مختصات جغرافيايي و روش هاي پيدا كردن قبله

2- تعريف نقشه:

نقشه تصوير قائم از تمامي يا قسمتي از سطح كره زمين روي يك سطوح مستوي است كه به نسبت به مقياس معيني كوچك شده و عوارض و

پديده‏ها و عوارض مختلف به طور انتخابي و با علائمي خاص روي آن نشان داده شده است. بنابراين نقشه وسيله‏اي كه اگر به طور صحيح مورد بهره‏برداري قرار گيرد مي‏تواند اطلاعات سودمندي از قبيل مساحت، موقعيت ارتفاعات، مكان‏ها، راههاي ارتباطي و غيره را در اختيار كاربر يا استفاده‏كننده قرار دهد (عارف‏زاده، 1378:5).

3- روش تهيه نقشه: عكس‏هاي هوايي و تصاوير ماهواره

عكس‏هاي هوايي كه توسط هواپيماي مخصوص تهيه مي‏شوند مبنايي براي تهيه نقشه به شمار مي‏روند. در ايران اولين عكسبرداري هوايي در 22 ارديبهشت سال 1335 صورت گرفت (زبيري، دالكي، 1378:5) عكسهاي هوايي در اكثر رشته‏هاي علمي براي پيش‏برد عمليات شناسايي و اندازه‏گيري به كار برده مي‏شوند. نقشه‏برداري هوايي و تهيه نقشه، امور كشاورزي و منابع طبيعي، حفاظت خاك و آبخيزداري، مطالعات زيستي، تشخيص آلودگيها، بررسي توسعه شهري، طراحي راهها، گردشگري و باستان‏شناسي و ... از كاربردهاي عكس هوايي است. تفسير عكس هوايي توسط استرسكوپ صورت مي‏گيرد. امروزه تصاوير ماهواره‏ها به خصوص ماهواره‏هاي پيشرفته تهيه نقشه را نيز ميسر ساخته كه از دقت قابل توجهي نيز برخوردار است.

4- نقشه‏خواني چيست:

اساس نقشه‏خواني بر دو اصل استوار است: اول اطلاعات حاشيه نقشه و دوم اطلاعات متن نقشه كه اطلاعات حاشيه نقشه شامل موارد زير مي‏شود:

1ـ طول و عرض جغرافيايي.

طول جغرافيايي به موازات نصف‏النهار مبدأ يا گرينويچ مي‏باشند كه بين

180-0 درجه شرقي و 180-0 درجه غربي قرار دارند. به عبارت ديگر نصف‏النهارات دايره‏هايي هستند كه از دو قطب كره‏ي زمين عبور مي‏كنند و زمين را به دو نيم‏كره شرقي و غربي تقسيم مي‏نمايند.

عرض جغرافيايي دوايري به موازات خط استوا هستند كه بين 90-0 درجه شمال و 90-0 درجه جنوب آن قرار مي‏گيرند.

2ـ كادر نقشه كه به شكل عمدتا مستطيل نقشه دربر مي‏گيرد.

3ـ عنوان نقشه كه در بالاي كادر نوشته مي‏شود.

4ـ جهت‏ها.

ما به طور روزمره جهت بعضي از عوامل يا پديده‏ها را با اصطلاحات سمت راست، سمت چپ، جلو، عقب و نظاير آن نشان مي‏دهيم. درواقع جهت آن پديده‏ها نسبت به يك نقطه مبداء مشخص مي‏كنيم. اين نقطه مبداء ممكن است شخص ناظر يا مكان معيني باشد. اما در روي نقشه‏هاي جغرافيايي، امتداد نقطه شمال جغرافيايي به عنوان مبداء مورد استفاده قرار مي‏گيرد و جهت و امتداد هر نقطه‏اي در سطح زمين نسبت به امتداد شمال به عنوان مبداء مقايسه مي‏گردد. بر اين اساس نصف‏النهارات، امتداد شمال به جنوب و مدارات، امتداد مشرق به مغرب را نشان مي‏دهند.

اما ساده‏ترين راه براي پيدا كردن جهت‏هاي جغرافيايي روشي ساده ولي عملي است به اين صورت كه اگر دست راست به سمت طلوع خورشيد و دست چپ در جهت غروب خورشيد باشد دست راست سمت مشرق و دست چپ سمت مغرب را نشان مي‏دهد. به اين ترتيب سمت مقابل شمال و پشت سر جنوب را تعيين مي‏كند كه سمت شمال به عنوان مبداء انتخاب مي‏گردد.

1-4- انواع شمال

همان‏گونه كه اشاره گرديد در تعيين جهت و امتداد نقاط و موقعيت‏ها، امتداد شمال به عنوان امتداد مبداء درنظر گرفته مي‏شود. به طور كلي در كارهاي جغرافيايي براي سنجش امتدادها، سه امتداد مبنا به شرح زير وجود دارد:

الف: شمال حقيقي يا شمال جغرافيايي True North

امتداد شمال حقيقي هر نقطه همان‏گونه كه قبلاً اشاره گرديد، امتداد نصف‏النهاري است كه از آن نقطه مي‏گذرد. بديهي است نصف‏النهارها به قطب شمال حقيقي ختم مي‏گردند. امتداد شمال حقيقي را با يك فلش ì يا علامت ستاره، در حاشيه نقشه نشان مي‏دهند.

ب: شمال مغناطيسي: Magnetic North

هنگام استفاده از نقشه و توجيه آن، مشخص نمودن امتداد شمال حقيقي در روي زمين مشكل است و عموما براي رفع اين مشكل، از قطب‏نما استفاده مي‏كنند. جهت شمالي كه عقربه قطب‏نما نشان مي‏دهد شمال مغناطيسي مي‏باشد. اين امتداد، بر امتداد شمال حقيقي منطبق نيست و شمال مغناطيسي نسبت به شمال حقيقي، داراي مقداري انحراف است كه آن را «انحراف مغناطيسي» مي‏گويند (يماني، 1382:33).

ج: شمال شبكه: Gride North

امتداد شمالي محورهاي شبكه را در مختصات قائم‏الزاويه‏اي شمال شبكه مي‏نامند. درحقيقت نصف‏النهارات و مدارها (عرض‏ها) برهم عمودند و بالاي آن شمال و مقابل آن جنوب قرار مي‏گيرند.

2-4- روش پيدا كردن شمال جغرافيايي:

چنان كه گفته شد يافتن جهت شمال يكي از ضروريات نقشه‏خواني است. علاوه بر توجيه نقشه اغلب در كارهاي روزانه نيز يافتن سمت شمال مسائل گوناگوني را مطرح مي‏سازد.

يافتن سمت شمال به كمك خورشيد و سايه سردستك

اين طريقه كه يكي از ساده‏ترين شيوه‏هاي يافتن مي‏باشد به اين شرح است كه دستكي را كه در ازاي آن حدود 120 سانتي‏متر باشد انتخاب كرده و آن را در زمين آفتابگير مسطح و همواري فرو بريد و محل سايه سردستك را (در هر موقع از روز فرق نمي‏كند) به وسيله ميخ و يا قطعه سنگي روي زمين علامت بگذاريد. حدود ده دقيقه صبر كرده و دوباره محل سايه سر دستك را با علامت ديگري مانند چوب يا ميخ روي زمين نشانه‏گذاري كنيد. حال دو نقطه‏اي را كه نشانه‏گذاري كرده‏ايد به وسيله خط مستقيمي بهم متصل ساخته و آن را قدري ادامه دهيد. اين خط درواقع جهت غرب به شرق را مشخص مي‏سازد بدين ترتيب كه نقطه يكم سوي مغرب و نقطه دوم شرق را نمايش مي‏دهد.

حال خط مستقيمي را بر هر نقطه از خط مشرق مغرب كه مورد نظرتان باشد عمود سازيد تا امتداد شمال و جنوب بدست آيد. بايد توجه داشت كه عمود بودن دستك بر سطح زمين ضرورتي ندارد و مورب هم كه باشد اشكالي ندارد (جعفري، 1363:30)

يافتن شمال با استفاده از برابري سايه‏هاي دستك

اين طريقه نسبت به روش قبل (سايه سردستك) داراي دقت بيشتري است و طرز كار آن به شرح زير مي‏باشد:

دستكي را به طور قائم در زمين آفتاب‏گير همواري كه بتواند حداقل سايه‏اي به درازاي حدود 30 سانتي‏متر ايجاد كند فرو ببريد و محل سايه را در زمان پنج تا ده دقيقه پيش از ظهر به وسيله ميخ يا قطعه سنگي روي زمين مشخص سازيد. حال كماني به مركز پاي دستك و شعاع درازاي سايه آن به كمك ريسمان روي زمين رسم كنيد.

بديهي است هرچه به ظهر نزديك شويم از طول سايه كاسته شده و درازاي آن در ظهر به حداقل مي‏رسد و از ظهر به بعد دوباره بر درازاي آن افزوده مي‏شود تا هنگامي كه سايه مزبور كمان رسم شده را قطع نمايد. محل برخورد سايه دستك با كمان مزبور را بدون درنگ روي زمين نشانه‏گذاري كنيد و دو نقطه مزبور را به وسيله خط راستي بهم متصل سازيد تا مشرق ـ مغرب بدست آيد.

خطي از پاي دستك به خط مشرق ـ مغرب عمود سازيد تا كمان مزبور را در نقطه‏اي قطع نمايد و امتداد شمال مشخص گردد. بايد توجه داشت كه دقت اين روش به سرعت عمل و دقت عامل در هنگام برخورد مجدد سايه و كمان دايره دارد.

يافتن شمال در شب

در هنگام شب براي شمال‏يابي از ستارگان استفاده مي‏شود. براي اين منظور در نيم‏كره شمالي مي‏توان از اشكال فلكي دب اكبر كمك گرفت و ستاره قطبي را به آساني پيدا كرد. در نيم‏كره جنوبي نيز از ستارگان ديگري به نام صليب جنوبي كمك گرفته شده و مطابق شكل محل قطب جنوب را به دست مي‏آورند.

مطابق شكل اگر فاصله ميان ستارگان 7 و 6 از صورت فلكي دب اكبر (خرس بزرگ) را از جهت 6 به 7 پنج برابر كنيم به ستاره نسبتا درخشاني مي‏رسيم كه به آن ستاره‏ي قطبي يا ستاره جدي مي‏گويند. اين ستاره در امتداد محور چرخشي زمين بر فراز شمال كره‏ي زمين قرار گرفته و امتداد شمال جغرافيايي را نشان مي‏دهد.

در قطب جنوب مطابق شكل صورت فلكي صليب جنوبي اگر فاصله ميان ستارگان 2 و 3 از جهت 2 به 3 چهار و نيم برابر كنيم به نقطه‏اي مي‏رسيم كه در امتداد چرخش زمين و بر فراز قطب جنوب كره‏ي زمين قرار گرفته است. اين نقطه امتداد جنوب جغرافيايي را نشان مي‏دهد.

شمال‏يابي به كمك ساعت:

امتداد تقريبي شمال و جنوب را مي‏توان به كمك ساعت به شرح زير بدست آورد:

الف: در نيمكره شمالي

نوك عقربه ساعت شمار را طوري متوجه خورشيد بسازيد كه پايه آن درست در زير عقربه ساعت‏شمار قرار گيرد. در اين حال نيمساز زاويه حاصل از عقربه ساعت‏شمار و عدد 12 نمايشگر جنوب و سوي ديگر آن شمال را نشان مي‏دهد.

ب: در نيمكره جنوبي

عدد 12 ساعت را متوجه خورشيد كرده و نيمساز زاويه عقربه ساعت شمار و عدد 12 را نظري رسم كنيد. در اين حال امتداد نيمساز معرف شمال و سوي ديگر آن جنوب را به‏طور تقريب نشان مي‏دهد.

روش پيدا كردن قبله

الف ـ قطب ‏نما

ب ـ آزيموت مكه

چون تعيين سمت قبله يكي از مسائل مساجد و نمازخانه‏ها است، از اين رو به نحوه‏ي محاسبه از يموت جغرافيايي مكه كه درواقع همان سمت قبله است به شرح زير اشاره مي‏شود:

اصولاً براي محاسبه‏ي سمت قبله، مختصات جغرافيايي شهري كه در آن به سر مي‏بريم و همچنين مختصات جغرافيايي شهر مكه ضروري است. براي اين كار اختلاف طول جغرافيايي نقطه مورد نظر يا شهر مورد نظر را با شهر مكه حساب مي‏كنيم سپس اختلاف عرض جغرافيايي نقطه مورد نظر با شهر مكه را نيز بدست مي‏آوريم و بعد اختلاف طول‏ها را بر اختلاف عرض‏ها تقسيم مي‏كنيم و عدد زاويه‏اي كه حاصل مي‏شود با مراجعه به جداول مثلثاتي يا ماشين حساب تانژانت آن را حساب مي‏كنيم كه اين آزيموت مستقيم مكه به تهران است.

تعيين سمت قبله با ساده‏ترين شيوه

قبله‏يابي و تعيين سمت قبله از مباحث بنيادين علم هيئت و نجوم اسلامي است و دانستن سمت قبله در بسياري از عبادات امري ضروري است. يكي از شيوه‏هاي دقيق جهت‏يابي قبله، استفاده از سايه شاخص به هنگام زوال ظهر مكه معظمه در روزهاي 6 خرداد و 24 تير است. بر اين پايه مي‏توانيد با استفاده از يك شاخص و تعيين سايه شاصخ در اين دو روز، سمت دقيق قبله هر مكاني را در نيمكره شمالي به سادگي بياييد.

مكه معظمه كه قبله مسلمانان در آن واقع است، در طول جغرافيايي 39 درجه و 54 دقيقه شرقي و عرض جغرافيايي 21 درجه و 27 دقيقه شمالي قرار دارد.

در روزهاي 6 خرداد و 24 تير هر سال، ميل خورشيد (فاصله مركز خورشيد تا استواي سماوي) با عرض جغرافيايي مكه برابر مي‏شود و به عبارت ديگر، در هنگام ظهر شرعي، خورشيد درست در سمت‏الرأس مكه قرار مي‏گيرد؛ درنتيجه شاخص در مكه سايه نخواهد داشت و لذا در هر مكاني كه ايستاده باشيد، خلاف جهت سايه‏ي شما، سمت صحيح قبله را نشان مي‏دهد. براي آنكه اين عمل به دقت انجام پذيرد، مي‏توان از يك ميله‏ي عمود بر زمين يا شاغول استفاده كرد و خلاف جهت سايه‏ي آن را در اين دو روز از سال در هنگام ظهر مكه (ساعت 13 و 48 دقيقه روز 6 خرداد و ساعت 13 و 57 دقيقه روز 24 تير) مشخص نمود. به اين ترتيب جهت صحيح قبله در محل مورد نظر به دست مي‏آيد.

6 خرداد، ساعت 13 و 48 دقيقه به وقت ايران

24 تير، ساعت 13 و 57 دقيقه به وقت ايران

استفاده از دستگاه GPS

جديدترين وسيله‏ي تعيين مشخصات جغرافيايي و قبله GPS است كه با ارتباط با ماهواره‏هاي مختلف، طول، عرض، ارتفاع و جهت قبله‏ي هر نقطه امكان‏پذير است.

مختصات جغرافيايي و روش هاي پيدا كردن قبله

مطالب مشابه :

مختصات جغرافيايي و روش هاي پيدا كردن قبله

روشهاي عملي جهت يابي و طريقه محاسبه آزيموت قبله بر روي زمين

جهت قبله

قبله

قبله یابی برای مسلمانان

چگونه راستای مکه (قبله) و یا دیگر نقاط را بیابیم؟

پیدا کردن قبله

جهت قبله

تعيين قبله با استفاده از روش آزيموت

محاسبة عملي خطاي زاوية انحراف قبلة مسجد المهدي نسبت به امتداد جغرافيايي-علی ابراهیمی