسوئیچی چرمی- کیف چرمی- کیف دستی اداری- کمربند چرمی و... ) و هر چیزی که در ساختار کلی آن چرم بکار رفته باشد.

منبع : http://www.seemorgh.com

چگونه روی چرم نقاشی کنیم؟ (قسمت چهارم)

مطالب مشابه :

چگونه روی چرم نقاشی کنیم؟ (قسمت سوم)

دانلود کتاب آموزش حکاکی و نقاشی روی چرم

چگونه روی چرم نقاشی کنیم؟ (قسمت چهارم)

نقاشی روی چرم توسط آفاق امیریان

الگو چرم دوزی برای حکاکی روی چرم

نقاشی روی پارچه