سرانه و استاندارد فضاهاي ورزشي

مكان ورزشي: عبارت است از فضاي روباز يا سرپوشيده كه داراي محدوده مشخصي و براي انجام حداقل يك فعاليت ورزشي اختصاص يافته است. بنابراين مكان ورزشي مي تواند يك سالن، يك زمين ورزشي، يك استخر، ورزشگاه، مجموعه ورزشي يا يك قطعه زميني كه مورد استفاده تيم هاي محل باشد، اطلاق شود. مانند فضاهاي محصور و احداث شده در كنار خيابانها و ميادين شهري و بدون توجه به نوع مديريت آن.

مفهوم و اصطلاح سرانه هاي كاربري زمين (Iand Use Percapita) كه در ادبيات شهرسازي ايران به عنوان سرانه هاي شهري معروف شده، يكي از ابزارهايي است كه در فرآيند برنامه ريزي كاربري زمين، براي محاسبه و برآورد اراضي و توزيع آن ميان فعاليتها يا كاربري هاي مختلف به كار مي رود، در عين حال، سرانه كاربري زمين، به عنوان نوعي معيار و شاخص كمي براي سنجش و مقايسه و تغييرات كاربري در جريان زمان مورد استفاده قرار مي گيرد. بنابراين، چگونگي تعيين سرانه هاي كاربري، حلقه كوچكي از يك زنجيره طولاني است كه كميت و كيفيت آن تابع عملكرد و روابط متقابل مجموعه عوامل و اقدام هايي است كه در جريان برنامه ريزي زمين وروشهاي اجرايي آن دخالت دارد. از اين نظر، سرانه كاربري زمين برخلاف پنداشت اوليه، يك پديده ساده صرفاً كالبدي و فني نيست بلكه تبلور و بيان كمي مجموعه سياستها، روشها و الگوهايي است كه براي تعيين انواع كاربري ها، تقسيم اراضي، توزيع فضايي فعاليتهاي منطقه بندي، تدوين استانداردهاي كاربري و غيره به كار گرفته مي شود. مساحت سرانه تأسيسات ورزشي دركشورهاي مختلف از بلوك شرق تا كشورهاي اروپايي و آمريكايي متفاوت است. كشور فرانسه مساحتي ۳۵ مترمربع را به ازاي هر واحد مسكوني و انگلستان ۱۰ مترمربع به ازاي هر نفر و آمريكا ۱۵مترمربع به ازاي هر نفر پيشنهاد مي كنند. به طور ميانگين عرف بين المللي حدود ۲۵ مترمربع فضاي ورزشي وفضاهاي سبز به ازاي هر نفر است كه از اين رقم حدود ۱۸ مترمربع اختصاص به فضاهاي سبز و مابقي به فضاهاي ورزشي تعلق دارد. در ايران تاكنون ضابطه مشخصي كه مورد استناد باشد، تدوين نشده است و آنچه عمل مي شود به صورت موردي و متكي به منابع خارجي است به طور مثال، در طرح جامع اصفهان ۱۰ درصد از مساحت شهر به فضاهاي ورزشي اختصاص داده شده كه رقم قابل توجه و در حد معيارهاي غربي است. درايران نزديك به نيم قرن است طرح هاي جامع توسعه شهرها تهيه مي شود اما هنوز الگوي استاندارد شناخته شده اي كه بتوان جوابگوي نياز دست اندركاران و برنامه ريزان براي تعيين حداقل سرانه هاي كاربري اراضي باشد، وجود ندارد. اولين استانداردهاي طراحي شده شهري در ايران براي تأمين سرانه هاي اختصاصي از ديگر كشورها بود. زيرا هم طراحان اين استانداردها تحصيلكرده خارج بودند و هم مانند امروز ملاك هاي بومي مشخصي در اين زمينه وجود نداشت.

از طرفي، استفاده از استانداردهاي كشورهاي ديگر نيز در اين زمينه تأسيسات مختلف شهري مانند مسكوني،درماني، آموزشي، ورزشي و امثال آن، به دليل مغايربودن شرايط آنها از نظر آب وهوايي، ويژگي هاي فرهنگي و اجتماعي، درآمد، ابعاد و اندازه هاي خانوار و امثال آنها خالي از اشكال نيست. از آنجا كه شرايط زندگي شهري در مناطق مختلف كشور با يكديگر تفاوتهاي اساسي دارد، معيارها و اندازه سرانه هاي شهري در يك شهر از ايران نيز نمي توان قابليت اجرايي براي شهرهاي ديگر را داشته باشد. زيرا با توجه به اين حقيقت كه كشور ما از نظر اقليمي و طبيعي داراي آب و هوا و شرايط است و هر كدام از اين شرايط در نوع معيشت و زندگي شهرنشينان مؤثر افتاده است. معيارهايي كه براي شهرهاي ايران ارائه شده است، فقط جنبه پيشنهاد دارد. ضمن آنكه خالي از نقص است ومي توان آنها را فقط در حد پيشنهاد مطرح كرد، به طور معمول در تراكم هاي متوسط شهري حدود و فضاي مورد استفاده واحدهاي مسكوني و عناصر سرويس دهنده آنها به شرح زير است:

فضاهاي مسكوني ۵۰ درصد سطح زمين

فضاهاي سواره و پياده ۲۵ درصد سطح زمين

فضاهاي سبز و اماكن ورزشي ۱۵ درصد سطح زمين

ساير فضاهاي سرويس دهنده ۱۰ درصد سطح زمين

درصورت رعايت استاندارهاي گفته شده در طراحي و برنامه ريزي شهري مي توان انتظار داشت، به يك سرانه مطلوب و قابل قبول رسيد.در بعضي از كشورها سرانه فضاهاي ورزشي نسبت به انواع محيط هاي ورزشي براي گروههاي سني مختلف تا ۸ مترمربع در مقابل هر ساكن شهري مي رسد. براي شهرهاي ايران سرانه ۴ مترمربع و با توجه به تأسيسات ورزشي كودكان ۷ تا ۱۴ سال و نوجوانان و بزرگسالان پيشنهاد شده است. (شيعه سال ۱۳۷۵)

نحوه تخصيص اراضي و چگونگي استقرار اماكن ورزشي تاكنون مشمول مقررات خاصي نشده است. مشاوران طرح هاي جامع، تفضيلي با مطالعه وضع موجود شهرها و معيارهاي بين المللي ارقامي را پيشنهاد مي نمايند كه هيچ يك از اين موارد نمي تواند به صورت فراگير مورد استناد قرار گيرد. هر برنامه شهري بايد براساس خصوصيات اجتماعي و فرهنگي و اقتصادي مردم و هماهنگ با خواسته و علايق آنان به انجام رسد. از جمله مهمترين اقداماتي كه بايد در ارتباط با عوامل فوق انجام گيرد تعيين سرانه هاي شهري است. سرانه هاي شهري در دنياي امروز به ظاهر مبنايي براي تقسيم فضا محسوب شده و طراحي شهري را آهنگي ويژه مي دهد. تعيين حدود منطقي آنها راهگشاي حل بسياري از مشكلات و معضلات در سطوح مختلف شهري و منطقه اي و كشوري است.

معيارهايي كه براي تخمين نيازهاي فضايي و در نهايت به داشتن سرانه كاربري اراضي به كار مي رود. اغلب بر كاربرد فضا در وضع موجود استوار است كه با توجه به پيش بيني اثرات تكنولوژي جديد ضوابط منطقه بندي و مقررات مسكن سازي و غيره تعديل و اصلاح مي شود.(مهندسين مشاور پارس ويستا ۱۳۸۱)

اين استانداردها چون با اهداف مختلف و در شرايط مختلف زماني و مكاني تهيه مي شود تا حدود زيادي جنبه نسبي دارد را فقط مي تواند به عنوان راهنما و مبناي سنجش ميانگين با حداقل به حساب آيد. (مهندسين مشاور پارس ويستا - ۱۳۸۱)

تا حالا سازمانها و ارگانهاي مختلف در ايران معيارها و سرانه هاي مختلفي براي كاربري هاي شهري پيشنهاد كرده اند كه همه آنها به دليل عدم مطالعات اجتماعي اقتصادي و ... و عدم انطباق با وضع ايران از جامعيت لازم و كافي برخوردار نيستند. نكته مهم ديگر در مورد استانداردهاي شهري اين است كه در برنامه ريزي كاربري زمين، فقط تعيين مقدار سطوح و اندازه كافي نيست بلكه مسائلي چون مكان يابي، تركيب كاربري هاي مختلف و نحوه هماهنگي و ارتباطات متقابل آنها نيز نقش بسيار مؤثري در چگونگي استفاده از زمين دارد. بنابراين لازم است استانداردهاي فضايي، با توجه به عوامل مؤثر ديگر و با دقت و احتياط همه جانبه به كار گرفته شود. (مهندسين مشاور پارس ويستا - ۱۳۸۱) برخوردار هستند و فقط مي توانند به عنوان راهنما و مبناي سنجش در انطباق با شرايط زماني مختلف به كار گرفته شود. در اين قسمت به چند نوع از سرانه هاي پيشنهادي توسط سازمانها و نهادهاي مرتبط در ايران اشاره مي شود: سرانه خدمات شهري پيشنهادي وزارت مسكن و شهرسازي براي ۴ شهر بزرگ كشور مأخذ: طرح ساماندهي تهران - سال ۱۳۷۱ - مهندسين مشاور آتك
در جدول پيشنهادي وزارت مسكن و شهرسازي سرانه ورزشي بين ۲ تا ۲‎/۵ متر مربع، حداقل و حداكثر سرانه هاي پيشنهادي چهار شهر بزرگ ۰‎/۰۸ متر مربع مربوط به كرج و ۰‎/۶۲ متر مربع به تبريز و ميانگين سرانه كاربردي ورزشي و پيشنهادي چهار شهر بزرگ بيشتر و از حداقل سرانه پيشنهادي وزارت مسكن و شهرسازي كمتر است. لذا افزايش سرانه ورزشي در آينده ضروري به نظر مي رسد. سرانه فضاهاي ورزشي در طرح ساماندهي ۱‎/۶۲۰ متر مربع است.

نحوه استفاده از ابزارهاي كاربردي حاصل و نهايي اين نحوه نگرش است كه جامعه شهري را به افراد تقسيم مي كند، افرادي كه هركدام داراي فعاليت مشخص هستند و هر يك از اين فعاليت ها به يك مقدار مشخص در محل معين نياز دارند. بنابراين برنامه ريزي كاربردي زمين چيزي نيست جز برآورد تعداد افراد، برآورد انواع فعاليت ها و توزيع زمين شهري بين آنها. (مهندسين مشاور پارس ويستا ۱۳۸۱)

بنابراين، چگونگي تعيين سرانه هاي كاربردي، حلقه كوچكي از يك زنجير طلايي است كه كميت و كيفيت آن تابع عملكرد و روابط متقابل مجموعه عوامل و اقدامهايي است كه در جريان برنامه ريزي زمين و روش هاي اجراي آن دخالت دارد. از اين سرانه كاربري زمين برخلاف پنداشت اوليه، يك پديده ساده صرفاً كالبدي و فني نيست، بلكه تبلور و بيان كمي مجموعه سياست ها، روش ها و الگوهايي است كه براي تعيين انواع كاربري ها، تقسيم اراضي، توزيع فضايي فعاليت ها، ضوابط منطقه بندي، تدوين استانداردهاي كاربري و... به كار گرفته مي شود. سرانه هاي كاربري خالص اراضي شهري دفاتر فني استانداري ها

مأخذ: دفتر فني استانداري فارس: طرح هادي شهر اردكان - سال ۷۵-۱۳۶۶

متأسفانه تاكنون استاندارد و سرانه خاصي در مورد اماكن و فضاهاي ورزشي در ايران تدوين نشده و سرانه هاي پيشنهادي اغلب بدون مطالعه و با استفاده از منابع خارجي و بدون در نظر گرفتن ويژگي ها و شرايط بومي پيشنهاد شده است.

منابع:

۱- مهندسين مشاور پارس ويستا - سرانه كاربري هاي خدمات شهري - انتشارات سازمان شهرداري هاي كشور - ۱۳۸۰

۲- شيعه، اسماعيل - مقدمه اي بر مباني برنامه ريزي شهري - انتشارات دانشگاه علم و صنعت - ۱۳۷۵

۳- مهندسي مشاور آتك - طرح ساماندهي تهران - سال ۱۳۷۱

۴- دفتر فني استانداري فارس - طرح هادي شهر اردكان - ۱۳۶۶

5- موازين فني ورزشگاههاي كشور- انتشارات سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور-1376
* كارشناس ارشد برنامه ريزي و GIS سازمان تربيت بدني و مدير اجرايي فدراسيون ورزش روستايي

سرانه و استاندارد فضاهاي ورزشي

مطالب مشابه :

سرانه ها در شهرسازی

سرانه فضای آموزشی کشور....

سرانه فضاهای اموزشی

« بحران سرانه آموزش»

مقایسه ی سرانه آموزشی کشور های جهان و ایران

سرانه و استاندارد فضاهاي ورزشي

طرح ها وبرنامه های سالانه مدیر مجتمع در سالتحصیلی92-91

یک نمونه برنامه سالانه مدارس ابتدایی

اما و اگرهاي نحوه توزيع سرانه مدارس