تولید مثل در گاو

بقاي نسل موجودات زنده ، به يک عامل حياتي و مهم به نام توليد مثل بستگي دارد . اگر موجودي قادر به توليد مثل نباشد ، نسل آن موجود رو به انقراض و نابودي خواهد رفت . توليد مثل شاخص مهمي در تعيين بازدهي توليدات دامي است . گاو در بهترين شرايط يک گوساله در سال توليد مي کند. بنابراين توليد مثل گاو بازدهي پايين تري از ساير گونه هاي دامي مثل خوک و گوسفند دارد . اين نکته بدين معناست که گاوداري، از درجه پيشرفت ژنتيکي آهسته تري برخورداراست. توليد شير فقط زماني براي دام مقـدور است که بتواند دوباره زايمان کند و همچنين توليد گوساله از نظر جايگزيني در گله و هم از نظر توليد گوشت اهميت دارد. بدين ترتيب روند توليد مثل از اهميت فوق العاده اي برخوردار مي گردد.
بازدهي توليد مثل را مي توان به عـنوان ميزان توانايي گاو در آبستن شدن و توليد گوساله ي زنده و سالم مطرح نمود. از نظر بيولوژيک ، نرخ زايمان مناسبترين مقـياس براي سنجش باروري است. نرخ زايمان عبارت است از تعداد گوساله هاي به دنيا آمده از هر 100 تلقيح است. اقتصاد باروري از طريق اندازه گيري (فاصله دو زايمان) و در واقع فاصله ي بين دو زايمان موفق محاسبه مي شود. در انگلستان فاصله ي بين دو زايمان در گاو شيري 365 روز در سال تعيين شده است ؛ به عنوان مثال طولاني تر شدن اين روند در گاوهاي پر توليد قابل قبول است ، ولي در گاوهاي با توليد متوسط با افزايش اين روند روزانه خسارات اقتصادي را بر دامدار تحميل مي کند . اين ضرر مالي ناشي از دخالت عواملي چون نقصان توليد شير ، هزينه جايگزيني گاوهاي حذفي ، کاهش فـروش گوساله به ازاي هر گاو و افـزايش استهلاک گله است. اهـميت توليد مثل در گاوهاي گوشتي نيز به هـمين نسبت است . گاوهايي که توان توليد مثلي بالايي دارند از سوددهي بيشتري برخوردار هستند.
براي کوتاه و فـشرده کردن فصل زايش، وجود مديريت بسيار دقيق و تغذيه ي مناسب گاوها ضروري است. براي دست يابي به فاصله زايمان ايده آل ( 365 روز) نبايد فاصله زايمان تا آبستني مجدد طولاني تر از 80-85 روز باشد. تشخيص گاو فحل از اهميت بالايي در گله برخودار است و در رابطه با اين موضوع تاکنون تکنولوژي هاي فراواني توسط دانش پژوهان علم دامپزشکي و دامپروري بيان شده است تا در تشخيص فحلي و کوتاه شدن فواصل زايمان کمک شود.
حال که از اهميت اقتصادي توليد مثل آشنايي يافتيد ؛ در بخش هاي گوناگون از اين مقاله در ابتدا تلاشي شده است به شرايط فيزيولوژيکي دستگاه توليد مثل دام نر وماده ، رفتارهاي فحلي ، تلقيح ، آبستني و... توجه بيشتري مبذول گردد. و انشا... بتواند براي علاقه مندان مثمر ثمر واقع شود.
..
آشنايي با دستگاه تناسلي دام ماده
نقش و اهميت حيوانات ماده در توليد مثل ، بيشتر از حيوانات نر است . زيرا علاوه بر تعيين بخشي از خواص ژنتيکي نوزاد ، تغذيه جنين و نوزاد را بر عهده دارد . به همين دليل در اين مقاله بيشتر به دام ماده پردازش مي شود . دستگاه توليد مثل در حيوانات ماده مختلف از قـسمت هاي متشابه تشکيل شده است و اختلاف آن در شکل و اندازه ي اين قسمت ها مي باشد. مهمترين اين اختلافات در شاخ هاي رحم ديده مي شود.
دستگاه توليد مثل دام ماده از: تخمدان ها ، مجراي تخم بر يا اويدوکت ، رحم ، مهبل و فرج تشکيل شده است. ..
1- تخمدان ها( ovaries )
عضو اصلي دستگاه توليد مثلي دام ماده مي باشد . رنگ آن ها خاکستري است و وزن آن ها در حيوانات گوناگون متفاوت است. در گاو ماده در حدود 20 گرم نيز مي رسد. اندازه تخمدان در سنين مختلف متفاوت است . سطح آن صاف است و در وسط داراي شار عميقي است که به آن ناف تخمدان گفته مي شود. ساختمان تخمدان از دو لايه مرکزي و قشري تشکيل شده است . تخمدان سمت راست در گاو بزرگتر و فعال تر است .
لايه مرکزي : داراي رگ هاي خوني فراواني است که از ناف تخمدان وارد آن مي شود و آن را بافت اسفنجي تخمدان مي گويند.
لايه قشري يا تخم زا : اين لايه فعال تر از لايه مرکزي است و تقاوت اين دو به دليل وجود برجستگي ها روي تخمدان است که به آن فوليکول مي گويند. فوليکول ها حاوي تخمک يا سلول جنسي ماده مي باشند.
وظايف تخمدان ها: مهمترين وظيفه تخمدان توليد سلول جنسي ماده يا تخمک و توليد هورمون جنسي ماده که سبب heat در حيوان مي شود. فوليکول ها در سطح تخمدان قابل رويت هستند رشد آن ها در دوران بلوغ صورت مي گيرد. فوليکول ها در دوران فحلي تحت تأثير هورمون هاي مترشحه ي هيپوفيز جلويي که گنادوتروپين نام دارد کاملا" تکامل مي يابند و به عبارت ديگر رسيده شده ، به سمت سطح تخمدان ، حرکت مي کنند. پس از رسيده شدن کامل فوليکول که به آن فوليکول گراف گفته مي شود. در اين زمان پاره شده ، در نتيجه تخمک يا سلول جنسي ماده ، آزاد مي گردد. به رسيده شدن فوليکول، فوليکوژنز و تکامل سلول جنسي اووژنز مي گويند.
ترکين فوليکول و خارج شدن تخمک از داخل آن را تخمک افشاني يا اووليشن مي نامند. پس از پاره شدن فوليکول و خارج شدن تخمک از داخل آن در اثر خون ريزي در روي سطح تخمدان، لخته خوني به نام جسم قرمز(Hemorrhagicum corpus (به وجود مي آيد . سپس با گذشت زمان ، سلول هاي اطراف جسم قرمز افزايش يافته و رنگ زرد مشخصي را به خود مي گيرد که به آن جسم زرد (Corpus luteum (گفته مي شود.
اگر آبستني اتفاق نيفتد ، جسم زرد تحليل رفته و جاي آن را بافت سفـيد همبندي پر مي شود که جسم سفيد (Corpus albica) ناميده مي شود. از بين رفتن جسم زرد باعـث مي شود که تخمدان ، به يک فوليکول اوليه ديگر امکان رشد و رسيده شدن را بدهد.
اگر لقاح و آبستني صورت گرفت جسم زرد پايدار مانده و با ترشح هورمون پروژسترون ، جلوي رشد ديگر فوليکول ها را مي گيرد و بنابراين باعـث دوام آبستني مي شود . از بين رفتن جسم زرد در حين آبستني در تمام حيوانات باعـث سقط جنين مي شود. ..
2- مجراي تخم بر ( لوله هاي رحمي Oviduct )
لوله ي اويدوکت مجراي انتقال تخمک يا تخم بارور به رحم است . اين مجرا با پيچ و خم فراوان از ميان ليگمان هاي رحمي به Mesosalpinx عبور کرده و به رحم مي رسد. طول آن در گاو 20 الي 30 سانتي متر است . اويدوکت از 3 قسمت تشکيل شده است . که از سمت تخمدان اولين قسمت شيپور فالوپ قرار دارد . اين قسمت مسئول دريافت تخمک است . قسمت بعدي آمپول نام دارد؛ که بهترين محل براي لقاح اسپرم با تخمک مي باشد. قسمت پاياني ايستموس است که در نهايت لوله اويدوکت را به شاخ هاي رحم وصل کرده است .
شاخ هاي رحم ( Uterine Horn )
اين شاخ ها ، به شکل دو کيسه هستند که از يک لايه ي ماهيچه اي بيروني و لايه ي مخاطي داخلي تشکيل شده است. در لايه داخلي برجستگي هاي تکمه مانندي به شکل مقعر قرار دارد که کارانکول ( ( Carancule ناميده مي شود. کارانکول ها به شکل نر و ماده به کتيلدون ها (فرورفتگي روي پرده جنيني) اتصال مي يابند تا پرده جنيني را محکم به ديواره ي شاخ رحم متصل کنند. ..
....
بدنه رحم (The body of the uterus)
بدنه رحم کوتاه بوده و به شکل کوچکي توسعه يافته است . در صورتي که شاخ هاي رحم به نسبت طولاني تر از آن است . بعد از لقاح و آبستني ، رويان از Oviduct وارد شاخ هاي رحم مي شود. در اين محل جنين رشد و توسعه مي يابد و جفت (placenta ) به وجود مي آيد. همراه با بزرگ شدن جنين به رحم منتقـل مي شود. رحم عضوي عضلاني است و اندازه ي آن در دوران آبستني افزايش مي يابد. ديواره آن در حدود 10- 3 ميلي متر است لايه هاي آن از داخل به بيرون عـبارت اند از: آندومتر ، ميو متر و لايه ي سروزي . کارانکول ها از مشخصه هاي رحم در نشخوارکنندگان است و در حقيقت محل اتصال جفت مي باشد. ....  گردن رحم، واژن و فرج ( ( Cervix,Vagina and Vulva
سرويکس يا گردن رحم سدي است بين رحم و واژن که به اندازه ها ي مختلف ، از 3- 2 سانتي متر در تليسه تا تقريبا" 10 سانتي متر در گاو بالغ ديده مي شود که داراي ديواره فيبروزي ضخيمي است . به صورت پيچ خورده است و فقط در موقع زايمان و فحلي باز است. بنابراين اين مجرا رحم را مسدود مي کند.
واژن به سمت خلف از گردن رحم تا خروجي دستگاه تناسلي ادامه مي يابد و طول آن بسته به آبستني يا عدم آبستني تتغيير مي کند. در کف واژن مجراي خروج ادرار قرار دارد و در سمت عقب آن ته کيسه قرار دارد. ديواره آن محکم و قابل انعطاف است و لايه پوششي يا اپيتليوم آن با سيکل تخمداني تغيير مي کند. سلول هاي نزديک گردن رحم ميکوس ترشح مي کنند و در مرحله فحلي فعال است. در آخرين قسمت ، از دستگاه تناسلي دام ماده فرج قرار دارد ...
.. ..