نقد و بررسي سه برخواني استاد بهرام بيضايي (قسمت سوم از هفت)

دوازده خرداد۱۳۷۹، دفترمجله كارنامه (ماهنامه كارنامه،مهر۱۳۷۹،شماره۱۳)

حميد ياوري: صحبت من درباره زبان آقاي بيضايي است.ما در آثار آقاي بيضايي به يك زبان شاخص مي رسيم.اما بحث من بيشتر روي كاركرد زباني است كه در اين آثار است. من از اين مقدمه شروع مي كنم كه زبان در ادبيات مدرن يك كاركرد ويژه پيدا كرده متفاوت از زباني كه ما در گذشته داشتيم؛ يعني اينكه زبان ديگر به عنوان پلي براي رسيدن به معنا نيست.مثل حكايت هايي كه ما داشتيم. حداكثر اين پل را زيبا مي كردند تا اين معنا را به ما برسانند. در آثار مدرن زبان يك جورهايي دارد از خود نويسنده جدا مي شود. يك جوري قائم به ذات مي شود وتمام عناصر داستان وهر اثر ديگري را كه در نظربگيريم پيش مي برد.يعني در زباني كه در ادبيات مدرن استفاده مي شود زبان عين داستان است.كلمه عين داستان است واين يكي از جنبه هايي است كه باعث مي شود داستان لايه هاي گوناگون پيدا كند؛ اما توي آثار آقاي بيضايي ما عليرغم اينكه به آن زبان شاخص دست پيدا كرده ايم آن زبان، يك جنس ثابت توي تمام شخصيت ها پيدا مي كند؛ يعني جنس زباني كه ما از آرش مي شنويم، از كشواد مي شنويم، از شرزين مي شنويم يا توي سياوش خواني مي خوانيم يا مرگ يزدگرد يا...همه ي اينها يكي است. درست است كه زبان معيار، آن زبان يك جنس است ولي اين بايد توي شخصيت ها خرد بشود با تفاوت هاي جزئي، اين زبان فقط يك كاركرد دارد به نظر من واين به خاطر حاكميت ذهني نويسنده روي اثر است واين حاكميت ذهني نويسنده روي زبان كاركترهاي داستان اجازه نمي دهد كه آنها مستقل از نويسنده عمل بكنند؛ يعني داستان به خودش وذهنيت نويسنده خلاصه مي شود.البته بگويم كه زبان گاهي اوقات از جنس زبان حكايت مي شود واين شخيت ها به واسطه اينكه زبان مستقل پيدا نمي كنند لامحاله باعث مي شود كه ذهنيت مستقل هم پيدا نكنند ويك تك صدايي در آثار حاكم مي شود. و اين تك صدايي باعث مي شود كه متن به خودش خلاصه بشود و نهايتاً به موضع و انگيزه اي كه نويسنده دارد ويك جوري كه پهلو مي زند به آثار كهن ما وحكايت هاي ما وما را از متن مدرن وادبيات مدرن با آن كا ويژه هايي كه دارد كه به خلاف نيت مولف مي انجامد، دور مي كند.

بيضايي: من اصلاً دغدغه ي مدرن بودن، مدرن شدن، مدرنيت، پيش مدرنيت يا پس مدرنيت وغيره را ندارم؛ ونگران نيستم كه مرا چه بنامند. درست؟ ولي اصلاً سه برخواني از نوع داستان هاي مورد بحث شما نيست. اينها ريشه شان توي نقالي است. و در واقع كار ي است براي اجرا؛ يعني متني كه اجرا مي كنيد. من نمي خواهم الان بي خود وارد اين بشوم كه آن نوع داستاني كه شما مي گوييد اصلاً وجود خارجيِ يا نه؟ وآيا واقعاً بهترين آثاري كه به گفته ي شما،زبان نويسنده اش حاكم بر اثر است، خوانش هاي كمتري داشته يا نه؟ و آيا واقعاً نويسنده در داستان مدرن ناپديد مي شود وشخصيت ها مستقل از نويسنده عمل مي كنند، يا برعكس همه ي اتفاق ها ونيز عمل شخصيت ها و حرف هايشان، نتيجه خواست نويسنده است؟ وآيا نويسنده اش كه موقع نوشتن پيشاپيش به فكر خوانشهاي بعدي اثرش است اصلاً مي تواند از اثر ناپديد شود يا نه؟ ولي دوباره تكرار مي كنم اينها داستان به آن معناي مورد بحث شما نيستند، وبه همين دليل است كه من گفتم برخواني ونگفتم داستان كوتاه، يا فرقي نمي كند، بلند.از طرفي فكر مي كنم ضروري هم نيست وقتي زباني راتازه داريم پيدا مي كنيم،زباني كه از آن تنها لغات محدودي مانده، وداستان درباره ي دوراني است كه چيز زيادي درباره آن نمي دانيم، به ويژه تفاوت گفتاري گونه هاي مردم، بله واقعاً ضروري هم نيست كه كاري را من درآوردي وغيرقابل فهم كنيم براي اينكه تفاوت ها را نشان بدهيم. ما خيلي اطلاع نداريم كه تفاوت هاي گفتاري آن دوره گذشته چطور بوده و خيلي هم قادر نيستيم تفاوت هايي كه همين امروز ميان گونه ها، طبقات وقشرها وقبيله هاي ايران هست را توي يك نوشته جمع كنيم؛ چون نوشته اصلاً غيرقابل فهم مي شود. در حالي كه من براي اجرا مي نويسم. متن بايد كاركردوكاربرد اجرايي داشته باشد وبايد صحنه را نگه دارد ودر مدتي كه مثلاً اژدهاك اجرا مي شود توسط يك تك اجراكننده، بايد قابليت هاي بازيگري، قابليت نگه داشتن تماشاگر، وقابليت نقل مضمون را داشته باشد. بنابراين براي سنجش زبان نمايش بايد را هاي ديگري پيدا كنيم.از طرفي، متن هاي سه برخواني اولين نوشته هاي من اند. ومن مي خواستم كتيبه بنويسم؛ كه مي دانيد واژه هاي اندكي دارد و ويژگي اش تكرار است.وحالا ديگر چهل سالي هم از تاريخ اولين آن مي گذرد. و در سن آن وقت هاي من، خب، شايد برايم حفظ موسيقي تك لحني كتيبه ها مهم تر بود.وبا اين محدوديت، اگر نشان دادن همه ي تفاوت ها هم ممكن بود، چه بايد مي كردم كه اژدهاك اصلاً يك تك گويي يك نفره است. و چگونه مي شد گوناگوني بيشتري به تك گويي داد بيش از آنچه در اژدهاك هست؟ وكارنامه ي بندار بيدخش دو تك گويي موازي است. ما امروز نمي دانيم كه چقدر ميان زبان شاه و رايزن دانشورش در آن روزها تفاوت بوده، ولي من كوششم را كرده ام وصحنه آن را به خوبي پذيرفت.در آرش مي توانند يك، دو، چند، چندين برخوان اجرايش كنند، در اين قالب و زبان وزمان وكه دارد، چه تفاوت هاي بيشتري مي توانست باشد كه نيست؟ آنچه شايد براي بسياري مشتبه مي شود، و مشترك ميان همه ي شخصيت ها، يا نوشته هاي من، به نظر مي رسد گيرايي يا برق كلمات است؛ وگرنه من در ترسيم تفاوت ها كوشش كرده ام، گرچه نه به قيمت فدا كردن يگانگي وكليت متن.وحالا ديگر با توجه به مجموع نوشته هايم، خيال نمي كنم كس ديگري تنوع هاي زباني بيشتري را بازتاب داده باشد.اما حرفم اين است كه اصلاً معياري كه براي سنجش زبان نمايشي به كار مي بريم يك كمي شايد عين آن چيزي كه براي داستان به كار مي رود نباشد. بله زبان سه برخواني عين زبان داستان هاي روزمره، نيست وبا شما موافقم.

نقد و بررسي سه برخواني استاد بهرام بيضايي (قسمت سوم از هفت)

مطالب مشابه :

متن ادبی فوق العاده زیبا درباره امام زمان(عج)

« هادي مرزبان » در گفتگو با قدس اعلام كرد ؛ آماده اجرا در مشهد هستيم

زيبايي شناسي دريافت(1) تزكيه نفس و لذت زيبا شناختي

متن مجری فرزاد جمشیدی

نقد و بررسي سه برخواني استاد بهرام بيضايي (قسمت سوم از هفت)

دانلود آهنگ جديد مازيار فلاحي با نام گريه كن اجرا شده در مجموعه ي پنجم سريال قلب يخي

اصول کارگردانی تئاتر

ساخت و ويرايش تصاویر رمانتیک و عاشقانه Magic Photo Editor v6.1

ترانه ی سریال هامی و کامی