برنامه ریزی تولید

برنامه ریزی استقرار و جایابی

"طراحی کارخانه ، تعيين چيدمان تجهيزات و انتخاب سيستم حمل و نقل مي باشد که در آن چيدمان عبارتست از“ انتخاب مؤثرترين ترتيب چيدن و هماهنگي تجهيزات يک واحد توليدي به طوريکه حداکثر کارايي از تلفيق منابع ( ماشين آلات، مواد، نيروي انساني) لازم براي عمليات توليدي ممکن شود.

“ سيستم حمل و نقل عبارتست از ” تعيين سيستمي که با حداقل هزينه، جريان کالا (افراد يا اطلاعات) را طوري برقرار نمايد که مطلوبيت مکاني لازم براي انجام عمليات توليدي بر اساس نحوه تجهيزات ميسر گردد.

بعبارتي طراحی کارخانه ، ترتيب قرار گرفتن سالن ها ، بخش ها ، ايستگاه هاي کاري ، ماشين آلات و تجهيزات ، مواد ، نيروي انساني به نحوي است که حداکثر راندمان در توليد محصول بدست آيد.

اهميت طرح ريزي

1. "اقتصادي بودن توليد: براي حفظ کارايي سيستم بايد جريان مواد مناسب باشد.

2. کارايي: براي حفظ کارايي به يک سيستم مرتب ومنظم نياز داريم.

3. حجم بالاي سرمايه گذاري: ايجاد واحد هاي صنعتي ، درصد بالايي از توليد ناخالص ملي را در بر مي گيرد لذا بايد کاري کرد که سرمايه به هدر نرود.

4. بهبود و گسترش: واحد هاي صنعتي براي توسعه و بهبود سطح فعاليتها توسعه مي يابند. معمولاً 25% سطح زير بناي هر واحد توليدي در حال گسترش مي باشد .

5. هزينه بالاي حمل و نقل : حدود 30 تا 35 درصد هزينه هاي توليدي، هزينه حمل و نقل است.

6. ضرورت صرفه جويي در منابع مواد اوليه: به دليل محدود بودن

اهداف طراحي کارخانه

l "آسان سازي فرايند توليد و ايجاد جريان مواد مناسب

l کوتاه کردن زمان توليد و به حداقل رساندن حمل و نقل

l حداقل کردن سرمايه گذاري روي ماشين آلات

l افزايش انعطاف پذيري کارخانه در تغييرات

l حداکثر بهره وري از نيروي انساني، ماشين آلات و زمين

جايابي (Location)

"جايابي به معني پيدا کردن محلي مناسب براي نصب و استقرار ماشين آلات يا کارخانه ميباشد به طريقي که:

l دسترسي به منابع مورد نياز راحت باشد.

l مشکلي براي محيط اطراف ايجاد نکند.

l حمل و نقل حتي المکان کم و ارتباط امکان پذير باشد.

l دسترسي منابع مصرف کننده به راحتي صورت گيرد.

l نياز ماشين يا کارخانه حتي المکان در محيط برآورده شدني باشد.

l پارامترهاي هزينه را حذف يا کم اثر نمايد.

طراحی نحوهء استقرار ماشین آلات و تجهیزات

"طراحی کارخانه عبارتست از تعیین محل و نحوهء استقرار ماشین آلات , مواد اولیه , نیروی انسانی و بخشهای خدماتی در یک سیستم تولیدی به بهترین وجه ممکن , طوریکه بالاترین بازدهی و کارایی را عاید سازد.

از طراحی کارخانه به عنوان «استخوان بندی عملیات تولیدی» یاد می کنند.

نحوهء استقرار «چیده مان», یکی از نواحی استراتژیک است که کارایی بلند مدت عملیات را تعیین می کند. موضوعات نحوهء استقرار برای هر سازمانی در دنیا کاربرد دارد. اهداف استراتژی نحوهء استقرار, توسعهء یک نحوهء استقرار اقتصادی است که مستلزم در نظر گرفتن موارد زیر می باشد.

1- طراحی محصول و حجم آن 2- تجهیزات و ظرفیت فرآیند

3- کیفیت چرخه کاری 4- محدودیتهای مکان و ساختمان

نحوهء استقرار, ترکیب فرآیند, تجهیزات مرتبط, نواحی کاری, خدمات, انبار و غیره را مشخص می نماید. همچنین یک نحوهء استقرار اثربخش, جریان مواد و افراد را در داخل و بین نواحی کاری تسهیل می کند. تصمیم گیری مدیریت در مورد نحوهء استقرار, باید با این اثربخشی و کارایی در ذهن صورت گیرد. تصمیمات نحوهء استقرار, شامل بهترین مکان ماشین آلات (در یک مجموعهء تولیدی), اتاقها و میزها (در یک مجموعهء اداری), یا مراکز خدمت (در مجموعه ای مثل بیمارستان یا فروشگاهها) می گردد.

اهداف استقرار

"عموما مساله استقرار داخلی در جهت دستیابی به اهداف زیر مطرح میشود:

1- تسهیل فرآیند تولید از طریق روشهای زیر:

(الف)استقرار تجهیزات در محلی که حداکثر استفاده از آن به عمل آید.

(ب)کاهش تجمع بیهوده مواد ونیروی انسانی از طریق تعین صحیح ایستگاههای کار

(ج)دسترسی سریعتر به ابزار تعمیر و نگهداری

2- به حداقل رساندن زمان فرآیند عملیات از طریق موارد زیر:

(الف)طراحی خطوط تولیدی مناسب برای گردش سریع مواد وکالاها وتوازن خط تولید

(ب)وسایل مناسب برای حمل و نقل سریع مواد

3- حداکثر استفاده از فضاهای موجود

4- حداکثر استفاده از نیروی انسانی با فراهم نمودن محیط کار مناسب و ایمن

انواع روشهای نحوه استقرار

"قبل از آنکه به شرح انواع روشهای نحوهء استقرار بپردازیم بی مناسبت نیست اشاره ای به دو نوع کلی سیستمهای تولیدی و خدماتی بکنیم , زیرا روشهای نحوهء استقرار با توجه به نوع سیستم عملیاتی شکل می گیرند.

اساسا دو نوع سیستم پیوسته و ناپیوسته در عملیات تولیدی و خدماتی وجود دارند که در هر یک از آنها نحوهء استقرار ماشین آلات و تجهیزات متفاوت می باشند.

سیستم پیوسته Continuous system of operations

در سیستم پیوسته , تولید به طور انبوه و برای کالاهای یکسان صورت می گیرد. ماشین آلات تخصصی است و کارگران با تخصصهای عمومی می توانند کارها را انجام دهند. برنامهء تولید کمتر تغییر می کند و کالاها به طور استاندارد تولید شده, بفروش رسیده, یا انبار می شوند. در این سیستم معمولا بین بار ماشین آلات توازن برقرار است. در مورد خدمات نیز مشخصات سیستم همین گونه است و خدمات یکسانی به طور انبوه ارائه می شوند.

سیتم ناپیوسته ( سفارشی )

Intermittent system of operations

در این سیستم تولید به صورت کالاهای گوناگون و متنوع و در حجم کم انجام می گیرد. ماشین آلات در این سیستم کاربرد عمومی دارد و این کارگر متخصص است که باید کارهای مختلف را با این ماشین آلات عمومی انجام دهد. برنامه تولید همواره تغییر می کند و کارها بر اساس سفارشات دریافت شده انجام می پذیرد. در مورد خدمات نیز مشخصات سیستم همین گونه است و برای هر مشتری خدمتی مطابق درخواست او انجام می شود. حال به ذکر انواع روشهای نحوهء استقرار می پردازیم

انواع سيستم هاي توليدي

"1- محصولي (خط توليد = انبوه سازي):

در اين روش تنوع محصولات کم، تعداد توليد زياد، انعطاف پذيري کم، جريان مواد پيوسته، توليد محصولات به شکل دسته اي است.

2- فرايندي(کارگاهي = عملکردي):

در اين روش تنوع محصولات زياد، تعداد توليد کم، انعطاف پذيري زياد، جريان مواد نامعلوم(غير پيوسته)، محصولات به صورت کالاي نيمه ساخته مي باشد.

3- توليد سفارشي (متمرکز = پروژه اي = تکي):

در اين روش محصولات بصورت تکي ساخته ميشود(هواپيما سازي، کشتي سازي، خانه سازي)، مواد اوليه و نيروي انساني و تجهيزات به محل استقرار محصول مي روند، معمولاً توليدات به صورت مواد و امکانات اوليه مي باشد.

4- سلولي (گروهي):

اين روش ترکيبي از دو سيستم محصولي و کارگاهي مي باشد، در چهارچوب استقرار کارگاهي خواص استقرار محصول را پياده مي کنيم، قطعات مشابه را در يک سلول(خانواده) قرار ميدهيم، هر سلول سيستم کارگاهي و براي مونتاژ کل سيستم محصولي بکار ميرود، دوره توليد محصولات کم و قطعات از نظر طراحي و ساخت مشابه هستند.

5-زنجيري:

در اين روش تعداد محصولات وماشين آلات زياد است، اولين گام طراحي و بکارگيري جداول شدت ترافيک است، طراحي سيستم حمل و نقل بسيار ساده است.

شرایط استفاده از استقرار بر مبنای محصول (استقرار محصولی)

"با توجه به عواملی که انتخاب طرح استقرار بر مبنای محصول را تحت تاثیر قرار می دهند, بهترین شرایط زمانی وجود دارد که:

1-تنوع تولیدات و محصولات محدود باشد. بعضی تغییرات و دگرگونی های جزیی ممکن است صورت پذیرد, مانند تغییر اندازه شیشه ها در خط تولید نوشابه (که البته دامنه تغییرات پایین است.) در تولید انبوه تمام واحدهای محصول باید یکسان باشند, مانند بسته های مواد غذایی و قوطی های کنسرو.

2- طرح محصول ثابت باشد و از درجه استاندارد سازی بالایی برخوردار باشد.از آنجا که لازمه چنین تولیدی استفاده از ابزارهای بسیار تخصصی می باشد , لذا تغییر در طرح محصول, موجب به تاخیر افتادن و پرهزینه شدن طرح استقرار ماشین آلات می گردد. در تولید انبوه انعطاف پذیر, اتصال حداقل تعداد قطعات استاندارد شده به یکدیگر (اندازه موتور, لوازم, ...) امکان تولید محصولات با درجه تفکیک بالا را فراهم می کند (صنایع اتومبیل سازی, رادیو ضبط و یا تولید کنندگان لوازم خانگی).

3- حجم تولید بسیار بالا و تغییرات تقاضا بسیار جزئی و اندک باشد. از آنجا که در این نوع استقرار نیاز به سرمایه گذاری بالا جهت خرید ماشین آلات بسیار تخصصی می باشد, لذا طرح محصول بایستی تقریبا ثابت بوده و میزان تقاضا برای آن زیاد باشد. در غیر این صورت, هزینه ثابت بالا که توسط حجم کوچکی از محصول جذب می شود هزینه هر واحد از محصول را تا حد غیر قابل قبولی افزایش می دهد. این امر بیانگر گرایش به استفاده از طرح استقرار بر مبنای محصول در سیستمهای سرمایه بر است. هر چند استفاده از این طرح ممکن است برای استقرار داخلی سیستمهای کاربر مانند خطوط مونتاژ یا خطوط هوائی, نیز مناسب باشد.

در این نوع استقرار تسریع جریان گردش مواد ایجاب می نمایدکه در تعیین توالی ایستگاههای کار بسیار دقت شود تا تعداد تنگناها (گلوگاهها) به حداقل خود برسد و میزان بهره وری حداکثر شود.

مزایا و معایب طرح استقرار بر مبنای محصول

مزایا:

ویژگیهای زیر موجب کاهش هزینه تولید می شود, هزینه تولید هر واحد کاهش می یابد و در نتیجه شرکت را در وضعیت رقابتی بازار قویتر می سازد.

1- مجموع مدت زمان تولید و جریان حمل و نقل مواد به علت استفاده از وسایل اتوماتیک (نقاله ها, لیفتراکها و ...) کوتاه می باشد.

2- مقدار ذخیره مواد در فرآیند (به علت انتقال سریع و یکنواخت مواد) کم می باشد.

3- به علت پایین بودن میزان ذخیره مواد در فرایند تولیدی, استفاده از فضای کارخانه به حداکثر خود می رسد.

4- برنامه ریزی و کنترل تولید نسبتا ساده و قابل فرموله کردن است.

معایب:

1- به علت انعطاف پذیری کم, جزئی ترین تغییرات لازم درطرح محصول نیاز به زمان طولانی و خرید ماشین آلات با هزینه بالا دارد.

2- دو برابر نمودن ماشین آلات مخصوص یکسان برای خطوط تولید متفاوت, اغلب نیازمند سرمایه گذاری بالاتری نسبت به حالتی است که می توان از همان ماشین آلات برای تولیدات مشابه استفاده نمود.

3- احتمال بیکار ماندن تمام خط تولید در اثر خرابی یک ماشین بسیار بالاست و در نتیجه موجب افزایش هزینه ها می شود.

4- وظایف بسیار ساده و تکراریند و سرعت بالای تولید موجب بروز مشکلات روانی در نیروی انسانی می شود. نتیجه این مشکلات کاهش روحیه و افزایش استعفای کارکنان می باشد.

شرایطی که می توان استقرار را بر مبنای فرآیند طراحی نمود

"1- زمانی که تنوع محصولات زیاد باشد و نیاز به انعطاف پذیری بالا برای تولید انواع مختلف محصول داشته باشیم. این تنوع ممکن است از لحاظ اندازه, مواد مورد استفاده, فرآیند ساخت و ... باشد. از آنجا که این وضعیت موجب کاهش امکان استفاده مطلوب از تجهیزات می شود, طرح استقرار بر مبنای فرآیند از ماشینهای چند منظوره استفاده می کند که کار با این ماشینها نیاز به کارگران ماهر دارد.

2- در جاهایی که هیچگونه استانداردی وجود نداشته باشد, در استقرار بر مبنای محصول پایین بودن استاندارد موجب ترتیبات به شدت متغیر مسیر جریان می شود.

3- زمانی که حجم سفارش در هر مورد پایین باشد, اگرچه ممکن است کل سفارشات یک شرکت بالا باشد. این امر موجب کاهش بکارگیری تجهیزات ویژه می شود زیرا به دلیل پایین بودن سطح تولیدات استفاده از ماشین آلات تک منظوره مقرون به صرفه نمی باشد.

مزایا و معایب استقرار بر مبنای فرآیند (یا عملکرد)

مزایا

1- انعطاف پذیری کافی در به کارگیری نیروی انسانی و تجهیزات, زیرا منابع ایجاد توقفهای ناشی از خرابی دستگاهها یا کمبود مواد اولیه به سادگی مکان یابی و رفع می شوند.

2- بالا بودن سطح انگیزش کارکنان به علت استقلال کاری, تنوع و افزایش سطح مهارت و تجربه و ارضاء تمایلات شخصی در کار.

3- امکان استفاده از ماشینها در کارهای متفاوت و در نتیجه سرمایه گذاری کم روی ماشین آلات.

معایب

1- بالا بودن هزینه تولید هر واحد محصول به دلیل نیاز به راه اندازی و نیازمندیهای فرایندی بخصوص, برای هر سفارش جدید.

2- بالا بودن موجودی کالاها در فرآیند تولید.

3- طولانی بودن نسبی مدت زمان فرآیند.

4-زیاد بودن مقدار حمل و نقل و در نتیجه نیاز به ماشینهای تسریع کننده حمل و نقلی (لیفتراک و ...) که بتواند انواع تولیدات مختلف با اندازه ها و شکلهای متعدد را حمل کند. علاوه بر اینها نیاز به فضای حرکتی برای دستیابی این ماشینها به خطوط تولید نیز باید در نظر گرفته شود.

5- نیازمندیهای پیچیده برای برنامه ریزی و کنترل به دلیل انفرادی بودن سفارشات.

نحوه استقرار بر اساس فرآیند تولید

"این نوع نحوه استقرار زمانی به کار گرفته می شود که جریان کار استاندارد و یکنواخت نباشد و تمام کالاهای مورد ساخت یکسان نیستند. بنابراین این نحوهء استقرار در سیستم سفارشی مورد عمل فراوان دارد. جریانهای غیر استاندارد کار, زمانی رخ می دهند که ما کالاهای متفاوت و مختلفی تولید می کنیم یا زمانی که یک نوع خاص کالا به صورتها و اشکال متفاوت تولید می شود. در روش استقرار بر اساس فرآیند تولید اجزاء, فرآیند تولید (کارگاهها و قسمتهای تولید و تجهیزات) بر اساس نوع وظیفه ای که انجام می دهند در کنار هم قرار می گیرند. موسسات توزیع کننده کالا, درمانگاهها, بیمارستانها و دانشگاهها نمونه هایی از فعالیتهایی را نشان می دهند که با این نحوهء استقرار سازگار می باشند.

مشخصهء دیگر این نحوهء استقرار آنست که ماشین آلات و تجهیزات مشابه در کنار هم قرار می گیرند و کالا برای ساخت یا مشتری برای کسب خدمات به مجموعه های فوق فرستاده می شود.

نحوه استقرار بر اساس نوع تولید یا خدمات

این نحوه استقرار زمانی به کار گرفته می شود که یک کالا یا خدمت استاندارد و مشابه به میزان بسیار زیاد تولید و عرضه می شود. همان طور که می توان حدس زد این نحوه استقرار با سیستم تولید پیوسته تناسب بیشتری دارد. هر واحد تولید به یک سری عملیات مشابه نیاز دارد و این نیاز برای تمام واحدها یکسان است. بدین ترتیب در این نحوهء استقرار ماشین آلات, تجهیزات و کارگاهها به طور متوالی و متناسب با نظم عملیات تولیدی یا خدماتی خواهد بود. هر کارگاهی قسمت خاصی از عملیات تولید را انجام می دهد و کالا به قسمت بعدی برای تکمیل فرستاده می شود.

ماشین شوییهای خودکار (کارواش), سلف سرویسها, خط مونتاژ اتومبیل و کارخانه های نوشابه سازی نمونه های خوبی از کاربرد این نحوهء استقرار را نشان می دهند.

نحوه استقرار در حالت ثابت

"زمانی این نوع نحوهء استقرار مورد استفاده قرار می گیرد که به علت اندازه و حجم, شکل, یا خصوصیت دیکری امکان حرکت دادن تولید وجود ندارد. در نحوهء استقرار در حالت ثابت تولید در جای خود ثابت بوده و ابزار و تجهیزات بر حسب نیاز برای تکمیل تولید به پای کار آورده می شوند. برای ساختن کشتی, هواپیما و لکوموتیو اغلب از این نوع نحوهء استقرار استفاده می شود و در عملیات کشاورزی که خدمات کود دادن, شخم زدن , بذرپاشی و درو به وسیلهء تجهیزات در مزرعه انجام می گیرد در واقع نحوهء استقرار در حالت ثابت می باشد.

به طور کلی هر سازمانی ترکیبی از انواع روشهای استقرار را مطابق نیازهای خود به کار می گیرد و این امر بیشتر در مورد نحوهء استقرار, نوع تولید و فرآیند تولید مصداق دارد.

انتخاب و به کارگیری نحوهء درست استقرار به عوامل متعددی بستگی دارد, از آن جمله حجم و میزان تولید یا خدمات, چگونگی استاندارد بودن و یکنواختی کالا یا خدمات, مشخصات فیزیکی کالا, تکنولوژی مورد استفاده و منابع مالی, همه در انتخاب نحوه استقرار موثر می باشد.

برنامه ریزی تولید

مطالب مشابه :