استان زیبای بوشهر - بوشهر جدید - بنای شهر بوشهر - اثر دکتر سید جعفر حمیدی

بوشهر جدید

شهر فعلی بوشهر که چهار محل قدیمی در ان قرار دارد در موقعیت 51 درجه و 10 دقیقه تا 50 درجه و 40 دقیقه طول شرقی و 30 درجه و 17 دقیقه تا 27 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی در رأس شبه جزیره ای صدفی مرجانی واقع شده است. حدود این قسمت که امروز گسترش یافته است در آغاز فعالیت از پوزه شبه جزیره «باسیدون – باسیتون» آغاز و به دیوار شهر منتهی می شد. فکر بنای دیوار، از شیخ ناصر آل مذکور و ساخت آن توسط فرزند او شیخ نصر اول آغاز شد و بعدها توسط حسینقلی خان نظام السلطنه مافی «سعدالملک» که یک بار در سال 1274 ق و بار دیگر در سال 1308 ق نائب الحکومه و در سال 1309 ق . حاکم بوشهر بود (ر.ک فرهنگنامه بوشهر) به اتمام رسید. این دیوار از محل دارالحکومه بوشهر یا عمارت چهار برج از ساحل «شمالی» شرقی و جایی که امروز اداره گمرک قرار دارد شروع می شد و با یک چرخش قوسی به صورت نیم دایره از دهانه خیابان نادر «دروازه» امروز می گذشت و کمی پایین تر از آب انبار قوام که در سال 1274 ق / 1234ش توسط میرزا علی اکبر قوام الملک شیرازی ساخته شده بود به ساحل غربی «جنوبی» به دریا می پیوشت. در محل پیوستن این دیوار به دریا «برج بحری» قرار داشت که عبارت بود از برجی که یک فانوس برای هدایت کشتی ها بر روی آن قرار داشت. غیر از ایم برج، یازده برج و جمعاً دوازده برج و قلعه در امتداد دیوار وجود داشت. دو دروازه ورودی برای عبور و مرور در دیوار تعبیه شده بود که بیشتر از یک دروازه آمد و رفت انجام می گرفت. این دروازه در محلی قرار داشت که امروز دهانه ورودی دروازه یا خیابان نادر محاذی بازار صفا قرار دارد. دارالحکومه چهار برج در زمان ناصرالدین شاه، مقرّ حکومت حاکمان بوشهر بود و زمانی که میرزا احمد خان دریابیگی عمارت امیریه را در زمان مظفرالدین شاه ساخت، دارالحکومه به آنجا منتقل شد.

کاروان هایی که از شیراز یا شهرها و روستا های دیرگ به بوشهر می آمدند، پس از عبور از برج مقام که مدتی به باغ مقام شهرت داشت در محلی که امروز دروازه ورود به بوشهر و انتهای جاده سراسری است و دریافت اجازه ورود و پرداخت عوارض کالاهای همراه به سوی شهر راه می افتادند.

اگر به هنگام شب می رسیدند لازم بود بیرون دروازه اطراق کنند و تا صبح که دروازه شهر باز می شد پشت دیوار بمانند و سپس وارد شهر شوند. دیوار و برج های دیگر نیز به فرمان محمد شاه قاجار در ساحل غربی «جنوبی» ساخته شده بود که برای جلوگیری از نفوإ انگلیسی ها ایجاد گردیده بود.

بنای شهر بوشهر

نادر شاه افشار (1148-1160 هـ . ق ) که به ساختن بنادر و تأسیس نیروی دریایی و حفظ قدرت ایران علاقه مند بود به فکر ایجاد نیروی دریایی مقتدر در خلیج فارس افتاد. نادر قبل از آن در شمال ایران در شهر لنگرود به تأسیس کشتی سازی به سرپرستی یک مهندس انگلیسی به نام «جان التن» اقدام کرده بود. التن بعدها با لقب جمال بیگ، دریا سالار کشتی های نادر شاه در دریا و سواحل شمال شد و مأموریت حفظ و امنیت دریا وساحل را بر عهده گرفت. نادر شاه همچنین جان التن را مأمور تأسیس کشتی سازی در بوشهر نمود. اما این تأسیسات و کارگاه کشتی سازی به سبب دوری راه از خلیج فارس تا جنگلهای شمال که چوب مورد نیاز کارگاه را تأمین می کرد و مشکل حمل الوار و چوب ها که بر روی دوش آدم یا به وسیله چهارپا یا گاری حمل می شد و صعب العبور بودن راه های کوهستانی موفقیت چندانی حاصل نکرد.

از طرفی ایجاد پایگاه دریایی در شمال نیز موجب خشم روس ها گردید و آنها به کار شکنی های فراوان دست زدند، اما جان التن مصممانه کار خود را دنبال کرد و حتی پس از قتل ناجوانمردانه نادر در 1160 هـ . به کار خود ادامه داد و کارگاه را تعطیل نکرد ولی مخالفان ایده ها و افکار بلند نادر و التن، به دنبال تحریکات روس ها در شورش و بلوایی که در سال 1271 هـ ق یازده سال پس از مرگ نادر در لنگرود برپا کردند، جان التن را نیز به قتل رساندند ( پرسی سایکس (تاریخ ایران) ترجمه فخر داعی گیلانی تهران 1362 چ 4 ج 2 ص 425) و دفتر افکار ایران دوستانه نادر همیشه بسته شد.

اولین خاندان حکومتی بوشهر، خاندان آل مذکور از طایفه ابومهیری بود. این خاندان در اواخر حکومت صفوی از عربستان وارد ایران شده، در بوشهر مسکن گزیده بود. قبل از آن که خاندان آل مذکور در سال 1155 هـ ق به فرمان نادر به حکومت برسد نادر فرمان حکمرانی را برای لطیف خان دریابیگی صادر کرده بود، نادر برای کوتاه کردن دست اعراب از سواحل ایران و حفظ امنیت منطقه، تأسیس نیروی دریایی مقتدری را آرزو می کرد و پیش از این گه فرمان تأسیس کارگاه را برای جان التن صادر کند، طی فرمانی دیگر عبداللطیف خان را با لقب دریابیگی به حکومت کل سواحل و بنادر جنوب و دشتستان و شولستان منصوب کرد( 1148 ق ) و به او مأموریت داد تا ناوگان دریایی خلیج فارس را تشکیل دهد. لطیف خان بندر بوشهر را که سابقه دریانوردی عصر ایلامی و هخامنشی و ساسانی حوزه ریشهر داشت برای مرکز ناوگان انتخاب کرد. آن گاه برای خرید کشتی به کمپانی هند شرقی مستقر در بندر عباس مراجعه نمود اما نتیجه ای نگرفت. پس مصمم شد یک کشتی به نام «پاتنا» و کشتی دیگر به نام«روپال» از دو نفر انگلیسی خریداری کند. این امر نیز سبب خشم کمپانی های هند شرقی انگلیس و هند شرقی هلند گردید، اما لطیف خان به این موضوع اهمیتی نداد و در همان سال 1148 ق دو فروند کشتی دیگر نیز از شیخ رشید، حاکم با سعید و خریداری و ناگان نادر بر روی هم صاحب چهار فروند کشتی شد. محمد تقی خان، بگلر بیگی فارس نیز برای خرید کشتی و تکمیل نیروی دریایی نادر تلاشهایی به کار برد اما موفق نشد. لطیف خان بعدها موفق شد موافقت کمپانی های یاد شده را جلب کند تا بتواند دو فروند ناو چهارصد تنی را از بندر «سورات» هندوستان برای نادر خریداری نماید. همچنین ناو موسوم به « نارتمبرلند» را از یک نفر انگلیسی خریداری نمود. لطیف خان با این ناوگان مجهز در سال 1150 ق . به بحرین تاخت و این جزیره را که در سال 1135 ق / 1717 م . به دست شیخ جبّاره نصوری اول افتاده بود فتح کرد. چنان که بعداً گفته خواهد شد از این خاندان نصوری طاهری برای همیشه به ایران مهاجرت کرد و در بندر کنگان، طاهری، عسلویه و گاوبندی مستقر شد.

همچنین لطیف خان در سال 1152 هـ ق با لشکر کشی به مسقط، شکست سختی به امام سیف بن سلطان ثانیداد و دست خوارج اعراب حوله ( حوله به معنی طایفه و عشیره نیست بلکه اعراب به عربهای ایرانی سواحل جنوبی خلیج فارس حوله یا حؤلی می گفتند که از کلمه حؤل و حوش گرفته شده و حوله و حولی به مفهوم مهجر است(شیخ جبار نصوری)) را از بنادر و جزایر خلیج فارس کوتاه شاخت. سیف بن سلطان ثانی امام مسقط در عمان و همان کسی بود که سالها بر بحرین تسلط داشد و در سال 1135 هـ . ق. به فرمان جباره اول آل نصور بحرین را از قلمرو او خارج کرد و بر آن تسلط یافت و یرانجام در سال 1150 ق به فرمان نادر توسط لطیف خان جزیره بحرین از دست شیخ جباره متنزع گردید و پس از سال ها جدایی مجدداً ضمیمه ایران شد.

لطیف خان با تمام شجاعت، دلاوری و هوشیاری که داشت توانست خلیج فارس را به یک منطقه آرام و امن مبدل سازد اما رسم معمول که همیشه خادمان و خدمتگزاران راستین مورد بی مهری و بی عنایت قرار می گیرند، لطیف خان نیز محسود محمد تقی خان بیگلر بیگی فارس که از پیشرفتها و محبوبیتهای لطیف به هراس افتاده بود قرار گرفت و سرانجام به دستور وی این مرد دلاور و بی باک در عمام مسموم شد

خاندان آل مذکور ابومهیری که سالها قبل از جلوس نادر در بوشهر مقیم شده بود و قدرت این منطقه را در دست داشت در سال 1155ق . / 1114 ش / 1735 م یعنی هفت سال بعد از جلوس و پنج سال قبل از مرگ نادر و به فرمان این پادشاه، حکومت بوشهر را رسماً در دست گرفت. شیخ ناصر ابومهیری پشر شیخ مذکور که حکومت بوشهر به او محول شد، قبلاً به دستور نادر طرح جدید بوشهر را که پیش از آن یک بندر کوچک صیادی بیس نبود ریخت و حکوت بوشهر را در سال 1155 ق رسماً عهده دار شد.

شیخ ناصر، شیخ نصر اول، شیخ سعدون برادر شیخ نصر و فرزند شیخ ناصر، همچنین شیخ عبدالرسول و شیخ نصر دوم از افراد سرشناس و حکام بوشهر از این خاندان بودند. در زمان حکومت خاندان آل مذکور، بوشهر توسعه یافت، دیوار شهر و دروازه های آن ساخته شد، دارالحکومه تأسیس و در ساختمان چهار برج مستقر گردید. قدرت نظامی و دریایی این منطقه گسترش یافت و امور بازرگانی و تجارت دریایی رونق گرفت. کمپانی هند شرقی انگلیس و بعضی از نمایندگی های تجاری و سیاسی کشورهای دیگر در بوشهر افتتاح شدند.

اما دوره حکومت این خاندان خالی از حوادث و رویدادهای سهمناک برای بوشهر نبود. حمله تیمور میرزا حسام الدوله نائب الایاله فارس به سبب دشمنی و انتقام از شیخ عبدالرسول آل مذکور به کمک سه تن از رؤسا و خوانین منطقه یعنی رئیس باقر تنگستانی فرزند رئیس حسین تنگستانی، سالم خان برازجانی و میرزا جعفر خان خورموجی و غارت دو روزه بوشهر؛ حمله اعراب طایفه بنی عتوب به بوشهر، اولین حمله انگلیسی ها به بوشهر و حمله میرزا مهدی خان به بوشهر به دستور محمد علی خان ناظم الملک که پیشکار معزّالدوله بهرام میرزا در شیراز بود، از جمله حوادثی هستند که در زمان این خاندان روی داد همچنین تصرف جزیره خاگ توسط هلند ها و ماجرای میرمهنا بندر ریگی در زمان حکومت آل مذکور به مقوع پیوسته است. در زمان کریم خان زند (1163-1193 هـ . ق) که به روابط تجاری ایران با انگلیسی علاقه مند بود قراردادی بین شیخ سعدان حاکم بوشهر و «ویلیام پرایس» نماینده دولت انگلیس در 10 ماده به امضاء رسید و به حضور کریم خان به شیراز فرستانده شد. کریم خان ضمن موافقت، چهار ماده نیز به آن افزود که قدرت و نفوذ انگلیس ها و دخالت آنها را در کار دولت ایران محدود می ساخت. در سال 1177 ق کارگزاری کمپانی هند شرقی انگلیسی در بوشهر تأسیس شد اما کریم خان در سال 1182 مواد قرارداد ده ماده ای انگلیس را لغو نمود و آنها به عنوان اعتراض بوشهر را ترک کردند و به بصره رفتند و دفتر کمپانی را تعطیل و به سوی بمبئی حرکت کردند لکن کریم خان این عمل آنها براشفته شد و ناوگان ایران را مأمور تعقیب آنان نمود. در برخوردی که بین ناوگان ایران و کشتی های انگلیسی در گرفت دو تن از کارمندان کمپانی هند شرقی کشته شدند و آنها مجدداً در سال 1188 ق /1775 م به بوشهر بازگشتند و دفتر شرکت را در این شهر تأسیس نمودند.

این کمپانی ظاهراً برای امور تجارت و بازرگانی تأسیس شدده بود اما در حقیقت یک پایگاه سیاسی نظامی و یم مرکز استعماری و اشاعه خواسته های دولت انگلستان به شمار می رفت.

در کنار کمپانی هند شرقی انگلیس، حضور فعالانه و فجایع وحشناک شرکت های هند شرقی هلند و هند شرقی فرانسه نیز قابل ذکر میباشند. ضمناً باید گفت دولت های ضعیف و متزلزل اواخر صفوی و تزلزل و عیاشی های سلسله قاجار قدرت بجلوگیری از این فجایع را نداشتند. حتی بعضی از شیوخ محلی به سبب بی توجهی دولتها ناچار بودند از این قدرتهای استعمار تمکین کنند اما این بیگانگان هیچگاه از ضربات مهیب و پر آسیب مرزداران و ساحل نشینان جنوب در امان نبودند. علاوه بر این، خطرات دیگر مثل خشکسالی، بیماری، گرما و نامطلوبی آب و هوا و سختی های طبیعی دیگر نبز آرامش و آسایش را از بیگانگان و متجاوزان سلب می کرده است هر چند که همه امکانات راحتی و آسایش زندگی برای خود فراهم کرده بودند.

بوشهر در دوره قاجار سه بار مورد تهاجم نیروهای انگلیس به بهانه های مختلف قرار گرفته است. بهانه هایی مثل محاصره هرات توسط نیروهایی ایرانی، دسترسی انگلیسی ها به هندوستان و افغانستان و تسلط یافتن بر آبهای ایران و حضور جاسوسان آلمانی در منطقه خلیج فارس در زمان جنگ بین المللی اول. شرح این بهانه جویی ها و تهاجمات و تلاشها و مبارزات و نبردهای خونین مردم جنوب با مهجمان، در گفته ها و نوشته های بسیار آمده و حتی تکرار شده است و در اینجا توضیح مجدد آنها ضروری نیست. کنسولگری انگلیس در بوشهر فعال مایشاء بود و در زمان انگلیسی ها در خلیج فارس ژنرال ها و نمایندگان آنها خود را قدرت بلامنازع و حامی منافع انگلستان یا به قول خودشان بریتانیای کبیرمی دانستند و برای دولت ایران و مسؤولان محلی تعیین تکلیف می کردندو کسانی مانند «لرد کرزن» ، «پرسی سایکس» و « جان مالکوم» آبهای خلیج فارس و بنادر، جزایر و سواحل آنم را ملک کوروثی انگلیس می دانستند اما به تدریج با قدرت یافتن حکومت مرکزی ایران، قدرت ظاهری استعمارگران انگلیسی در این مناطق رو به ضعف رفت ، با این حال هیچ گاه از فتنه جویی و فتنه انگیزی خود باز نایستادند. با این که بوشهر از یک سابقه طولانی تجاری و آبادانی برخوردار است اما پیشرفتهای فرهنگی، صنعتی، تجاری وعمرانی آن در قرن اخیر شمسی از سر گرفته شده است. این استان تا سال 1349 تابع استان فارس بود و ادارات آن زیر نظر ادارات فارس در شیراز قرار داشت. پس از آن که در تاریخ 07/09/1349 به فرمانداری کل تبدیل شد. سازندگی و آبادانی که مدتی به روکود گرائیده بود دوباره آغاز گردید و سرعت گرفت. مدتی همراه با بندر عباس و با عنوان استان ساحلی فعالیت می کرد و سرانجام در تارخ 09/07/1352 به عنوان استانی مستقل زیر نام «استان بوشهر» در آمد و به سرعت رو به آبادانی گذاشت، شهرها و آبادای ها گسترش یافت، شبکه راه سراسری بوشهر به شیراز که از کوه و کتل ها و پیچهای ترسناک و جاده های خاکی صعب العبور می گذشت به راه جدید آسفالته تبدیل شد و در فاصله سالهای دهه 40 تا 1355 پایان یافت. ظرفیت باراندازها و فضای اسکله های بندر گسترش یافت و کوششهای بسیار در جهت توسعه شبکه های مخابراتی، آب، برق و سایر امکانات شهری به عمل آمد از سال 1357 و بعد از انقلاب اسلامی نیز تا امروز این گسترش و توسعه ادامه دارد. با توسعه راه های اسفالته روستایی و اتصال این مناطق به مناطق شهری، روستاهای منطقه از انزوا و فراموشی بیرون آمدند. توسعه مدارس و گسترش فضا های آموزشی و فزونی دانشکده ها و دانشگاه ها و ازدیاد جمعیت دانشجویی و در خوان و تحولات عمرانی و ساختمانی و فعالیت های فرهنگی، هنری، اقتصادی و ورزشی و .. این استان را در مسیر تحول و توسعه قرار داده اند. با این حال هنوز هم محرومیتهای نهفته و دردها و کمبودها و نارسایی های نگفته بسیار است که به عهده مسؤولان گردانندگان استان و پایتخت نشینان است که تا این کمبودها و محرومیتها در جهات مختلف، اثرات سوء نگذاشته و فاجعه بار نشده اند چشم دل سر باز کنند و آنچه نادیدنی است ببینند و آنها را علاج کنند، در حال حاضر فعالیتهای ساختمانی، عمرانی و صنعتی در استان بوشهر با سرعت و شدت آغاز شده است.

استان زیبای بوشهر - بوشهر جدید - بنای شهر بوشهر - اثر دکتر سید جعفر حمیدی

مطالب مشابه :

آگهی استخدام کارمنداداری در 21 شهر شرکت کارگزاری بورس

سبدگردانی و خدمات قابل ارائه در شیراز خدمات کامل سبد گردانی حرفهای در شیراز بوشهر کرمان

آگهی استخدام کارگزاری بانک رفاه سال 92

آگهی استخدام شرکت کارگزاری بانک رفاه در مراکز استان ها

آدرس شعب کارگزاری بورس در شهرستانها

آگهی استخدام کارمند اداری در شرکت کارگزاری فیروزه آسیا

آدرس شعب کارگزاری بورس در شهرستانها

استان زیبای بوشهر - بوشهر جدید - بنای شهر بوشهر - اثر دکتر سید جعفر حمیدی

دعوت به همکاری یک شرکت کارگزاری بیمه در حال تاسیس

گزارش بازار چهارشنبه 24 دی 93