قلعه ی خاکی یالدیر

قلعه ی یالدیر(تپه خاکی باستانی مرند )

یکی از بزرگترین نشانه های قدمت تاریخی شهر مرند ، وجود بقایای یک تپه باستانی در مرند است که در محدودۀ شرقی شهر قرار دارد این تپه احتمالاً از بقایای یکی از 22 قلعۀ خاکی اورارتویی می باشد که در حملات پادشاه آشور (سارگن دوم ) به کشور ماننا تخریب شده است. اما همین قلعه هم است که بیشتر افرادی را که راجع به مرند مطلب و کتاب نوشته اند دچار اشتباه کرده است، چرا که بیشتر آنها تحقیق نکرده و چه بسا این تپه را ندیده وتنها به نقل قول از کتابهای قبلی، آنرا تپه خاکستری نامیده اند بدین معنی که تشکیل تپه را از باقیماندۀ خاکسترهای یک جایگاه و آتشکده زرتشتی دانسته اند و آنرا آتشکده مانداگارانا نام نهاده اند! اما در بررسی کارشناسانۀ به غیر از دولایه خاکستر ی به ضخامت، ده بيست سانتیمتر که در یک سطح افقی در تمام تپه دیده می شود که آنهم می تواند از بقایای آتش سوزی اشیاء و سقفهای اتاقهای قلعه در مواقع تخریب ایجاد شده باشد، به غیر از این لایه های خاکستری ، بقیه قلعه از خاک هست چرا که این تپه پس از این لایۀ ی خاکستری دوباره مورد سکونت ساختمان سازی قرار گرفته است و اینطور که دیده می شود این سکونت وتخریب چندین بار تکرار شده است، این را نیز باید اضافه کرد که اگر جهانگردان و باستانشناسانی از وجود تپه خاکستری مرند خبر داده اند این تپه نیست بلکه تپه خاکستری مورد بحث در شمال و پشت باغ رضوان به طرف کوره های آجر پزی قرار دارد که در اثر خاکبرداری برای کود باغات کلاً از بین رفته و بصورت گودال خیلی وسیعی در آمده و این بوده که توسط مؤلفین این دو تپه به جای هم اشتباه گرفته شده است. یکی دیگر از تپه های مشابه یالدیر، در نزدیکی روستای باری(باروج) و در کنار رودخانه ذیلبیر و کنار جاده یامچی قرار دارد که بهر حال برای کشف مستندات تاریخی و سرگذشت منطقه مرند کند وکاو در این دو قلعه بهمراه تپه باستانی گرگر، قبل از اینکه تمامی اسرار در دل نهفته شان بدست غارتگران از بین برود مورد بررسی کارشناسانه قرار گیرد ، لازم است.

آقای مهندس فرخ زمانی آشتیانی، دانش آموخته آلمان و یکی از طراحان شهرسازی آریا شهر اصفهان نتایج تحقیقات خود را راجع به تپه های باستانی مرند در ماهنامه دانشمند شماره 151 فروردین 1355 (جلد 7) صفحه 72 بصورت زیر که با تمامی نظریات مطرح شدۀ مؤلفین قبلی مغایرت دارد، آورده است که عیناً درج می شود:

«کشف آثار سه تمدن بسیار کهن در پیرامون شهر مرند»

به نظر اینجانب (یعنی به نظر آقای مهندس آشتیانی)در تپه های باستانی کنار شهر مرند آثار تمدن یخبندان عصر حجر ودوران برنز وجود دارد :

اخیراً ضمن تحقیقاتم در شهر مرند به نکته ای جالب برخوردم . تپه ای است در محدوده ی ساختمانی شهر مرند بنام تپه ی باستانی که نماینده اداره فرهنگ وهنر آقای سید جمال ترابی طباطبائی رئیس موزه آذربایجان شرقی در آن تحقیقات داشته و این تپه را آواری از دژهای قدیمی می داند زیرا در آن دو لایه ای آتش سوزی کشف کرده و سفال های یافته شده در آن را مربوط به دوره ساسانیان واشکانیان می داند وفرض دارد که این تپه روزی آتشکده بوده واکنون آورای از آن بجای مانده و طبق گزارش به اینصورت به ثبت رسانیده است.

آنچه واقعیت دارد البته از نظر من اینست که :

1- این لایه ها«تپه تشکیل شده ازلایه های افقی» لایه های زمین شناسی ومربوط به اواخر دوران چهارم زمین شناسی ومربوط به دوره یخ بندان می باشد وهیچ ربطی به آوار ندارد.

2- لایه های سیاه که بصورت افقی ته نشست شده اند لایه های ترف Torf بوده وبقایائی از گیاهان بین دوره های یخ می باشد وهیج ربطی به آتش سوزی ندارد.

3- بدینصورت می توان این فرضیه را تقویت نمود که :

پس از ته نشین شدن لایه های دوران یخ بندان در این مکان ارتفاع زمین به ارتفاع بالای تپه بوده.

4- تمدنی در این مکان سکونت گزیده وآثار این تمدن (سنگ وآجر) این مکان را از شستشوی آب در امان داشته .

5- آب بقیه اطراف آنجا را شسته واین مکان بصورت تپه ای باقیمانده است.

6- این تپه پس از نشست اطراف چند ترک برداشته که این ترکها سپس به وسیله آب مجدداً شسته شده وپس از قرنها این تپه توخالی بصورت فعلی بر جای مانده .

7- تمدنی دیگر این مکان را محفوظ تشخیص داده ودیواره های این تپه را باآجر پوشانیده و شاید برای خود آتشکده ساخته است .

نتیجه اینست که آثار سه تمدن در این تپه به چشم می خورد:

1- تمدن دوران یخ بندان در عصر حجر در دل دیواره های تپه.

2- تمدنی قبل از تاریخ در عصر حجر جوان.

3- تمدنی در زمان برنز که آثارش روی دیواره های تپه موجود است .

این مکان شاید تنها مکانی است که به صورت یک موزه ی طبیعی آثار سه تمدن را بدین صورت دردل وبرخود داشته باشد ولی متأسفانه اکنون به صورتی متروک وبی ارزش وبدون استفاده توریستی و علمی مانده .

من علاقه به ادامه تحقیق در این مکان را دارم ولی مایلم که اول قبل از شروع به اقدامات این مطالب بنام خودم در مجله شما بصورت زیر درج گردد.

- در جوار شهر مرند که به شهر نوح نیز موسوم است تپه ای قرار دارد که قدمت تمدن این منطقه را که واقعاً به قدمت فرض نوح است ثابت می کند .

در این تپه آثار سه تمدن دیده شده :

1- تمدن دروه یخ بندان «عصر حجر پیر»

2- تمدن پس از آخرین دوره یخ تمدن قبل از تاریخ «عصر حجر جوان»

3- تمدن برنز که پایه تاریخ ایران را تشکیل می دهد . که به نظر اینجانب بسیار بجاست که از سوی زمین شناسان ایرانی مورد بررسی وکاوش قرار گیرد».

* * *

اما در ریاض الجنه در ماده مرند از آباد شدن چند باره تلّی در شرق مرند بین سالهای 1210تا 1217 قمری خبر داده و می نویسد:«در سمت شرق مرند بالای تلی ، عالیجاه علیرضاخان یکانلو قلعه ای در کمال استحکام وامتیاز ساخت که تاریخ بنای آن مدام بر طلب کوتوالیش کیوان، 1188 هجری آباد گردید وحالا آبادست وآن قلعه اکثر باعث خرابی آن ولایت شد، زیرا که اغلب اوقات اشرار داخل آن شده باعث مفسده و خرابیها شدند[1] .»

از ظواهرچنین بر می آید که شارستان قلعۀ یالدیر خیلی وسیع بوده و تپه های حلال تپه و تپه داخل مدرسه پیش ساخته و مساحت مدارس و صدها خانه تملیکی را در بر می گرفته است و اغلب منازل و باغات آغ زمین در محوطه اصلی متعلق به قلعه یالدیر ساخته شده اند.

چند سال قبل موقع کندن مجرای فاضلاب شهری در جلو مدرسه پیش ساخته از عمق 3 متری یک کوزه سالم قدیمی بدون نقش ونگاری بیرون آمد که گویا به میراث فرهنگی تحویل داده شد.

باز چند سال قبل مؤسساتی از قبیل شهرداری که خود می بایست حافظ میراث گذشتگان شهر باشد، بدون هماهنگی با میراث فرهنگی استان با بولدوزر اقدام به خاکبرداری وسیع در قسمت جنوبی قلعه یالدیر کرد تا به رغم خود خیابانی را احداث بکند! که ضمن خرابی وسیع منطقه و ایجاد یک کانال وسیع خوشبختانه جلو ادامه کار گرفته شد.حال نیز افرادی بدور از چشم میراث فرهنگی با تجاوز به محوطه قلعه برای خود مسکن می سازند!*

تاسالهای 55-1354 درقسمت غربی قلعه ، یک برکۀ کم آبی بود که سطح برکه پر از نی های خودرو بود. همیشه روی آب برکه یک لایه روغنی قرار داشت که پیر مردان مرند از جمله پدر مرحوم اینجانب ، با نقل قول از مهندسین نیروهای اشغالگر روسیه عقیده داشتند که قلعه یالدیر روی میدان نفت قرار دارد و این لایه های روغنی علائم آنست)

اینجانب در سال 1352 (سال آخر تحصیلاتم در دبیرستان) مورد را به شرکت ملی نفت ایران منعکس نمودم که توسط مسئولین اکتشافات شرکت ملی نفت ایران طی نامه 1711/4- الف تاریخ 15/11/1352 قول بررسی منطقه را دادند ولی از نتیجه بررسی کارشناسان زمین شناسی شرکت ملی نفت مطلع نشدم.

1- زنوزی، امیرهوشنگ ؛ مرند؛ ناشر خود مؤلف تهران، 1358، ص223.

*هرچند متاسفانه شهرداری در اواخر سال۱۳۹۰ئ از محوطه ی جنوبی قلعه خیابانی غیر ضروری احداث کرد.

قلعه ی خاکی یالدیر

مطالب مشابه :

قلعه ی خاکی یالدیر

برگزاری مسابقه دوی 3000 متر در شهرستان مرند

طویل داغی - 2900 متر - عیش آباد مرند

برگزاری مسابقات دوو میدانی درشهرستان مرند

نشتی در سد بناب و رفتن به میاب!!!

نقدی برساخت مصلی در محوطۀ مسجدجامع