قنات

قنات
يادداشتي درباره ساخت و كاركرد قنات
به قلم استاد امير احمديان

منوچهر پادشاه ايراني بيش از سه هزار سال پيش دستور داد تا پيوند دادن لوله هاي چاه و انتقال ثقلي آبهاي زيرزميني كه به آن كاريز (قنات) مي گفتند را به برزگران بياموزند قنات مجموعه اي از چند ميله و يك يا چند كوره زيرزميني است كه بايستي كمتر از شيب سطح زمين آب موجود در لايه هاي آبدار مناطق مرتفع زمين يا رودخانه ها ، مرداب ها و بركه ها را به كمك نيروهاي ثقلي و بدون كاربرد نيروي كشش، انرژي الكتريكي يا حرارتي تنها با جريان طبيعي جمع آوري مي كند و به نقاط پست تر مي رساند .

اين اختراع بعدها از ايران به 36 كشور جهان منتقل شد مثلاً حدود 525 قبل از ميلاد توسط ايرانيان به عمان و شبه جزيره عربستان و حدود 500 سال قبل از ميلاد به مصر راه يافت و همين طور پس از ميلاد يعني در حدود 670 ميلادي در شمال آفريقا و اسپانيا گسترش يافت . قنات در كشورهاي مختلف نامهاي متفاوت دارد در مجموع 27 اسم براي قنات وجود دارد ، نامهايي مانند كانات ، خنات ،‌خاد ،‌كاكو ريز ،‌ چين اوولز ، فوگارا، مايون ، ايفلي ،‌نگولا، رتارا و فلح

عميق ترين قنات كه قدمت آن به ورود آريايي ها باز مي گردد قنات قصبه در گناباد است مادر چاه اين قنات 350 متر عمق دارد طولاني ترين قنات در يزد است طول قنات زارچ به 120 كيلومتر مي رسد و تعداد چاههاي آن 2 هزار و 211 حلقه است كه عمري سه هزار ساله دارند قديمي ترين قناتها در مناطق شهداد و بم حفر شده اند قنبر آباد شيخ بم همزمان با شروع كار ارگ بم حفر شده و قدمت قنات مادين شهداد به زمان مادها مي رسد مهمترين عاملي كه طول قنات را مشخص مي كند شيب زمين است كه با طول قنات رابطه معكوس دارد عجيب ترين قنات ، قنات دو طبقه مون در اردستان است كه 800 سال پيش احداث شده است ، يكي ديگر از قناتهاي جالب ايران نيز قنات كيش است كه در سال 1371 كشف شد اين قنات 2 هزار ساله براي جذب گردشگران تبديل به يك شهر زيرزميني شده است تا كنون 200 حلقه چاه در مسير اين قنات شناسايي شده كه فاصله هركدام از آنها با يكديگر 14 تا 16 متر است سقف اين قنات را لايه هاي مرجاني به ضخامت 2 تا 15 متر پوشانده است قناتي به نام قضا قورتكي هم در قزوين جريان دارد كه در مظهر آن گياهي مي رويد كه خاصيت شفا بخش دارد، در ميان شهرهاي ايران ،‌يزد شهري است كه بر اساس قنات شكل گرفته است در اين شهر حدود 45 رشته قنات وجود دارد كه برخي از آنها هنوز داير هستند بطور كلي در ايران 32 هزار و 698 رشته قنات وجود دارد آب حاصل از همه قناتهاي ايران چيزي در حدود 750 تا يك هزار متر مكعب در ثانيه است .

اچ اي وولف در كتاب قناتهاي ايران درازاي همه قناتهاي ايران را 274 هزار كيلومتر عنوان كرده است بدين ترتيب طول همه قناتها 43 برابر طول ديوار چين با 6 هزار و 350 كيلومتر و 18 برابر قطر كره زمين با 14 هزار و 663 كيلومتر طول است .

اما آغاز تخريب قناتهاي ايران به سال 1346 پس از برگزاري كنفرانس جهاني آب براي صلح بر مي گردد كه در برنامه اي با عنوان سياستهاي مربوطه به توسعه منابع آب ايران و مشكلات و راه حل هاي آن حفر چاههاي عميق و نيمه عميق در دشت هاي كشور و در حريم قناتها آغاز كه باعث افت سطح سفره هاي آب زيرزميني و آبدهي كمتر قناتها شد همچنين زباله هاي خانگي ،‌صنعتي و بيمارستاني باعث آلودگي آب بسياري از اين قناتها شده است .

آنها كه امروز تلمبه هاي ساخت خارج را مشغول آب كشي در دشت هاي ايران مي بينند شايد اهميت قنات را فراموش كنند اما آنان كه به تاريخ اين مرزو بوم و ابسته اند مي دانند كه اين لوله هاي آب باريك كه درون خاك جريان دارد چه سرمايه بزرگي براي اين مردم بوده و اين رشته آب را نصيب مردم اين مملكت كرده است و بيش از سه هزار سال است كه اين رشته هاي باريك مرتباً اين مايه حيات را به روي خاك رساند و گل لاله ، گندم ،‌جو ، سيب و به پرورانده اند .

هميشه پيرمردهاي اين سرزمين بيل ها را به دوش گرفته و همين لوله آب را بر اين خاك رهبري كرده اند قنات هميشه توجه مي خواهد يعني بايد پاك شود كه آب آن خشك نشود قنات بايد بيمه باشد و هروقت آب آن افتاد فوراً با پرداخت پول آب بازآيد قنات يك اثر باستاني نيست بلكه نگاه به قنات بايد بعنوان يك شيوه برتر استحصال آب و يك سامانه موفق بهره برداري از آب زيرزميني و مهمتر از همه آميخته با فرهنگ ،‌آداب و رسوم ، سنن ملي و مذهبي ايرانيان مي باشد . كاريزهاي شاهكارهاي تمدن در ايران زمين بوده و ميراث گرانبهاي نياكان زحمتكش ما در پهنه هاي خشك و كويري هستند.

نگذاريم كاريزها بخشكند آبادي ها از رونق بيفتند و دوباره خاك به جريان بيفتد و توده هاي عظيم شن آبادي ها زير ضربات كوبنده خود مدفون سازد و ردپاي قناتي را كه روزگاري چشم و چراغ آبادي بوده از بين ببرد .

قنات انجیلاق :

این قنات در شمال انجیلاق ودر امتداد رود خانه مدام آباد قرار دارد . که آب مزارع وباغات روستای انجیلاق را تامین میکند .تا سال ۱۳۵۸ آب شرب اهالی روستا نیز از این قنات تامین میشد .اما پس از لوله کشی سراسری محل منبع تامین آب از چشمه کهنه انجیلاق ویک حلقه چاه نیمه عمیق میباشد .

طول این قنات ۷۰۰ متر میباشد که تعداد ۲۱حلقه چاه دارد .وارتفاع مادر چاه ۲۰متر میباشد .قدمت این قنات به تاریخ تشکیل روستا بر میگردد . چون ساکن شدن در محل فعلی بابت این قنات بوده .وطبق اثار بجای مانده از گذشتگان قریب به ۳۰۰ سال از حفر این قنات میگذرد .میانگین شیب در طول مسیر ۵درصد میباشد ودبی آب این قنات در کمترین موقع یعنی در مرداد ماه سالهای کم آبی به ۱۰لیتر بر ثانیه ودر زمانهای اوج پر ابی تا ۶۰لیتر بر ثانیه می رسد .رونق وفراوانی محصولات زراعی وباغی در روستا به میزان فراوانی آب این قنات بستگی دارد .

در زمانهای گذشته هزینه تعمیر ونگهداری این رشته قنات بر عهده روستاییان بود . اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی جهاد کشاورزی هر چند سال اعتباری به این منظور در نظر میگیرد .

از آب این قنات در زمانهای قدیم علاوه بر شرب و کشاورزی وباغداری از انرژی آن برا ی گردش آسیابهای آرد مورد استفاده قر ار میگرفت .این آسیابها در طول مسیر قنات قرار داشتند .هم اکنون آثاری از این اسیابها بر جای مانده است .وبه نام صاحبان آنها معروف است .مانند آسیاب قدرت وآسیاب موسی که مشهور هستند.

قنات

مطالب مشابه :

تئاتر شهر تهران

تبريك 16 آذر روز دانشجو

كتابخانه بابل

قنات

سعدالدین

دانلود کتاب نکات ریز خانه داری با فرمت جاوا

حكايت اين روزهاي ما 116

ضوابط و معيارهاي طراحي فرهنگسرا

اصول طراحی سینما

جغرافيا