نقش امید و امیدواری در زندگی

امید داشتن، مهم ترین انگیزه در زندگی انسان است. اگر انسان از زمان مرگ خویش آگاه بود به کاری دست نمی زد. اگر می دانست چند سال دیگر می میرد، کاری را آغاز نمی کرد و تنها به امور و مسایل روزانه خویش بسنده می کرد. ناآگاهی از زمان مرگ و امید به زندگی است که وی را وامی دارد تا درس بخواند، کاری بزرگ را آغاز کند . قرآن امید را عاملی مهم در حرکت و زندگی بشر برمی شمرد و بیان می کند که امید است که وی را به سوی کاری سوق می دهد. به عنوان نمونه بیان می کند که امید به استجابت از سوی خداوند، علت و انگیزه برای دعا و طلب از او می شود. (بقره آیه 186) و امید به آینده برتر در این دنیا و یا آخرت است که موجب می شود باورها و کنش ها و واکنش های خویش را تصحیح کند و به بازسازی واصلاح اعمال و رفتار خود بپردازد. (یونس آیه 7 و 8) خداوند در آیه 110 سوره کهف می فرماید: «هر کسی که به دیدار پروردگارش امید دارد می بایست کارهای نیکو و صالح انجام دهد.» ‎ یکى از ساز و کارهاى حیات و زندگى امیدوارى است. از نظر جهان‎بینى توحیدى، امید تحفه الهى است که چرخ زندگى را به گردش در مى‎آورد و موتور تلاش و انگیزه را پرشتاب مى کند. اگر روزى امید از انسان گرفته شود، دوران خمودگى و ایستایى او فرا مى‏رسد. امیدوار بودن هنرى است که باید همگان آن را فرا گیرند. امیدوارى حالتى نفسانى است که در آن انسان به امورى که انتظارش را دارد دلبستگى پیدا می کند. امید در انتظار چیزى بودن است؛ در حالى که بیشتر وسایل و اسباب آن فراهم شده باشد. در فرهنگ فارسى، به طور معمول امید و آرزو در کنار یکدیگر به کار مى رود. در زبان عربى، به صورت جداگانه با عنوانهاى «رجا» و «اَمَل» استفاده می شود. در هر امیدوارى، آرزو وجود دارد؛ ولى هر آرزویى امیدوارى نیست. شاید بتوان امید را در زندگى به سکان کشتى تشبیه کرد؛ همان طورى که کشتى بدون سکاندار در دریاى خروشان و پرتلاطم سرگردان خواهد بود، انسان ناامید نیز در این دنیاى پرهیاهو حیران خواهد ماند. برخی از افراد به علت شکستهایی که در گذشته خورده‎اند امیدشان را از دست می دهند، به طورى که زندگى منهاى امید را تحمل نمی کنند و - در نهایت - مرگ را که بدترین گزینه است انتخاب می کنند. آن عده هم که زنده اند در واقع مرده متحرکى بیش نیستند. انسان باید به اندازه اى براى خود امیدسازى کند که به مرز خیالپردازى نرسد. باید مرز بین امیدوارى و خوش خیالى را بخوبى دانست تا یکى از آنها در جاى دیگرى قرار نگیرد. امیدوارى مقوله اى است که با فعالیت و تلاش همراه است و از سه جزء «شناختى» و «عاطفى» و «حرکتى» تشکیل مى شود. باغبانى را در نظر بگیرید که در ذهن خود ثمرها و نتایج کارش را - که باغستانی سرسبز و آباد است - تصور مى کند و آن را مطلوب مى بیند. از این رو، نوعى دلدادگى در او پدید مى آید و آرزوى داشتن چنین باغى را مى کند و سپس به منظور تحقق آن به فعالیت مى پردازد. این مسئله در زمینه‎های معنوى نیز صادق است. رسول اکرم (ص) مى فرماید: نادان کسى است که از هواى نفسانى خود پیروى کند و در عین حال از خداوند انتظار بهشت داشته باشد. بارها شنیده ایم که «در ناامیدى، بسى امید است»؛ ولى نباید با این بهانه دست از کار و تلاش کشید و به یاری دیگران چشم دوخت. میوه شیرین و گواراى درخت امید آن گاه به بار مى نشیند که با تلاش و فعالیت آبیارى شده باشد. امام على(ع) مى فرماید: از کسانى مباش که بدون عمل به آخرت امیدوار است. بنابر این، اگر انسان انتظار و امید چیزى را دارد، باید خود را براى استقبال از آن آماده کند. کسى که ادعا مى کند انتظار چیزى دارد و اثرى در عمل او نمایان نیست در واقع به ادعاى دروغینى دست زده است. در اسلام، امید و آرزو جایگاه رفیعى دارد؛ تا جایى که در روایات معصومان (علیهم السلام) از امید به عنوان «رحمت الهى» یاد شده است. پیامبر (ص) مى فرماید: امید و آرزو براى امت من رحمت است؛ و اگر امید و آرزو نبود، هیچ مادرى فرزندش را شیر نمى داد و هیچ باغبانى نهالى نمى کاشت. مادر نماد عاطفه و مهربانى است. امید است که مادری را به مهربانى وا مى دارد و باران عطوفت وى را سرازیر مى کند. اگر روزى امید را از وى بگیرند، حتى حاضر نخواهد شد که نوزاد دلبندش را شیر بدهد. در حدیثى از حضرت مسیح (ع)، مى خوانیم که در جایى نشسته بود و پیرمردى را مشاهده کرد که با کمک بیل و کلنگ به شکافتن زمین مشغول است. حضرت مسیح (ع) به پیشگاه خدا گفت: خدایا، امید و آرزو را از او بگیر. ناگهان پیرمرد بیل را به کنارى انداخت و روى زمین دراز کشید و خوابید. کمى بعد، حضرت مسیح (ع) گفت: بارالها، امید و آرزو را به او برگردان. ... و مشاهده کرد که پیرمرد برخاست و دوباره مشغول فعالیت و کار شد. حضرت مسیح (ع) از او سؤال کرد که من دو حال مختلف از تو دیدم: یک بار بیل را به کنار افکندى و روى زمین خوابیدى؛ و در مرحله دوم برخاستى و مشغول به کار شدى! پیرمرد در جواب گفت: بار اول، فکر کردم که پیر و ناتوان شده ام؛ چرا این همه به خود زحمت دهم و تلاش کنم؟ بیل را به کنار انداختم و بر زمین خوابیدم، ولى چیزى نگذشت که این فکر به خاطرم خطور کرد که از کجا معلوم سالهای زیادى زنده نمانم؟ انسان تا زنده است، باید براى خود و خانواده اش تلاش کند؛ از این رو، برخاستم و بیل را گرفتم و مشغول کار شدم. اقسام امید و آرزو: به طور کلى، امید و آرزو به دو قسمت «کاذب» و «صادق» تقسیم می شود. «استاد مطهرى» مى گوید: بیشتر افرادى که از لحاظ روح و روان سالم و با نشاط اند و انحرافى پیدا نکرده اند کمتر به تخیل و به هم بافتن آرزوهاى دور و دراز و نامعقول مى پردازند. همیشه عملى فکر مى کنند و عملى آرزو مى کنند؛ یعنى آرزوهاى آنها در جهت همان مدارى است که در زندگى دارند. روى بال و پر خیال نمى نشینند و آرزوى امور ناشدنى را نمى کنند؛ ولى افراد ضعیف - که مبتلا به بیمارى روانى اند و نشاط عمل ندارند و در وجودشان همت و اراده اى وجود ندارد - بیشتر بر مرکب سریع السیر خیال سوار مى شوند و با خیالات خود را سرگرم مى کنند. پس باید دایره امیدها و آرزوهایمان را محدود کنیم و بدانیم هر چیزى شایسته امید داشتن نیست. بازیابى و تشخیص امیدهاى واهى و کاذب از امیدهاى واقعى و صادق و امیدهاى پست و بى ارزش از امیدهاى ارزشمند و متعالى و تجدید نظر در امیدها امرى ضرورى و اجتناب ناپذیر است. نقش امید در زندگی امید داشتن، مهم ترین انگیزه در زندگی انسان است. اگر انسان از زمان مرگ خویش آگاه بود به کاری دست نمی زد. اگر می دانست چند سال دیگر می میرد، جفتی برنمی گزید و کاری را آغاز نمی کرد و تنها به امور و مسایل روزانه خویش بسنده می کرد. ناآگاهی از زمان مرگ و امید به زندگی است که وی را وامی دارد تا درس بخواند، کاری بزرگ را آغاز کند و یا ازدواج نماید و خانه و خانواده تشکیل دهد. قرآن امید را عاملی مهم در حرکت و زندگی بشر برمی شمرد و بیان می کند که امید است که وی را به سوی کاری سوق می دهد. به عنوان نمونه بیان می کند که امید به استجابت از سوی خداوند، علت و انگیزه برای دعا و طلب از او می شود. (بقره آیه 186) و امید به آینده برتر در این دنیا و یا آخرت است که موجب می شود باورها و کنش ها و واکنش های خویش را تصحیح کند و به بازسازی واصلاح اعمال و رفتار خود بپردازد. (یونس آیه 7 و 8) خداوند در آیه 110 سوره کهف می فرماید: «هر کسی که به دیدار پروردگارش امید دارد می بایست کارهای نیکو و صالح انجام دهد.». اهمیت و ارزش امید در زندگی بهترین و ساده ترین راه برای شناخت ارزش و اهمیت امری در زندگی بشر، بررسی و تحلیل آثار و کارکردهای آن است از این رو در آغاز این نوشتار به بررسی مهم ترین کارکردها و آثار امید پرداخته می شود تا ارزش و اهمیت آن شناخته شود. قرآن، مهم ترین اثر و کارکرد امید در زندگی بشر را آسان شدن سختی ها و تقویت روحیه انسان می داند. به این معنا که انسان برای هر عملی می بایست انگیزه ای داشته باشد و هرچه کار سخت تر و دشوارتر باشد. می بایست امید به بهره وری و بهره مندی نیز بیش تر باشد. نقش عواطف و احساسات در زندگی بشر گاه بیش تر از عقل و خرد است. به این معنا که اگر عقل حکم کند که کاری هرچند سخت و دشوار در زندگی او مفید خواهد بود این به تنهایی موجب نمی شود تا انسان به کاری اقدام کند؛ زیرا روحیه انسانی ارتباط تنگاتنگی با عواطف و احساسات وی دارد. امید، موجب می شود تا روحیه شخص از نظر روحی و روانی تقویت شود و عاملی برای انجام کارهای سخت و دشوار گردد. در این راستا توجه به پاداش بزرگ نیز می تواند عاملی برای آسان شدن کارها برای شخص شود. کسی که با انجام کاری، امید به پاداش درخور و شایسته داشته باشد به آسانی به کارها اقدام و هر سختی را بر خود تحمل می کند. قرآن به این مسئله با بیان مصداقی در آیه 104 سوره نساء اشاره می کند و می فرماید که چگونه سختی جنگ برای کسانی که امید به دیدار خدا داشته و از وی امید پاداش دارند، آسان می شود و همه سختی ها را به جان می خرند. روحیه شخص با امید به رسیدن به هدف تقویت می شود و شخص در برابر سختی ها واکنش مثبتی از خود نشان می دهد و امیدوار می شود تا با تحمل آن به مقصد خویش دست یابد. این بدان معنا نیست که شخص قطعاً به هدف خویش می رسد بلکه تنها امیدوار است که شاید به آن دست یابد و همین، انگیزه ای می شود تا سختی های جانکاه را تحمل کند. در حقیقت امید به پاداش و دست یابی به اهدافی خاص موجب می شود تا انسان دست به تلاش بزند. اگر انسان، امیدی به دست یابی نداشته باشد، هرگز به تلاشی دست نخواهد زد و کوششی برای رفع مشکلات ازخود بروز نخواهد داد. (یوسف آیه 87) به عنوان نمونه کسی که امید به اجابت دعا نداشته باشد هرگز دست به دعا بر نداشته و در پیشگاه خدا انابه و تضرع نمی کند. امید به استجابت دعا موجب می شود که شخص این سختی و رنج را برخود تحمل کند و به اشکال مختلف و راه های گوناگون به دعا بپردازد و برای رهایی از مشکلات زندگی و دردهای روحی و جسمی و برآورد نیازهایش دعا کند. (بقره آیه 186) اگر کسی به این باور باشد که کارش هیچ تاثیری ندارد اقدامی به انجام آن نمی کند ولی اگر امیدوار باشد که شاید این کار تاثیری خواهد گذاشت به امید دست یابی به این کار اقدام می ورزد. در این جا مسأله احتمال و گمان رسیدن به نتیجه برای او کافی است تا به کاری دست زند. بر همین اساس شخص به آموزش و پرورش خطاکاران و بزهکاران اقدام می کند؛ زیرا این امید را به خود می دهد که شاید این اشخاص با آموزش و پرورش درست، اصلاح گردند. (نساء آیه 64 و نیز توبه آیه 102 و 106) امید به کسب پیروزی است که شخص را در برابر مستکبران قرار می دهد تا جلوی فساد و افساد ظالمان را بگیرد. (فرقان آیه 21 و عنکبوت آیه 36) این ها بخشی از آثار امید است که در آیات قرآن بدان اشاره شده است. در همه اینها به مسئله روحی و روانی امید و تاثیر آن در این حوزه پرداخته شده است. اگر کسی بخواهد درباره امید در قرآن تحقیق و پژوهشی را انجام دهد می بایست به حوزه روان شناسی امید بیش از جنبه های دیگر آن توجه کند؛ زیرا امید مساله ای است که ارتباط نزدیکی با حوزه روان شناسی رفتار دارد. به این معنا که هر رفتار انسانی انگیزه ای می خواهد که امید به عنوان عامل مهم در انگیزه سازی، نقش آفرین است. امید، موتور محرک زندگی از این جا به اهمیت و ارزش امید و نقش آن در زندگی نیز پی می بریم، زیرا به روشنی اثبات شده که امید تا چه اندازه در زندگی انسان نقش سازنده و مثبت را ایفا می کند به گونه ای که بدون امید نمی توان امیدوار بود که انسان زندگی در دنیا را تحمل کند برعکس عده اندکی از انسانها که امید خود را از دست داده اند گرفتار افسردگی می شوند و در نهایت به جهت احساس بیهودگی و لغویت، به خودکشی دست می زنند. امید می تواند جلوی افسردگی را بگیرد و از خودکشی انسان ها جلوگیری به عمل آورد. در حقیقت مهم ترین کارکرد امید را می بایست افزون بر تحرک بخشی و تلاش زایی در انسان، در جلوگیری از افسردگی و خودکشی دانست. قرآن از نومیدی و آثار آن به اشکال مختلف سخن گفته در آیاتی که به این مسئله پرداخته شده هر چند به این نکته با صراحت اشاره نگردیده که نومیدی عامل و انگیزه خودکشی است، اما به این مطلب کلی اشاره شده است که نومیدی در انسان موجب می شود تا انسان، موجودی سرکش گردد و به طغیان نسبت به خدا و قوانین آن دست زند. (یونس آیه 11 و فرقان آیه 21) کفر به خدا و نعمت های او (یوسف آیه 87) و دست شویی از رحمت خداوندی و یاری او (زمر آیه 63 و یوسف آیه 87) از نتایج و پیامدهای طبیعی نومیدی است. بنابراین کسی که نومید می شود دچار سستی و ضعف می شود (نساء آیه 104) و در برابر مشکلات خود را می بازد. خواسته های نامعقولی را می خواهد (فرقان آیه 21) و در اثر عدم دست یابی به آن دچار افسردگی می گردد. افسردگی فزاینده موجب می شود تا دست به خودکشی بزند که مصداقی از طغیان بر خدا و رحمت او به شمار می آید. (یونس آیه 11) به هر حال در نگرش و بینش قرآنی، امید عاملی مهم برای تحرک و تلاش و زندگی و مانعی برای دوری از افسردگی و خودکشی و طغیان است. نقش امید در زندگی انسان از دیدگاه قرآن بهترین وساده ترین راه برای شناخت ارزش اهمیت امری در زندگی بشر بررسی وتجزیه وتحلیل آثار وکارکردهای آن است قرآن مهمترین اثر وکارکرد امید در زندگی بشر را اسان شدن سختی ها وتقویت روحیه انسان می داند به این معنی که انسان برای هر عملی می بایست انگیزه ای داشته باشد وهر چه کار سخت تر ودشوارتر باشد باید امید به بهره وری وبهره مندی نیز بیشتر باشد ، نقش عواطف واحساسات در زندگی بشر گاهی بیشتر از عقل وخرد است به نحوی که اگر عقل حکم کند که انسان کاری را هر چند دشوار انجام دهد در زندگی او مفید خواهد بود این به تنهایی موجب نمی شود که انسان این کاررا انجام دهد بلکه روحیه انسانی ارتباط تنگاتنگی با عواطف واحساسات وی دارد امید موجب می شود تا روحیه شخص از نظر روحی وروانی تقویت شود وعاملی برای انجام کارهای سخت ودشوار شود در آیه 104سوره نساء اشاره می شود :چگونه سختی جنگ برای کسانی که امید به دیدار خدا داشته واز وی امید پاداش دارند آسان می شود وهمه سختی هارا به جان می خرند تا به دیدار حق بشتابند ، در آیه 87سوره یوسف می فرماید اگر انسان امیدی به آینده نداشت هر گز به تلاشی دست نخواهد زد وکوششی برای رفع مشکلات از خود بروز نمی داد امید داشتن مهم ترین انگیزه در زندگی انسان است اگر انسان از زمان مرگ خود اطلاع داشت به هیچ کاری دست نمی زد ومنتظر روز مرگ خود می بود اگر می دانست چند سال دیگر می میرد ازدواج نمی کرد وهیچ کار وتجارتی نمی کرد فقط سعی داشت هر چه دارد هزینه نماید وچند روزی خوش باشد نا آگاهی به زمان مرگ وامید به زندگی است که انسان را وادار به تلاش وکوشش می نماید قرآن امید را عاملی مهم در حرکت وزندگی انسان بر می شمرد ودر آیه 186سوره بقره بیان می کند که امید است که انسان را به سوی کاری سوق می دهد برای نمونه امید به استجابت از سوی خداوند علت وانگیزه برای دعا وطلب از او می شود وامید به اینده بر تر در این دنیا یا آخرت است که موجب می شود باورها وکنشها وواکنشها ی خویش را تصحیح کند وبه بازسازی واصلاح اعمال ورفتار خود بپردازد که این مطلب در آیات 7و8سوره یونس آمده است خداوند در آیه 110سوره کهف می فرماید هر کس به دیدار پروردگارش امید دارد می بایست کارهای نیکو وخوب واعمال صالح انجام دهد در آیات 64سوره نساء وآیات 102و106سوره توبه آمده است که انسان به آموزش وپرورش خطاکاران وبزهکاران اقدام می کند زیرا این امید را به خود می دهد که شاید این اشخاص با آموزش وپرورش درست شوند واصلاح گردند در آیه 21سوره فرقان و36عنکبوت آمده است که امید به کسب پیروزی شخص را در مقابل مستکبران قرار می دهد تا جلوی فساد وافساد ظالمان را بگیرد قرآن از نومیدی وآثار آن به اشکال مختلف سخن گفته در آیات 11سوره یونس و21فرقان اشاره دارد که نومیدی در انسان موجب می شود تا انسان موجودی سرکش گردد وبه طغیان نسبت به خدا وقوانین آن دست زند ودر ایات 87سوره یوسف اشاره به کفر به خدا ونعمتهی او دارد که ناشی از نا امیدی است ودر آیه 63زمر و87یوسف اشاره به دست شویی از رحمت خداوند ویاری از او می نماید که ناشی از نا امیدی است ودر آیه 104نساء می فرماید کسی که دچار سستی وضعف می شود در برابر مشکلات خودرا می بازد وخواسته های نامعقولی را می خواهد که در آیه 21فرقان اشاره داد ودر آیه 11یونس می فرماید چون به خواسته های نامعقول خود نمی رسد دچار افسردگی می شود واین افسردگی فزاینده موجب می شود تا دست به خودکشی بزند به هر حال در نگرش وبینش قرآنی امید عاملی مهم برای تحرک وتلاش وزندگی ومانعی برای دوری از افسردگی وخودکشی وناسپاسی وطغیان وکفر خواهد بود . جوان و امیدواری به آینده بی شک جوانانی در عرصه اجتماع هستند که از روحیه و امید بالایی برخوردارند. اینها این امید زیاد را وسیله ترقی و پیشرفت خود قرار می دهند و از نظر علمی و شغلی پیشرفت می کنند. در مقابلِ این عده، دسته ای هم هستند که همواره روحیه ناامیدی در آنها شعله ور است و همه چیز را سیاه و تیره می بینند. این دسته، علاوه بر این که همواره پیشرفت نمی کنند، بلکه دچار پسرفت دائمی نیز هستند. پس همواره دو دسته در جامعه وجود دارند: یک عده کسانی هستند که دنیای پیرامون خود را همواره سبز و روشن می بینند و عده دیگر، همیشه سیاه سیاه. قرآن هم همواره روح امید و امیدواری را در عرصه جامعه می دمد تا آن جامعه، جامعه پویا بشود. لذا (در سوره زمر، آیه 53) خداوند به پیامبر عزیزش می فرماید: بگو به گناهکاران که خدا می گوید: «ای بندگان من که به زیان خویشتن بسی کارها کرده اید، از رحمت خدا نومید مباشید که خدا همه گناهان را می آمرزد و او آمرزنده و مهربان است.»(1) خداوند در این آیه اولاً دستور می دهد که هرگز از رحمت خدا ناامید نشوید و خدا همواره رحمت و خیرش را شامل شما کرده است و در درجه دوم می فرماید که حالا اگر خطا و اشتباهی هم رُخ داد، این دلیل نمی شود که شما ناامید شوید؛ چرا که خداوند یکی از صفاتش آمرزنده و مهربان است. پس ما همواره باید امید و امیدواری و نشاط را در خود و در محیط پیرامون، زنده کنیم. اگر انسان کمی به این سخن حضرت علی(ع) فکر کند، دیگر دنیای او دنیای بی امیدی نیست. حضرت علی(ع) به فرزندشان می فرماید: «.. خدا کلید گنجینه های خویش را در دست تو نهاد ؛ زیرا که اجازه داد تا هرچه می خواهی از او بخواهی و تو هر وقت بخواهی، می توانی درهای نعمت او را با دعا بگشایی و سیلاب رحمت او را بر خویشتن فرو ریزی. چون چنین است، پس مبادا دِیرکردِ اجابت، تو را نومید سازد، که بخشش به اندازه نیّت [و تصمیم و استقامت در دعا و طلب [است».(2) پس اگر اجابت به تأخیر افتاد، این سبب ناامیدی ما نباید بشود و اجابت، به اصرار و پایداری و امید بستگی دارد. بعضی وقت ها انسان به فردی نگاه می کند که سر تا پا شور و شوق و امید است. ولی بعضی دیگر هم ـ اگرچه دارای امکانات مادّی و اجتماعی اند، ولی ـ از این روحیه بی بهره اند. امید، یک حالت روحی است که اگر در انسان وجود داشته باشد از انگیزه و نشاط فراوانی برخوردار می شود و سبب پیروزی و موفقیت در کارها می گردد. راه های افزایش امید در جوان امید برای هر کسی خوب و مطلوب است امّا برای جوان، مطلوب تر و لازم تر؛ چرا که جوانِ بدون انگیزه و نشاط و امید مثل جسد بدون روح است. امید همانند روح در بدن جوان است. 1) توکل به خداوند: جوانی که در همه کارها عامل اصلی را خداوند بداند و بفهمد که او اگر بخواهد هر کاری شدنی است، آن گاه دیگر دل به عامل های دیگر نمی بندد و امید در او تقویت می شود ؛ چرا که خداوند، منبع قدرت بی نهایت است و دوستان خویش را تنها نخواهد گذاشت. لذا با توکل به پروردگار، در هر کاری امید به موفقیّت در آن کار، افزایش پیدا می کند. و این توکل، شاخص مهمّی در تقویت امید است. 2) گرایش به معنویت: همواره انسان ها در جامعه مشاهده می کنند که افرادی که گرایش به معنویت دارند و به یاد خدا و معاد هستند، آنها بیشتر امید به کارها و امید به آینده خود دارند. جوانانی که به پوچی و بی هدفی می رسند، کسانی اند که اصلاً به یاد خداوند نیستند و به معنویات توجهی ندارند لذا پس از مدّتی بی انگیزه و پریشان و ناامید می شوند و در نتیجه، دیگر زندگی و پیشرفت خود را غیرممکن و یا پوچ و بی ارزش می شمارند. بنابر برخی پژوهش های روان شناسی معاصر، یکی از عوامل مؤثری که در افزایش امید، نقش زیادی دارد، همین گرایش به معنویات و یاد خداست؛ چرا که با یاد خدا دل ها آرام و امیدوار می شود. اصولاً پذیرش حضور خداوند در زندگی، موجب پایبندی به اخلاق و وجدان است. 3) اعتماد به نفس: افرادی که در کارهای خود اعتماد به نفس دارند و خودباورند، اینها از امید بیشتری بهره مندند. اعتماد به نفس یعنی انسان با تکیه بر اراده خود کارهای خویش را انجام بدهد. رابطه اعتماد به نفس و امید، رابطه ای دوسویه است ؛ یعنی از یک طرف اعتماد به نفس در افزایش امید مؤثر است و از طرف دیگر، امید زیاد داشتن، سبب اعتماد به نفس بیشتر می گردد. 4) محیط و خانواده: خانواده و محیط پیرامون، اگر از محیط های سالم و با نشاط و برخوردار از امید باشد، طبعا این امید و انگیزه، به جوان هم سرایت می کند. نقش خانواده و محیط را در شخصیت جوان نمی توان نادیده گرفت و درصد بالایی از تأثیر را همین محیط و خانواده در شکل گیری امید و افزایش آن دارد. 5) پرهیز از زشتی ها: یکی از کارهایی که باعث ناامیدی، نا آرامی و بی هدفی در زندگی می شود، گناه کردن است، مخصوصا وقتی که شخص، اصرار بر گناه داشته باشد و زیاد مرتکب گناه شود، که این، باعث تیرگی دل و ناامیدی تدریجی می شود ؛ زیرا احساس می کند تمام راه ها را بر روی خود بسته و دیگر راهی برای نجات ندارد. لذا یکی از مهم ترین عواملی که موجب می شود ریشه ناامیدی در انسان خشک شود، گناه نکردن است. پس مرتکب گناه نشدن، عامل مهمی در افزایش امید و آرامش یافتنِ وجدان و نشاط زندگی است. پایه و اساس هر کاری امید است و اگر این امید و انگیزه در کار نباشد، هیچ کسی شروع به فعالیت و کار نمی کند. در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) آمده است که: «امید، رحمت خدا برای امت من است. اگر امید نبود، مادری فرزند خود را شیر نمی داد و کسی درختی نمی کاشت».(3) از این حدیث، استفاده می شود که امید، منشأ هر پویایی و پیشرفتی در زندگی انسان است. امید را باید عنایتی و رحمتی از ناحیه خدا دانست ؛ نعمت بزرگی که خوش بختانه در میان امّت اسلامی، ظهور بیشتری دارد. آثار امید 1) تقویت انگیزه در پیگیری اهداف: یکی از آثار امید در انسان ها (بخصوص جوانان) این است که به آنها در رسیدن به اهداف خود، انگیزه و نیرو می بخشد. در حدیث پیامبر(ص) آمده است: «کسی به بهشت می رود که امید آن را دارد و کسی از جهنم دور می ماند که از آن بیمناک باشد».(4) از این حدیث، روشن می شود که امید، منشأ عمل است و سرنوشت ساز ؛ چون اگر کسی امید به چیزی داشت به آن دست می یابد و زمینه های دستیابی آن هدف را برای خود مهیا می کند. در نتیجه، امید در دل آدم های خوب، منجر به عمل نیکو و صالح می شود و سرانجام هم سبب نجات و ورود به بهشت می شود. پس می توان گفت که امید، انسان ها را در رسیدن به اهداف خود یاری می کند. 2) چیره شدن بر دشواری ها: اگر امید نباشد، دیگر انگیزه ای برای صبر و چیره شدن بر دشواری ها نیست. اگر جوان، امید به پیشرفت علمی و حرفه ای خود نداشته باشد، پس از چه راهی می تواند بر سختی های راه غلبه کند؟ این که جوان شبانه روز و ماه های متوالی همّت می کند و سختی های راه را تحمل می کند، آن نیست مگر امید به موفقیت در کنکور دانشگاه و یا یافتن حرفه و کار و کارگاه مطلوب خویش. پس امید به رفتن به دانشگاه و ادامه دادن درس یا استادکار شدن در یک شغل و حرفه، او را برابر هر سختی ای کمک می کند. پس یکی از آثار و کارکردهای امید، این است که به شخص، توان و نیرو می بخشد تا بر مشکلات چیره شود. جامعه و تأثیر آن بر امیدواری فرد لازمه امید، عمل کردن و حرکت کردن به سوی آینده است و إلاّ صِرف امید بدون حرکت و پویایی، خوش خیالی است و مطلوب و پسندیده نیست. امید، آن نوع از خوش بینی به آینده است که منشأ پویایی و حرکت به سوی آینده ای روشن باشد. جامعه اگر به سه نیاز جوان، پاسخ مثبت بدهد و خانواده هم نقش مؤثر خود را ایفا کند، کمک بزرگی به امیدواری او کرده است: الف) شغل: اگر ساختار جامعه طوری باشد که هر جوان بتواند برای اداره کردن زندگی خود، مشغول به کار باشد و شغلی داشته باشد، این در داشتن امید به آینده بسیار مؤثر است و لذا وقتی که جوان، مشغول به کار و فعالیت شد و سرگرم ایفای نقش خود در جامعه شد، روحیه امید در وی افزایش می یابد ؛ اما اگر جامعه نتوانست به این نیاز ضروری وی پاسخ متناسب بدهد، این جوان بیکار، دچار ناامیدی می شود و جوانان بیکار و ناامید، آسیب جدّی برای اجتماع خود به وجود می آورند. ب) ازدواج: اگر محیط پیرامون جوان (مخصوصا خانواده و نزدیکان جوان)، بتوانند او را در یک ازدواج خوب و موفقیّت آمیز، یاری و راهنمایی کنند تا بتوانند زندگی شیرین و با طراوتی داشته باشد، این، نقش بسیار خوبی در امید به آینده جوان دارد. تشکیل خانواده، جوان را «مسئول» بارمی آورد و به او برای پیشرفت های علمی و کاری و فکری، انگیزه می دهد. به علاوه، خانواده، پایگاه تربیت اخلاقی و خودسازی شخصیتی است که همه اینها زمینه های امیدواری اند. ج) پیشرفت: فراهم شدن امکان پیشرفت برای همه اقشار و طبقات جامعه و شایسته سالاری در همه سطوح و فراهم بودن امکان رشد استعدادها و ظهور خلاقیت ها و عرضه اندیشه ها و آثار و... برای همه شهروندان، تأثیر بسزایی در افزایش امید دارد. نبودن تبعیض در سطح جامعه و کشور، خود به خود، امید آفرین است. ریشه تفاوت و تبعیض، در کبر و برتری طلبی افراد یا طبقات است. اگر در جامعه تبعیض وجود داشته باشد، آن جامعه از همبستگی و وفاق ملی تهی است و جوانان خود را از هرگونه پیشرفتی در آینده مأیوس می کند. پس جامعه اگر بستری را مهیّا کند که در بهره گیری از امکانات آن، تبعیضی نباشد و همچنین در ایجاد شغل و ازدواج خوب و متناسب با شخص، قدم های مؤثری را بردارد، در ایجاد و افزایش امید در نسل جوان، کمک مؤثّری کرده است. به امید روزی که همه جوانان کشور، امید به آینده ای روشن داشته باشند. زندگی در سایه امید اشاره اميد داشتن مهم ترين انگيزه در زندگي انسان است. اگر انسان از زمان مرگ خويش آگاه بود به کاري دست نمي زد. اگر مي دانست چند سال ديگر مي ميرد، جفتي بر نمي گزيند و کاري را آغاز نمي کند و تنها به امور و مسايل روزانه خويش بسنده مي کند. ناآگاهي از زمان مرگ و اميد به زندگي است که وي را وامي دارد تا درس بخواند، کاري بزرگ را آغاز کند و يا ازداوج نمايد و خانه و خانواده تشکيل دهد. قرآن اميد را عاملي مهم در حرکت و زندگي بشر بر مي شمرد و بيان مي کند که اميد است که وي را به سوي کاري و يا عملي سوق مي دهد. به عنوان نمونه بيان مي کند که اميد به پاسخ گويي از سوي خداوند علت و انگيزه براي دعا و طلب از او مي شود.(بقره ايه 186) و اميد به آينده برتر در اين دنيا و يا آخرت است که موجب مي شود تا باورها و کنش ها و واکنش هاي خويش را تصحيح کند و به بازسازي و اصلاح اعمال و رفتار خود بپردازد.( يونس آيه 7 و 8) خداوند در آيه 110 سوره کهف مي فرمايد: فمن کان يرجوا لقاء ربه فليعمل عملا صالحا؛ هر کسي که به ديدار و لقاي پروردگارش اميد بسته است مي بايست کارهاي نيکو و صاحل انجام دهد. در اين نوشتار نقش و کارکرد اميد در زندگي انسان از ديدگاه قرآن و آموزه هاي وحياني بررسي و گزارش مي شود. اهميت و ارزش اميد در زندگي بهترين و ساده ترين راه براي شناخت ارزش و اهميت امري در زندگي بشر، بررسي و تحليل آثار و کارکردهايي است که موضوعي در زندگي بشر به جا مي گذارد. از اين رو در آغاز اين نوشتار به بررسي مهم ترين کارکردها و آثار اميد پرداخته مي شود تا ارزش و اهميت آن نيز دانسته شود. قرآن، مهم ترين اثر و کارکرد اميد در زندگي بشر را آسان شدن سختي ها و تقويت روحيه انسان مي داند. به اين معنا که انسان براي هر عملي مي بايست انگيزه اي داشته باشد و هر چه کار سخت و دشوارتر باشد, مي بايست اميد به بهره وري و بهره مند نيز بيش تر باشد. نقش عواطف و احساسات در زندگي بشر گاه بيش تر از عقل و خرد است. به اين معنا که اگر عقل و خرد حکم کند که کاري هر چند سخت و دشوار در زندگي او مفيد خواهد بود به آن روي مي آورد؛ ولي اين به تنهايي موجب نمي شود تا انسان به کاري اقدام کند ؛ زيرا روحيه انساني ارتباط تنگاتنگي با عواطف و احساسات وي دارد. اميد موجب مي شود تا روحيه شخص از نظر روحي و رواني تقويت شود و عاملي براي انجام کارهاي سخت و دشوار گردد. در اين راستا توجه به پاداش بزرگ نيز مي تواند عاملي براي آساني شدن کارها براي شخص شود. کسي که با انجام کاري اميد به پاداش در خور و شايسته داشته باشد به آساني به کارها اقدام مي کند و هر سختي را بر خود تحمل مي کند. قران به اين مساله با بيان مصداقي در آيه 104 سوره نساء اشاره مي کند و مي فرمايد که چگونه سختي جنگ براي کساني که اميد به ديدار خدا داشته و از وي اميد پاداش دارند، آسان مي شود و همه سختي ها را به جان مي خرد. روحيه شخص با اميد به رسيدن به هدف تقويت مي شود و شخص در برابر سختي ها واکنش مثبتي از خود نشان مي دهد و اميدوار مي شود تا با تحمل آن به مقصد خويش دست يابد. اين بدان معنا نيست که شخص به قطع به هدف خويش مي رسد بلکه تنها اميدوار است که شايد به آن دست يابد و همين انگيزه اي مي شود تا سختي هاي جانکاه را تحمل کند. در حقيقت اميد به پاداش و دست يابي به اهدافي خاص موجب مي شود تا انسان تلاشي را صورت دهد. اگر انسان اميدي به دست يابي نداشته باشد، هرگز به تلاشي دست نخواهد زد و کوششي براي رفع و برداشتن مشکلات از خود بروز و ظهور نمي دهد.(يوسف آيه 87) به عنوان نمونه کسي که اميد به اجابت دعا نداشته باشد هرگز دست به دعا بر نخواهد داشت و در پيشگاه خدا انابه و تضرع نمي کند. اميد به استجابت دعا موجب مي شود که شخص اين سختي و رنج را بر خود تحميل کند و به اشکال مختلف و راه هاي گوناگون به دعا بپردازد و از خدا براي رهايي از مشکلات زندگي و دردهاي روحي و جسمي و برآورد نيازهايش دعا کند.(بقره آيه 186) اگر کسي به اين باور باشد که کارش هيچ تاثير نداشته باشد اقدامي به انجام آن نمي کند ولي اگر اميدوار باشد که شايد اين کار تاثيري خواهد گذاشت به اميد دست يابي به اين کار اقدام مي ورزد. در اين جا مساله احتمال و گمان رسيدن به نتيجه براي او کافي است تا به کاري دست زند. بر همين پايه و اساس است که شخص به آموزش و پرورش خطاکاران و بزهکاران اقدام مي کند؛ زيرا اين اميد را به خود مي دهد که شايد اين اشخاص بزهکار و خطاکار تحت آموزش و پرورش درست اصلاح گردند.(نساء آيه 64 و نيز توبه آيه 102 و 106) اميد به رسيدن به پيروزي است که شخص را در برابر مستکبران قرار مي دهد و مانع اي مي گردد تا جلوي فساد و افساد ظالمان و مستکبران را بگيرد.(فرقان آيه 21 و عنکبوت آيه 36) اين ها بخشي از آثار اميد است که در آيات قرآن بدان اشاره شده است. در همه اين ها به مساله روحي و رواني اميد و تاثير آن در اين حوزه پرداخته شده است. اگر کسي بخواهد درباره اميد در قرآن تحقيق و پژوهشي را انجام دهد مي بايست به حوزه روان شناسي اميد بيش از جنبه هاي ديگر آن توجه کند؛ زيرا اميد مساله اي است که ارتباط تنگاتنگي با حوزه روان شناسي رفتار دارد. به اين معنا که هر رفتار انساني انگيزه اي مي خواهد که اميد به عنوان عامل و علتي مهم در انگيزه سازي نقش آفرين است. از اين جا به اهميت و ارزش اميد و نقش آن در زندگي نيز رسيده ايم؛ زيرا به خوبي و روشني اثبات شد که اميد تا چه اندازه در زندگي انسان نقش سازنده و مثبتي را ايفا مي کند به گونه اي که بدون اميد نمي توان اميدوار بود که انسان زندگي در دنيا را تحمل کند و مانند بسياري از انسان که اميد بريده اند، گرفتار افسردگي مي شوند و در نهايت به جهت احساس بيهودگي و لغويت به خودکشي دست مي زنند. اميد است که مي توان جلوي افسردگي را بگيرد و از خودکشي انسان ها جلوگيري به عمل آورد. در حقيقت مهم ترين کارکرد اميد را مي بايست افزون بر تحرک بخشي و تلاش زايي در انسان، در جلوگيري از افسردگي و خودکشي دانست. قرآن از نوميدي و آثار آن به اشکال مختلف سخن گفته است. در آياتي که به اين مساله پرداخته شده است , هر چند به اين نکته با صراحت اشاره نشده است که نوميدي عامل و انگيزه خودکشي است ، اما به اين مطلب عمومي و کلي اشاره شده است که نوميدي در انسان موجب مي شود تا انسان موجودي سرکش گردد و به طغيان نسبت به خدا و قوانين آن دست يازد.(يونس آيه 11 و فرقان آيه 21) کفر به خدا و نعمت هاي او (يوسف آيه 87) و دست شويي از رحمت خداوندي و مدد و ياري او (زمر آيه 63 و يوسف آيه 87) از نتايج و پيامدهاي طبيعي نوميدي است. بنابراين کسي که نوميد مي شود دچار سستي و ضعف مي شود(نساء آيه 104) و در برابر مشکلات خود را مي بازد. خواسته هاي نامعقولي را مي خواهد (فرقان آيه 21) و در نتيجه عدم دست يابي با آن دچار افسردگي مي گردد. افسردگي فزاينده موجب مي شود تا دست به خودکشي بزند که مصداقي از طغيان بر خدا و رحمت او به شمار مي آيد. ( يونس آيه 11) به هر حال در نگرش و بينش قرآني اميد عاملي مهم براي تحرک و تلاش و زندگي و مانع اي براي دوري از افسردگي و خودکشي و طغيان است.

وقتی زندگی بر وفق مرادتان است امید داشتن کار سختی نیست. اما وقتی این روزگار مشکلاتی را بر سر راهتان قرار می‌دهد هم می‌توانید امیدوار باشید. خوشبختانه، امیدی که خداوند به ما ارزانی می‌کند بیش از یک احساس ساده است: امید واقعیت وجود خداوند در کنار شماست. این امید را می‌توانید در هر موقعیتی احساس کنید—حتی وقتی سلامتیتان به خطر می‌افتد، کارتان را از دست می‌دهید، همسرتان ترکتان می‌کند یا هر مشکل دیگری برایتان اتفاق می‌افتد. می‌خواهیم به شما نشان دهیم چطور می‌توانید همیشه امیدوار باشید.

بیهوده زندگی نکنید، مشتاق باشید.

اجازه ندهید موقعیت‌های سخت و پیچیده کاری کند که نتوانید از هر لحظه زندگیتام لذت ببرید. بدانید که حتی زمان‌هایی که زندگی سخت می‌شود، خیلی بیشتر از فقط تحمل کردن آن موقعیت از دستتان برمی‌آید. وقتی به یاد می‌آورید که زندگی نعمتی از جانب خداست، می‌توانید حتی در سخت‌ترین شرایط تا آخرین حد از زندگیتان لذت ببرید. از خدا بخواهید که کمکتان کند حضورش را حس کنید و وقتی او را نزدیک خود حس کردید از این احساس زیبا لذت ببرید. دعا کنید خداوند ذهنتان را آزاد کند تا افکار و احساسات مثبت پیدا کنید و بتوانید از زندگی حتی در شرایط سخت لذت ببرید.

اعتماد کنید.

وقتی اتفاقی در زندگیتان می‌افتد، با شکایت کردن نزد خداوند یا اعتراض به او واکنش ندهید. درعوض، به خدا اعتماد کنید و بدانید که او حتی در اتفاقات بد نیز خیر و صلاح شما را می‌خواهد. به یاد داشته باشید که خداوند کامل است، بنابراین از هر اشتباهی مبراست و هر تصمیمی که می‌گیرد در جهت نیک است. اگر اجازه داده است اتفاق بدی برای شما بیفتد، بدانید که حتماً دلیلی پشت آن است.

از مشکلاتتان درس بگیرید.

خداوند به شما اجازه می‌دهد موقعیت‌های سخت را تجربه کنید تا بتوانید یاد بگیرید عمیق‌تر به او عشق بورزید و اعتماد کنید، بالغ‌تر شوید و شخصیتتان محکم‌ترشود. به خاطر داشته باشید که خداوند بیشتر مشتاق روحانیت شماست تا خوشبختی موقتیتان زیراکه روحانیت به شما کمک می‌کند یاد بگیرید چه چیز به نفع شماست. از خدا بخواهید کمکتان کند همه چیز را از دیدگاه او بتوانید ببینید. اجازه بدهید مشکلاتتان به شما هر چه که خدا می‌خواهد را یاد بدهد. وقتی مشکلات برایتان اتفاق می‌افتد سعی کنید به آنچه که ببشتر اهمیت دارد—ارزش‌های معنوی—فکر کنید تا بتوانید در این فرایند قوی‌تر شوید.

درمقابل وسوسه گناه مقاومت کنید.

برای فرار کردن از درد و رنج موقعیت‌های سخت به کارهای گناه‌ آلود روی نیاورید. اینکار فقط درد و رنجتان را بیشتر می‌کند. درعوض، دعا کنید خداوند به شما قدرتی دهد تا دربرابر این وسوسه‌ ها مقاومت کنید.

وقتی دیگران نظاره ‌تان می‌کنند، آنها را به ایمان دعوت کنید.

وقتی درگیر موقعیت‌های سخت می‌شوید، دیگران نگاهتان می‌کنند تا ببینند چطور با این موقعیت‌ها برخورد می‌کنید. اگر با حفظ ایمان به این موقعیت‌ها واکنش دهید، آنها هم به سمت خداوند کشیده می‌شوند چراکه به آنها نشان می‌دهید ایمان واقعی در عمل چه شکلی دارد. پس به جای شکایت درمورد مشکلاتتان یا به خطر انداختن ارزش‌هایتان، از خداوند بخواهید نور رحمتش را بر زندگیتان بیندازد و شخصیتتان را طوری نشان دهد که دیگران بفهمند رابطه با خداوند چه شکل و صورتی می‌تواند داشته باشد.

چیزی را بخواهید که خداوند برایتان می‌خواهد.

اشتباه نکنید، تصور نکنید اگر هر چه که از خدا می‌خواهید را به شما نمی‌دهد پس خداوند نگران و مراقب شما نیست. بدانید که خداوند آنقدر دوستتان دارد که هر چه لازم داشته باشید را به شما می‌دهد، حتی اگر آن چیزی نباشد که خودتان می‌خواهید. به خاطر داشته باشید که به خاطر دیدگاه محدودی که درمقایسه با دیدگاه نامحدود خداوند، نسبت به زندگی دارید، گاهی چیزهایی طلب می‌کنید که به ظاهر خوب می‌رسد اما ممکن است به ضررتان باشد. به این واقعیت اعتماد کنید که خداوند می‌داند به چه نیاز دارید تا زندگی فوق‌العاده داشته باشید. از خدا بخواهید امیالتان را درجهت میل و خواسته خود قرار دهد.

بر ترستان غلبه کنید.

مهم نیست که در چه موقعیتی گیر کرده باشید، نباید بترسید چراکه خداوند همیشه با شما خواهد بود و همیشه خیر و صلاح شما را مد نظر خواهد داشت. هر زمان که ترس وارد زندگیتان شد، به خدا روی بیاورید و از او کمک بخواهید تا موقعیتتان را بهبود بخشد.

بهشت را در خاطر داشته باشید.

همه آنچه که پس از این دنیا در بهشت منتظر شماست را به یاد داشته باشید. بگذارید انتظار لذت‌هایی که در بهشت از آن شما خواهد بود، برای غلبه بر مشکلات زندگی به شما انگیزه و ایمان دهد. وقتی به بهشت فکر می‌کنید، ذهنتان را به آنچه که واقعاً اهمیت دارد متمرکز کنید و اجازه ندهید چیزی باعث شود نتوانید بیشترین بهره را از زندگی ببرید.

ناامید نشوید.

هر زمان که احساس کردید امیدتان را از دست می‌دهید، از خدا بخواهید امیدی تازه به شما بدهد تا بتوانید با ایمان کامل به مسیرتان ادامه دهید و با موقعیت‌های سخت زندگی برخورد کنید. مطمئن باشید که خداوند پاداش صبر و تحمل شما را خواهد داد. هر زمان که نیاز به امید بیشتر داشتید، روی او حساب کنید.

نقش امید و امیدواری در زندگی

مطالب مشابه :

حدیث در مورد دعا

چهل حدیث در مورد شهید و شهادت

حدیث در مورد مومن

سخنان بزرگان در مورد آرزو و امید 1