باغ‌هاي خرم‌آباد؛ بهشتي كه از بين رفت(بخش اول)

مبارك باد:

فرا رسيدن سال‌روز ميلاد با سعادت حضرت فاطمه(س) و روز مادر

و هم‌چنين

سوم خرداد: سال‌روز حماسه بزرگ‌مردان غيور كشورمان در آزادسازي خرمشهر

*********************************************

اين مطلب در صفحه ۸ شماره 43 (سه‌شنبه 23 فروردين 1390) هفته‌نامه اقتصاد لرستان منتشر شده:

سيد فريد قاسمي: خرم‌آباد، باغ‌شهري بود كه در حصار كوه‌هاي سر به فلك كشيده، كمربند جنگلي داشت و گرداگردش آب و سرسبزي به چشم مي‌خورد. اكنون اما اين شهر تا دامنه‌هاي پرشيب كوه پيش رفته، از شمال در حال عبور از از "تنگه‌ي رباط"، از جنوب "دشت كُرِگاه" را در برگرفته، از غرب در حال رسيدن به "سراب چنگايي"، از شرق با عبور از "روزنه كرگانه" در حال امتداد به "كمالوند" است و دور نيست كه با حفر تونل از كوه‌هاي مرتفع نيز عبور كند.

آن‌چه امروز به جاي باغ‌هاي ميوه، سروستان‌ها، چنارستان‌ها و بوستان‌هاي سبزي و صيفي مي‌بينيم؛ ساختمان و كوچه و خيابان است. اگر بخواهيم باغ‌هاي اين شهر را در دو بخش "چه بود" و "چه شد" از نظر بگذرانيم به ناچار بايد به سراغ منابع متقدم برويم كه يكي از مآخذ، توصيف سياحان سفرنامه‌نويس(1) از اين باغ‌هاست كه به ترتيب با سال ورود آن‌ها به خرم‌آباد در پي مي‌آيد:

"عبداللطيف شوشتري" (1216ق/1801م/1180ش):

«... القصه به خرم‌آباد آمدم و آن معموره‌اي است به غايت دلكش، باغات به تكلف و اماكن باصفا دارد».

سر "هنري راولينسون"(1260ق/1844م/ 1213ش):

«خرم‌آباد محل بي‌نظيري است. يك رشته كوه در سراسر جلگه و در جهت شمال غرب به جنوب شرق كشيده شده و در يك نقطه داراي بريدگي است كه رودخانه از وسط آن جريان مي‌يابد...كاخ‌ها و ساختمان‌هاي مجاور آن همگي در داخل قلعه قرار دارند و ضمناً (باغ‌هايي) نيز وجود دارد...»

مسيو "چريكف"(1266ق/1849م/ 1228ش):

«... در دره‌ي خرم‌آباد، در جنب رودخانه، باغات خيلي نظيف و خرمي وجود دارد، كه جميعاً مثمر است...» 4

"محمدعلي سياح‌محلاتي"(1297ق/1879م/ 1258ش):

خرم‌آباد«آبي روان و انارهاي خوب و اشجاري معتبر داشت»5

حاج ميرزا "عبدالغفار نجم‌الملك" (1299ق/1881م/ 1260ش):

«...در اطراف شهر باغاتي است ولي نسبت به سابق خيلي خراب است...» 6

"ايزابلا بيشوپ"(1308ق/1890م/ 1269ش):

«منظره‌ها واقعاً بينندگان را تحت تأثير قرار مي دهد... بقاياي ساختمان‌هاي قديمي در سراشيبي صخره در ميان انبوه درختان سرو و صنوبر هنوز خودنمايي مي‌كند. در ميان باغي در كنار رودخانه در ضلع شمالي قلعه، خرابه‌هاي چند ديوار و برج از پايتخت‌هاي قديمي اتابكان و هم‌چنين مجراي يك قنات و يك پل ده طاقه هنوز بر جاي مانده است...» 7

"ژاك دمرگان"(1309ق/1891م/1270ش):

«...در بالا دست و پايين دست شهر باغ‌هايي عالي وجود دارد كه در آن‌ها درختان انار و انجير و كليه‌ي درختان ميوه اروپايي به فراواني مي‌رويند. از بركت موقع ممتاز شهر كه محصور بين كوه‌هاست و آب فراوان... هرگز نمي‌خشكد، ميوه‌ها و هم‌چنين سبزي‌هاي اين‌جا خيلي دلپسندند. محل فعلي خرم‌آباد جايي است كه هميشه مسكون بوده است. در اين‌جا در باغ‌ها به كرات با سكه‌ها و غلغلك‌هاي كلده‌اي و ديگر اشياي خرده ريز و اشيايي كه مبين عهد باستاني بسياري دوري است يافت مي‌شود...» 8

ميرزا "محمدعلي‌خان فريد‌الملك‌همداني"(1315ق/1897م/ 1278ش):

«... شهر خرم‌آباد به واسطه‌ي اشجار زياد و آب‌هاي جاري و سبزه، خرم به نظر مي‌آيد...» 9

سر "آرنولد ويلسن"(1329ق/1911م/ 1290ش):

«..."ديوان بيگي" حكمران خرم‌آباد، باغ مصفاي دلپذيري براي اقامت اين‌جانب تخصيص داده و معلوم شد تا زماني كه در شهر هستم ميهمان او خواهم بود...» 10

"جان سيسيل ادموندز"(1336ق/1917م/ 1296ش):

«... در باغ‌ها، درختان تناور و چنار و غيره ديده مي‌شود... در سطح پايين‌تر از "حوضخانه"، "باغ گلستان" قرار دارد كه درهاي حوضخانه به طرف آن باز مي‌شود. آبي كه در آن جريان دارد بعد از تشكيل يك آبشار كوچك وارد باغ گلستان مي‌شود و به استخري كه وسط باغ قرار دارد مي‌ريزد. در كنار استخر، درختان سرو و بيدمجنون به رديف كاشته مي‌شود و روي هم رفته تصويري است از يك شكوه از دست رفته. در قسمت جنوبي باغ، حياط كوچكي است با باغچه و حوض كه متصل به اندرون است. در مغرب، "سراي خواجه‌ باشي‌ها" قرار دارد و در طرف ديگر، حمام زنانه. در انتهاي باغ و پشت رودخانه، خانه كوچكي توسط "امين‌الدوله" ساخته شده كه در سال 1915 به وسيله ژاندارمري بازسازي شده است و همان‌جاست كه من اقامت نموده‌ام...» 11

جغرافياي تاريخي، اجتماعي و اقتصادي لرستان اواخر سلطنت ناصرالدين‌شاه نوشته‌ي "ميرزا سيدتقي تفرشي"(مير آقايي) كه به زودي به كوشش "سيد يدا... ستوده" و به وسيله‌ي "انتشارات شاپورخواست" منتشر مي‌شود؛ درباره‌ي سازندگي‌هاي "محمدعلي ميرزا" در سال 1210 ق آورده است:«... باغ و صيفي كه موسوم به گلستان است ساخته و غرس كرده‌اند كه غالب اشجار آن باغ، سرو و نسترن و ياسمن است؛ اشجار ميوه‌دار كه از قبيل فندق و سيب و آلو و زردآلو و انار است بسيار دارد. اقسام گل و بنفشه و نرجس در آن باغ فراوان است. حوض طولاني كه سي و دو فواره دارد ميان باغ ساخته‌اند. حوض كشكولي ديگر در بالاي باغ كه جلو تالار بزرگ كه روي ديوانخانه است احداث شده...»

گزارش‌هاي دولتي به ويژه گزارش‌هاي "ميرزا موسي‌خان" در روزگار ناصري و نوشته‌ي "ميرزا رحيم‌معين‌السلطنه" در دوره‌ي "احمدشاه" تأييدي است بر نگارش‌هاي لرستانگردان داخلي و خارجي.

ميرزا رحيم‌معين السلطنه در 1334 ق/ 1295ش، باغ‌ها را چنين به قلم آورده است:

«..."باغ گلستان"... و مرحوم شاهنشاه‌زاده"محمدعلي ميرزا" طاب‌الله ثراه در پايين آن قلعه‌ي بالا عمارات مفصلي از قبيل بيروني و اندروني و خلوت‌هاي متعدد و حمام و مسجد و توپ‌خانه و اصطبل ساخته؛ عمارت بزرگ آن‌ها كه باغ و درياچه دارد معروف به گلستان است. طرف شمال و جنوب و شرق شهر، باغات است. در زمان سابق به اندازه‌ي مصارف شهر و دهات اطراف او از هر قبيل ميوه‌جات داشته. انار و انگور باغات مزبور به ساير جاها امتياز داشته و خيلي هم ارزان بوده و در اكثر اوقات در حين محصول خرواري يك تومان خريد و فروش نموده‌اند... از اوقاتي كه ترياك‌كاري معمول شده مالكين باغات اكثر اشجار را بيرون آورده و محل ترياك‌كاري نموده‌اند و در اين چند سال هم كه طوايف و ايلات لرستان، رفتن قشلاق را موقوف كرده و در حوالي خرم‌آباد قشلاق خود را قرار داده‌اند ديگر اشجار را قطع نموده مي‌سوزانند و به واسطه‌ي اين دو علت حاليه ميوه‌ي خرم‌آباد خيلي كم است...» 12

منابع: ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

1. تاريخ خرم‌آباد، سيدفريد قاسمي، خرم‌آباد، افلاك، 1375، ص88-117

2. تحفت‌العالم و ذيل‌التحفه. عبدالطيف شوشتري به اهتمام صمد موحدي، تهران، طهوري، 1363، ص 175.

3. سفرنامه‌ي راولينسون: گذر از زهاب به خوزستان. هنري راولينسون، ترجمه‌ي سكندر امان‌اللهي بهاروند، تهران، آگاه، 1362، ص 147.

4. سياحت‌نامه‌ي مسيو چريكف. چريكف، ترجمه‌ي آبكار مسيحي، به كوشش علي‌اصغر عمران، تهران جيبي، 1358، ص43.

5. خاطرات حاج سياح محلاتي يا دوره‌ي خوف و وحشت، به كوشش حميد سياح، به تصحيح سيف‌الله گلگار، تهران، اميركبير، 1359، ص 234.

6. سفرنامه‌ي خوزستان. عبدالغفار نجم‌الملك، به كوشش سيدمحمد دبيرسياقي، تهران، علمي، 1341، ص103.

7. از بيستون تا زردكوه بختياري. ايزابلا بيشوپ، ترجمه‌ي مهراب اميري، تهران: نشر آنزان، 1375، ص228.

8. جغرافياي غرب ايران. ژاك دمرگان، ترجمه و توضيح كاظم وديعي، تبريز، چهر، 1339، ج2، ص209.

9. خاطرات فريد. محمدعلي فريدالملك همداني، گردآورنده مسعود فريد(قراگزلو)، تهران، زوار، بي‌تا، ص 147.

10. سفرنامه‌ي ويلسن يا تاريخ‌ سياسي و اقتصادي جنوب غربي ايران. آرنولد ويلسن، ترجمه‌ي حسين سعادت نوري، تهران، وحيد، 1363، ص197.

11. يادداشت‌هايي درباره‌ي لرستان. جان سيسيل ادموندز، ترجمه‌ي ليلي بختيار (و) سكندر امان‌اللهي بهاروند، دو سفرنامه‌ درباره‌ي لرستان همراه با رساله‌ي لرستان و لرها. تهران، بابك، 1362، ص 120.

12. «جغرافياي لرستان». ميرزا رحيم چاغروند خرم‌آبادي(معين‌السلطنه). به اهتمام ايرج افشار (و) احمد شعباني، شقايق، س1، ش3 و 4، پاييز و زمستان 1376، ص 177-178.

براي آگاهي از سرگذشت معين‌السلطنه بنگريد به «معين‌السلطنه». نوشته‌ي سيد فريد قاسمي، همان‌جا، ص 164-173.

باغ‌هاي خرم‌آباد؛ بهشتي كه از بين رفت(بخش اول)

مطالب مشابه :

مرگ؛ بیخ گوش درختان چنار کهنسال "باغ گلستان" خرم‌آباد‌

زور خيبر خرم اباد واتكا گلستان به هم نرسيد

نمونه.سوال.مبانی.مهندسی.برق.با.پاسخ.تشریحی.و.تستی

پيرمرد 120 ساله خرم‌آبادي

امکان ثبت در خواست گواهی اشتغال به تحصیل در سیستم گلستان پیام نور فراهم شد

باغ‌هاي خرم‌آباد؛ بهشتي كه از بين رفت(بخش اول)

حذف و اضافه ترم اول سال تحصیلی ۹۳-۹۲ دانشگاه پیام نور از دوشنبه آغاز خواهد شد

نمونه سوالات نیمسال اول 92-91

تجزیه.تحلیل.طراحی.سیستمهای.اطلاعاتی.با.پاسخ

خرم آباد ونیز ایران(دیار چشمه ها)+ پایتخت پارینه سنگی +نخستین سکونتگاه پیش از تاریخ جهان